Skip to main content

Full text of "Institutiones philosophiae theoreticae in usum praelectionum, Volume 2"

See other formats 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the pubHc domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge thafs often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginaha present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
pubHsher to a Hbrary and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize pubHc domain materials and make them widely accessible. PubHc domain books belong to the 
pubHc and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 

We also ask that you: 

+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 

at http : //books . google . com/| 



Digitized 



byGoogle 



Digitized 



byGoogle 



Digitized 



byGoogle 



Digitized 



byGoogle 



Digitized 



byGoogle 



Digitized 



byGoogle 



INSTITtTIONVM 

FHILOSOPHIAE THEORETIGAE 

TOMUS SECUNDU& 



Digitized 



byGoogle 



Proprl^ti!* 



Lf ON.-BIPR, D^AKDai PBWS5C, 



Digitized 



byGoogle 



mSTITOTIONES 

PHILOSOPHIJ: THEORETICiE 

!N 

USUM PRiELECTIONUM. 

AUCTORE 

Franc. ROTHENFLUE, S. J., 

IN COLLEGIO SANCTI-HICHAELIS FRIBURGI HELVKTIORUM 

OLIM PHILOSOPHIiE THEORETICiE 

DEm THEOLOGIiE DOGMATlCiE PROFESSOBE. 

EDItlO QUINTA 

Becognlta* 
METAPnYSIGA SPEGIALIS. 




APTJD PERISSE FRATRES, BIBL^OPOLAS-EDITORES, 
SS. DD. N. PAP/E 

ET EM. CARDINALIS ARCHIEPISCOPI LUGDUN. TYPOGR. 



LUGDUNI 

VIA MERCATORIA, 49, 

ET VIA CENTRALI, CO, 
io yeteridomo» 



PARISIIS 

Apud RiGis RUFFET, acq', 

YTA SANCTI-SULPITII, 88. 
in recentiori domo. 



1862 



Digitized 



byGoogle 



X%,li>d 



Digitized 



byGoogle 



METAPHYSICA SPECIALIS. 



METAl^HTSiCiE 8PECIAL» est ^ notiones ontologicas ad 
entia in specie applicare > atque adeo magnas iUas quees- 
tiones metaphysicas : Quid [mundus , quid Aomo , quid 
Deus et quw horum inter se relatio sit , sohere speciatim 
ac scientifice stabilire. Unde suapte naturd in tres partes 
tota Metaphysica speciaUs dividitur, quarum 1* Cosmolo^ 
giam ; 2* Psychologiam , et 3* Theodiceam expendet. 



PABS PRIIKA. 

COSMOLOGIA, 

1. Existit ex testimonio sensuum extemorum (l)i'nt- 
t>ersum hoc aspectabile , idque compositum est ex enti- 
bus 9 quae sibi mutuo ^connectuntur Tel per causas efficienr 
tes » seu ut unum ex alio sequatur , et hic nexus dyna^ 
micus ; vel per causas finales , sen ut unum ad usum alte- 
rius existat , et hic nexus tekologicus vocatur. Utrique 
autem hi nexus ad unum aliquod conspirant , et ita 
nexum oniTersalem constituunt , qui dicitur ncxus cos^- 
tnicus seu nexus mundi. Itaque sit 

(1) Ugie. Part. n. Sect. S. Cap, 3. pag. 185 et tm^ 

n 4 



Digitized 



byGoogle 



2 

2. PHOP. I. JSlISTIT IN UUNDO NEXUS DTNAUIGUS. 

Proh. Quidquid eiustit in mundo » a causd cpi&dam 
producitur , et ipsum dein tanquam causa alios effectus 
producit : atqui in hoc consistit nesnis dynamicus ; ergo... 

Proh. Maj\ Experientift constanti et uniTersali sci-^ 
mus » terram et c(Mrpora coelestia sa mutao attrahere t! 
graTil^tionis , unde regularis ille planetarum motus exo* 
ritur ; in terra entia simplicia <et integra corpora in sese 
agere vi attractivd et r6pulsiv& ; item objecta sensibilia in 
organa hominis , bominem in objecta et alios homines et 
ita porro ; dein unum animal a prsecedenti produci et 
ipsum aliud subsequens producere ; ex succo in truncum 
arboris sublato ct in ramos distributo enasci gemmas , 
ex gemmis frondes , ex frondibus flores , ex floribus fruc- 
tus^ ex fructibus in terram missis rursus oriri arbores: 
uno Terbo ; inter omnia entia mirum esse causarum et 
effectuum nexum * ergo..».. 

3. PROP. 11. EXISTIT IN UUNDO NEXUS TELEOtOGIGCS. 

Proi.Nam in mundo omnia sunt ita constituta t ut 
unum alteri subserviat : atqui in hoc consistit nexus te- 
leologicusi ergo...., 

Proh. Staj\ Inprimis in corporibus orgamcis , prsecipue 
animaliumt aliseparted sunt ad perceptiones , alia^ ad 
nntritionem , alise ad motum , aliae ad tuendam vitam , 
in eldem spede constanter et uniformiter destinatm. In 
plantis antem radk ad firmitatem succumque hanrien*- 
dnm t cortex ad aeris incommoda etc. arcenda apta est ; 
ipsse Tero plant® ad nutrimentum animalium , animalia 
in usum et commodum bominum , demum aqua » %ai$ ,. 



Digitized 



byGoogle 



3 
aer , terra in bonum plantarum , animalium i hominmft' 
ccmparate sunt ; atmo^hsera respirationi sustentandisciua 
Taporibus , qui ex aquis oriuntur , deeervit ; venti Tapore^ 
in nubes coguntet noxias exhalationes dissipant ; ex mon^ 
tibus aqus decurrunt , sine quibus arescerent plantas , 
perirent animalia et homines ; tandem terra tota et cor-^ 
pora coelestia in invicem gravitant , et gravitatione hac 
sua in pulcherrim& istd , quam astronomi mirantur , har- 
monia se conservant ; ergo (1). 

ScHOL* £a itaque, quse intelligimus » ad finem optime 
constituta simt. Unde rationi consomun est, istis etiam^ qu» 
non intelligimus , fines suos non denegare. Dico : rati(h- 
fU comonum est. Quis enim , si in horologio aliquo arti- 
ficiaUmulta deprehendatadfinemhorologii perfecte coi^ 
spirare , ea , quonun aptitudinem ad finem non percipitj 
inutilia existimabit ? 

4. PROP. in. EXISTIT IN MUNDO NEXUS COSMICCS.' 

Proh. Nexus dynamicus conslituitur per seriem causa-» 
mm elficientium, et teleologicus per seriem causarum 
finalium : atqui in serie causarum efficienlium necessario 
deveniendum est ad causarh primam , et in serie causa- 
rum finalium ad finem aliquem ultimum; ergo istee series 

(1) Qul dc nexii et mirl rerum mimdanarttm inlcr se concordift et 
iuutuo usu plura ct cnucleatius cxposita iegcre Toluerit, consulat Bossuet : 
De la connaissance de Dieu et de soi-m^me. Fcnelon : De Vexistence de 
Dieu. Cousin-Dcspreaux : Les lecons de la naiure. Racine : Po^me de la 
Heligion. Dullard : Les grandeiirs de Dieu dans le» merveille» de la m* 
iure, Sturm : Betrachtungen aber die Werke Gottes , editionis a Gahm 
curaUD, gallicc ; Consid&ations sur Dieu , sur son exisfence et eee attributs% 
r^dig^es par un Thdologien cnthoUque. Turin 1796. Demuro plurimos 
alios, qui ex insectis, Ycgctalibus, corporis Iiumaui structuri, admi* 

raQdum prorsus ncxum in munclo ?$$e non miaus le^itimci anm f%« 
cile (OAaudunt, 



Digitized 



byGoogle 



necessario connectuntur cum causa prim& et fine ultimo : 
atqui finis est., qui moyet causam efficientem ad agen- 
idum (1) ; ergo finis ultimus cum causft prim& et ita series 
causarum efficientium cumserie causarum finaliumadeo- 
que nexus dynamicus cum nexu teleologico necessario 
connectitur : ergo...(2) 

CoROL. Ex dictis patet , omnes partes mundi sibi mu- 
tuo aliqua 'ratione connexas nonnisi unum totum consti- 
tuere. Totum hoc GraBci ob illam , quae in eo cernitur , 
elegantiam » xocfAov seu ornamentum , et Latini obeandem 
rationem mundum vocaverunt (3). Itaque mundi nomine 
in sensu stricto designatur rerum omnium conditarum , 
quae cgbIo terraque continentur , universitas. Ast subs- 
Tftntiae, quoB in eo sunt , corporeae in specie sumptae mun- 
dwn corporeum; spirituales et intellectuales mundum spi" 
rituakm seu intellectualem constituunt ; imo etiam homo, 
quaal aliguid de omnibus creaturis participans pexpoxocfio; 
seu parvus mundits appellari consuevit. 

Ast GosMOLOGiA est scientia mundi universim sumpti^ 
adeoque ea , de quibus agit » de totsi generatini rerum 
universitate intelligenda sunt. 



(1) Ontoh ParU m. Cap. 2. Art. 2. Pa^. 310 et 81i — a); 

(2) Per se darum est, nos hic non id intendere, ut ea; que hic 
HfTcrimus , rigorose et ad amussim dialectices probemus , sed tantum » 
ut experimentaU modo , et quantum sensibus ipsLs percipcre possumus , 
ordinem inhoc mundo et nexum uniyersalem esse ostendamus, atque 
ita praevie sumtnariam hujus mundi ideam nobis efTormemus. Dein Tcro 
per partes easdem qusestiones ita tractabimus , ut singillatim et simul 
etiam a priori stabiiiamus et dialecticc demonstremus id ipsum » quod 
liic tantum summatim insinuatum est. 

(3) Utl jam Plinitts animadyertit , Hist, natur. Lib, IL Cap. 4. dicens : 
Quem gragci KQffiownomine ornahenti app^iffiv^re ^ ewn 9t HQS a firff^tA 
ibfolutdqueelet/antt^MmsiVSLclMmm* 



Digitized 



byGoogle 



5 

Iki mimdo Tero Ac sumpto tre^ praciptte ijitta^oiied 
fieri possmit ; nimirum unde, qidd et qualis sit. PrimaB 
quaestiom respondet Origo ; secundae Natura ; tertia Per« 
FECTio uuio)! : de quibus totidem sectionibus agemus 

SECTIO PRIMA. 

BB 0RI6INE MUNDI. 

5. De origine mundi in varias sententias abiverunt 
Philosophi heterodoxi veteres abeuntque etiamnum mo- 
derni. Attamen ad triplicem fere classem omnes revocari 
possunt ; nempe ad Fatalistas « Camalista$ et PafUheis^ 
tas ; de quibus ita agemus , ut distinctis seorsim capitibus 
eYcrso primum fatalismo , dein ' casualismo et demum 
pantheismo , spcciali tandem capite unice yeram de ori-« 
gine mundi doctrinam opponamus et rationibus philoso- 
phicis invicte stabiliamus. 

CAPUT PRIMUM. 
De fatalismo. 

6. Fatalistjb, ut auctorem mundi rejiciant, hujus 
originem fato , i. e. insuperabili rerum necessitati attri- 
buunt. Fati hujus ideam in Philosophiam Gnecorum in- 
duxerunt Philosophi Jonici, asserentes necessitatem mate- 
riassterna), tanquam principii omniumrerum. Ex hac 
dein necessitate materise pantheismum evolverunt et hinc 
fatalismum confirmarunt Philosophi Graico-italici, prsBci- 
piie Xenophanes et Zeno. Ex eo dein terapore quovis fere 



Digitized 



byGoogle 



e 

tetxAo mh aliH ^t iiU& form& alioque iet aKo eointintio no^ 
xnine fatalismo» sibi plus minusTe consequentes, adhaese* 
runt piures. Omnes autem in duas maxime classes distin* 
gui possunt. Alii enim dicunt, totum hmc^ qualis nunc 
est, mundum a nulla causa pendere, proindeque wtemum 
esse et Deo ab aBtemo coextitisse, unico fere hoc nixi prin- 
cipio, : Motum fion posse esse rmi ab (sterno. Hujus opina- 
tionis auctor Aristoteles qualibet aetate inter atheos, quam- 
Tisipse atheus non esset, multos sectatores sortitus est. 
Alii vero-mundum hunc , qualis nunc est, non seternum, 
8ed a Deo compositum esse docent ; ast ex materia seu ex 
elementis materiae prseexistentil^as a se et necessario , qu» 
adeo, ut Plato voluit, \oluntati numinis supremi malitia 
et pervicacia sua restiterint, ne talem faceret mundum, 
qualem voluisset , omnis scilicet mali et vitii ^pertem. 
Atque inde apud Grsecos ita praevaluit de setemitate mate- 
rise sententia, ut cum Platone Deum wm creatorem mate-- 
rim, sed opifieem tantum mundi hujus (1) , utpote qui for- 
mam solum materiae dedisset, plerique judicarent (2). 

Tria hic itaque maxime examinanda : a) an mundus. 

{\) Scilicet Plato tria principta rerum posuit per se ab seterno subsis- 
tentia, Deum opi&cem^ ideas, juxtaqnas, et materiam^ ex qu4 Dcus 
xnundum resque mundanas formet. Quapropter SS. P^tres hanc Pla- 
tonicam doctrinam etiam statim oppugnamnt , utpote fatum eum Dco 
attemperantem. Hinc S. Ambros. Hexaem. L. I. C. 1. Tantumne , ait , 
opinionis sumpsisse homines prcesumpserunt , utaliqui eorum tria prin^ 
cipia constituerent ^ Deum , exemplar et matei*iam , sicut Plato disci" 
pulique ejus^ et ea incorrupta et increata et sine initio esse asseverarent : 
Deumque non tanquam creatorem materioe , sed tanquam arttficem ad 
exemplar, K e. ideam intendentem feoisse mundum de materii^ quam 
vocant hylen» 

(2) Vide Synops, hist. phiU Period. I. Sect 2. Epocha 1. Philosophia 
lonica , Italica et AUica , ubi Philosophorum , quos hic citat imus , doc- 
irmam brevitcr expositam invenies. Videatur etiam CI. Marel in suo 
operc ; Essai sur le Pantlt^sme dans les Soci4tis modenws. 



Digitized 



byGoogle 



i]^udis*iuilie Mt 9 p<MsU em atemus ; adeoqpie neeemno 
et a M existere : i) an motus materis sit necessario ster- 
nus; et demmn c) an saltem prsextiterint ab a)terno 
elementa , ex qoibus postmodum mundos iste formatus 
sit. Qu© tria , si ita refiitata fuerint , ut etiam impossibi- 
litas ffiternitatisseu aseitatis sive mundi siye elementorum 
mundi sive motAs seterni illucescat , ruit fundamentum 
non Gneci tantum » sed omnis omnino |et quomodocun- 
qae modificati vel modifican^ fotalismi. Unde sit : 

7. PROP. I. MURDUS ROIf EXISTIT lOSCESSAIUO ST YI BS- 
SSNTIJB SU^ (1). 

Proh. l"" Quod necessario et vi esscntise su(B exisdt, exis- 
tit vipossibilitatis absolutse(2) ; atqui mundus iste non exis- 
tit vi possibilitalisabsolutOD ; ergo nec existit necessario et 
a se. 

Proh. Min. Id non existit vi possibilitatis absoluto) • 
quod in suo conceptu non indudit actualem existentiam 
a parte rei ut notaxn essentialem : atqui mundus iste non 
includit in conceptu suo actualem exist^tiam ut essen- 
tialem. Nam a) mundus iste potest concipi non existen», 
et b ) etiam alii mundi huic nostro perfecte similes conci- 
pi possunt possibiles adeoque coexistentes, qui tamen non 
existunt adeoque nec actualem existentiam in pojssibilitate 
sat involvunt ; ergo etiam iste mundus non involvit ia 



(i) Advertere hlc oportet, proposittonein hanc coincidere ctim illil, 
qnsB negat setemitatem mundi tcl materin. Quod enim vere ffitcrnum 
est, est sino initio existendi ; quod cst sino initio existondi , non po- 
test esse ab alio ; ergo dcbet C33e a se ct binc uecessaric et vi csscntiae 
suae existere. 

(2) Oniohff, Part. IT. Scct. 2. Gap. 1. pay. S86 ct;8eqq. in nota 



Digitized 



byGoogle 



8 

possibilitate mk actualem existentiamadeoqlie nec Yies« 
sentiae stiaB seu necessario existit. 

2* Quod necessario existit, existit a se^ et quod a se exis^ 
tit, est necessario infinitum (1) : atqui mundus iste non est 
infinitus. Nam a ) quod infinitum est , est simplex adeo- 
que inextensum (2) : atqui mundus iste est compositus et 
extensus ; ergo.... £)Singula corpora, quae mundum 
componunt , sunt finita , utpote aUa extra alia posita : 
atqui ex finitis quantiscunque sibi additis nunquam po- 
test fieri proprie dictum infinitum ; tum quia semp^ ma- 
neret collectio finitorum , quse infinita esse repugnat ; 
tum quia compositum infinitum exigit numerum partium 
infinitum ; sed numerus corporum existentium repugnat 
esse infinitus sive in se , qua numerus ; sive etiam» quia 
corpora numero infinita replerent spatium etiam infini- 
tum motumque omnem impossibilem facerent , quod est 
contra experientiam ; ergo mundus iste non est infinitus, 
adeoque nec a se seu necessario existit. 

3* Quod necessario existit, est absolute immutabile tum 
ratione substantia;, tumrationemodorum(3) : atquimun- 
dus iste, qua compositus, est mutabilis tum ratione essen- 
tiae suae , tum ratione modorum ; ergo non necessario 
existit. 

Prob, Min. per partes. Et quidem mundus iste estmu- 
tabilis 

a)Ratione mentice sucb. Nam essentia mundi, ut- 
pote substantiffi compositae , constituilur in certa certa- 
rumpartium compositione et unione (4) : atqui haec com- 

(1 et «) Ontot. Part. II. Scct. 2. Cap. 1 et 2. pag. 832 ct 24». 

(3) Ibidem, Okp. 8. pag. 250. 

(4) Ibid. Part. U. Sect. 8. Cap. 2. Art 1. Paj. 2C5 ct 267. 



Digitized 



byGoogle 





posltib; tlti ^iperienti& CohstatV in ftingulii distribativa 
partibus dissolTi atque alio et alio modo conjungi et uniri 
potest ; ergo mundus ratione essentiss susb potest mutari. 
Sed mutari etiam potest 

b ) Ratione modorum. Nam nu|Ium est corpus» quod 
non possit aliter atque aliter modificari , moTeri et exis- 
tere , et quod de facto non aliter atque aliter modificetur, 
moveatur et existat ; ergo et tota cellectio corporum 
seu mundus novas suscipit modificationes ex successione 
modorum et motuum , quos suscipiunt singula ejus com« 
ponentia , i. e. corpora 

Vide ad hanc rem etiam Nonnote (1) et Bergier (^. 

OBJECTIONES- 

8. OBJ. Mundus seu materia existit : atqui quod 
existit , semper extitit ; ergo mundus existit necessario. , 

R. C. Maj. D. Uin. Quod existit necessarxo et a m ; 
semp^ extitit neque inilium existendi habere potuit , (7. 
Min. Quod existit hypothetice et contingenter^ uti existere 
necessario debent omnia finita «t mutabUia adeoque et 
mundus seu materia , N. Min. Secus et ille ,' qui hanc 
objectionem facit , hoc ipso , quod existit ,' semper et ne- 
cessario existere adeoque sine patre et matre esse debuis- 
set. Quod si dicat , se non semper extitisse talem , qualis 
nuncsit, sed talem se formatum esse ex materia praeexis- 
tente ; respondeo inprimis, ergo et mundum, qualis nunc 
est» ex actuali existentia inferri nequit semper fuisse 

(1) Nonnotte scn nuctor opcris : Erreurs de VoHnirc. In libro : Lie* 
tmmire philosophique de la religiofh Tq». i. Art. jJ/«(*Vrc. Sact. 2. 
(^) Trait^ de ia uraie reliaion* ~ ^ 



Digitized 



byGoogle 



4alem ; adeoqtte qak taliis etiam non tiecessario exfstit ; id 
quod ad praesentem thesim sufficeret. Dein materia praee- 
xistens hoc ipso , quod alicjuid ex ea formari possit , 
non est immutabilis , ergo nec neccssaria ; ergo nec a 
«e; ergo nec OBterna ; ergo ab alio et creata. 

Inst. i^ Si mundus non existit necessario , est a Deo : 
^tqui Deus simplidsaimus et spiritualis non potest mun« 
do, ulpote materisB^ dara proprietates, quas ipse non habct; 
ergo non potest esse a Deo, adeoque existit necessario. 

R. C. Maj\ D. Min. Deus nonpotest dare proprieta- 
tes, quasipse non habet sive formaliter sive virtuahter 
et eminenter , C. Min. Quas ipse solum formaliter non 
liabet , JV. Min. Nam certe et anima producit cc^itatio* 
nes , quas prius fbrmaliter non habuit ; secus nuUas 
novas cogilationes habere posset ; ethorologiarius confi- 
cit horologia , quae certe prius neque in ipso formaliter 
erant. Hsec tamen simihtudo tantum sunt, nec cum 
operatk>ne divina ex sequo comparari possunt. Homo enim 
xnodos tantum producit, Deus autem ipsas res , quae, cum 
prius ut formaliter possibiles nihil essent , per nutum vo- 
luntatis divinee juxta exemplarem ideam Dei tanquam 
possibilitatem realiter spectatam fiunt entia realia (1). 

I Jnst. 2* Atcpii Deus non poterat habere ideam materiae: 
nam eam nec accipere potuit extra se , utpote infinitus , 
nec intrase, utpotc^ spiritualis. 

I R. Ni Min. stibsumpt. et rat. addit. Nam Deus, ut- 
pote ex una parfe inflnite intelligens , et ex alterd absolu- 
te independens ab omni aho a se distincto in operationibus 
3uis, necessario etiam debet simul sibi esse objectum 

(i) Yid^ OntoU Par(> \l, Sect. i. Pi*op. IL et OH^^U Pog. W et ieqq« 



Digitized 



byGoogle 



H 

intelligibild ommum rerum (1). Iu semni ikutem objec* 
tionis ipsa idea Dei, ut entis infmiti, tollitur. Sienim 
Deus non habet in essentia su^ qua intclligibili ideas re« 
rum omnium atque adeo ipsius etiam materiae exempla* 
res , etiam nunc materiae atque adeo hujus mundi Tel 
nullam ideam habet , et tum ne tantum quidem cognos* 
cit. quantum homo (miserabilis Deus) ; Tel ideam banc 
acquisivit dependentet ab existenti& materis, et tum est 
dependens in cognitione mk ab ips& materi& et mutabibi 
ab alio , adeoque nec infinitus ; ergo nec Deus. Verum 
quid multum moremur fiitilitatibus. Negant Deum ha- 
bere posse ideam materi» intra se • quia est spiritualis. 
Ast apiritui rqpugnat quidem , formaliter in se contmm 
e$se materiae, sed non ideam seu notionem materiffi : secus 
Deus nunquam uUo modo posset habere ideam materue. 
utpote semper SBque spiritualis ; nec nos nnquam ac- 
quirere possemus ideam materiae» utpote etiam spirituales. 
Sed scilicet ideae rerum non sunt res ipsa) , sed ideae per 
se spirituales semper sunt rerum etiam materialium, quo- 
modocunque habeanmr (2}. 

9. PROP. II. MoTUS vuimi seu hatekijb ror est rccbs- 

8ARI0 JSTCRIOJS. 

Pro6. !• Mundus seu materia non existit necessario, 
sed esl contingens ex propositione pnEcedenti ; ergo nec 
ejus motus necessario Tel ab aeterno existit » sed cst coi\- 
tingens el in tempore. 

2. Si motus mundi tcI materiae esset aeternus • dicen* 

(1) Ibidem et Psyc^. RaL Scct. 2. Cap. 1. Art. 3 in flne Nolam, 

(S) Yide etiam Antoii. Genuenscni. Elem. roetaph. Tom. 1. Dissert 8., 

circa mundi aeternitatem io notd ad cxpositionem (\uarU arguinenti ProcU 

conlra Bolingbroecke 



Digitized 



byGoogle 



12 
dum esset ,' vcl corpora alia ab olils per seriem vel cir«* 
culum impulsionum infinitum motum accepisse aut sibi 
mutuo dedisse , vel mundum jpsum per modum unius 
motum esse ab SBterno propterea , quod "vis motrix ma- 
teris sit essentialis : atqui neutrum dicipotest ; ergo 

Proh.Uin. per partes , et quidem 

a) Dici nequit , corpora alia ah aliis sive per seriem sive 
per circtUim infinitum mota fuisse. Nam 1) esset numerus 
impulsionum et hinc motuum iniinitus , ! quod repugnat» 
2) Daretur effectus absque caus^. In tali enim circulo vel 
serie nulla esset prima et absolute sufiSciens causa motus, 
cum quivis motus causam sui haberet in prsecedenti : 
atqui hoc sublatd causa prim^ motus seque repugnat , ac 
seriesvel circulus entium ab alio absque ente a se (1} ; 
ergu 

*) Dici nequit, mundo vel materice vim motrtcemesse 
essentialem. Nam 1) id non est essentiale materiae , sine 
^o materk concipi potest : atqui materia absque motu et 

vi motrice concipi potest ; ergo 2) Omnis materia in- 

cluditin suo conceplu inertiam (carentiam omnis sponta* 
neitalis) et passivitatem , qu& corpus quiescens moventi 
ita resistit , ut pro varia moKs movend» et velocitatis pro- 
ducendae ratione etiam varia et quidem proportionata Tis 
movensrequiratur : atqui talis inertia excludit omnem vim 
motricem , utpote vim intrinsecam se ipsum ex uno loco 
ad alium transferendi ; ergo vis motm materiae inesso 
non potest. Duo enim contradictoria eidem subjecto inesse 
nequeui^t : atqui inertia et yis motrix sunt duo contradic*- 
toria ez dictb ; ergo [3) Denique vis motrix materios 

(1) Ontol. Part. H. Scct. 3. Cap. 1. Pag. 256 ct scqq. 



Digitized 



byGoogle 



13 

fessenlialis vel m^oinfiem vel in aliquam tantumjMir- 
tem determinafam niteretur : atipii neutrum dici potest» 
Nm prius. iNam vis ista motrix in omnem partem 
nitens esset quoad directionem sibi ipsa opposita • ita ut 
nisus m hatic partem destrueret nisum ejusdem in 
parfem oppositam et vice versa. Sicut enim vis motrix ex 
necessifate essentiae supponitur materiae inesse adeoque ab 
essentia profluere , ita et nisus ipsius vis erit necessarius, 
et , utpote ab eadem essentia profluens , qusdem intensir- 
tatis ; ergo vis ista hoc ipso , quod dicatur niti in omnem 
partem^ in nullam nitiposset.. Nonposterius. Nam mate- 
ria , teste experientia , variis successive motibus agitatur 
et ex essenti^ sua indifferens est ad quamcuncpie direc- 
tionem : atqui si qua directio ipsi essentiolis esset , ea 
nonmagis mutari posset , quam ipsa ejus essentia. Qu» 
enim ab essentid sunt , sunt necessaria ut ipsa essentia , 
utpote ex ea tanquam ex ratione sufficiente profluentia. 
Ergo materiaB vis motrix non est essentialis (1) 

Eadefn argumenta contra motum essentialem materia 
carmiue non ineleganter evolvit Em. Gardinalis Melchior 
dePoUgnac(2). 

OBJECTIONES. 

10. OBJ. 1* Idea motAs includitur in ideft materiae : 
ergo motus materiae est essentialis. 
Prob. Ant. a) Idea materiae indudit ideam divisibi- 

(1) Dc hoc ultimo argumento convcnirc adeo debuit ipse «theoram mo^ 
derni tcmporis faciic princeps, La Grange vel Paulus Baro dc Holbach 
(utroque enim nominc infamis est) in suo opcre : Systcme de la naturc, 
YideSynops. Hist. phil. Period« Ul. Epoch. 2.*-J. £nipiri3 in ilnc* 

'2) Anti-Lucrct. Lib. 4. 

II 2 



Digitized 



byGoogle 



u 

imi r &bftii idea divisa^ilitati^ edhtinet ide^ Mbtu^ ; 
ergo*...« b) Materla concipi ncquit sine qualitatibus sen- 
sibilibus : atqui omnes (jualitates sensibiles sunt efiectus 

motus : ergo c) Exeo , quod nullam materia) partem 

inextensam noverimus» recte inferimus, extensionem 
materias esse essentialem ; ergo a pari ex eo » quod omnis 
materia moveatur , concludere necesse est, motum ma- 
terise esse essentialem. 

R. ff. Ani. Ad probationes vero 

a) C. Uaj. et D, Minl Diyisibilitas tn actu seeundo seu 
actualis diirisio continet ideam moti^ , C. lUin. IKTisibi- 
litas in actu primo , seu in potentill divisionis continet 
idemmotiisactualis, N. Min. Porromateria non cessat 
esse materia, etsi ad actum secundum divi^ilitatis sen 
ad actualem diTisionem non transeat : secus nihil posset 
esse materia : non aliquid indivisum ; quia ex supposito 
non essetmateria, nisisit in motu adeoque inactuali divi* 
sione : non aliquid divisum ; quia ad materiam requiri- 
tur extensio adeoque compo^tk). Ergo motus materiae 
non est essentialis. 

b) C. Maj. N. Min: Nam qualitas sensibilis est certo 
-nsibilitas rei ; sed quis diceret , v. g. solem nos perci- 
pere non posse , si semper in eodem puncto bsreret ? 
CcBterum aliud est , quod qualitates sensibiles materi» in 
nostra organa agant p^ motum aliquem impressum ; 
aliud 9 quod istae qualitates objective spectata) non am- 
plius in materi^ subsisterent , nisi sint in motu ; id quod 
probandum hic esset ab adversariis, et quod probare 
nunquam poterunt. 

c) C. Ant. et N. Cons. et parit. Nam sublat& extensiouo 



Digitized 



byGoogle 



15 

tollitur omnis notio materia f non item sublato motu 
actuali. AdTemrii ipsi , agnoscentes in omnibus corpo- 
ribus Tim centripetam • eam tamen negant materice esso 
e^ntialem (et Tero negare debent , cum Tis ista impediri 
possit , nihil autem i quod ad essentiam rei pertinet , im« 
pediri possit , quin destruatur essentia). Quo itaque jure 
motum oscillatmum molecularem , per quem materiain 
organa nostra agit , eidem essentialem esse afiOrmant? 

ORJ. 2^ Natura multa perpetuo producit\ consenraf , 
agit : atqui nibil produci sine motu potest, nihU consa> 
Tari, agi nihil ; ergo motus est materise essentiaiis. Ita 
fere La Grange (1). , 

R. D. Maj. Natura producit , conserTat et agit, Deo ita 
Tolente et ordinante , C. Maj. Ex essentia et necessitate 
sibi indita , JV. Maj. Quod enim ex essenti& est , semper 
eodem modo est : atqui plurimi motus in natur^ sunt et 
velocitate et directione et combinatione inter se diTcrsi et 
variabiles ; ergo motus in naturS non fluunt ex necessi^ 
4ate ejus essentise. Dein D. farit. Min, N. Con$. et 
Cmseq. 

Jnst. Mofais particulares sunt ^tantum modiiicationes 
ntotus generalis , qui constituit essentiam materisD ; ergo 
a motibus corporum particularibus nihil potest concludi 
ad motum generaleria. 

R. N. inprimis Ani. Nam certe 7 cum projicio t. g. 
lapidem, motus istius lapidis nequit esse ^moditicatio 
motus generalis m& terra.circa axem suum tcI circa 
solem , sive astrorum per mutuam graTitalionem, Item 
motus , quo planta) bene ab hortulano curat^e crescunt , 

(1) In opero iam citato : Systime de la naiure* 



Digitized 



byGoogle 



Ift 

a motu quodam generali et materiffi essentiali tm provenit 
adeoque nec ejus modificatio est; cum secus sinecurd 
hortulani , atque adeo sine semine projecto seqtie succres- 
cerent istse plantae , quodf est contra expenentam. Dein 
N. etiam Cons. Nam si singulis corporibus seu materiis 
particularibus motus essentialis non est , neque est essen* 
tialis toti collectioni eorum seu ipsi^mundo. Singula 
enim corpora per collectionem et unionem nihil ac- 
quirunt novse essentise , nihil amittunt ; ergo repug- 
nat , ut coUectioni eorum motus sit essentialis. Neque 
enim compositio seu collectio quatalis motum essentialem 
in suo conceptu involvit ; secus etiam quodvis corpus , 
utpoteetiam compositum , essentialiter esset in motu. 

11. PROP. III. Elemeio^a materi^ mon EXiSTumr msr 

CESSARIO ET A Sl. 

Prob. l"" Ens necessario et a «e ejdstens est infinite 

perfectum et immutabile ; atqui elementa materise nec 

V infinite perfecta sunt, ut patet; nec immutabilia, cum 

I ; in compositionem et venire potuerint, et in aliam con- 

"^: finuo et aliam venire etiamnum possint ; ergo.... 

1 2* Ens a se, quia ens necessarium, est etiam indepen- 

I dens in existendo existendique modo ab omni alio ; ergo 

^ si elementa materise sunt a se, a Deo in ordinem redigi 

> nequiverunt. 

vj Recole etiam argumenta in propositione prima hujus 

S capitis allata ; eadem enim, quae contra necessitatem mun- 

•n di, possunt etiam afierri contra necessitatem et aseitatem 

1 ) elementorum mundi. 

^ ScHOL. Quomodo mala mundi sub Deo uno summe 

i bono explicari possint, postmodum videbimus ; quid vero 



Digitized 



byGoogle 



n 

ad illttd : Ex nihih nihil fU,T^sp6riAeiiinm sit, in Ij6^ 
^ca vidimus (1). Modum quidem, quo idt quod nihil 
erat, incipiat esse aliquid, non intelligimus ; sed neque 
quomodo ex semine arbor, ex arbore fiores et fi^nctus 
oriantnr, intelligimus, et quis tamen id fieri negabit? 

CAPUT 11. 
De casmlismo. 

12. Gasualistjc , admisso fato et praesuppositd ncccs- 
&tate materise prseexistentis, ut Deum non creatorem 
solum materise , sed etiam opificem mundi esse negare 
possent (2)» formationem mundi ex atomis prscexistenti* 
bus casui atlribuerunt. Casus vero duplex distingui po- 
test : ahsolutus seu efiectus sine ulli causa aut rationatum 
sine uUa ratione sufiiciente vel in se vel in alio , quod est 
absurdum et impossibile ; et relativus , i. e, vel effectus 
inopmatus , cujus causa ignota est , vel effectus a causi 
praeter intentionem productusr 

His prsemissis systema hoc^ quod aDemocrito invcntum 
et ab Epicuro maxime iUustratum increduli moderni va- 
riis modificationibus adornatum recoquere non erubue* 
nint , paucis exponemus atque ita refiitabimus , ut ejus 
utut modificati vel modificandi absurditas et interna con- 
fradictio undequaque pateat. 



(1) Log, Part. H. Sect. 3. Cap. 1. In Objece. «. pag. 129. 

(2) Nam , uU Glcero habet : De naturO Deor, I. 20, ita quereMntiir 
Cpicurei : Imposuistis in cervicibus nosiris sempitemum dominum , quem 
dies et noctes timeremus, Quis enim non timeat rnnnia providentem ei 
eogitantem et ammadverieniem et onmia ad ie ffaiinm putantm , ci»- 
riosum etpknm negotii, Deumf 



Digitized 



byGoogle 



18 
Jftuta auctomm htyus 8ystemati$ docitinm dao €mif 
rerum principia : plenum seu atomi ab sQterao a seipsis 
existentes, et inane seu vacmm; illas numero , hoc ex« 
tensione infinita. 

iftteidriiiiiimeaaBtidespfQfff^ales : fijura^magni* 
tudo et motus seu impetuB steraus. Figura infinite va* 
riat ; magnitudo adeo e^gua , ut oculis videri non pos- 
sint ; mx>tus perpetuus et juxta Democritum unius tantum 
directionis , nempe a summo deorsum juxta lineas perpen- 
diculares et sibi mutuo parallelas ; juxta Epicurum vero 
prsBterea cum clinaminedMqao , quo a directione parallela 
inflectantur , seu cum motu declinatorio , ita quidem , ut 
motus iste declinatorius duplex sit, alter in vacm , cum 
secus atomi nunquam in corpuscula coire possent ; alter 
in corpore humano , unde mens et libertashumana oriatur. 

Atomi itaquc, hae triangulares , illa quadratm, ha 
uncist illaeansulisinstmctsB et asterno motu in infinito 
vacuo agitatas in se mutuo impingunt , et vel resiliunjt 
Tel conjunguntur et cohserent, hocque collisionum et 
agitationum genere multiplices combinationes oriri po- 
tuerunt , et inter alias etiam totus iste mundus , qualis 
nunc est , omjiesque in eo res casu efibrmatae sunt. 

Contra hos horamque iautores sit sequens 

13. PROP. MUNDUS EX UOTU ET FORTUITO CONGURSU HU- 
JUSMODI ATOMORUM NUNQUAM ORIRI POTUrT. 

Prob. V Nihil est in efiectu , quod aliquo modo non sit 
in causa: atqui in mundo reperitur mens , inteUtgenlia , 
ratio, qusD in atomis nullo modo insunt nec ioesse pos- 
sunt : ergo nec ab illis provenire potuerui^* 



Digitized 



byGoogle 



w 

2* Atomi isted ; ufpoie limgute seorsim finite el mui^ 
tipliciter modificabiles oon possmit esse a«9, necessen* 
tialiter sen Ti essentis susB moveri ex capite praecedeDti, 

3* Atomi istsB non fosimt tsie numero infinitm. Nam 
numerus infinitus repugnat in se , et dein atomi numero 
infinitse actu existentes spatium sen vaemm etiam acta 
infinitum prorsus replerent* adeoque omnem motum, 
qui ad formationem mundi rerumque mundanarum ne^ 
cessario requiritur , absolute impos^dbilem redderent. Sed 

4* Atomi isl® neque possunt esse numero finttce. Nam 
cum ex h^pothesi Hujus systematis essent a se adeoque 
infinite perfectae seu realissimaB , Ti possibilitatis suaB seu 
60 ipso existerent , quod interne possibiles essent (1) : at- 
qui nulla est ratio , cur id , quod pluries interne possi- 
bile est, ultra certum numerum cesset esse interne pos- 
sibile ; ergo indefinities possibile erit , et cum id , quod 
actu et Ti essentise suae existit , non possit esse indefini- 
tum , sequitur , atomos illas hoc ipso , quod supponantur 
plures, non posse esse numerofinitas • sed vel infinitas 
vel nuUas existere posse* 

5* Atomi istae non possunt habere varias figuras. Nam 
figurae istae essent atomisTel accidenfaks vel essentialcs: 
atqui neutrum dici potest, Non prius ; quia ens necessa- 
rium eX a se nihil potest habere accidentale. Non poste^ 
r»w«;quiasubstantia[quaDlibet extensa ex ipso conceptu 
suo est indifierens ad hanc vel ad illam figuram. Insupcr 
figuramistam baberent omnes ex essentid eadem, i. e. 
ex aseitate ; ergo et figura eadem esse deberet. 

(1) Vide Oniol, Part IL Sect. «. Cap. !. Prop. H. et XU, Pag. m «t 
seqq. 



Digitized 



byGoogle 



20 

6* Atomi ists non possunt nuimi a lumm deorsumj 
Nam motus aliquis a summo deorsum eatenus dici pos-* 
set , quatenus supponitur corpus aliquod jam fixum tan« 
quam centrum , juxta quod directio motus denominetur : 
atqui juxta casualismum ante atomos primitus in motum 
positas nuUum erat hujusmodi centrum, ad quod relata& 
istse atomi in hanc potius, quam in illam directionem dici 
possent moveri ; hoc enim centrum ab ipsis atomis con- 
cursu fortuito prius erat constituendum ; ergo absurdum 
et Philosopho indignum est assumere , istiiismodi atomis 
motum aliquem a summo deorsum convenisse. Demum 
istoB atomi 

7** Non possunt dici dinamine aliquo deviasse a direc-' 
tione faralleld. Nam atomi istae supponuntur et supponi 
debent motse esse ex necessitate naturae suse : atqui repug- 
nat directionem motus necessariam et essentialem alb- 
quando inflecti aut deviare ; ergo clinamen istud ab Epi- 
curo excogitatum est absurdum , et consequenter necato- 
mi istae unquam in aggregatum aliquod coire potuerunt. 
Ad quam rem egregie TuUius (1) , acerbushujus chimera^ 
insectator : « Qwb ergo nova causa in naturd est , quce de-^ 
clinet atomum ? Aut num sortiuntur inter se , qum decli-' 
net , qucB non ? Aut cur minimo declinent intervallo, ma" 
jore non ? Optare hoc quidem est , ^non disputare. Nam 
neque extrinsecus impulsam atomum loco moveri et decli" 
nare dicis , neque in illo inani , per quod feratur atomus , 
quidquam fuisse causce, cur ea non e regione ferretur; nec 
in ip$d atomo mutationis aliquid factum est , quamobrem 
naturalem sui ponderis motum non teneret. Ita cum attulis- 
fe^(Epicurus) nullam causam, quce istam declinationem 

(1) Dfl fato. 



Digitized 



byGoogle 



21 
isfficeret i tamen aliguid iibi dicere videiur « jfMum id dicatt 
quod onmium mmtes aspementur ac reepuant. )» 

Et his omnibus patet , tot absurditates in hoc systd- 
mate inveniri, quot sunt propo^tiones illud componentes. 
Ergo ex fortuito concursu atomorum mundus iste oriri 
nunq[uam potuit. 

14. OBJ. A totfil aetemitate infimtae fuerunt atomo- 
riim combinationes : atqui in infinitis atomorum combi- 
nationibus necessario continetur etiam ea » cfak constat 
hic noster mundus ; ergo hic mundus ex fortuito con- 
cursu atomorum oriri potuit. Et vero , si litteras numero 
infinitae infinitis yicibus in tabulam prqjicerentur , certe 
aliquando etiam Yirgilii iEneis prodiret, cum haec non 
sit nisi una ex infinitis combinationibus litterarum. 

R. N. Uaj. Namhsec Major supponit omnia, quae in 
thesi jam refutata sunt , nempe atomos esse et moveri 
a se , habere yarias figuras, clinamine aliquo in se mutuo 
incurrere et cohaerere posse et hujusmodi alia. Dein N. 
Min. concessa etiam Majore. Nam supponit, priores 
atomor^m combinationes inordinatas brevi tempore sohi- 
tas ac destructas fuisse , hanc autem unam hujus mundi 
combinationem integram a multis seculis mansisse , pe- 
rinde ac si atomi mente praeditaB eam unice a tota aeter- 
hitate spectassent ; qua demum inyent& et composita quies- 
cere potuissent , aut saltem certa qu&dam lege moveri de- 
buissent , ne forte omnia in antiquum chaos relaberentur. 
Atqai haec omnia sine uUa ratione finguntur , quemad- 
modum sine uUa ratione et absurde fingeretur , litteras ex 
essentia sua motas tamdiu combinationes instituisse , do- 
n^c formasseot iBnei^em , tum autem motum inhibuisse 



Digitized 



byGoogle 



22 
tel saltem ita se movisse , ut opu« simm nen ampHiis 
destrueretur. (1) Casterum cum inflnifeB numero suppo- 

(1) Graphice descpibit absurditatem casnalistarum et tinic& qaaistione 
^rrtiemenltr pranH Q. Gerard , auclor operiai La thionedu bonhem-,....» 
fffonttuite au Comte de Valmont : 4 Nancy, 1834, in quo (chap. 3. Pag. 
«8 mfra) ita loquitur : Vuisque nous eh sommes h VatMtsme^que les paiii^ 
sans deSpinosa^ les mat&ialistes, lesath^es, quelquenom quHls prerment 
€t sous^ quelque forme quHls se prdsentent^ me permettent de leur porter un 
difi : e*est ceiui de r^ondre itceque je vais ieur proposer :mai$ qu*ils ie 
fassent nettement et sans ces quaiit^s occuites, ces amphigouris philosophi- 
quei qui ieur eont si ordinaires, sans tous eei grands mots vides de sens, 
par iesqueia iis abusentde ia cr4dulU4 de tant d'esprits faibies, ou, si Von 
veut, de tant de demi-savants qui veuieni bien d*aiiieurs se iaisser sidui- 
re. Ilspritendeni que c'est ie hasard^ que ee sont des combinaisons fortui^ 
tes du mouvement et de ia matiire qui cnt form^ tous ies 4tres:ie ne 
m'arr4terai point h ia chaine merveiiieuse qui ies iie entre eux ; je nepar- 

i*rmqued'un fait quenausavons continueiiementsous lesyeux etouenous 
pouvonsvMfierhchaqueinstanJt. s ^ f*^ 

vlif^ T ^'l^''^ ^'espkces d'animaux, hcommencer par Vhomme . par 
i^ifphantjitionaimemieux,etitfinirparieciron,pariamiie, parces 
antmaicuies qu'on ne peut voir d Vosii nu : et qu'on se souvienne queje ne 
parie quedes espdces etnondes individus, quipar des acddents prisdans 
ie cours de ia nature, peuvent d^roger h ia perfection de Vespkce entiire 
De ceiieS'Cty qu*on m'en montre une seuie oii iesparties diverses ne soient 
pas en rapport et ne portentpas Vempreinte de Vordre et de Vinteiiigenc 
Danstoutes, iesparties uniques oceupent ie centre ; iesparties doubies sont 
paraiiiieset correspondent Vune h Vautre. Qu'on me fasse voir une seuie 
de ces espkes oU cette harmonie se d^mente, ou que queique partie soit hors 
depiaccj hors de mesure, sans fonciion et sans usage^ oii Vun des yeux 
soit sous ie venire , oii Vune des pattes soit sur ie dos, ou ii y en ait trois 
d une6ti et quatre de Vautre , oU eiies ne soient pas dispos^es r^guiOre^ 
ment^mats confusiment et & des distances in^gaies ; oit, si Vinsecte a qua- 
treoiies, iune soit sur ta t4teou sur ia queue.Voii& doncpartout de iare'^ 
ffuiartt^, de la symdtrie et des rapports, un ordre etunbut marqu^s :pas 
iamotndreexception : et queVonme dise maintenant comment tout oS« 
estVeffet d'une combinaison fortuite et Vouvrage du hasard. Ici Vath^e 
dans une quantitt! innombrabie, n'a pas un hasard, un dSfaut de construc-^ 
ttonpour iui, et ii a toutcontre iui. — Dein refutata inani ilia objectione 
^^1^®^ P^^^ ^°"°* conservata post mnltas alias sola sit , quia sol^ 
«nMistere et conscnrari posut : quod utique falsum eise patet in indi? iduig 
monstns, quse sine ill4 symetric4 form& speciebus propri4 subsistunt et 
•onservantur : continuat : u*«»«i«ui «s 

^^i^/*^^^ « WM»w.noi« pos h ftnre sur eetie chabie des mer. 

u/J^^Jf^^^'?^^ ^?'*'*'*^* *"^ ^* «^«« ^^ c^^ c^^ne si bien 

(i^h depufi In astres jni ml^ arw tmt d^prirf , de r^guiarM rt a^ 



Digitized 



byGoogle 



23 

Mntnr atomi , mundQs autem bk inflnitas non fH , rd-r 
maxieiit adhuc mntmiero atomi in Tacuo yagabundoD ; 
eor autem istsB nihil amplius combinationis novae produ* 
cunt? Donum concessis etiam prsunistis, N. adlmc 
Cons. Nam quemadmodum ex infinitis etiam lUteris infi- 
nities prqjectis, deficiente solum litterd a vel & , nunquam 
iGneis prodireposset, ita ex atomis nunquam prodiro 
potuit mundus iste, quia deficiunt atomi, ex quibus 
mens, intelligentia , ratio combinari posset. 

CAPUT III. 
De pantheismd. 

i5. QnamTis idea creationis proprie dictset cum semel 
habetur , adeo rationi consona sit , ut in e& mens nostra 
non solum nec absurdi quidquam nec contradictorii in-» 
veniat , sed etiam ex innumeris erroribus , in quos sine 
ei necessario labi necesse est , per eam solam extricaro 
se possit , uti fatetur ipse Bayle (1) ; tamen heec idea adeo 
sublimis atque adeo » dicam etiam , divina est , ut ad eam 
ratio sibi relicta ct nullo altiori lumine illustrata, propria 
marte ?el nunquam tel certe difficilUme attigisset. Atqua 

proportioM/dans rimmenHtidetcieuXfjuiqu'ii Un Mn fhefhejpdpompet 
tairet tet sucs de la terre, et qui^pour croitre, a besoin de tous ks iU- 
menis ;jusqu'h une particute de matiire qui obiit eomme les astres auss 
k>is de la graoitation ; jusqu'h un grain de sable contre lequel la mer meni 
hriser ses flots, et qui enire lui^mime dans le plan de la criation% 

(1) Diction* Ustoriq. et eritiq» Art, Oyid. l^emarq. G. , ubi aactor ista 
profecto minime sospectus ita habct : // faut , pour bien raisormer sur 
la produetion ^ considirer Dieu comme Vauteur de la matiife et comme 
lepremier et le eeul princlpe du fmmomnent. Si Von ne peui pas e'ilever 
fusqu^ii ridied*une erid^ proprement dite ^ onne eaxaraii Aiier toue 
lee 4eueiiSf ei il fauif de quelque c6t4 qu'on se toume^ difbiter de§ 
ehoses , dont notre raison ne smrait s^accommoder^ 



Digitized 



byGoogle 



24 

hitic facttim est et (it , ut ratio humaiia , ad unitatem m- 
tuitionis continuo eluctans » in pantheismum tanquam 
proprium suum opus et systema tam facile semper pro- 
lapsa sit et etiamnum prolabatur , quandocunque ideam 
creationis vel adepta non est , yel eam semel habitam ex 
mente rursus seponit. Modernis certe temporibus systema 
hoc fere unipe \iget , et est error noslri seculi tanto peri- 
culosior , quanto magis recondite serpit , et forte sa^pe 
insciis et nihil tale opinantibus » certe ut plurimum diffi^ 
tentibus auctoribus, in omnia fere non philosophica solum, 
sed etiam historica^ et litteraria , quin imo in religiosa 
etiam opera sese insinuat. Itaque breyi ejus expositione 
historic^ praemissd id nobis satagendum est, utsystema 
tam perniciosum funditus qvertatur (1). 

pANTHEisTiB , ex voce grsecd tcolv universum et eeoc 
Dcus , dicuntur illi , qui omnia , quae sunt , Deum esse et 
prseter Deum nihil vere esse docent. Proponitur vero 
pantheismus sive sub formd mythologicd , uti apud anti- 
quos populos , sive sub farmd scientificd , uti maxime 
apud recentiores. Sub fornid mythologicS proponitur 
praecipue per modum emanationis transeuntis, juxta quam 
materia et res sensibiles omnes ex substantia Dei proma- 
nant, fere sicut radii ex sole evibrantur, vel sicut ex 
araneft telse , ex bombyce filamenta procedunt. Sub 
ibrm& vero scientificd potissimum proponitur per modum 
manationis immaneniis seu actionis Deo immanentis ; 
jpia ipsa substantia divina ex necessitate naturae siib di- 

(1) Omnit , qwxi ad Pantheismnm et pnescrtim ad Panthclsmnm mo- 
demom spectanty cgregie exposita et enucleata Tideri possunt apud Cl. 
Ubaglis, profcssorem ordin. Phil» in uniTcrsit. cathol. Lovaniensi in 
opere, quod inscribitur Theodicecf 9eu TliffologiQt mturaiit eienmta, 
Part. UI. » pag. 128^S2(j, 



Digitized 



byGoogle 



2S 

Tersissimis formis Sdse modificat » fere sicuti Tari» figura 
eidem lapidi insculpt» hujus lapidis modificationes , sed 
ejusdem cum ipso substantiae essent. Hsec emanatio con^ 
lequenter cum Spinosismo et cum evolutione necessaria 
Dei, qualem moderni paniheistae assumunt, fere coin- 
cidit. 

Est autem error hic antiquissimus. InTenitur enim in 
antiquissimis , qui noscuntur, libris Indorum{l)^ rigo- 
Tose Tero et maxime consequenter expositus in systemate 
Vedenticorum (2) et in Oupnek'hat (3) , in quo Brahma, 
ens indeterminatim , proponitur ut solus existens » ita ut , 
quidquid Brahma non est, sit illusio. Nam brahma est 
ens infinitum et absolutum ; ergo si res finit» extra ipsum 
existerent , ab ipso productae essent : atqui ab ipso pro- 
ductse esse non possunt , quin habeat principium limi- 
tationis in se » quod repugnat infinitae ipsius essentiae ; 
ergo omnia, quse sunt, sunt ipse Brahma, et si homo 
res circa se ut dislinctas a Brahma considerat , illudilur 
et est in somnio. Res enim istae omnes identificantur cum 
Brahma, sicut fluctus maris cum mari, vel radii ignis 
cum igne. Eandem doctrinam et alii quidam antiquitatis 
populi , licet forte non adeo aperte , tradiderunt. 

Apud GaiECOS inprimis Philosophi lonici cum fataUs- 
mo panfheismum simul admittebant. Materiam enim 
aeternam simul cum principio intelligente ipsam vivifi- 



(1) Vkle in : Pr^s de Vhistoire de la philosophie , pubN^ pour U 
%ll^ge de Juilly, et : Veber die Sprache und die Weisheit der Indier^ 
mFr. ScJdegelf qua ibi exlibrissacris Indorom referuntur, — Vide etiam 
Synops. hist. phil. Period. I. Scct. 1.— U. PhU. Indor. 

(2) Hug. Windiscfamanni : De Theologumenis Indorwn. 

(3) Anq. du Perron : Theologia et Philosophia Indica. 

11 3 



Digitized 



byGoogle 



26* 

eante el animantc unum tolum fconstituere docebant ; 
fere sicut anima huihana cum corpore unum hominem 
constituit. Dein vero Philosophi Grosco^Italiti proprie 
dictum pantheismum tradebant, omne finitum et ma- 
teriale tanquam absurdttm et in se contradictorium reji- 
cientes ipsioue ideo omnem objectivam reaUtatem abne- 
gantes, cum nihilesse possit, nisi quod necessario et 
ab ajtemo est ^l). Demum Neoplatonici ex Schola Alexan- 
drind duce Ploiino (2) ita pantheismum explicabant, ut 
tystema Plotmi paucis verbis expressum quoad senbum 
totam essentiam systematis ScheUingiani exhibeat. Nam 
jnxta Tenneman (3) systema Plotini ita resumipotest : 
Philosophia eatenus solum possibilis est^ qtuUenus cognos" 
€ens et cognitum , subjegtiyijh et obiegtivubi identifi^ 
GANTUR. Philosophice itaque est^ cognoscere unitateh, gucB 
est principium et essentia omnium rerum » eamque cognos" 
cere non cognitione et reflexione, sed iumediata intuitione > 
gucB cognitionem prcecedit. 

In medio -«vo raro quidem se prodidit pantheismus ; 
itfamcn ScotusSrigena (4) mundum ex Deo et BBternum 
locuit esse ; et Jordano Bruno (5) doctrinam graecoritali- 
ram (Eleatensem) ita proprio systemate exposuit , ut cum 



(1) Vide Synops. hist phll. Period. L SecU 2. Epoch. 1.— i. et 2. 

(2) Ibidem Epoch, 3. Jo. 

(3) Grundriss der Geschichte der Philosophie; i. Th, 1. Period. 8. 
Ahsch, 4. Abth. § 204 et 20S , ubi systema Plotini exponit , uti De 
Gerando , qui ^ist. comparee des sysU de la phil. Tonu lU., ita uni* 
tatem Plotini explicat : L'un n'est poini V^tre , i7 n*est point Vintelli^ 
pence , il esi encore sup^rieur d Vun et h Vautre : il est au-dessus de 
touie action , de toute situaHon d^termin^e » de toute comutissance. 

(4) De Divisibne naturce» 

(tt) PfliQ cqusa f principio e Vno. ^DelV infinito mveno e nmdi. 



Digitized 



byGoogle 



27 
pantheismo moderno, prsBfiertim cum SchelKngiano / 
fere coincidat (1). 

Inter modbrnos pantheismmn scientifice staLilire co* 
natus est Sptnosa (2) Judaeus ; maxime ex principiis Car- 
tesii male applicatLs. Ad sequentia fere capita totum ipsius 
systema reduci potest : 

1* Quidquid eiistit, existit vel.tn se vel m alio. NUiil 
enim existere potest , quod nou sit vel substantia yel subs- 
tantias modus. 

2" Existit in natur& substantia necessaria et ffitema ^ 
qnse Sicut inse^ ita etper $e est. 

3* Substantia haec , eo quod nec a se nec ab alio li- 
mitari possit , est omnimode infinita ; ergo omnes in se 
perfectiones , reaKtates, et hinc omnes etiam earum mo- 
dos , utpote qui extra substantiam esse non possunt , com- 
plectitur ; ergo tanquam attributa essentialia habet cogi-^ 
tationem et extensionem. 

4'' Substantia necessaria et infinita datur unica , quas 
Dei nomen obtlnet. 

5' Ergo quidquid esse yidemus, in Deo est, etextra 
Deum nihil esse, nihil cogitari potest propter ejus infi- 
nitatem primum , et deiu quia repugnat , substantiam 
a substanti& produci. 

6"* Ergo corpora omnia non sunt nisi modificationes 
unius infinitaB substantia^, quatenus eoctemce^ etspiritus, 
cogitatioites $ volitiones nihil ni^ modificationes ejusdem ' 

(1) Tkto Sjno^. hist. im. Perlod. n. S«ct I. 4« et Piriod* Ilt. 
Epoch. 8. 3». 
W EtMca tnore (fmieHice demonetraia, ^ 



Digitized 



byGoogle 



28 
quatenus cogitantis ; adcoque Deus ct tolum univerBuni 
unum ens sunt. 

Recentissime tandem criticismus Kantii ansam dedit 
siye ideaUsmo subjectiyo Fichtei , quo to ego ponitur ut 
absolutum prindpium, adeoque pantheismus aliquis sub- 
jectivus statuitur (1); sive idealismo objectivo Schellin" 
gii (2), qui principium omnis esse et cognoscere in abso- 
luto, ut omnimodd identitate subjectivi et objectivi, 
reposuit. Nam eodem jure , sicut subjectivum t6 ego , 
etiam objectivum to non-^go tanquam principium onmis 
esse poni potest ; ast utrumque est relativum , ita ut unum 
alterum supponat ; ergo neutrum est absolutum, et hoc 
jn eo repobendum est, in quo cognoscens et cognitum , 
subjcctivum et objectivum , spiritus et materia coinci- 
dunt, i. e. in absoluta identitate seu in indifferentid 
ahsolutd omnium differentium , quse non ratiocinio cog- 
jnosci; sed immediatd intuitione rationis apprehendi de- 
bet. Unde schema systematis Schellingiani ita proponi 
potest: 

Deus in se et quairav seu aua absoluta in se indifferentia 
diflerentiat se 

Qua relativum reale Qua relativum ideale 

sub potentiis 
Gravitatis, Materiaa r Veritatis, Scientiae 

Luminis, Motus / Bonitatis, Moralitatis 

Vitse, Organismi / Pulchritudinis, Artis. 

(1) De qtio Jom ScheHing : Phitosophische Schriftcn^ Band. I< Seite 44. 

dicit : Philosophiam in t q^ ego Fichtiano invenisse suum |y Koec Koot Vide Gi. 

M&ret : Essai sur le pantheisme dans les Sociit^s modemes, Cap. 4. Vide 

- etiani in Synop. faist. phil.Pcriod. lU. Epoch. 3. !<>, 20^ 30 systemata Kantii, 

Fichtci ctSchcllingii cxposita. 

(8) Sf transcmlintaim Idwlismus, — i^alur^hHosopMct -• 



Digitized 



byGoogle 



29 

Begel id ipsumr quod Schelling intuitione pur& ra- 
tionis Yull apprehendi , ipse mediante ratiocinio evincere 
6onatur. Gseterum cum Schelling conformis loco abso- 
lutas indifferentisD -pomiideampuram (1) , i. e. notionem 
omnino indeterminatam , quse non sit nisi idea • nihil 
distincti exhibens, et sub hac idea absolutum apprehendi 
debet, quod dein actu spontaneo eyolvens sese ponit 
bmne ideale et realc relativum , seu potius haec idea est 
ipsum absolutum (2). 

Haec Germanorum doctrina , utut abstrusa et a sen-^ 
sibus remota , \iam tamen invenit in Galliam , ubi maxi- 
me sub nomine Eclecticismi in maxima parte scriptorum 
recentbsimorum occurrit. Sic D. Cousin, praecipuus 
hujua opinionis fautor et promotor , quamvis refragetur, 
notam pantheismi non effugit. Docet enim pluribus in 
locis : infinitum esse causam absolutam et necessariam (3), 
esse unmn et plura , individuaUtatem et totalitatem , in- 
finitum simul et finitum, triplex demum, i. e. simul 
Deum, naturam et humanitatem (4). Quomodo eandem 

Eeitsch'ifl f&r spekulative Physik und Jahrbikher der Medizin^Samm^ 
bmg der kleineren philosophischen Schriften. 

(1) Phosnomenologie des Geistes* — Logik, ^Encyklopedie derphiloeo^ 
phischen Wissensclmften^ — Natur^tmd Religionswissenschaft. 

(2) Quantis absurditatibus scateat hoc systema, clarissime pro more suo 
ostendit Cl. Staudenmaier ia suo opere : Darstellung und Kntick des 
Hegelschcn Systems^ 

(3) Fragraents philosophiques., Cours de 1822. Leqon quatrifeme, pa». 
S4 : Vinfini est la cause absoluCy qui necessairement cr^e et necessaiiie- 
MENT se de'veloppe. On ne congoit pas d'unitc sans muUiplicit^. Uuniti 
prise isolcment,,,, ne se ddveloppant jamais cn multiplicite\ en variet^, en 
pluraliie, estpour elle-m^me, comme si clle n*^taii pas, llfaut que Vmiti 
et la variete coexi^tent , pour que de leiir coexistcnce resulte la r^alite' , et 
Vuniteadmet la muUiplicit^, parce qae Vabsolu est cause, 

(4) Prcface des fragments philosophiques : Le Dieu de la consdenee 
rCestpns un Dieu abstrait^ un roi solitaire relegui par la criation sur le 
trdne d'tme itemt^silenQieuse et d'une existence obsolue, qui ressemble a» 



Digitized 



byGoogle 



30 

(^tiini^mpattttieisUcam moa, pAucis solnm modiricatioDH 
bus tradant etmoralisocialiquc vilao appliccnt BiyeDJ). 
Lerouoo , Fourier^i Reimud , sive maximc 5an«{montam. 
videre est apud Cl. Bfaret in opere jam pluries citalOf DJ>% 
iHcheletj, Lerminier et Guizot autem ejusdera pantheismi 
principia historiaB applicuerunt, uti idem auctor: ostendiii 
Demum pantheismum docet, et pantheistico sensu omuia 
expUcat g, Ahrens, Professsor in liberS Academi^ Bruxel^ 
lensi» quamyis a pantheismo se longe distare soIumquQ 
monotheismmn docere autumel, temporumque ignoran- 
tiam deploret . qua sola fieri posse ait, ut non recte iiH 



niant niime de Vexistence : e*€tt m Vieu d ia foU vrai *et ri^t, h la foi$ 
stifjstance et cause^ ioujours substance et toujours cause^ n^€tant substanc^ 
qu'en tant que cause et cause qu'en iant que substance^ e^est^Mire , ^iani 
wuse aksolue^ un et plusieurs^ itemiti ei iemps, espaoe ei nmbref essenc^ 
et vie, individuaUtiet totalit^, principCf fin et milieu^ au sommet de Ntr^ 
et h son plus humble deqr4^ infni et pU tout ensewible^ iriple enfin, €*est^ 
dircy b, la fois Dieu, nature et humanit^. Scio quidem Dominiim Damiron; 
Essai sur Vhist. de lapHU en France av 19« 9i^le,pag» 842, ipsum ex- 
cusare a pantheismo, atque hunc ipsum locum citatum a panUieismo Tin^ 
^icare ¥elle ; sed me rationes, quas undequaque conquirit, etiam eas, 
quas ex articulo aliquo de Xenophane in hiographid universali primum in 
lucem edito affert, a pantheismo saltem hunc locum et alios hujusmodi 
satis excusare nequeunt, sed ad summum ostendunt, Pominum Gousin U^ 
ter pantheismum et sensum communem fluctuum instar agitari et incon<« 
«equentem asse. Yerum quidem esf, j^in articulo de Xenophane Dominqm 
Gousin falsam diccre sententiam eorum,qui sublat^ realitatc hujus raundl 
^itatem reponunt in ahsoluto extramundano seu Deo solo ; falsam etiam 
^orum, qui in multipUcitate hujus mundi unitatem rcponunt *, multiplici* 
tatem enun per modum unius coQsideratam esse quidem totalitatem , sed 
non unitatem absolutam ; sed falsam esse ait utramque hanc opinionem 
propterea, quod utraque sit incompleta. Quomodo vcro D. Cousin com<» 
pletam faciat, patet ex locis citatis ; scilicet dicendo , unitatem absolutam 
pec in infinito seorsim sumpto, nec in Hnito seorsim sumpto , scd in uni- 
tatc absolut® substantis et causae , seu in eo reponendam esse, quod sub- 
atantia sit causa necessaria , adeoque necessario crcet. Unde muUipUcitas 
seu finitum considerari deberet ut necessario a Deo proc^dens» adeoque u| 
•ttributum substantiaD, id quod cum Spinosismo omnino coincidit ; vel ut 
emanans cx substantid divin^, id quod systemati emanationis immoncn* 
iis, quod D^ Gousin proocipue «irrldere videtuTi correspondet. 



Digitized 



byGoogle 



31 

telligatur. Sed optis ipsius Pamiisi editum u$pe]U5Se $a(« 
ficit, ut de coutrario quivis couYiucatur (1}. 

16. Quod si jam omnia; qm hticu8<iiie de pan- 
theismo breviter exposita sunt, ad prsecipua capita redu** 
camus, haec erunt, nec aUa esse possunt, principia ab^ 
sonse hujus doctrinse. 

t" Unica datur siihstantiat seu unieum e$$e absolutumt 
»ve dein hsec unica substantia cum Hegel idea fura^ 
sive cum Schelling ahsoluta indifferentia^ sive cum Spi- 
nosa infinitum, sive cum Jordano Bruno unum este^ sive 
cmi\ Plotino unitas abeoluia, sive demum cum Indis 
Brahma (quiescens et i^e ull&determinatione) vocetur. 
Atq[ue hoc est fundamentum onmis pantheismi (2). Si 



(i) Cours de phHosophk^ faii i ParU , iout hs auipkes du gouoeme^ 
ment de 1838. Pauca hiD citare juYatei hoc opere , ut identitas doctriiM» 
ipsiuscum doctrina reliquorum pantheistarum pateat. Itaque sic habet 
Yol. U, pag. 196 et 197 : Dieu, en tant ^'ksprit, est pens^e, sentiment et 
volonti; en tant que natorb, il est la lumihe, la chaleur, Vattraction, etc.; 
mais Dieu estplus encore, ilest runit^et Videntit4 sup^rieures de ces ma" 
nifestations oppos^es, il est Vunit^ et Videntit4de ta pens4e etdeia lumi^ 
re. Dieu n*a pas exist€ sans le monde ; le monde n*a pas ^ti cr^ dans U 
temps;car Vessence du monde est contenue dans- Vessence divine, Dein 
pag. 279 : La nature et Vesprit sont du mime ordre d'essence et d^exis^ 
tence : v&it^, qui change toute ia conception vulgaire du monde ( certOy 
qnia Tulgus bono sensui et non pantheismo adbsret.) VEspril ne peut pas 
4ire considM comme un 4tre sup^rieur d la nature. C*est V^goisme de 
Vesprit humain^ qui enposant le principe spirituel comme lepremierprin- 
cipe du monde^ a d^termini Vitre de Dieu d*aprks soi^mime, en k conce» 
vant comme pure spiritualit^, et a considM la naturecomme tm itre in^ 
f&rieuren la iransportant hors du sein de Dieu, Mais Dieu n*est pasplus 
pur esprit qu*iln*est pure nature. 

(i) Unde etiam D. de La Mennais ex pantbeismo male se extricat , di-^ 
cendo, unicam quidem csse eamque absolutam substantiam , scd sub* 
sfstere illam duobus modis cssentialiter diversis , finito uno, altcro infi- 
jiito; sic cnim rcs creaUe scmpcr cuusdcm crunt subsiaaiiae ac Dcus ab 
coquc pcr emanationem quandam progressae. Id quod rcipsa admittil da 
I^ Mcnnais. Poslquam Esquisse d'une philosophie (1840) part. I. lib. 2. 
cap. 4, dixisset : L^s pantfuiistes ont raison de n*admettre qu'unc s'^jstanc$ 



Digitized 



byGoogle 



32 
enim plures sint substantiae, plures realitates, seu plura 
entia distincta» jam omnia» quas sunt, seu irav non unice 
est Deus, sed prseter Deum etiam aliud esse habetur. Ast 
inyincibili convictione intema ferimur ad judicandumt 
inter entia a nobis cognita, i. e. inter spiritum et mate- 
riam (inter subjectum et objectum, inter ego et non-ego) 
essentialem esse distinctionem et diversitatem ; insuper 
mundum hunc et omnia, quae in eo sunt, esse finita» 
mutabilia, adeoque non posse esse unam necessariam et 
hinc infinitam substantiam. Ut igitur huic difficultati ob- 
viarent, duplicem viam inierunt, et vel transeuntem vel 
immanentem emanatioiiem assumpserunt. Unde juxta 
aliq[uos panlheistas 

IP Unica haBc substantia in actum prodtens ex se mun^ 
dum hunc produxit t ut adeo mundus hic (materia et spi- 
ritus) cum divina substantia ejusdem sit essentise, uti telce 
araneae sunt ejusdem cum aranea. Ita Indi aliqui et Persae 
aliique orientales populi inter antiquos ; infcr modernos 
verp D. Cousin, qui expressis verbis asserit, Deum mun- 
dum hunc non ex nihilo, sed ex seipso extraxisse (2). Ergo 

unique ; mais , rCayant pas compr is qu'eiie peut subsister sous deux 
modes essentieiiement divers , Vun n^cessaire^ rautre contingent, iis se 
trompent en conduant desonunit^ radicaie , qu*ii n*existe qu*un seul 
elre reei. Explicat dein, qu^ ratione plura entia sint per creationem, sensa 
suo inteUectam, i« e. per cmanationem aliquam : nam ibidem cap. 8. 
resumens pius dicta ita continuat per modum orationis : Dieu l oui^ 
iout est de vous^ et riest pas de vous uniquement comme Velfet, ie 
produit de votre op&ation toute-puissante\ mais comme un ^coulement de 
votre 4tre indivisibie et immuabie, Toujours un, toujours inftni , ce que 
vous creez, vous ie tirez de vous-mdme,,.. Eiie riest pas vous : eile est^ 
eiie sera perp^tueOement d une distance infinie de vous ; et ndanmoins son 
4tre esi quelque chose de votre 4tre, sa substance queique chose de votre 
substance,,», Car d*oit serait-eOe et comment seraiMie, « eOe riMtpas 
de vous? 

(1) Pr^face des Esquisses de philosophic morale, cinqui&meleQon, p. 26: 
Vieu ria point tirl Cvnivers du neant, nm^ ii Va tir^ie iui-ninte, Quod 



Digitized 



byGoogle 



jtota ixoi inundiis istc ortus est cx Deo pcr manalitmm 
transeuntem. Juxta alios Tcro 

IIP Unica haBC substantia cvolvit suum esse per emam-^ 
tionem immanentem vel realiter vel idealiter. Reauter, ita 
ut spiritus et materia, cogitatio et extensio sint imma- 
nentia Dei attributa ; multiplices vero cogitationes et ex- 
tensiones varisB sint totidem modi seu modificationes isto- 
ium attributorum adeoque istius unicaj et necessari» 
substantia) seu Dei. Hi itaque realilatem mundi non prae* 
the negant, sed cum divina natura identificari conten- 
dunt, fere sicuti variaB figurae lapidis cum lapide, vel uti 
H. Ahrens declarat, sicut varii colores seu refractiones 
himinis- cum lumine identificantur. Ita inter Modernos 
Ahrens^ clarius vero et apertius Spinosa ; inter Antiquos, 
liiodo tamen magis mystico et ideali^ Plotinus. Idealiter, 
ita ut spiritus et materia (natura, mundus) subjectivum 
et objectivum in se non subsistant, sed sint ipsum obso- 
lutum sub variis suis positionibus se manifestans (1). Hi 

quamTis m scnsn emanationis immanentis 'siepe apnd ipsnm rccurrat, 
cum tamen rcalitatem mundi hiyus aspectabilis totics, saltcm verbis, cx- 
presse affirmet , utique etiam in sensu cmanationis transeuntis intelligi 
potest. Geterum.neutro scnsu intelicctus pantheismum elTugit. 

(1) Ex pantheismo sic spectato modernse theoriae historise fere prodie* 
mnt. Tali enim sensu ratio humana est unaex positionibus divinis, et cvo« 
lutioncs rationis humans sunt totidem cvolutioncs divinae naturae ez ne* 
cessitate essentia} sibi consequcntes, Totalitas \ero evolutionum rationii 
humans est historla ; unde historia cst consecutio qusdam evolulionum 
divinsc naturs. Ita exprcssis vcrbis D. Hegcl in Rsligionsphilosoiihie, U. 
Thei!, pa{j. 255, ait : nDie Bedeutmg der Geschiclite ist, dass es die Ge- 
schichtc Gottes selbst ist, » In : RecJds^pldlosophie, pag. 38G de iis, quae io 
republici moraliter sibi opponuntur successive et iterum uniuntur ; ait ; 
kEs ist dies nichts andereSf als die AuffOhrung der Tragoedie im Sitllichen, 
vjekhe das absolutb ewig mit sich selbst spielt, dass es sich ewig in die 
Objectivitaet gebiert, in dieser seiner Gestalt hiemit sich dem Leiden wid 
dem Tode Hbergiebt, und sicJi aus sein^r Asclie in die Herrlichlieit er/iebtM 
Hinc auteai a) mducitur i^ lu^t^niun fotoUs qu%dw oecessitas, quia evo- 



Digitized 



byGoogle 



34 
ita^jiie realitatem mundi reru];n<pie fiinitarum iiegaBt* et 
multiplicitatem rerum vel illmiaMs yoca^t, uti Indi ex 
systemate Yedenticorum ; yel impo$sibilem tm et in se 
eontradictoriam probare contendunt, uti Grseco-Italici, 
maxinie Zeno ; Tel mera phcenomena seu apparentias ap- 
pellantt uti omnes modemi pantheistse-idealistae. Non 
iamen isti pantheistsB uni vel alteri explicandi methodo 
ita adhaerent, ut pro circumstantiis non etiam de alter^ 
participent. 

2IS. Ex dictis omnis pantheismus; quomodocunqui 
modificatus yel modificandus, h&c fere formula exprimi 
potest ; Unica exisiit svlbstaniiainfinita^ fuw vel sese eoce-^ 
rit per emanationem (ranseuntem, f>el ses^ evolvitper ema^ 
nationem immanentem sive realiter me idealiter. Unde 
eyersa erit pemiciosa ha^ doctrina, si probaYerimus : 
l"" plures jam necessario dari substantias ; 2* emanatio^ 
nem transeuntem aeque ac 3"" emanationem immanentem 
esse prorsus impossibilem et repugnare in 8e« 

Ast hic praDTie ea in mentem revocare juvat, quae su- 



lutiones isUe diTinaD natar» snpponi debent fien ex necessitate esseniis: 
titque inde D. Gousin definit historiam sensuTerepanthcisticogeometriani 
inflexibilem : Uhisloire est me g^om^trie inflexible; b) evolutio haec 
est vita Dei ; sed vita Dei regredi non potest, sed pro^di ct coatinuuni 
augraentum acquirere debet ; ergo et baec evolutionum consecutio in na- 
tura bumana debct pro^edi s unde ille apud pantbeistas adeo decantatus» 
et a multis non-pantheistis, quin orig^inem noscant, celebratus proan^essui 
humanitatis, totamque humanitatem ut unom individuuv homincm, pri- 
mo infantcm, dein adolescentem^ demum virum, concipiendi modus. Qu<ni 
irero religio et moralitas ex pantheismo puUulet , per se patet, cum omne 
malum necessario evanescat , totaqne hominis moralitas in eo solum con« 
sistcre possit, ut omnes inclinationcs passionesquc, utut vitiosas, quo ma« 
gis possit, evolvat. Ast haec fusius tractare nostrum non est : sufficit hic 
brtvitcr insinuassc connexionem panthcismi cum historia cumque me<* 
thodo hodie praedilcctA eam tractandi. Qui plura cupit, adcat opuf 01. Ma- 
ret j Bmi sur ie panth^isme dansles sod^t^s nxodemes, 



Digitized 



byGoogle 



35 
pra de senm mtuno deqoe senfiibius extorms diiimiis (1)^ 
Sensibus emm absolute certi flmus de ex£3tenti& nostri 
et hujus mundi Tariarumque in eo ^ccessionum et mu» 
tationum, ita quidem, ut h&c certitudine abdicare nos 
non possimus, nisi in scepticismum {volaU et rationaU- 
tati nostras adeoque omni Phik)so{Aii» renuntiare yeli^ 
mus. Hujus autem certitudinis ultima ratio reddi potest, 
uti et ibidem jam ?idimus et infra (2) etiam rigorosius 
demonstrabitur. Unde patet, paniheistam-idealistom^ seu 
eum, qui negat realitatem objeetiTam sui e^ et mundi^, 
necessaiio yel scepticum vel inccmsequentem esse debere» 
His prsemissis sit 

7. PROP. I. PrJETER SUBSTAimAlI INFINITAM DANTUR 
REGESSARIO PLURES FINITiB. 

Prob. 1*" Substantia entis enstentis est ejusdem essen- 
tia (3) ; ergo» cum quodvis ens existena habeat suam es^ 
sentiw), tot dantur substantiaa,. quot dantur numero yd 
specie distineta entia existentia : atqui prseter ens infini- 
tum dantur plura entia finita numero et spede distineta ; 
nam homo certe non est lapis, nec ignis est aqua, nec 
vermis est arbc»* ; ergo dantor etiam necessario jdure^ 
finibB prseter infinitam sid)3tantiae. 

2^ Si unica existit infinita subsfanfiar eidem quam 
maxime opposita deberent inesse : atqui hoe est absupdum 
et impossilHle; ergo.... 

Proh. Maj. Nam si umca sit substantia , omnia , qu® in 
hoc uniTerso fiunt, tanouam totidem modi istius substanti» 

(1) Log. Part. II. sect. 3. cap2 et 8. pag. 130 ct 135. 

(2) Psych. Bat. sect. n. cap.l. art. 3.^. 

(3) On(ol. Part, I^ «ect. 9. cap. S. art. 1. prop. IL pagp. m. 



Digitized 



byGoogle 



36 
considerariadeoque ei tanqvaiii subjeclo Inliaerere deDerent: 
atqui ea, quae inhocmundosimulfiunt, sunt sibimaxime 
opposita et contradictoria. Nam inter homines alii aegro- 
tant , alii bene valent ; quidam expetunt id ipsum , quod 
alii quam maxime aversantur ; multi affirmant id ipsum , 
quodalii negant; multi plane ignorant, quod alii perfecte 
cognoscunt, idque eodem prorsus tempore et sub eodem 
respectu. Ergo nmcm isti substantiae, quae consequen- 
ter Deus esset, ista omnia simul inheererent , adeoque 
Deusesset aBger simul et sanus, Deus eodem tempore 
unam eandemque rem odio simul et amore prosequere- 
tur , eandemque propositionem affirmaret simul et ncga- 
ret , ignoraret simul et perfecte sciret , quod planc ab- 
surdum est. 

Neque dicant, unum eundemque hominem posse va- 
rios habere modos , et hinc capite dolere , pectorc bcne 
valere , unam manum sursum , alteram deorsum exten- 
dere et ita porro. Nam disparitas est. Homo enim est 
substantia composita, adeoque aggregatum multarum 
substantiarum (1). Jam yero substantiae Yariae , etiamsi 
nexu physico sibi mutuo copulatas sint , possunt tamen 
suos singulae seorsim modos habere etiam oppositos mo* 
dis aliarpm ; quod yero in se repugnat, est , ut una ea- 
demque substantia ut sic spectata contradictorios in se 
modos suscipiat (2). 

3"* Si unica sit substantia , huic etiam omnes actiones 
tribaideberent, quae in hoc mundo ponuntur : atquihoc 
non solum absurdum , sed etiam turpe et impium est ; 



( i) OntoL Part. U, Sect. S. Cap. 2. Art. 1. Prop, !. Pa?. 265. 
(2) Yidc etiam iiMdem pi*ap, III. sequeatenii Pa£^. 267. 



Digitized 



byGoogle 



37 
Prcb. Maj. Namsi pmter infiniiam substantiaimMffl 
finitsa existwt , omnia , qoaB nos putamus fieri a finitia 
substantiis « ipsi soli tribuenda essent ; ergo infinita, adeo- 
que etiam infinite sancta substantia seu Deus acerrimo 
odio se ipse prosequeretur , sibi malediceret , insidias sibi 
jpararet, turpia quseque conunitteret, atque adeo mortem 
sibi identidem conscisceret. Haec enim omnia bomines 
faciunt ; sed si unica sit substantia , homines non sunt 
nisi modi istius substantise , et actiones faominum ' modi 
bominum: atqui modi modorum certe tribuendi sunt sub- 
ftantisB, cui modi inhaerent et qu&cum identificantur ; ergo 
omnes, utut turpissimae et blasphemae actiones hominum 
essent totidem actiones Dei (i). 

" 4* bi unica sit substantia, haec erit absolute necessa- 
ria et a se, adeoque infinita et inunutabilis (2) : atqui in 
hoc universo aliaaliis succedunt, omnia sunt mutabilia 
et finita ; ergo vel neganda est objectiva realitas hujus 
universi , id quod ducit ad sceptidsmum : vel dicendum 
est p mutabilia et finita efQcere posse infinitum ,. quod est 
absurdum ex dictis in Ontologia (3) et Capite primo hujus 
Sectionis de absurditate necessitatis materiec. 



(1) Ad hujusmodi tam absurdas pantheismi conscquentias ne Bayle qui« 
dem se continere potest , sed : Dict, hisL et critiq, art. Sptnosay ita contra 
insulsam hanc doctrinam prorumpit : Voila une hypothese qui surpasse 
Ventassement de toutes les extravagances qui puissent se dire, Ce que les 
jto^tes paiens ont oe^chanter deplus infdne contre Jupiter et contre Fdf- 
ims^n'approche point de Vidde horrible que Spinosa (ctcum ipso omnes 
alii Pantheist<6) nous donne de Dieu ; car au moins ies poHes n^attri" 
hucUentpoint aux dieux tods ks crimes qui se commettent , et toutes les 
mfirmit^s du monde ; mais selon Spinosa, il n'y a point d*autre agent et 
d*autre patient que Dieu, par rapport d tout ce qu*on nomme m(il depeini 
et malde coulpe, malphysique et mal moraU 

(2) Ontol. Pari. II. Scct. 2. Cap. 2 «t 3. Pag. 245 et 250. 

(3) U)idcm Cap. 2. lo Pag^. 146. 

u 4 



Digitized 



byGoogle 



38 
i8. raOP. II. Ekiiutio T9uami(&i^ AmtaxntBr^ 

fCONAlfS IN 81. 

Prot. Nam juxta systema emanationis transeunlis na- 
tura (spirituset materia) existeret; sed, utpote educta ex 
ipso esse dimo , ejusdem cum hoc esset essentiaB : atqui 
hoc est absurdum et repugnans in se. Nam 

a) E$$a divinum^ utpote infinitum^ est necessario sim« 
plicissimum (1] : atqui ex simplici nec simplex nec a for- 
tiori eompositum educi seu emanare potest (2) ; ergo....* 

h ) Quod emanat ex substantia alterius , est cum hoe 
ejusdem essentiae : atqui universum hoc omnesqne |eju» 
partes sunt mutabiles et finitsd (3) ; esse autem diTinum » 
utpote a ^ et necessarium, est inflnitum et immutabile (4) ; 
ergo absurdum est , uaiTersum hoc ex substanti& diTina 
emanasse. 

19. PROP. [in. EtfANATIO IMMANENSSITE REALIT1S9 SITB 
IDEAUTER SUSIPTA BST ^QUE^ABSURDA ET RPPUGNANS IN SB. 

Proh. A. Emanatio immanens realiter mmpta est re- 
fugnans in se. Nam juxta hanc spiritus et natura , cojfi- 
tatio et extensio ," uti Tult Spinosa , consideranda essent 
ut attributa constitutiTa essentiae diTin» : atqui hoc est 
absurdum. Etenim 

a) Si cogitatio sit essentiaKs proprietas seu attributum 
esseniiai divina^ ubicunque haBC erit , erit et illa ; et simi* 
Kter , si extensio sit essentialis proprietas seu attributum 
divinw essentia, erit et ipsa , ubicunque erit essentia di« 

(1) Oniol Part.n. Sect. «. Cap. 2. Prop. ffl. Pag. 248. ^ 

(2) Ibidem Sect. 3. Gap. 2. art. 3. Pag. 283. 

(3) Cosmol. Sect. 1. Cap. 1. Prop.I. Pag. 7. 

(4^ Ontol. Part, U. Scct. 2. Gap. 2 et 3. Pa?. 245 et 250. 



Digitized 



byGoogle 



39 

?ma. AUnbnta *enim fluunt ex dsseiitti necessario et 
ita t ut ab e& separari non possint , sed cum ei realiter 
identificentur. &go si diyiditur eaHensio , divideretur 
essentia dtvina et simul cogitatio , utpote alterum attr»» 
butum et cum essentitl diyinh identificata : atqui nee 
essentia divina nec cogitatio dividi possunt ; quia utraque 
est simpliQissima ; ergo cogitatio et extensio nonnia per 
absurdum dici possunt attributa seu proprietat6s essen- 
tiales unius diTin8& essentisB. Esset enim essentia divina et 
cogitatio diyisihilis simul et indiyisihilis* 

h) Attributa contradictoria in eodem subjecto se mutuo 
destruunt : atqui cogitatio et extensio seu compositio con* 
tradictorie sibi opponuntur. Composito enim esaentialiter 
repugnat cc^itare , uti infra (i) Tidebimus ; ergo.... 

c) Quodvis attributum essentiaB infinitse est infinitum : 
atqui nihil , quod extensum est , potest esse infinitum (l^ ; 
ergo..... 

d) Attributa hoc ipso . quod fluunt necessario ex essen- 
tia et cum ea realitcr identificantur . sunt seque immuta- 
bilia , ac ipsa essentia : atqui tam cogitationes nostrse , 
quam YarisB extensiones sunt mutabiles i ergo nec cogi- 
tatio (complexus cogitationum nostrarum) nec extensio 
possunt esse attributa essentia infinitae et immutabili^. 

Prob. B. Emanatio immanens idealiter sumpta estre^ 
pugnans in se. Nam juxta hanc multiplicitas rerum non 
vere existeret , sed esset mera collectio et successio phe- 
nomenorum seu apparentiarum ; phenomena autem ipsa 
essent totidem positiones ejusdem essenti^ divinss : atqui 
hoc est absurdum. Etenim 

(i) Pfych. Rat. Sect. 1. Cap. 2. 

(%) Ontol, Part. U, Scct. 2. Gap, 2. Pagf. 14«; 



Digitized 



byGoogle 



40 

a) Miiltiplice^ res mimdi siye in natura sive in Ispirita 
sibi succedunt ; ergo si nihil sint , nisi positiones divina 
essentise^ divina essentia varias successive positiones ha« 
beret et consequenter interne in semutaretur : atqui essen* 
tia divina , utpote infinita » est absolute immutabilis (1) ; 
ergo 

b) Si res multiplices hujus mundi non sunt , nisi totidem 
positiones divinae essentiaB , nulla erit realis inter res om- 
Ues hujus mundi distinctio : atqui hoc omne jus , omnem 
moralitatem , onmemque sensum communem subvertit 
et ad absolutum scepticismum ducit. Sic enim ego deci- 
perer , dum firmissime convictus sum , existere alios ho- 
mines, me varios cum ipsis contractus inire , obligationes 
varias suscipere , me patrem hal)ere et matrem , quibus 
honorem deferre debeam » aliquas actiones essentialiter 
esse bonas , alias essentialiter malas. Omnia enim ista non 
essent aliquid realiter distinctum , sed unum idemque 
esse sub variis suis positionibus , et conceptus mei et ego 
ipse essemus mersB apparentiae et somnia. Verum non fir- 
miorem convictionem habeo de ipsa realitate absoluti , 
quam de distincta realitate omnium horum, qusB juxta 
pantheismum non essent , nisi apparentiac ; ergo , si con- 
sequens esse velim , aequo jure absolutum ipsum negare 
vel utapparentiam declarare oporlebit. Ergo pantheismus 
consequenter evolutus subvertit omne jus omncmque 
moralitatem et ducit ad absohitum scepticismum (2). 

(1) Ontol. Part. H. Sect. 2. Gap. 8. Va^. 250. 

(2) Nihil igitur miruui , omnes , utut doctrinse Pantheisticae adhscrent^ 
Pantheistarum tamen uomcu; ut viro honesto injuriosum, a sc repdlere 
ei ▼ehementer repudiare. Hcgel certe : Encyclopaedie der philosophischcm 
Wisscnschaflen, Heidclbcr^,1830 , pluribos locis pantheistis sc annumc-^ 
rari rQCUsat ; ScteUJypSf ^^^^ ui ; Jugement dc M. ScheUifig sw* Ja 



Digitized 



byGoogle 



41 

e) Vel Deiis seu essentia absolula per succcssiTas evo« 
lutiones lieret pcrfectior vel non. Si non fit perfectior : 
nulla est ratio , cur se evolvat. Sola enim ratio evolu- 
tionis dari haec potest , quod infinitudo essentias multipli- 
citatcm positicmum necessario requirat. Si vero fit per* 
fectior ; ergo cum evolutiones semper novs fiant , sem* 
per etiam Deus fieret perfectior ; ergo nunquam esset ab- 
solute perfectus ; ergo nunquam vere Deus, sed Deus m 
fieri (1)-, ut dici solet , quod est absurdum ; ergo 

Omnesprobationes contrapantheismumallataBad hanc 
fere reduci possunt. Esse absolutum necessario concipi 
debet ut esse infinitum et immutabile ; esse vero rerum 
hujus mundi ut^objective reale , sed necessario ut esse fini- 
tum et mutabile ; ergo esse absolutum et esse rerum hujus 
mundi necessario concipi debent ut essentialiter distincta. 
Atque ex hoc argumento bene evoluto pantheistae extri- 
care se nunquam potuerunt , nunquam poterunt , et qui 
tentarunt , in absurdiores continuo conlradictiones inci- 
derunt. Restatt ut aliquas eorum speciosas magis, quam 
solidas difficultates solvamus (2}. 



fhilosophie de M. Cousin: elD. Gousio. Fragments philos. Vrifaxx de la 
2* idit, alter i|i alterum pantheismi notam projicit, eandem quisque a sa 
ipse omnibus Tiribus remoTet. 

(1) Reyera tota doctrina Hegeli ad simplicissimam expressionem reduc- 
ta id ipsum enuntiat. Deus estm/Sen, Gott^st im Werden. Yide^etiam 
Q. Marct : Essai sur le pantMisme dans les sociitds modemesn 
^ (2) Spinosissimum in specie egregic refutarunt Bcrgier : Trait^ de la 
vraie religion^ part. I. chap. 5« art. 5. — Fenelon : De Vexistencede Dieu , 
part II. chap. 8, ct : Extmit d'une Lettre sur la rdfutation de Spinosa»-* 
Demum ipse etiom Bayle m suo operc : DiQlion. critiq, art. Spinosa. 



Digitized 



byGoogle 



42 

OBJECTIONES^ 

20« OBJ. 1* Unica datur substautia. NaAi a) subslaiv- 
tia est ens p^r $c existens* b) Substanfia t$t id , quod in so 
e$t $t f^ $c (}oncipUur , i. e. id , cujus conceptus nm t ndi- 
g^ amceptu alteriu$ , a qm fcrmari debeat (1) : atqui a) 
unicum datur ens per se existens, et b) unicum , cuju» 
conceptus non involYat conceptum alterius , nempe ens 
improductum : conceptus enim substanti^e productae in- 
Tolveret conceptum alterius, tanquam causdB producentis; 
^go,.,.t 

R. Neg. Assert. Ad prob* 

o) D. Maj. Substantia est ensjper s^ existens , i. e. in u 
scu ita existens, ut non indigeat ad existendum altero 
tanquam subjecto , cui inhaereat , C. Maj. Perse existens, 
i, e. a se existens , seu quod altero nec qua subjecto , cui 
inhaereat, nec qua causa effectrice indigeat ad existen-> 
dum , N. Maj. et D. Min. Unicum datur ensper ^eexis^ 
tens , i. e. existens in se et absque subjecto inhaesionis , 
iV. Min. Per se^i.e.ase existens , C. Min. sed JV. dms. 
Nam el eo , quod unica detur substantia a sd, non se- 
quitur , non posse dari alias substantias , quae sint ab illd 
nnk tanquam cmsk , etsi illi , tanquam subjecto , non 
inhaereant. Gontra substantia a se possibilitatem aliarum 
substantiarum seu possibilitatem creationis in ipso suo 
conceptu involvit. Nam certe substantia seu ens a se est 
ens in&nitum ; ergo inOnite potens ; ergo potens facere 

(1) Hapc e^ detinitio flBqulToea substantis a Spinosa dafa, cui tota moles 
systexnatis ipsius innititvr. Hftc itaque eyersd et systeina totum corruct. 



Digitized 



byGoogle 



43 

omnia , qtim in ^ noh repugnant : ^Uffn cmtid §&tL prcH 
duetio subsfantio ex nihilo sui et sul^ecti non iuYoWit 
contradictionem in se ; ergo ens a se debet poflse creani 
adeoque involvit in suQ ^conceptu pos^biUtatem aliarum 
8ubstantiamm« 

l) D. Iffaj. Substantia est id , cujus oonceptus non in« 
diget conceptu alterius tanquam suhjecti , cui inhsBreat , 
C. Maj. Ne tanquam causm quidem , Subdiii. Substantia 
infinita etase^ C. Maj. Substantia finita et ah aiio t N^ 
Maj. et D. Min. Unicum est ens , cujus conceptus non 
involyit conceptum alterius tanquam suhjecti » cui inhm- 
reat , N. Min. Unicum , cujus conceptus non involYit 
conceptum alterius tanquam causae , C. Min. et N. Cons. 
Itaque concipimus plures substantias finitas » qus^ non 
concipiuntnr nec concipi possunt alteri tanquam sub- 
jecto inhswere , et propterea sunt plures et ab inyicem 
distinctae substantiae. Sic certe anima nostra essentialite? 
^plex et intrinseca activitate praedita non potest.inhae-- 
rere y. g. lapidi , nec lapis anim^. Ast hse substantisQi 
$unt finitae , et hinc necessario causam a s^ pra^requirunt 
ejusqme conceptum inTolvunt. Ergo conceptus substan-r 
tiae non excludit conceptum causae , a qua actuetuir 
substantia , nisi sermo sit de substantia infiniti et a se , 
quee utique , non quia substantia est , sed quia substantia 
necessaria et a ^ adeoque infinita est , excludit concep-» 
tum alterius etiam qua causae. Unde etiam patet respou'^ 
8um ad illud « quod addit , substantiam a substanti^ pro^ 
ducinon posse , eo quod conceptus substantiae productae 
indigeret conceptu alterius tanquam causae. Conceptus 
enim alterius tanquam causae non tollit conceptum subs- 
tantiae ; sed tantum conceptus alteriiis tanquam siibjecti , 



Digitized 



byGoogle 



44 
ciii inheBrer^debeat; quia id, qifod indiget subjecto in* 
hsesionis ad existendum non subsistit in se , adeoc[ue ncc 
est substantia. Vide etiam Bergier (1). 

Inst. Sed si plures sint substantiae, haberent vel eadem 
attributa vel diversa : atqui neutra habero possent. Non 
a) eadem; secus, cum attributafluunt^xessentia, plures 
illae substantiae haberent eandem essentiam , adeoque non 
plures , sed una essent Substantia. Sed neque h) diversa; 
hsec enim attributa essent vel essentialiter diversa, et 
tum essentia ipsa esset diversa ; ergo nec plures essent 
substantiae : omnis enim substantia habet eandem essen* 
tiam ; vel essent accidentaliter diversa, et tum rursus non 
plures essent substantide; accidentia enim diversa non 
multiplicant substantiam. 

R. Omnia hsec stolida et Philosopho indigna sequivo-* 
catione fundantur. Ad singula tamen respondebimus. 
Itaque. 

C. Majy et N. Min. Nam inprimis plures substantiaft 
eadem attributa habere possust. Sic quivis .homo est in-* 
dividua substantia per se subsistens , quamvis eandem 
specie essentiam, nempe rationalitatem et animahtatem , 
eademquecum aliis attribula habeat, nempe capacitatem 
eruditionis , facultatem amandi etc. Unde rationem addi- 
tam, Dist. Plures illae substantiaj haberent essentiam 
eandem numero , Neg. Eandem specie , Conc. et Neg. Cons. 
Dein plures substantiae possunt etiam diversa habere attri- 
buta , et quidem essentialiter diversa. Sic profecto homo 
esseutialiter di\ersa attributa habet ab attributis lapidis , 



(1) Traitide la vraie religion, OEuvrcs complctes, tom. U, ch. 5. Edit. 
Paris. 1830. 



Digitized 



byGoogle 



45 

ct tamen et homo est substantia et lapb est subsianlia , 
quia lam hic quam ille subsistit per se nec alteri tanquam 
subjecto inhaeret. Unde rationem additam, Dist. Si attrl- 
buta sint essentialiter diversa , essentialiter diversa erit 
substantia in esse substantice seu quatenus subsistit per 
se, quin indigeat subjecto inhaBsionis, Neg. Essentialiter 
diversa erit substantia in esse entis , seu quatenus inti- 
mum esse unius substanti^ per se subsistentis sit essen- 
tialiter diversum ab intimo esse alterius substantiae , sed 
quae pariter per se subsistat, et consequenter sit substanlia 
distincta a priori non per esse substantiaB, seu per subsis^ 
terc per se , sed per ipsum esse entis per se subsistens , 
Conc. et Neg. Cons. Substantiae enim eandem essentiam 
habent substantioe, seu in eo conveniunt , ut singulaB sub- 
sistant per se , sed non habent omnes eandem essentiam 
cntis. Demum plures «ubstantiae possunt etiam habere 
accidentahter diversa attributa. Nam et accidentia possunt 
multiplicare substantias, i, e. indicare, plures esse subs- 
tantias , si sint sibi contradictorie opposita sive eodem 
tempare sive successive. Et quidem accidentia contradictorie 
opposita eodem tempore indicant plures esse substantia?. 
Nam accidentia talia nec extra substantiam esse , nec 
eodem tempore eidem substantiae inhaerere possunt. Sic 
certe idem corpus non potest esse simul quadratum et 
simul rotundum, nec eadem anima eodem tempore ali- 
quid sciens et id ipsum nesciens. Dein etiam accidentia 
contradictorie opposita successive indicantplures esse subs- 
tantias. Quamvis enim una eademque substantia finita 
successive oppositos modos suscipere , v: g. eadem cera 
nunc quadrata, dein rotunda esse possit, tamen infinita 
fiubstantia seu Deus, hoc ipso quod sit absolute immuta- 



Digitized 



byGoogle 



46 
bOis, succ6ssiv6s modos habere non pofesf • 6fgo fltiece!^ 
sivi modi indicant, prceter infinitam dori finitaSt adeoqu^ 
plures esse silbstantias. 

OBJ. 2** Datur necessario substantia infinita Vatqui 
infinita substantia , eo ipso , quod infinitum nuUo ess^ 
carere possitfdebet absorbere in se omnem rationem 
substantiaB ; ergo praeter aut extra ipsam nulla alia subs- 
tantia esse potest. 

R. C. Majj, et 2). Min. Infinita substantia debet absor- 
bere omnem rationem substantiae , i. e. continere in se 
aliqm modo, quidquid esse et quidquid realitatis est in 
aliis substantiis seu in rebus hujus mundi , C. Min. Subs- 
tantiaa hae ips» seu res hujus mundi formaliter sumptse de« 
bent Deo tanquam suhjecto inhcerere , N. Min. Deus enim 
neque est ag^egatum numero infiinitarum realitafum , 
neque subjectum accidentium quam maxime turpium et 
sibi oppositorum ; sed Deus est unica realitas seu (J^so-* 
lutum esse, quo fit , ut omne esse in suo esse contineat , 
adeoque nuUa realitas seu nulliun esse sit in rebus , quod 
non sit in Deo^ non quidem formaliter^ seu tale , quale 
est in rebus cum defectu conjunctum et in suo esscinclu- 
dens simulnon^ssej sed virtmliter et eminenter; virtm- 
liter, quatenus potest res finita^ ex nihilo sui et subjecti 
producere ; eminenter, quatenus possidet eminentiori et 
infinitomodo id ipsuni, quodres contingenteshabent 
modo inferiori et iinito (1). 

Inst. 1* Si plures essent substantiae, esset in Deo §enu$ 
A differmtia; g&/m, nempe substantiaB, m iquo conTeni-^ 
rent, et differentia, qu& distmguer^ntur : atqui in D«o, 

(1) Vide OntQl part. I. cnp, 4. pag. 211, 



Digitized 



byGoogle 



47 
utpote ente infinito/ ntiUa dari potest diff(»*ent!a ; iiqai* 
dem omnis differentia supponat negationem seu defeo 
tum ; ergo plures substantide esse non possunt. 

R. 1** Datd et non concessd Majore, JV. Min. Nam inter 
duo difiTerentia nota dififerentialis est fositiva in uno, ne^ 
gativa in altero. Sic planta differt a lapide ita, ut in plant& 
sit nota differentialis positiva, in lapide negativa vitw. 
Ergo, dato etiam, Deum, ens infinitum, cum aliis sub- 
stantiis couTenire in genere substantise, nota seu deter- 
minatio negativa posset esse ex parte aliarum substan- 
tiarum. Ast 

R. 2* N. Maj. Nam etsi plures sint substantise, prop- 
terea tamen non datur in Deo a) genus. Ea enim dicun- 
tur ejusdem generis, qus habent notam seu proprietatem 
aliquam essentialem conmiunem , uti y. g. homo et cer- 
yus ; quia conveniunt in nota essentiali animalitatis utri- 
que conununi : atqui Deus^ ut substantia infinita, et crea- 
tursB, ut substantiffi finitse, in nulla essentiali nota con- 
Teniunt. Esse enim (seu entitas)^ quod quoad nomen et 
in abstracto utrisque commune est, realiter in utrisque 
essentialiter diversum est (1). Nam esse Dei est essentia- 
liter infinitum et a se, seu Deus est illud esseplenum, cum 
exclusione necessarift omnis limitationis, et omnis non-^ 
, esse; esse yero creaturarum omnium est essentialiter fini^ 
tum et ab alio^ seu creaturse nec ^nt nec omnino essa 
possunt esse illud ptenum^ hoc ipso, quod in suo esse ner* 
cessario invol^unt non-^sse, per quod fiunt modificabiles. 



( i) Scilicet ens yel esse, sub quo Deom simul et creaturos subsumlmus, 
Bomine-tenus solum Deo cum creaturis commune est, eo quod, licet esie 
Vet omnimode diversum concipiamus ab esse creaturarMm « POaieQ tdUWft 
proprium utriu^quQ tm dUdnQtmmmu ti(yt>eamus. 



Digitized 



byGoogle 



48 
Unde injko h) neqae datur dilfermtia sbicte dictat sed 
diver$%tas. Ea enim juxta S. Thomam (1) inter se diffe^ 
runt, qax in aliquo convemunt, in alio non conveniunt; 
ea Yero diversa sunt, quae in nullo couTcniunt. 

Inst. 2* Ergo Deus non est id, quod sunt creahu^ ; 
ergo perfectior esset, si esse creatiurarum superadderetur 
esse divino : atqui hoc dici nequit; ergo dicendum est, 
res, quas dicimus creatas, non esse nisi modificationes 
diyinse substantia;. 

R. C. Ulat. N. Cons. Nam in rebus crealis duo spec- 
tanda sunt ; id, in quo deficiunt ab entitate seu esse, et 
trf, quod reale est in ipsis. Primum, utpote defectus et 
non-esse, Deo tribui non potest ; reale autem creatura- 
rum est etiam in Deo, non quidem sub eadem forma et 
finitudine, sed modo plane diverso et eminenti, ut adeo 
Deus per additionem harum realitatum perfcctior non > 
fierct. Nam, ut recte observat S. Thomas : Si participans 
additur ei, quod est per essentiam, tale non facit aliquod 
majus. Sic, ut imperfect& similitudine utamur, scienlia 
discipuli, quam a magistro habet, addita scientiae magis- 
tri non facit magistrum doctiorem (2). Ita a pari esse crea- 
tursB, quod est a Deo, additum esse divino non facit Deum 
perfectiorem, imo contra imperfectiorem. Sic certe facuK- 
tas ratiocinandi, seu mediante ratiocinio ad certas notio- 
nes rerum perveniendi, est perfectio in homine ; ast ea- 
dem in Deo esset imperfectio, cum argueret in eo igno- 



(1) Cont. gent. Lib. «. Cap. IT. 

(2) Vel ctiam lampas ftimosa , etsi in tencbris lamen diffunderet , 
plen^ tamen meridie lumen solis toto suo splendore coruscantis adeo 
non augcret, ut potius obfuscaret per ipsum fumum ab lompadis iumiaa 
inseparabilem. 



Digitized 



byGoogle 



49 

rantiam et impotentiam immediafo intai|ta omnia peiie* 
trandi. Unde concessd Min., N. Cons. 

OBJ. 3' Deus est anima et vita totius naturas ; ergo est 
imum quid cum natur&. Seu , ut Spinosae verbis loqua- 
mur : Deus est natura naturans ; ergo idem cum natur4 
naturatfi, 

R. D. Antf Deus e$t anima et TltfiTnaturaB , quatenus 
Tires naturae ab ipso sunt, et onmia per ipsum seu yir- 
tute ab ipso accepta conservantur et agunt , C. Ant. Qua- 
tenus Deus vel naturam , i. e. universum hoc naturet , 
i. e. quasi tanquam attributum ex essenti4 sua educat » 
ita ut universum hoc idem cum Deo esse habeat , modi- 
ficationesque universi sint modificationes ipsius esse dim" 
ni; vel quatenus Deus naturam informet, ut anima cor-^ 
pus nostrum^ N. Ant. Quamvis concesso etiam hoc ulti- 
mo sensu antecedente duas tamen distinctae essent subs- 
tantiae, sed quae simul junctse unum solmnmodo totum 
physicum eCBcerent (1 ) , uti amma nostra est distmcta 
substantia a corpore , sed cum eo unum totum elficit. 
' Priori vero sensu absurdum est, Deum naturam naturare : 
« Quem enim tam amentem esse ptUas , ait Cicero (2) , qui 
illud , quo vescitur, Deum\esse credat. d Porro si Deus est 
quid unum cum naturi univers& ; non quo vescimur 
solum , se^ quod execramur , quod secamus , quod uri« 

(1) Hoe sensu etiam pantheistico Philosopbi Gnpco-Ionici (otum uni- 
Yersum consideraront ; materiam aeternam a spiritu diYino animatam as- 
tumentes. Ast hi per fatalismum refutatum refutati et ipsi sunt. Eodem 
fere sensu etiam Stoid totum hoc uniTersum tanquam animal uni?ersale 
ipectarunt. Yide Sjnops. hist. phil. Period. I. Sect. 2« lo Phiu ionica. 
•t 3* G. Pmt. Atticjc nissoLuno. 
9) Dc natnra Deorun^, Lib. 3, cap. 16. 

II 5 



Digitized 



byGoogle 



80 
musV qaod aramta , quod claTis fi^His; quod peeKboi 
conculcamus » Deus est. 

Xnst. Singula» qusB in universo sunt aut fiunt , non sunt 
Deus f sed tantum ejus modificationes seu modi : atqui 
modi non possunt dici substantia ; ergo et totum univer-» 
sumt utpote nonnisi coUectio omnium modorum Dei, non 
e£Qcit substantiam a Deo distinctsun. 

R. C. 1'" part. Maj. et N. 2»'°. Nam si ea, qua^ in 
universo sunt et fiunt , sunt modi divinae substantiaB ; er- 
go Deo atlribui debent : atqiii hoc est absurdmn ; ergo.... 
Dico : modi isti Deo. attribui deberU. Nam certe , cum di- 
cimus , ferrum est durum , pratum istud est ferax, modos 
istos durum et ferax non tribuimus duritiei vel feracitati , 
sed ipsi ferro vel prato, ita ut intelligamus, intimam essen- 
tiam ferri vel prati esse talcm , ut ad extra duritiem vel 
feracitatem manifestet. Ergo a pari , cum totum univer- 
sum dicatur collectio omnium modorum Dei, omnesmo* 
dificationes universi, adeoque omnia, quse sunt et fiunt 
in hoc universo, ipsi Deo tribui debent hoc sensu, ut in- 
telligamus , Deum in intima essentia svlSl ita esse consti- 
tutum , ut ad extra se sub his modis necessario manifes- 
tet. Ergo vel admitti debet pluralitas substantiarum, vel, 
si unica sit substantia , huic uni , quse Deus erit , omnia 
hujus universi attribui debent. Quo casu dein profecto 
Deus iste pantheisticus simul secatur et uritur, spuitur et 
conculcatur, dolet et gaudet, nascitursimul et moritur , 
vegetat et putrescit , est reus et judex et carnifex etc. etc. 
Unde. C. Min. et N. Cojw. et dmseq. 

OB J. 4'' Ratio abhorret a dualismo : atqui admissft erea- 
tione admittitur dualismus ; ergo ratio per se rejecta crea- 
tione adhmbit ps^ntheismo ceu unitati absolut». 



Digitized 



byGoogle 



M 
R. ly. Maj. Ratio abhorret a dualismo ipttspAti dicto ^ 
ti cujos dao ab inYieem digtincta principia renun sfar^ 
tmmtar « adeoque materia sBtema ut priudypium fasH^ 
tum , Deus seu spiritus diyiuus ut priueipium aetimm 
assumitur , C Maj. Ratio abhorret a dualismo impropria 
dido, qui uouuisi per miram confusionem conceptuum 
dualismus yocari potuit , yi cujus plures admittuntur in- 
ter se distinctae et essentialiter diversaB substantiae, N. Maj. 
et D. Min. Admissa creatione admittitur dualismus pro- 
prie dictus, N. Min. Improprie dichis, C. Min. et N. 
Cons. Itaque Terum quidem est et in naturS fundafum , 
rationem tendere ad unitatem principii omnium rerum.! 
Ast hsec unitas non solum cum creatione habetur , Sed 
etiam unice cum creahone haberi potest , ita quidem, ut 
ratio , si'creatione ireject& aUter unitatem istam quserere 
tentet, necessario in summas absurditates et contradictio-* 
nest prolabatur , quemadmodum , uti Tidimus , pantheis-* 
tis contingit. Theoria autem creationis Deum proponit, ut 
ens a se infinitum, infinite intelligens et omnipotens, tan« 
quam principium unicum et liberum omnium rerum. 
Quod si Deus libertatem exercere yelit per creationem , 
effidt per omnipotentiam , ut id existat » quod prius nihil 
fuit, juxta ali^am diTinse 'intelligihiliiatis ideam exem^ 
plarem (1) formatum , quod consequenter aliquam dirina 
naturffi perfectionem reprsesentet , et , licet a Deo , utpote 
eausftsuft, undequaquedependeat, oreatum tamensemelet 
diTin& yi consenratum subsistat in se » ita ut non indigeat 
altero tanqu^ subjecto , cui inhaereat, adeoque &t sub^ 
stantia distincta a Deo , sed cujus esse sit ahquo modo in 
Deo* Unde juxta hanc theoriam ne quidem datur pl^ 

(i)Itewlantiip, qii» dicft^wiat mOnfoLVdxlll Sect. 1. Pag. aisetseq^. 



Digitized 



byGoogle 



52 

eise \el entUatis post creationem (1 J , quam ahfe , iSdd taii- 
ftim plura entia. Omne enim esse creaturarum contine- 
fur , non quidem formaliter , sed yirtualiter et eminenter 
in Deo. Ergo ratio a dualismo improprie dicto adeo non 
abhorret » ut hic potius illi solus satisfaciat ; ergo nec 
pantheismo adhserere necesse est , si rationi confon!niter 
jprocedere velimus. 

Quap alia adhiic objiclunt sive de necessitate creationis , 
uti D. Cousin , sive de impossibilitate principii limita-^ 
tionis in Deo; uti Indi , infra sive de creatione , sive de 
perfectione mundi agendo dissolvemus. 

Quod vero dicunt aliqui pantheistaB , sive primi sequa- 
cesSpinosaB, uti Tolandus , sive recentissime J. Salva- 
dor (2) , etiam , ipse, ut Spinosa, Judaeo-philosophus , 
i. e. incredulus , pantheisticam doctrinam cum doctrina 
Moysis et Ghristi concordare , nimis absonum est , quam 
ut refutari mereatur , idque insuper ad Theologos potius 
«pectaret (3). 

(1) Uti stoUde arguit auctor, mox omni erroram genere flEmiosus, de La 
Mennais in suo opere , quod inscribit Esqmsse d'une philosophie (1840) 
part. I.Uy. U. ch« 1. p. 110, dicens : Quelques-uns ont admis une viritable 
^production d*^tre ou de substonce qui n'extstatt en aucune maniire aupa- 
ravant : hypothkse d^oit il r^sulte^ entre autres cons^quences , qu*il existe 
mneplus grandesomme d'Stre apris qu*avant la crMion , car Vid^ de 
substance oud'^tre est une^ absolue^ invanable ; -^ue dis-lors Vitrediviny 
auteur de la cr^ation, n'estpas infini^ qu*ilne saurait Vitre, et qu*ainsi sa 
notton implique contradiction. Plures utique sunt substantis post creatior 
nem, quam ante creationem , sed non plus esse seu entitatis sensu expU- 
cato : csse autem seu entitatem sic inteUectam confondere cum sal)Stanti& 
pantheisticum mU ^ 

(2) Hist* des institutions de Moise. 

(3) Recolantur hic etiam, quse in Ontol, part. !!• «ect« !• in Objecl. acl 
jnrop, n, in fiae habentur, pajf. %U w ^eqq. ' 



Digitized 



byGoogle 



53 
CAPUTIV. 

De urA mundi orighvs,, 

21. Refutatis systematibus incredulorum I quiabsiUr^ 
dissima quseque superbientis rationis deliramenta sectari 
malunt , quam quidquam » quod fidei congruum est , id 
etiam rationi consonum esse agnoscere et scientilice sta- 
bilire , ad id jam accedimus , ut originem , quam mundo 
fides assignat , etiam e;c ratione et principiis philosophicis 
scientifice comprobemus esse creatjonem proprie dictam, 
Per creationem vero intelligimus actmtimem rei ex nihilo 
9ui et subjecti (1) , ut adeo res creata , quae nunc existit , 

(1) Hsec definitio nuUatenas placet Dno Gonsin; qni aliam substituit sj* 
stemati pantheistico magis fkventem.Ast juTay|ic Terba ipsius alTerre : ita 
vautem habet : Histoire de la philosophie^ cou^de 1828, 5« leQon : Qu*est' 
ce que la cr^ation^ qu^est-ce que crier?,,,, Voulez-vous la d^fmition vut" 
^aire ? La voici : cr4er^ c*est faire quelque chose de rien , c*est tirer du 
neant ; et il faut que cette d^finition paraisse bien satisfaisante, puisqu'on 
la r(fpdte encore aujourd*hui presque parlout, Or Leucippc^ Epicure^ LU' 
crece^ Bayle^ Spinosa (quantae auctoritates ! ) et tous lespenseurs un peu 
exerces dArnontrent trop ais^ment que de rien on ne tire rieny que du niant 
^ rien nepeut sortir^ d^oit ilsuit que lacr^ation est impossible, Pag. 22. Jam 
) accedit, et ipse suam propriam definitionem creationis exponit, page 25. 
Cr^er est une chose trks^eu diffkile h concevoir^ car c*est une ckose que 
nous faisons & touies les minuies (hoc rursus indigeret auctoritate Leu- 
cippi et Epicuri) : en effet, nous crdons toutes les fois que nous faisons un 
acte libre. Je veux , jeprends une r^solution, j*en prends une autre , puis 
tme autre encore; je la modifieyje la suspendSf je lapoursuis, Qu*est-ce 
^ueje faist Jeproduis un effetqueje ne rapporte d aucun de vous^ queje 
rapporte d moi comme cause et comme cause unique^ de manikre que^ re* 
iaiivement a Cexistence de cet effet^je ne cherche rien au-dessus et au-deHi 
de moi-m^me» Voilh ce que c*est que cr^er, Quid igitur esset mundus Juxta 
istam definitionem creationis ? Aliud scilicet nihil quam objectum idcale 
Tolitionis diTintc, ct cmm hac ejusdem substantiae ; ergo ha!C definito ne- 
gat omnino realcm existentiam mundi hujus sensibilis et raaterialis , et 
hinc inse etiam complectitur omnia absurda, quas talcm negalionem ne- 
ccssario seauuntur.— Sed irttra progrcdiamur.— iliW, cawer. c'<?rf cr^er. 



Digitized 



byGoogle 



54 

intelligatur semel nihil fiiisse nec ratione cnise form» nec 
ratione materise » ex quS pre&existente supponi posset for- 
mata fuisse. Du8b autem quaestiones hic maxime tractandae 
sunt : 1'' An mundus sit creatus , et 2"^ an sit creatus in 
tempqre? Quaresit 

22. PROP. I. Uvmvs wt greatihi. 

frob, 1* Mundus hic; seu tota remm nnivcrsitas ita 
certo existit ex criterio sensuum externorum (1) , ut vel 
existentiam ejus realem admittere vel in absolutum scep- 
ticismum prolabi et susb qiiisque rationalitati renuntiare 
debeat : atqui iste mundus » nec qualis nunc est , nec 
quoad materiam seu elementa , ex quibus componitur , 
existit a SG et necessitate essentise suse , uti patet ex Gapite 



dicit pag. 26. Mais avec quoi^ Avee rienj Nbn, sans dovie ; tout au con* 
imiref avec le fonds mime de notre exisience, c^est^Mire^ avec toute no- 
tre force cr^airice » avec toute notre liberi^, toute notre a/ctivit^ volontaire^ 
avec notre personnalitdm Vhomme ne tirepoint du n^ant raction qu*il n'a 
pas faite encore et quHl va faire^ il la tire de iapuissance qu*il a de faire 
cette action^ il la tire de lui»mime» Voiid ie type d*me crMion. La cr4a* 
tiondivineestdelamdmenaiure.,,^ Dieu^ en cr^ant Tunivers , ne le tire 
pas du niantf il le tire de lui-m^me^ de sa puissance de causation et de 
cr^a/ton.— Egregie : ergo jaxta Dain Gousin mimdus istc ortus est per ema- 
nationem sive transeuntem sive immanentem ; utriaue enim variis in lo* 
cis insistit ; ergo, yclit nolit , pantheistis annumerandus est D. Gousin.— > 
Insuperex ista definitione creationis sequitur, omnia possibilia seu omnia, 
c(U8ecumque cogitamus ycI cogitare possumus, aDeo esse creata, imo, quod 
magis mirumi nibil esse creabile seu nihil a Deo creari posse, Nam Deus, 
dum cogitat, ponit actionem* qu» sui causam in solo Deo habet ; sed actio, ' 
qus sui causam in Deo habet» est creatio juxta definitionem datam ; ergoi 
quidquid et quoties Deus cogitat, id creat ; ergo, cum Deus, utpote infinit^ 
inteUigens , omnia possibilia necessario cognoscat adcoque omnia cogitet, 
illaquc, utpote immutabilis, semper et eodem modo cogitet, sequitur, 
Deum omnia possibilia semper creasse et creare ; et cum ea, qu» semper 
creata sunt seu quae nunquam potuerunt non existenp, non sint possibiliat 
sequitur, pro Deo nihil esse possibilo et hinc neque creabilCt ergo b«c de* 
iinitio creationis in-se ips& repugnat ct undcquaque implicat« 
(1) hogic. Part. IL Sect, 8, Gap. 8 et Psy(^. Rat^ Soct. S. Gap. i. Art. 3. 



Digitized 



byGoogle 



55 

primo biyus Sectionis, sed nequd per emanationem sive 
transeuntem Ave immanentem rediter ez Deo profluxit, 
uti prdbatum est Capite praecedenti ; ergo necessario cx 
Bibilo tam sui , quam subjccti actuatus seu ad existentiam 
reductus adeoque creatus est. 

2*" Et vero mundus iste est finitus et mutabilis ; constat 
enim partibus iinitis et mutabilibus : atqui quod est fini- 
tum et mutabile , non est a se nec necessarium ; ens enim 
a se et necessarium est infinitum et immutabile (1) ; ergo 
mundus iste est ab alio et contingens adeoque productus : 
Atqui quod est productum , aliquando nihil fuit ; ergo 
mundusiste est i»*oductus ex nitdlo adeoque creatus. 

OBJECTIONES 

23. OfiJ. 1* Mundus iste» si sit creatus/ est limi- 
tatus : atqui Deus , utpote infinitus, non potest in se ha- 
hevQ principium limitationis ; ergo nec potuit mundum 
iimitatum creare. 

R. C. Maj. Neg. Suppos. Minoris. Supponit enim Mi« 
nor , fnrincipium limitationis debere esse in Deo hoc sensu « 
quasi per hoc Deus ipse limitaretur. Porro hoc est falsum, 
Deusenimvolens creare, hoc ipso» quod creari involyat 
dependentiam ab alio» contingentiam adeoque finitudi- 
nem , yidet res creandas necessario fore limitatas , ita 
qnidem » ut Deus, utut infinitus ipse, infinitum tamen 
creare nunquam possit , ufpote quod intrmsece repugnat 
cum ide4 creationis. Ergo principium creationis et hinc 
creatursB positibum est in Deo , et ouidem infinitum. Uti 

(i) (MoL Part. n. Sect. 3. Gap. 2 et 3. Pa?. 245 et 250. 



Digitized 



byGoogle 



S6 

cnlm infra videbimus in Theodicel , ad creationem re- 
quiritur potentia infinita. Principium autem creationis et 
hinc creaturas negattvum seu limitatimis est innecessi* 
tate finitudinis omnis rei creabilis. Ergo Deus creando 
infinitam exerit potentiam , etsi res creatae sint limitatae. 
Unde patet responsum ad difficultatem Yedenticorum (1). 

OBJ. 2* Creatio nonpotest concipi; ergo est impossi- 
bilis. 

R. 1* D. Ant. Non polest concipi creatio, i. e. modus 
ipsius intimus , quo peragitur , C. Ant. Non potesi con- 
cipi ejus possibilitas atque adeo existentia, iV. Ant. Nam 
concipitur ens contingens, mutabile et finitum; ergo con« 
cipitur ens » quod non sit a se , nec semper existere po- 
tuerit ; ergo legitime concluditur adeoque concipitur, ens 
illud ex non-existente factum 6sse existens » adeoque fuisse 
creatum. Ceeterum 

R. 2* Concesso etiam Ant. N. Cons. Nam inprimis , 
quis unquam ita ratiocinaretur : Non eoncipitur evolutto 
€t incrementum grani in spicam; ergo est impossibilis ? 
Atqui tamen aeque parum concipimus intimum modum , 
quo in grano germen totius spics contmeatur et dein in 
«picam evolvatur et succrescat , quam concipimus mo- 
dum intimum creationis. Ast ex eo , quod ex prqjectis in 
terram gnmis videmus spicas exurgere, concludimus 
adeoque aliqua ratione concipimus possibilitatem et exis* 
tentiam hujus evolutionis et iincrementi ; ergo a pari 
etiafli creationis possibilitatem et existentiam aliqu& ra- 
iione condpimus ex eo, quod inteUigamus, ensaliquod 

(1) Vide 5upr3i, pag^. 25. ; 



Digitized 



byGoogle 



57 
eoutingetts nune existeret qu6d alkpiatidb necegsario 
nihil fuit , quodque consequenter ex nihilo sui et sub- 
jecti fuit productum seu creatum. Dein ut aliquid recte 
afBrmetur ut impos^ile, non sufficit, lit a mente nostra 
non concipiatur, sed requiritur , ut percipiatur absolute 
repugnans et in se contradictorium : atqui in creatione 
nulla unquam contradictio percepta est nec uUa percipi 
potest ; contra Tero positiva et aperta contradictio osten- 
ditur in hypothesibus adversariorum de materi& a $e exis- 
^nte^ de emanatione qualitercunque intellect& et expli- 
cati et hujusmodi aliis. Ergo insulsa est haec objectio, 

Jmf.M* Sed impossibile estrut ex nihilo aliquid fiat : 
Ex nihiloemmnihil fit : atqui creatio proprie dicta dicit , 
ex nihilo fieri aliquid ; ergo est impossibais» 

R. D. Maj. Impossibile est, ut fiat aliquid ex nihilo 
vel tanquam causa cffidente existentiae rerum, vel tan- 
quam materia ; ex qui res educantur, C. Maj. Impossi- 
bile est. ut fiat aliquid ex nihilo, quasiid, quod prius 
et ratione sui et ratione materiae nihil fuit, fiat aliquid per 
omnipotentiam divinam. N. Maj. Atqui creatio hoc ulti- 
mumtantumdicit; ergo..., 

Inst. 2" Ast si Deus educeret res ex nihilo, illas 
smneret, ubi non^erant : atqui hoc est absurdum; 
ergo.... 

R. Absurda haec est hallucinatio incredulorum , qui 
creationem, prout oportet, mtelligere nolunt. Creatio 
non est eductio rei ex nihilo , quasi nihilum sit vel locus . 
underes extrahantur, vel materia in opus adhibita; sed 
creatio est actus divinse' voluntatis nutu suo faciens exis- 
tere, quod antea necin se ncc in subjecto prseexistente 



Digitized 



byGoogle 



88 
aliquid tmU adeoque a^tuatio rei ex pMo. $ui et sub- 
jecti, cujos absurditas nuaq[uam demonstrat^ est j nua« 
quam demoaatrari poterit. 

Jns$. 3** Sedsic actus Dei tenderet in nihilum : atqui 
actuSt qui tendit ia nihil , non est actus ; ergo creatio 
«sset actus simul et non-actus» 

R. 0. Jtfef • Actus Dei fenderet in nihilum materia; ceu 
fiubjecti recipieatis actionem adeoque in nihilum a parte 
rdpra^xtstens » C. Htaj. In nihilum efficiendum i i. e/; 
tenderet in hoc » ut nihil fiat a parte rei causee formali 
coexistens^ N. Maj. Actuienim formaliter spectato coexis- 
iit tanquam terminus actionis ipsa res producta. Deus sci- 
licet habens ia iatelligibilitate suae divin» naturae essen- 
tialiter ideas exemplares quarumcunque rerum creabi- 
Kum , dum creat , vult , ut aliquid , quod prius nihil fiiit, 
jam existat , et ad extra aliquam ex illis ideis repraesentet. 
Unde actus Dei non tendit praecise in nihilum , sed tendit 
in repra3sentationem externam suarum idearum exempla- 
rium , qusB quidem non est a parte rei praeexistens , sed 
per actum creationis fit coexistens. Sic pictor volens pin- 
gere imaginem;. quam animoprsBConcepit, aclu suo certe 
nontendit neque ia tabulamtanquam subjectum recipiens,' 
Heque in colores, nequeia aliudquid hiyusmodi, sed 
tendit in imaginem juxta ideam praeconceptam efibrman- 
dam, HsBC autem imago a parte rei ante effectionem fuit 
nihil , adeoque actus pictoris potest dici tendere in nihU 
fmexistens a parte rei , sed non in nihil a parte rei co^ 
existens, Imago enim per actum ipsum fit , adeoque est 
terminus actionis coexistens , et in hunc sohim actus pic- 
toris tendit* 



Digitized 



byGoogle 



S9 
24. PROP. IL MimDUs istb oeatus est m« m cuif 

TEMPOaK (1)- 

Prob. 1* Ex %p8d iied ereaiwms. 

a) Qaod creatum est , est foctum ; atqoi de omni re , 
qusB facta est , potuit semel dici : nune fU ; ergo de mundo 
isto hoc ipso, quod creatus est , potuitsemel dici : itunc 
fit. Atqui id , de quo dici potest : nmc fU , non est SBter- 
num ; fU enim indicat tempus pnesens excludens prsete* 
ritum ; ergo mundus hoc ipso , quod creatus est , est crea- 
tus ifi seu crnn tempore , i. e. xn tempore possibili et cum 
tempore aetuali^ siquidem hoc cum mundo ejusque actua* 
libus successionibus incqpit» 

h) Quod creatum est , est actuatum ex nihilo sui et sub^ 
jecti ; ergo aliquando nihil fuit seu physice non exstitit : 
atqui quod semel nihil fuit , et nunc est , habuit initium 
existendi ; inithim existendi yero repugnat astemitati : 
sBternum enim est necessario sine initio ; ergo mundus iste 
hoc ipso » quod creatus est » est creatus in seu cum tem- 
pore. 

Proh. 2!" Ex impossibilitate et intrinseed repugnantid 
successionum ab ceterno. Nam si creatio ab SBterno esset 
possibilis , possibilis esset series successionum seu tempus 
actuale sine initio : atqui hoc repugnat. Etenim 

(1) H«e propositio est simnl etlam rigorosa probntio contm fiitalismum 
casualismum et pantheismum ; pnesertim quoad repugnantiam successio- 
num et mutationum ab leterno* 5i enim repugnat, dari seternas soccessio- 
nes, repngnabit etiam. mundum ab SDterno fuisse ia motu ; motus enim 
successiones involvit ; sed sine motu materiae et quidem ffiterno ruit fata- 
lismnset casualismus ; ergo..., Repugnabit insuper mundum necessario ex 
Deo emanasse siYe transeunter siTe immanenter ; quia sic semper Yel ia 
ipso mundo realiter existente, yp.I saltem in cYolutionibus intemis et suc- 
cessiTis diYinae substantis «nfinitus numerus rautaUonum et successionum 
iQCum babui9$9tf Ercro mitetiam paatbeismuat 



Digitized 



byGoogle 



60 
a) Series successionum sine initio esset in/inita. Si 
enim in hac hypothesi a nostne actudis existentise mo- 
mento pra^sehti per -varias mundi istius successiones nu- 
merando retrograderemur , inTeniremus numerum suc- 
cessionum vel indefinitum , Tel finitum yel infinitum : 
atqui non possemus invenire numerum indefinitum. Nu- 
merus enim indefinitus est numerus in potentia continui 
augmenti ; successiones autem prseteritae jam actu omnes 
positae essent. Necpie invenire possemus numerum fini- 
tum , secus contra hypofhesim perveniremus ad initium 
successionum. Ergo si creatio ab sBtemo esset possibilis , 
daretur numerus successionum infinitus : atqpii hoc re- 
pugnat. Nam 

1) Numerus infinitus repugnat in se (1). Insuper in hac 
hypothesi 

2) Series ista saccessionum continuo augeretur : aUpi 
repugnat ideae et essentiae numeri infiniti, posse augevi , 
ergo vel prius istae successiones non erant actu infinitsc, 
vel possent esse finitse simul et infinitae. Demum 

3) Series ist® successionum sunt plures et alise aliis 
majores, v. g. annorum, mensium, dierum. Unde vari» 
istae successiones vel omnes essent numero infinitae, vel 
solum maxima earum, v. g. dierum, vel nullce. Non ojk- 
n^s; secus numerus, v. g. annorum, licet actu infinitus, 
esset duodecies minor, quam numenis mensium etiam 
actu infinitus, et numerus mensium trigesies minor, 
quam numerus dierum : atqni repugnat infinitum alte- 
rum altero majus aut minus; ergo.... Neque maxima 
solum scries posset esse infinita, v. g. series dierum, Dies 

(i) Vidc Onfol. Part. II. Sect. 2. Cap. 2. Prop. m. Pag. 248. 



Digitized 



byGoogle 



61 

enim numcro infinite non pcssimt elficere menses yel 
annos numero finitos : ergo et ipssB annorum mensiom- 
que successiones essent numero infinitae, simul ac nume- 
rus dierum daretur infinitus. Ergo nuUce ex islis seriebus 
possunt esse infinitae. Ergo repugnat numerus successio- 
.num sine initio ; ergo repugnat creatio ab (eterno* 

h) In rebus successivis unius prsesentia dicit absentiam 
alterius ; sic prsesentia diei dicit absentiam noctis ; ergo 
dies et nox yel nuncpiam potuerunt existere, yel ut exis- 
tere possent, alterutrum ante alterum debuit existere, 
ita ut necessario aliquando fuerit dies, quem nulla nox, 
Yel nox, quam nuUus dies praecesserit : atqui hoc eviden- 
ter includit initium et excessum alterutrius super alte- 
mm ; ergo intrinsece repugnat series successionum sine 
initio adeoque creatio seterna (1). 

c) Si vel unum ens potuit ab ffiterno creari, non re- 
pugnat, ut etiam animse humanae creari potuerint : atqui 
animsB humanse ex infra dicendis (2) sunt immortales et 
perpetuo duraturae; ergo si mundus ab seterno potuisset 
creari , posset etiam nunc actu dari numerus animarum 
inlinitus, si v. g. quod possibile est, cum singulis succes- 
sionibus singulse animae creata^ fuissent : sed numero in- 
finito nihil addi potest ; ergo nullae amplius animse creari 
possent, id quod praeter intrinsecam repugnantiam nu* 



(1) Hoc arg^ento lepidiori modo proposito od silcntiam redactus est 
increiiulus quidam , qui , uti ferc hallucinantur incrcduli , in^cnium sc 
non vulgare prodere autumabat^ si omnia, quae fidci sunt, negaret, et 
propterea creationem impossibilcm et mundum hunc o^tcrnum eise decla- 
rabat. Interrogatus caim: quid ergo prius eistitcrit, dvum, an gallini? 
respondcre rationabiliter nihil potuit, cum in succcssionibus necgallina 
habeatur sine ovo, ncc vcrr» ctiam cYiun sinc ga11in&. 

(2) Psych, Rat. Sect. 1. Cai). 3. 

u G 



Digitized 



byGoogle 



62 
mm actu infiniti arguetet etiam om&if oteutiam Dei es$d 
ejdiaustam. 

OBJECTIONES. 

25. OBJ. 1* Deus ab sterno habuit potentiam erean- 
di mundum ; mundus item ab cBterno fuit habUis ad 
existendum; ergo non repugnat, mundum ab sterTO 
iuisse creatum. 

R. D. Ant. Deus ab (Bterno potentiam creandi, et 
mundus habilitatem existendi habuit cum extstenii initio 
a parte mundi, C. Ant. Ethm sineexistendi initio^ JV. Ant. 
et Cons. Nam cum creatio sit actuatio rei ex nihilo sui et 
subjecti, res creata necessario alicjuando fuit nihil adeo- 
que existere incepit ; ergo Eieus 8^ seterno aliam poten- 
tiam creandi non habuit, quam efficiendi, ut mundus per 
creationem initium existendi obtineat. Creari enim rine 
initio existendi est contradictorium in se. Dein etiam mun- 
dus aliter, quam cum existendi initio ab seterno habili^ 
ad existendum non fuit ; ergo ex sterna possibilitate 
mundi sive externft sive intern& possibilitas mundi cetemi 
coUigi necjuit. Aliud namque est, Deum ab aterno ha- 
buisse potentiam creandi mundum simpliciter, et mundum 
simpliciter fuisse ab ffiterno intrinsece possibilem ; et aliud, 
Deum ab setemo habuisse potentiam creandi mundum 
wtemum, et mundum eeternum fuisse ab fetemo intrinsece 
possibilem. Hic vero agitur non de possibilitate etiam 
aBteraa mundi simpliciter, sed de possibilitate mtmdi aeter^ 
ni, et hasc per probationes allatas refutata est. 

Inst, i"" Potuit mundus a I)eo creari ante omne lem- 



Digitized 



byGoogle 



63 
poris possibili!^ mom^Httltn distributiver «ttmptumi etffi 
etiam ante omno coliectiye smnptum, adeoque potest 
esse ffltemns. 

R. C. ArU. Hoc enim aliud non sonat/ quam in onmi 
temp(»re possibili nullum momentum assignari posse, ante 
quodmundus a Deo effici non potuerit, ita scilicet» ut in 
illosemper initiumhabuisset existendi. Ast N. Cons. Hoc 
cnim manifeste repugnat. Qui enim ponit, mundum ante 
omne temporispossibilis momentum collective sumptum 
existere potuisse » hoc ipso mundum creatum spoliat initio 
existendi ; nullum enim initium habet omne temporis 
possibilis momentum coUective sumptura. CaeterumhaBc 
objectio est absurda et parum profundam metaphysicam 
prodit, Supponit enim , quasi in tempore possibili dentur 
momenta assignabilia. Porro in tempore possibili aeque 
parum dantur momenta assignabiliat quam in spatio pos- 
sibili loca assignabilia. Momenfum enim assignabile indi* 
cat relationem ad alia momenta jam fixa , sicut locus as- 
signabilis indicat relationem ad alia loca jam fixa. Hinc 
ne Deus quidem potest in tempore possibili pro mundi 
existenti& hoc potius^ quam illud momentum eligere ; sed 
volens creare mundum , vult , ut mundus existat » prout 
existere potest , i. e. cum initio existendi. Quod si nos 
nunc mundi existentiam, quot millenisannis voluerimus, 
antiquiorem , adeoque a momento jam fixo actualis nos- 
traeexistentiaB prioremponaraus, aparte ante tamen idem 
tempus possibile praecessisset, seu raundus relate ad tem- 
pus possibile praecedens non prius seu citius extitisset. 
Tempug enim possibile est possibilitas successionis seu 
posslbilitas rerum snccedentium (1) , qu8B est aeterna. Er* 

(1) Vide Untot. Pan. If. Sece. 8. Oap. 3. Art. 3. Paj. «94 ; quod enioi 
ibi (Jicitur fle sjf>atio , etiftm sensu respectivo de iempore dici polest. 



Digitized 



byGoogle 



64 
go ante mundum , (piandocaiicpie ercatum., tota «emper 
«Bternitas prsBcessit. 

Inst. 2* Deus qua causa libera non debet csse minus 
polens, quam si esset causa necessaria : Btqtn si esset causa 
necessaria , quidtpiid creasset , ab seterno preasset ; ergo 
et nunc debet posse ab cBterno creare. 

R. C. Maj. N. Min. Nam creatio intolvit initium exis- * 
tendi a parte creaturae ; sed initium et seternum intrin- 
scce repugnat ; ergo intrinsece repugnat creatio aeterna. 
Jam vero , quod iatrinseceTepugnatseucontradictionem 
involvit , est nihil ; ergo potentia creandi mundum aeter- 
num , est potentia faciendi nihil. Itaque legitime negari 
potest, Deum, etsi esset causa" necessaria, potuisse creare 
mundum aeternum. Id tamen non minuit potentiam Dei 
sive liberamsive necessariam. Quod enim nihil ajternum 
crearepossit, non venit ex finitudine potentiae divinae, sed 
ex repugnanlia termini» 

OBJ. 2* Causa efficiens non tempore , sed natur& so- 
lum praecedit effectum suum ; ergo si causa efficiens est 
aeterna, etiameffectus seternus esse debetratqui Deus 
est causa efficiens hujus mundi eeterna ; ergo et mundus 
debet esse seternus. 

R, N. Ant. Sixltem relate aa creationem. Cum enim 
creatio sit actuatio rei ex nihilo sui et subjecti , necessaria 
causa actuans initium existentise creaturse adeoque effec- 
tum suum etiam tempore debet prsecedere. Unde Min. 
Subsumpt. D. Deus est causa hujus mundi aeterna , sed 
efficiens seu intendens effectum pro tempore , C ifm. 
Efficiens seu intendens effectum aiternum, N. Min. Deu0 . 
quidem ab setefnocreat, <;um quidquid in Deo est, prop- 



Digitized 



byGoogle 



65 
ter ejmabsolutam immutabilitatem iiecessario ab «terno 
in eo est. Ast actus creans in suo conceptu seu formali* 
teriuTolTit initium existendi adeoque tempus a parte crea- 
turae, ,cum creari sine initio existendi sit contradicto- 
rium ; ergo Deus , qua janssL eflSciens mundi fomalis 
necessario respicit mundumcreandum cum initio existen- 
tiae. Caeterum objectio haec nimium adeocpie nihil probat. 
Sequeretur enim , omnem rerum successionem absolute 
repugnare , omniaque , quae Deus Tult , simul existerc 
debere, 

. Inst. Si Deus Toluisset mundum in tempore , fuisset 
mutatus ; ergo etiam , cum creaTit mundum in tempore, 
mutatus est. Sicut enim inpriori casu factus fuisset ex non* 
Tolente Tolens, ita in posteriori ex non-creante creans. 

R. C. AnL Quia si Dcus in tempore quid Tellet , quod 
antea non Toluisset , mutaretur status ejus intemus , quod 
repugnat enti necessario. Sed N. Cons. et parit. Nam 
cum actus Dei creans sortitur effectum seu cum mun- 
dus incipit existere, non mutatur status Dei internus, 
cum initium existentiae mundi ab aeterno fuerit in actu 
Deicreantisformali(i). Ergo in creatione cxlerna mu- 
tatur tantum status Dei externus, seu Deus tantum ac- 



(1) Sic 81 homo aoU Toluntate posset opecari et ad extra effectas produ- 
cere , effcctus hi ex primd Yolitione ejus ponercutur pro intentione ipsius 
Toluntatis sine ali^ Tolitione addit^. Sic t. g. qui banc Tolitionem eliccret : 
Voloj utpost tres horaspagim una scribatury effectum pro intentione sui 
obtineret, si pagina scriberctur ct quidem post trcs boras; quod si vcro 
citius scriberetur; non csset elTectus illius Tolitionis , et si novam post tres 
horas Tolitionem ponerc dcberet, prima Tolitio, quatcnus intendens scrip- 
tioneni post tres horas , non opcraretur. Ergo et Deus dccernens ab seterno 
mundum cum initio existendi , hoc ipso , quod soli Tolitione omnia fa« 
ciaty huic aetemo suo dccreto nuUum aliud concipi potest superaddere 
debcre. Ergo mundus incipit existere Ti stemi ct immutabilis decreti , 
patenus int^adit mvmdum et quidem cum iaitto existeudi cr^^ttm* 



Digitized 



byGoogle 



06 



Digitized 



byGoogle 



67 
flsrri &deeiitruiB tem» ; 3*fHro tirHui et potenHii aeiim 
et passivis entis cujuslibet. Sic ille homo debilem » hic 
robustam dicitur habere naturam ; et tandem 4"* pro col^ 
lectione omnium virium \ qua omnibus entibus hujus 
mundi tam materialibus , quam immaterialibus simul 
sumptis insunt , atque hocsensa accepta naturavocari 
solet natura universa. 

Porro harum virium essentiam intunam non cognos- 
cimuSf sed scimus eas secundum leges seu regulas aliquas 
agere , quae naturcs leges dicuntur ; et vel metaphysicm 
sunt, qusB mutuas corporum et spirituum mutationes 
dejerminant, de quibus psychologia rationalis : vel mo^ 
rales , juxta quas liberae creaturae agere debent , ut flnem 
suum assequantur , uti non furari ; de quibus Philoso* 
phia practica ; Tel demum physica , de quibus speciatim 
Physica , luuyersim Cosmolog^ tractat* Porro 

Lex phystca dicitur regula T qu& fit , ut in iisdem cir- 
cumstantiis idem phaenomenon (i. e. mutatio ^corporea 
sensus nostros afficiens) ccmstanter producatur. Inyaria* 
bilis phaenomenomm ex his legibus consecutio cursus nor 
turce Tocatur , et quoniam certo tempore , modo in iisdem 
circumstantisuniformisecundum dispositionem etnexum 
rerum, idem semper phsenomenon consequitur, ordo 
quidam et successivus et coexistens cnascitur , qui naturse 
ordo appellaturt auatenus hunc ordinem natura in agendo 
servat, 

His pnenotatis tres potissimum qusestiones ad nostrum 
forum pertinentes hic resolvendae occurrunt , nimirum : 
1* an et quid sint leges natiirae , et inde , an eventus con- 
tra vel pneter has leges in mundo corporeo sint 2* possi- 



Digitized 



byGoogle 



68 
Mcs ct 3* cognoscMes ; cpias totiaem capitibus expAr 
^iemus. 

CAPUTPRIMUM. 
J)e existentid et essentid legum naturce^ 

27. Etsi prseter idealistas , quos in criterio sensuum 
cxtemorum refutavimus , vix sint , qui de existenti& legum 
natursB non conveniant, tamen majoris claritatis causa sit 
sequens : 

28. PROP. I. EXISTCNT IN MCNDO lEGES PHYSICiE NA- 
TDIUB. 

Prob. V Datur teste experientid external ordo naturaB : 
atqui ordo natursB supponit necessario leges naturse , sea 
rationes quasdam suljQcientes , ob quas res ordinatae sic 
. vel sibi invicem succedant vel simul coexistant ; ergo exis^ 
rtunt leges physica;. 

Prob. Maj. Nam dantur constantes dierum noctium-* 
que vicissitudines , variarum tempestatum anni succes- 
siones , immutabiles ab omni aevo solis astrorumque mo« 
tus eademque suis temporibus distantia , fixa in genera- 
tione animalium plantarumque ratio et perpetua earundem 
in corporibus proprietatum constantia , et iisdem in cir- 
cumstantiis causalitas etc. ; ergo datur ordo naturae. 

2* Si nuUae extarent naturae leges « nulla esse posset 
in hominibus providentia « nullum consilium , scientiae 
nnllfle , nec artes , nec ulla certa instituendse vitae aut cu- 
randorum corporum ratio ctc. : atqui hoc dici nequit , 
quia !• repugnat experienti® propriae et alien», et quia 



Digitized 



byGoogle 



60 

Z" sic Deus creahiris suis m necessariis defuisset , quod 
rursus ejus et bonitati et sapientia) repugnat ; ergo exis- 
tunt leges natune universales et uniformes. 

ScHOL. Philosophi , qui existentiam harum legum ad-» 
mittunt, disputant de earum esserUid. Alii enim eas re- 
ponunt in essentia seu yi actiT& et passiT& elementorum ; 
alii in essentid mundi seu in cert& horum elementorum 
combinatione ; alii demum in Toluntate Dei, tanquam 
caus& immediat&^oxim^ omnium mutationum m hoc 
mundOv Qua in re , cum nihil cert& ratione stricte de- 
monstrari possit (1), nobis pro nostro scopo sequens suf- 
ficiat 

29. PROP. 11. Leges phtsig^ natuba kon suin abso- 

LUTB , 8ED TANTUII HTPOTHETIGE NEGESSARIjB. 

Prob. Nec essentia elementorum ; nec essentia mundi 
est absolute^ necessaria ; secus et elementa mundi et 
mundus ipse essent entia a $e , adeoque immutabilia , Tel 
necessarisB modificationes substantids infinitse » quod fal- 



(1) Et profecfo'qtisstio hic non est ,' an essentia legum natnrffi sit in 
elementis mundi yel in compositione mondi Tel demum in Tiribus mundl 
Tel ejus elementomm , seu , uno verbo , quaestio non est , %ibi , sed quid 
sit essentia legnm natnne. Qnid Tero aliud leges natunc , t. g. attractionis 
et graTitationis, aliquis dicet esse, quam ipsam Toluntatem Dci, qua^ 
nti Toluity utres sint, sic voluit, ut ita sint, i, e , ut res variae sub varid 
proportione mutuft et ordine, pro yarietate et pro Tarii distantid rerum, 
Tario fixH qu&dam/uniformi et immutabili ratione agant? Quid eniiQ 
dicetaliquis esse leges naturas? Aliquid materiale? Sed materia agitur 
Juxta. certam legem, sen constituta ita est , ut sic agere debeat ; non autem 
ipsa juxta eam gponte sn& agit. An aliquid spirituale? Sed quid spiritnalet 
An spirituale quid creatnm ? Sed si creatum esl , habebit ceu legem , juxts 
quam agat, toI prsscriptam Tel inditam sus essentis TOluntatem crea- 
^ris. Si autem increatum est, ergo est Deus ipnusque sola et unica yo« 
luntas juxta stemas ipsius Teritatis mathematictt €t possibilitatis renun 
interaa? rationcs res omnes Tolens constitutas. 



Digitized 



byGoogle 



70 
•um et absurdum est ex Sectione prflecedenti ; ergo ratid 
tuQiciens essentuB physicw (1) tum elementorum tum 
mundi in liberd Dei creantis voluntate reponenda est , 
qui et elementis in statu physico aUam dare essentiam 
t. g. majorem intensitatem Tirium etc. , et ex elementis 
hujus essentiae aliam combinationem et propdrtionem , 
ideoque aliam essentiam mundi constituere potuissot; 
6rgo etiam leges naturse , sive in elementorum sive in 
mundi essentii reposita dicantur , a hber& voluntate Dei , 
tanc[iiam ultimd, ratione sufficiente pendent, adeoque non 
absolute , sed hypothetice tantum necessarisB sunt. 

30. OBJ. Leges natura morales absolute necessaria 
«unt; ergo et leges physicae, 

R. C. Ant. N. Cons. et farit. Nam leges morales 
illaB sunt, sme quibus provide gubernari et ad finem 
iuum dirigi creatura rationalis non posset ; ergo sicut 
Deus creaturam rationalem necessario provido gubemat, 
ita et istas leges ferre neoessario debuit. Fundantur , 
nempe hae leges essentialiter in sanctitate ei ju8titi& di-- 
vinJl ; adeoque aeque necessariae sunt , ac Deus ipse.Ast 
aliud plane est de legibus physicis , quaa in null& per- 
ibctione divin& necessario f undantur , sed a liberd eju^ 
Toluntate dependent , qnae mundum sicut omnino ncm 
creare , ita etiam sub ali& modiflcatione creare adeoque 
•liis legibus physicis subjicere potuit salris suis perfec-* 
tionibus , uti t. g, si loco ab oriente , sol cursum suum 
inciperet ab occidente, vel ignis minori ardore yel ma-. 
forim^ret. 

(i) Id est, 'iNroQC In pbTsidk et actuali exl8tentl& ntme mt ; qntd sci- 
ttoelDeiif m slntrnlu jnxta alitf etiam rationes yeritttis et Juxta po$8i« 
bilitatis iaternae sradiis Tarioi constituere potuisset. 



Digitized 



byGoogle 



71 

CAPUTIL 

De posiibilUatc miracutu 

31. &YeQtus seu efiecfus , qui habet rationem saffi- 
cientem iq viribus natura , effeetus naiuralts ; qui Tero 
superat viresomniscreatursBsecundum universales natu- 
nelegesagentis , effedus mjematuralis vocatur. Effectus 
autem supernaturales duplicis generis sunt. Alii iisdem in 
adjunctis perpctuo eveniunt . ut adeo adjuncta haec uni- 
versales qusedam leges esse Tideantur , quas Deus sibi 
ipse libere posucrit. Sic semper creatur anima humana, 
cum corpus ita jam organisatum est , ut actiones vitale9 
exerceri possint. Alii nullis certis adjunctis statisque le- 
gibus alligati suni , sed modo ac tempore insolito con- 
tingunt, et percenti ab hominibus admirationem exdtant. 
Porro 

Effeettts sensibilis supemaiuralis insolitus dicitur mtm- 
eubm f et triplex distinguitur , nempe miraculum 1* con- 
tra ne^ram ; cum in natur& non solum non est causa 
^ciens , sed est dispositio contraria effectui , uti in mi-* 
raculo Josue : Sol sta ; 2* supra naiuram ; si in naturi 
non causa efficiens, sed nec contraria dispositio est, uti 
resurrectio mortui ; 3"" pra^er naturam; A a natur& qni^^ 
dem produci posset , sed non eo modo, qm miraculum , 
uti subitanea sanatio morbi inveterati sdo Tocis imperio« 

M^cula conira et supra naturam dicuntilr primse ctas^ 
sts et ^pioad suhstantiam, ea yevoprc^er naturam secundis 
classis et guoad modum. 

Magnum aut^m 4i?5RW^n ^st wfer mtraeulum et effee* 



Digitized 



byGoogle 



n 

tum mrdbiUm» Effectus enim mirabilis est, cujus causaiif 
quidem non novimus ; ast ex quo non judicamus, eam 
naturiB non inesse ; uti si (juis rudis prim& yice experia- 
tur ictum electricum , vcl phaenomena phantasmagoria). 
His praemissis quaeritur , au effectus supernaturalis seu 
miracidum sit posslbile , ad quod respoasum dabit se- 
quens 

32. PROP. MlRACDLUM INTRINSECB ET EXTRINSECE EST 
POSSIBILE. 

Prob. !• Miraculum est posstbile a) Inirinseee. Nam 
cssentia tum elementorum tum mundi adeoque et leges 
naturae dependent a Vihetk Toluntate Dei ; ergo uti Deus 
initio potuisset aliam elementis vel mundo essentiam phy- 
sicam dare , ita et nunc potest ejusdem effectum suspen- 
dere vel eandem modificare aut adeo immutare ex spe- 
ciali ratione ; ergo.... b) Extrinscese. Nam quidquid non 
repugnat perfectionibus divinis , est extrinsece possibile: 
atqui miraculum non repugnat perfectionibus diTinis. 
Si enim repugnaret, esset , ut volunt adTersaru , Tel 
quia miraculum ai^eret in Deo mutabilitatem , vel qoia 
nullum finem Deo dignum haberet; atqui miraculum 
1* non arguit in Deo mutabilitatem , quia uti leges na- 
tune , ita et hanc ab iis exceptionem ab aeterno statuit , 
uti etiam S. Thomas docet ({) ; 2" habel finem Deo dig- 
xnim , qualis est manifestatio suae Toluntatis homini fa- 
cienda , contestatio alicujus veritatis , approbatio "virtutis 
manifeslior et quae magis hominem percellat ; id quod , 

(1) Part. I. QutBft. lt)5. Art. 6. ad. 8 : Dicendum, guod Deus tic rebus 
eertum ordinem indidit, ut tamen sibi rescrvaret, quod ipse aliquando 
aUterexcaus^ eiset facturus^ Unde cum prceter hunc ordinem agit, non 
mulatur. 



Digitized 



byGoogle 



?3 

uti pnlchre exponit S. Augustinus (IJ , et natura diyina 
et naturse humanse quam maxime congruit; ergo.... 

2"" Certissimum est , Ghri^tum a mortuis resurrexisse » 
Lazarum^esuscitatum esse etc. nec minus certum cst , 
haec esse absolute supra naturam ; ergo de facto dantur 
miracula : sed de fieri ad.posse fieri valet illatio ; ergo mi«- 
racola sunt possibilia; 

3* Si Deus nullum in mundo effectum posset produ- 
cere, nisi per et juxta leges naturae, ab iis dependeret et in 
potenti& SU& constringeretur : atqui hoc est absurdum : 
ergo.... 

OBJECTIONES.. 

33. OBJ. 1* Leges natura duunt vel ab essentiis re- 
rum , ijel a voluntate Dei : afapii in neutro casu miraculum 
est possibile, ergo 

Prob. Min. 1* Quod essentiis rerum repugnat , est im- 
possibile : atqui miracuium in primo casii repugnat essen- 

tiis rerum , ergo 2"^ Voluntas Dei est immutabilis ; 

ei^ et leges natorse , si ab e& fluunt. 

R. D. Maj. Leges naturse fluunt vel ab essentiis rerum 

(1) Tract. 24« ia Joan. N, i : Miracuia p qum fecU Daminus J, C. sunt 
quidem divina opera , ei ad intelligendum Deum de visibilibus admoneni 
humanam mentem^ Quia enim ille non est talis substantia, quos videri 
oeulispossitf et miracula ejus^ quibus totum mundum regit universamque 
creaturam tidministrat , assiduitate viluerunty ita ut pene nemo dignetur 
attendere opera Dei mira et stupenda in quolibet seminis grano^ seamdum 
suam misericordiani servavit sibi qucsdam^ qucs faceret opporttmo tempore 
prceter usiiatum cursum ordinemque naturee , ut non majora , sed insoli:a 
videndostuperentf qutbus quoOdiana viluerant» Majus enim miraeulmn 
est gubermUio toiiui mundi^ quam saturatio quinque millium homimm 
de quinque panibus , el tamen hoc nemo miratur, illwi mirantur homin?s , 
noriquia majxis, sei quia rarvm est% 

u 7 



Digitized 



byGoogle 



74 . 

jmm^ate et medlate aroluiitate Dei» ««I immediate a 
Yoluntate Dei , C. Maj. Fluunt ita ab esseutiis rerum • ut 
ne mediate quidem et ultimato voluntati Dei innttantur , 
N» Mau et JV. Minore N. Cons. Dein 

Kd prob. Min. l"" R. Z>. Maj. Quod essentus rerum re- 
j^gnat absolute , ut eircnlus quadratus , est impossibile , 
CMaj. Quod repugnat solum hypothetice» N. Maj\^t 
jgriter D. Min. N. Cms. Miraculum repugnat tantumhy- 
pothefice essentiisVerum, seu sub hac conditione , si se- 
cundum irires sibi inditas agant ; ast cum non fiat^Ti reruqi 
naturalijsed supernaturali, non repugnat ; supernatu- 
raliter enim possibile est, quod physice est impossibile ; 
ergo..... 

Ad 2"" C. Ani. Quia voluntas Dei est certe immuta- 
bilis> sed P. Cons. Leges natnrsB ab e& fluentes sunt im- 
mutabiles pro rafione voluntatis diyinsB , C Cotw. Abso- 
lute N. Cons. Nam volimtas Dei sicutileges , ita et excep- 
tiones ab illis » aeu miracula ab ceferno vohiit* Cteterum 
concesso etiam toto argumento nibil aequttur contra Ihe- 
aim. Nam cum miraculum patratur « l^es non immu- 
tantur^ sed manent, quod sunt, et pl^rumque efiectns 
produeitur aine conrarsulegum naturaliutn » aut ad sam- ' 
mum earum eflfectus suspenditur. Sic lex physica est, ut 
homofn ^em ardentem projectus comburatur ; an jam 
li(ec lex immutata aut abolita est , ex quo tres pueri Bsd^y- 
lcmehifomacemardeiitemmissit et exigne ilkeaiegressi 
aunt? Sic lex physica est , ut mortui et jam semiputridi 
non lesurgant ; an forte , ex quo Lazarus resuscitatas est» 
jam nemo martws in sepulchro manet ? (1) 

(1) Recte iffllurobsftmt l^erglcr : Traiti fftsi, ttDogm, A k vrah 



Digitized 



byGoogle 



75 

OBJ. 2'' Deus nuUum habet finem se dignum patrandi 
miraculum ; ergo est impossibile. 

Proh. Ani. FiniSt siquises^et; emt in &varem hcw^ 
minnm : atc[ui abwdum est dicere/ensinfinitum in graw 
tiam aliquot formicarum in luto reptantium invertere a^ter^ 
num ordinem immensarum leguin^ ait Voltanui (1);;' 
ergo 

R. N. Ani. etC&M. Ad prob. C. Uaj.' N. Sup. Min: 
Supponit enim , per miraculum ordinem naturs inyerti t 
atqui cum Christus Lazarum suscitavit , aut oculos c^j 
nati aperuit , non major in ordine naturae inversio ortai 
•8t , quam cum chirurgus lethali Tuhieri aut oculorum, 
defluxioni medetur , totaqne diflTerentia sita est in yi a 
Qiristo supematurali, a chirurgo naturali impensd ; e$$en^ 
iiale autem est legibus natur» utrique Yi cedere , ut adeo 
inyersio oriretur ; «i non cederent. 

CAPUT m. 

De cognoscibtlitate miraculi. 

94. Possibile essemiraculumtumexpnecedenticapita 
patet , tum ita per se manifestum est , ut ipse Rousseau («S) 
e& de re ita pronuntiet : « Poteslne Deus facere mira^d 



Tedgion, tom. Y. mOn parh Ms-imprcpnnmt ^ qwmd on dH, gu'vm 
fmmole viokf d&angef interrompt. c/iangef bouieverse les Untde la 
hature : il ne fait que euspendre teffet particulier d'une de ses lois, /e 
^ resta de Vwrdvers va son train eomme auparavant.n Et S. Augutt : De 
civit» Dei^ Lib. XII. Gip. 8. aQuomodo est contra naturamt quod Dei fit 
voluntatCf cum volunias tanti ulique conditoris ^onditcs cujusque rei 
mturasit?» 

(1) Dict. philosoph. Art. Miracies, 
{f!) letlres de la Montagne, 



Digitized 



byGoogle 



76 . 

Cida» i. e. legibus , quas ipse posuit , derogare. Qusestio^ 
nemhanc serio agitare* si nonabsurdumt certe impium 
foret ; qui negatiye responderet, non pimiriy id enim nimis 
decorum insano foret, sed includi cum amentibus debe- 
ret. D Ast idem (1) negat miraculum posse cognosci , et 
cum ipso et cetera incredulorum caterva confa:a cognos- 
cibilitatemnodraculoruminsurgit, et quam alibi negat, 
hic etiam ipsorum d^monum eiistentiam ip amdlium ad- 
Tocat. Quare sit : 

35. PROP. MlRAGULUH ETIAU QUOAD NOS EST GOGMOSCIBILB. 

Proh. 1" Cognoscimus , quid in certis adjunctis per 
Tires naturs fieri debeat, quid fieri non possit; ei^o si 
ejus oppositum factum esse cognoscimus» cognoscimus 
etiam, idfactum non esse per vires naturae, adeoque per 
Tires supernaturales seu per miraculum : atqui factum 
esse miraculum » seu aliquid contra id» quod per yires 
naturae fieri debuisset , certo cognoscere possumus expe- 
rientia propria et aliena ; ergo. miraculum etiam quoad 
nos est cognoscibile 

Proh. -4n^, Uniformi enim et constanti experienfi& 
nonnuUas cognoscimus naturae leges. Sic scimus, corpiis 
exanime et putridum non redire ad iritamt liquida com- 
ponere se ad libellam , yires rerum esse limitatas, nec 
posse producere efiectum, quocum nuUam habeant pro- 
portionem , et nisi debito modo sint applicatse subjecto , 
Tel sinesufficienti temporismora etc. ; ergo cognoscimus » 
quid in certis adjunctis per vires naturae fieri possit. 

2* Hiracula» si qu« fiunt, certe ad aliquem finem 
WlbMemW/rcr* - 



Digitized 



byGoogle 



'77 
fiunt , seu Deus per ea intendit manifestare suam vo- 
luntatem : atqui si yera a falsis discerni non possunt , 
omnino finem nullum habere possunt Deo dignum ; 
€1^0 miracula vel sunt externe impossibilia » yel sunt 
cognoscibilia : atqui externe impossibilia non sunt, cum 
Deus manifeste sapientes fines habere possit producendi 
effectus supematurales insolitos ex dictis Capite prace* 
denti; ergo sunt etiam cognoscibilia. 

OBJECTIONES. 

36. OBJ. 1'' J. J. Rousseau loc. cit. Non novimus om- 
nes natura^ leges; ergo scire non possumus utrum efiPec- 
tus, qui pro miraculo habetur, non proveniat a legibus 
natune : potest enim evenire vi quarundam legum na- 
turs nobis incognitarum. 

R. C. Ant. N. Cons. Nam eo ipso; quod miraculum 
possibile esse asseratur, etiam quoad nos cognoscibile esse 
debet ; siquidem secus nullus ejus faciendi esset Deo finis : 
atqui ipse Rousseau absurdum et impium dicit esse negare 
possibilitatem miraculi; id quod dici certo etiam potest de 
possibilitate extrinsec& ; ergo.... 

Rationem additam Nego. Nam 

1* Quivis homo sentit se invincibiliter fenri a) ad exspec* 
tandum in datis ckcumstantiis, nisi miraculum interve^ 
niat , certum eyentum, ethuic exspectationi tota humana 
prudentia et industria , imo et jura v. g. haereditatis aliquo 
defuncto (1), innituntur; b) ad judicandum, adesse inter- 
• 

(i) Si eidm t«l tuspicari possenras , dari leges aliquas incognitai , vi 
ipiorum morttti resm^ant, quo jure haeredes statim a morte in haeredi- 
tatera succederent? Sed nimirumea e$t, ipsormnadeo incredulorum. 



Digitized 



byGoogle 



78 

f(((sntum siilperliatilralem , seu miraculum fieri , quahdo m 
iisdem circumstantiis const^mter et uniformiter idem sem- 
per, et semel tantum contrarius obtinetur efiectus. Unde 
iia : Vis hae mivetsalis inclinans homines ad haec judicia 
est ipse sensus communis t atqui si haec ipsius judicia essent 
falsa, inprimis ratio non esset ratio, utpote inclinans ad 
]pcrpetuum etinvincibilem errorem ; et dein Deushomuii 
sufficienter non provldisset , cum homo tantum per assen-* 
sum his judiciis praestitum possit providere futuro , cavere 
mala etc. , imo et erroris in re magni momenti hominique 
necessaria , qualis est religio, propter quam maxime mira^ 
cukfflunt, autor esset ; ergo haec ipsius judicia falsa esse 
^on possunt • atqui si existant leges incognitae , quarum 
interventu contrarius in datis casibus eventus obtineat, 
IkUunt heec judicia ; ergo absurdum est admittere hujus^ 
tnorfi leges incognitas (1). 



Vb quASl Iftsttttcliya i»atioAi^; ut 6tLm mortuai sep6Uri tidetuf, gurrecttt* 
rui, nisi pdr miraculumi non ooj^tetuf , et ti resurgeret, omnes etiem 
increduU , id non legi incognitae , sed dlTina operationi tribuerent. 

(1) Hac ratione refutantur etiam ii, qui putant, miracula in legibus 
f enefalibiiB 4 Deo i^reordinatA esie (*)• Hi^ub otiinionis fuit Mallebranche » 
Medit, 8 , et quamvis in opere : Recherche ds la V&iUf tom. U. duo minT- 
culorum genera distinguat, uniim eorum, quae a legibus generalibus, 
alterum eorum, quse speciali DeiTolttntate etemant, tamen ibidetn ultimi 
generis miracula sapientiam et immutabilitatem Dei fere dedecere arbi- 
trator.— ^UtteHul etiam progreditur HautevUle : Bslig. dMU prouv^e 
par lesfaits, Uy«I. chap. 6. aui-ior ceteroquin bonse notaa, oontendenst 
Sk^eula tm effectus legum naturaUumy sed iaco^tarumy ut adeo 

(*) Cetentm eUam hoo tdmisso lemper hiiytismodi e?e!iit«s legibi» generalibui pi»- 
•rdioftttu esset t^rum mifaeulam; esset tnitaeUectUisupematurQliit si leges hs, utl 
«ult etiam MaliebraDche, ftmdentur immediate iu Toluntate Dei| «Kt tfftdutMIUmt 
siquidem non juxtariitionem virium naturs cdnsuetam producatur, led per exceptlo- 
nem et] ad finem quemdam specialem : ut adeo leges hse , quihus bujusmodi effectus 
pneovdiiiatus dicitur» gcneralM rtUtd id buno eaeetnm be« MbHD lenea y«caH pOlMnt, 
^uoa non aliA quidam Tolitione Deut Yolucrit ordinarios natura eBectus» ei aU4 buM 
cf&ctum e&traordinariMro, led utrosQue «et^^rai t\ vM TQlitioBO oQmpIexu^ sit. 



Digitized 



byGoogle 



7» 
2* Si 8unt ignotm hm leges, qiiiratione Pix>pbeUs, 
Apostolis aliisque viris sanctis innoteacere potuenint? In- 
netuisse enim ex eo patet , quod efiectus l^ibus cognitis 
contrarios pwBTiderint et pwedixerint, et illi gecundum 
eornm pradicUonem vel preces evenerint. Caeterum mi- 
racula vera nunquam sunt solitaria , sed tot ac lantis ves- 
tiuntur circumstantiis, ut, sicut ait S, Augustinus, si 
quis dedpiatur, prudenter et secundum sanam rationem 
decq[Hatur , adeoqpie deceptionis auctor Deus esset. 

In$t. Certum est ex modemi Physic4 expcrimentali • 
pmra naturaliter evenire , quae antea vel a doctis pro mi- 
raculis fuissent habita , et forte, qu» nunc ut miracula 
celebrantur, post seculum cognoscentur nonnisi effectus 
naturales fuisse ; ergo 

R. N. Ant. Objedio posset Talere7 si ageretur de 
effectumirabili, sed neutiquam de miraculo ; hujus enim 
veritas non ex effectu sblo , sed ssspe , imo fere semper 
ex qrcumstantiis et ex modo , quo fit , sunul dijudicanda 
est. Quis, etiam modemorum Physicorum , vel unicum 
miracuhun » ut tale a doctis et indoctis olim habitum » 
exhibere potest , quod nunc mere effectus naturalis fuissa 
cognoscatur? An vel unius miraculi Christi vel Aposto* 
kmm detecta est causa physica ? Chemiamultos miros 
efibctus producit : ast sane nunquam solo vocis imperio ; 



juxta ipdos singularem opinlonemTis fociendi miraciila^nsisUtin oogn^ 
tione momenti , quo efTectus ilU eTeniant.— Mirum igitor non est , borum 
testigiis institisse Bonnet in suo opero 2 Recherc. philos. sur Uspreuves 
(ftt ChisHan, diap. 6. 

Confer. de hac re disputationcra inter LelbBityiamet Oardiiumi Oper. 
Leibmis.^ tom. U.— fiecMei/ de MaixetMXM tom. I.— Yide ctiam Wolfiuir. , 
Metc^hys. §. 633-638. 



Digitized 



byGoogle 



80 
ei quo profundius naturam quis scrutatur » eo clariui 
intelligit , miracula wes creatas superare. 

OBJ. 2^ Ut quid miraculum dicatur , debet esse a Deo : 
alqui nunquam scimus esse a Deo , cum esse possit ab 
Angelis bonis vel malis , quorum Tures , etsi nostris multo 
superiores sciamus, tamen quousque se extendant , igno- 
ramu^;ergo....« 

R. D. Maj. Debet esse a Deo immediate vel mediate , 
C. Maj. Praecise semper immediate , N. Maj. et hinc 
Min. Cons. et Conseq. Nam Angeli boni vel mali , si pos- 
sint , certe non sine dependentia a voluntate Dei possunt 
naturse leges impedire , vel effectum his contrarium pro- 
ducere; ergo quantaBCunque sint vires spirituum, ultimato 
causa principalis miraculi semper Deus est. 

Inst. Potest a daemone produci effectus, qui, quin in se 
sit, nobis tamen videatur supra vel contra uaturai leges ; 
ergo nunquam cognoscere possumus , verumne sit mira* 
culum. 

R. Tr. Ant. N. Cons. Nam dijudicari potest veritas mi- 
raculi ex fine^ ob quem fit. Deus nempe , si patrat miracu- 
lum , qu& sapiens , necessario habet fincm , et quit sanc^ 
tus^ finem honestum et bonum; unde in casu allato aut 
slmili ita ratiocinamur. Effectus a , qui non potest pro* 
venire , nisi aut a Deo , aut a daemone ; est ad finem A : 
af qui finis ( est bonus ; quippe non solum non contradi*- 
cit rationi, sedillam perficit etinservit hominiad perfec- 
tioremfinisultimiconsecutionem; ergoaDeoest, velviee 
versd , ut patet. Dixi Tr. Ant. Nam si homo rectd utens 
ratione et petito a Deo auxilio invincibiliter judicat esse 
miracuium, Deus permittere nequit, ut ita decipiatur 



Digitized 



byGoogle 



81 

necessario • et quin medium tillmn suppeditet errorem 
eYitandi , secus fieret ipse auctor erroris (1).; 

OBJ. 3"* Saltem miraculum anticpiitatis cognosdbile 
non est. Nam testes sunt generatim homines rudes : at- 
qui rudes non sunt judices idonei miraculorum ; ergo. . .(2) 

R. N. Am. Ad prob. Tr. Maj. D. Min. Rudes non 
sunt testes idonei de facio , ad quod observandum null& 
re opus , quam sanis sensibus , N. Min. Non sunt ido- 
neide veritate miraculi dijudicand&. C. Min. ttN. Com. 
Duo sunt in miraculo distinguenda : l"" quid sit factum : 
2* utrum datum factum sit miraculum ; primum rudis, 
sicut doctus testari potest ; alterum examinare doctorum 
est. 

. SECTIO IIL 

DE PBRFEGTIONE HUNBI. 

37. Erant Philosopbi nonnulli , qui duce Leibnitzio 

in Germani& et Mallebrancbio in Gallii contenderent, 

. omnia in hoc universo perfectissime disposita, atque adeo 

. mundum hunc prsesentem omnium possibil^um optimum 



(1) Hffic rcsponsio Talet ctiam contra eos, qni dicnnt, diabolum posse 
se transformare in Angelum lucis ct sub specie boni malum finem inten- 
dere. Quamvis enim fateamur , diabolum id posse, negamus tamcn ita 
posse , ut in miraculo publico facto ad confirmationem alicMJus doctrinas 
et invocato prius Dei nomine nuUum medium homini suppeditetur dete- 
gendi frtudem.— Confcr. Bergier : Deisme refUU par lui-m^. Germa- 
nice : Der DeiiU Epist. 12. 

(4) Ita fcrc Hume : Emis pfulQ^iithiq.^YQWrei Quest.sur VSncy 
Hcp^ie : MirQeks* 



Digitized 



byGoogle 



82 
essd ; uude eorum circamundiperlBCtionems^steina op^ 
timismus vocari solet. 

Hoc autem est eorum principium. Deus est quidem li- 
ber in creando, sed ex hypothesi, quod vefit creare, tene- 
tur i^juxta Leibnitzium (1) optimum eligere , quia nihil 
fesi sine ratione sufficienti, ralio autem, cur hunc polius, 
quamalium mundum Deuselegerit, aliaessenon potest, 
4jaam hujus mundi perfectio omnium maxima ; tenetur 
2* juiKia MallebmncJiium (2) suam et quidem quam maxir- 
ttiam gloriam intendere , adeoque, cum m^jor gloria ex 
perfectiorimundo in eum redundet, mundum perfectissi- 
xnumcondere. 

Antequam quaestionem aggrediamur,^ praenotandum 
esl : perfectionem rei esse ejusdem habilitatem ad finem (3), 
et hinc eo perfectiorem rem esse , quo excellentior est 
/?ms, adlquemtendit, et quo major habilitas seu exactior 
tnodus , quo tendit ; adeoque rem in suo genere absolufe 
perfectissimam seu optimam esse eam, qua> ad finem ex- 
cellentissimum tendit habilitate maximS. Sic horologium, 
cujus finis est indicare temporis divisiones, relate ad hunc 
finem adeoque perfectione relativA, erit perfectum , si ex- 
acte indicet horas ; perfectius, si aeque exacte prseter ho- 
ras etiam minuta indicet , et demum in suo genere per- 
fectissimum ♦ adeoque perfectum perfecfione absoliUd , si 
cxactissime omnes possibiles temporis divisiones indicet. 
ijuodsihocpostremum horologium inexacte indicet istas 
temporis ditisiones, priora vero exacte suas hora» vel mi- 



(l)I^rincip. philosoph.— F«^' de TModide sur la bont^ de Dieu , ia 
hhert^ de Thomme et Vongine du mtxL 
(2) De la recherche de la v^nte.^-Traiti de la nature et de h pnlce. 
'(8) Qnt. Pinrt, I. Gftp. 4, Pai^, 209 et se^ 



Digitized 



byGoogle 



83 
nuta, erlt Ulad quidem perfectios raiioM fifUs , Ii^bc vero 
perfectiora rtuiom modi tendendi ad iinem, ast neutrum 
abfiolute perfectum. 

Ex dictis duo nobisexamlnanda sunt , ut de perfeeliona 
mundi recte judicemus ; prius est finis , ob vel ad quem 
ereatus est ; posterius est modiM, quo ^d eum tendit, seu 
ferfeetio ejus relativa. 

CAPUT PRIMUM. 
JDe fine mundi. 

38. Finis raundi ultimus duplex dlsiinguitur , hic se- 
dulo discernendus, nempe finis operantis , seu ob quem 
Deus mundum creavit, ct fims operis seu ad cujus consc- 
cutionem mundum ordlna\it (1). 

Finis Dei operantis in omnibus suis oparibus alius essc 
nequit, nisi gloria ipsius intrinseca; finis operis vero glo^ 
ria ejus extrinseca. Est autem 

Gloria intrinseea unitersim sumendo judidum certum, 
quo bona, qua) in nobis esse certo c(^noscimus, Tera bona 
essejudicamus, ex quo judicio sequitur amor , compla*- 
centiainnobis, et ex hocinterna tetitia et jucunditas, 
Unde gloria Dei intrinseca est complexus omnium perfec- 
tionum diTinarum, quatenus Deus illas inlSnitas adaequate 
cognoscens infinite seipsum amat, et ex hoc amore infinito 
gaudio perfunditur et beatissimus est (2). 

(1) Vide Ontol Part. HI. Cap. 2. Arl. H.— I. Paj. 810. 

(2) Si itaque Deo desit vel unica perfectio , jain gloria ejos intrins^ 
non esset absoluta. £t cum omnes perfectiones in Deo identificentur et 
sint nnum et simplicisslmum esse, quseYis perfectio, utpote qu» a csteris 



Digitized 



byGoogle 



84 
" Glaria vero extrimem est idem iUud judfoium de nos- 
trls bonis ab aliis factum» quibus certo constet ex actioni- 
bus nostris , illa bona nobis inesse ; illae ergo actiones 
nostras manifestant ghriam nostram intrinsecam , et qua 
ratio suCBciens, cur haec ab aliis cognoscatur, promavent 
gloriam extrinsecam. Unde gloria Dei extrinseca est idem 
ille complexus divinarum perfectionum, quatenus ad extra 
manifestatte ab aliis plusminusve cognoscuntur et aman- 
tur. His praemissis ^t : 

39. PROP. I. FlNIS DEI GREANTI^ MUNDUM EST GLORU 
EJUS INTRINSEGA» SEU EXERCITIUM LIBERTATIS DIYINJES. 

Proh. 1* Finis operantis semper debet esse aliquod bo- 
num. Nihil enim appeti potest ab ente intelligente, quod 
bonum non sit : secus appeteret nihil, cum omnis reali- 
• tas aliquid boni , et solus defectus realitatis scu nihilum 
malum.sit (1). Unde sic : Quidquid est appetibile, est ap- 
petibile vel ratione sui» vel ratione medii ad aliud : ergo 
Deus mundum vel ratione sui , i. e. mundi , vel ratione 
medii vokdt : atqui Deus non voluit mundum ratione sui. 
Existentia enim mundi respectu Dei nihil boni in se con- 
tinet : cum secus ante ejus existentiam non fuisset summe 
bonus sibique sufficientissimus. Ergo Deus voluit mun- 
dum ut medium ad finem : atqui nuUus alius finis Deo 
dignus esse potest , nisi Deus ipse ; ergo finis Dei creantis 
est Deus ipse seu gloria ejus intrinseca. Et vero 



perfectionibus rcallter non sit distincta , realiter spectata est tota Dei glo- 
rla intrinseca. Hinc dum finem Dci creantis reponimus in exercitio liber- 
latis fcu in libertate Dei necessario in actu positd, recle dicimus, taem 
Dei bperantis in creando mondo esse gloriam Dei intiiagecain. 
(1) Ontol. Pai 1. 1. Cap. ♦. — III. Pag. r^a ct seqq. 



Digitized 



byGoogle 



85 
' 2* Finis seu mothriHn actionis diYinaB non potest esse 
aUquid Deo extrinsecuoi : secos Deus in actione su4 ab 
aliquo extrinseco fuisset dependens ; quod repugnat ; ergo 
est quid Deo intrinsecum : sed quidquid est Deo intrin- 
secum, est Deusipse seu pertinet ad ejus gloriam intrin- 
secam; ergo finis actioms diyin» est gloria ejus intrin* 
seca. Insuper 

3* Finis Dei creatitis debuit esse talis ; qui seque sub* 
sisteret, etiamsi ad non-creandum Deus sese determi- 
nasset. Secus deficiente fine Deus in creando liber non 
fuisset, i. e. si ad creandum fuisset, ad non-creandum 
vero nuUus fuisset Deo finis , Deus utpote infinite sapiens 
et hinc non potens agere absque fine » non potuisset non 
creare , adeocpic ad creandum necessitatus fuisset ; ergo 
finis seu motiyum , propter quod Deus se determinaTit 
ad creandum , debuit esse hujus modi , ut eodem potuisset 
etiam determinari ad non-creandum. Atqui talis finis alius 
esse non poterat , quam ipsum exercitium diTinae liber- 
tatis » ut complens gloriam Dei intrinsecam ; ergo hsec 
imice cst et esse potest finis operantis Dei in creatione 
hujus mundi. 

OBJECTIONES. 

40. OfiJ. Gloria Dei intrinseca conslstit in cognitione 
sxm infinitaB perfeclionis , quam Deus habet et qua beatis-* 
simus est : atqui evidenter creatio nihil conducit neque 
adistam cognitionem, neque ad beatitudinem inde fluen* 
tOTi ; ergo gloria ejus intrinseca non potuit esse finis 
. creationis. 



Digitized 



byGoogle 



86^ 

^ ft. t. Muj. D. Uili. Creatio iqtdetefa reUte ad tar« 
itaitium seu ad entia * cpm existentiam accipiunt , nibil 
(^nducit , C. Min. Greatio relate ad subjectum , seu qua- 
tenus est actus Dei , quo suam libertatem exercet « nihil 
^onducit t N. Uin. et Cons. Nam inter iniinitas D^ipePr. 
fectiones » quarum contemplatio beatitudinemejus easeA» 
tialiter constituit , est certo etiam ejus libertas : atqui de, 
2i9tur& est divinee libertatisi ut Deus agat. Deus enim 
liber non est ad agendum vel non agendum » cum agere 
evidenter sit melius, quam non agere, adeoque actio per- 
fectio sit , qua carere Deus non potest ; ergo essentialitet 
ad ejus gloriam intrinsecam pertinet exercitium liberta- 
tis : atqui libertatem exercuit in creando ; ergo creatio , 
quatenus est actus Dei, conducit ad gloriam Dei intrinse- 
cam, adeoque sub hoc respectu bst appetibilis, et soluf 
finis Deo dignus et intrinsecus (1) , r^^hh 

(1) Hinc paiet, quo sensu dlc! possit, Denm eSist i^etmsm^^MifaAJtSI^ 
licet eatcnu?, quatenus necessario actum altquem relativum ad terminum 
extrinsecum ponere debet, ut libertatcm exerceat: ast nuUatenus, utl 
irult D. Cousin, quasi Deus neccssario creetfi. e. mundum existere faciat 
Quod Deo neoessariun est, est, ut agat ct quidem , utpote necessario acta 
liber, ut agat ad extra adeoque ut ponat vel voUtimem vel noUtioncm crca- 
turae. Ast nullatenus necessarium cst , ut ponat praecise voUtioncm mundi 
adeoque ut creet, cum noUtio creationis sitffique actus et quidem actus 
relativus ad extra. Uterque enim actus entitative et in Deo spectatus est 
positivus et ita etiam exprimi potest. Fofo, ut mundus sit; vel : Volo , ut 
mundus non sit; unde patet, ncgativum non a parte actusy scd a parte 
termini inveniri. 

His adnofatis juvabit jam animadverterc , quam misere D. Cousin 
«Ifidtifundat in Deo necessario agere cura neceisario creare, Sic cnim illo 
^liabet: Histoire de la philosqphie ^ cours de 1828, 5« legon^ page26. 
^Dieu, sHl est une cause^ peut crier , et s*ii est une cause abtoiue^ ii 
■me peutpas nepas cr^er. — Et pag. 27 2 Son caractire Mnent ^ofU 
^me force ci^atrice absolue qui ne peut pas ne pas passer h Vacte , il 
\suit,nonque lacrdation estpossiblCf mais qu^elle est n^cessaire; ii ii»t 
^.)fue Dieu cr^ant sans eesse et infiniment , la crMion est in^uisable et 
se mainticnt constammcnt. Eandem confusionem intcr neccssariam actio- 
iiera ad extra et necessariam crealisnem conservat, et insupcp libortatom 



Digitized 



byGoogle 



87 V 
Inst. Dem suantlibertatem aeque eiemiisset per tton-^ 
creationem » quam per creationem ; ergo finem alicjnem 

a,eoaeHone6tm libertate a '^n^ce^^o/^ eeqae miserabiliter eonfnndit in 
Fragmenis philosoph. iS88. Page xn. nbi tamen simolat, quasi retrae* 
lare Telit ea, quae de necessitate creationis olim edixerat. Ita enim iiabct s 
Reste la nicessit^ de la crMon, A la r^flexion je trouve moi-^n^me ccHe 
expresston assez peu r^^rencieuse envers Dieu^ dont elle a Vair de com" 
pivmettre Ifl Ubert^, etje ne fdispas la momdre diffkuUide la retirer ; 
mais en la retirant,je ladois expliquer, Ellenecouvre aucun mystdrc de 
fataUsmie : elk exprime une idde qui se trouoe partowt, dans iet plus 
saints docteurs comme dans les plus grands philosophee* Dieu , comme 
fhomme, n'agit et nepeutagir que conformiment d. sa naiure, et sa libertS 
mime est rekUive a son essence, Or , en Dieu surtout la force est adiquats 
d la sttbstancef et la fOrce divine est toujours en acte; Dicu est donc essen' 
tiellement actif : et crdateur, II suit de Idi qu'ii moins de dipouiller Dieu 
de sa natttre et de ses perfections essentielles, il faut bien admettre qu*une 
pvissance essentiellement crdatrice n'apaspu ne pas crier, commeune 
puissance essentiellement intelligenie n*a pu crier qu^avec intelligence^ 
comme mnepuissance essentiellement sage et bonne n*a pu cr^ qu*avec 
sagesse et bonti, Dein pag. xxyi. Entre lejuste et Vir^uste , entre le bien 
et le mal^ enlre la raison etson contraire, Dieunepeut d4lib&er, ni par 
dmsiquent vouloir d notre maniere.,., Congoit-on, en effet, qu*il ait pu 
prendre ce que nous appelons le mauvais parti ? Cette supposition seule est 
impie. II faut donc admettre que quand il a pris le parti cofUraire^ il a 
agi librement sans doute , mais rion pas arbitrairement et avec la oons" 
cience d*avoir pu choisir Vautre parti, Quibus verbis clareostcndit, per 
libertaiem se aliud non intelligere, quam spontaneitalem seu libertatem a 
coactione, et hanc solam se Deo attribuere ; negare autem Deo libertatem 
a necessitate, quam ipse Tocat liberum arbitrium. 
' Quam multo darius, et ad refeUendimi totum boc Cousiniannm com* 
mentum aptissime, et Yero ex ide& ips& omnipotentiae diTinse ratiodnatar 
D« Thom. Cont, gent, Lib. II. Cap. 23. diccns : Quidquid noti implicat 
contradiclionem^ subest divinas potenticB : multa autem non sunt (n rebus 
creatiSy quce tamen^ si essent, contradictionem non impliearent, sicuipa" 
iet pratdpue eirca numerum et quantitaiem et distantiam stellarum et 
atiorum eorporum, in quibus si alitei' se haberet ordo rerum , contradictio 
fiOft impHcaretur, Mutta igitur subsunt divinat poknticB, quoe in rerum 
naturd non inveniuntur» Quicumque autem eorum, quce potest facere^ quce- 
dam facit et qucedam non facit, agitper electionem voluntatis, et non per 
necessitatem naiuree* Deus igitur non agit per necessitaiem naturce, sed 
pervoiuntatefn»Qmd ad hoc ratiocinium respondebit vel omnino rcspon- 
dere poterit D. Cousin ? Anne Deus forte ita necessario hunc numerum 
actualem etquantitatem et distantiam stellarum et aliorum corporum crea- 
Tit, ut non habuerit la conscience d*avoir pu choisir etiam alium majorera 

tel minorem wmcram etc, corporum ? 



Digitized 



byGoogle 



88 

alium bdbc^re debuit , cur crearet potius • qimm non 
erearqt. 

, R. CJAni. Nam etsi Deus non creasset « non ideo mn 
egisset ; fuisset enim in hac hypothesi in Deo determina- 
tio ad non-creandum , quae tn se spectata non est minus 
realis actio , quam determinatio ad creandum , et mu- 
tatus fuisset tantum terminus actionis diTinse , i. e. obti- 
nuisset non-creatio loco creationis. Sed N. Cons. Nam 
l^ si finis vel motivum aliquod fuisset in Deo determinans 
ad creandum potius quam ad non-creandum, creatio non 
a sold determinatione Yoluntatis divinse determinata fuis* 
set , adeoque Yoluntas divina prseter se causam suae deter- 
minationis habuisset , quod est absurdum ; et 2* sufficit 
exercitium libertatisquaratiosufficienscreationis.Etenim, 
cum ad finem aliquem obtinendum non sunt , nisi duo 
media perfecte requalia, utrumvis assumatur, assumitur 
ex amore«et motivo finis , neque ullum pofest esse moti- 
Yum, cur alterum alteriprseferatur. Si enim essetaliquod 
motiyum , cur alterutrum praeferendum censeremus , 
jam duo media contra hypothesim non essent respecta 
nostri sequalia. Jam vero Deus necessario agens , cum 
deberet sibiproponere finem actionis suae se dignum, finem* 
que istum haberet in exercitio suae libertatis, habuit duo 
media exercendae libertatis , creationem scilicet et non- 
creationem ; ista vero [duo erant respectu Dei perfecto 
a^qualia, ergo nuUum habere potuit motivum, alterutrum 
praeponendi , et finis utriusvis non potuit esse , nisi exer- 
citium suae libertatis, Si enim necesse habeo aliquo ire ex 
duabus viis , sub omni respectu aequalibus» cur unam pra 
altera eligam , ratio alia non est , quam liberrima electio. 



Digitized 



byGoogle 



89 

^ 41 • PROP. II. FlNlS GENEBALI8 llimDI SEU MEIIS EST 
GLORU DEI EXTRINSECA IN DETERHINATO GRADU. 

Proh. l*" Deus est alsoluta bonitas et sanetttas : atqui 
a) qu& absoluta bonitas non potest creare , qum mani- 
festet partem suae bonitatis. Nam qua absoluta bonitas 
Deus est summum esse , omne esse eminenter in se con- 
tinens sive qua interna possibilitas rerum ut summe in- 
telligibilis , sive qua externa ut omnipotens ; ergo dum 
creat, necessario id, quod creatur, seu creatura et Dei 
omnipotentiam qua causam efiicientem et ipsius diyinse 
essentiae intelligibilitatem qua causam exemplarem exhi- 
bet , nec minus per suam harmoniam et mediorum ad 
ilnem subordinationem Dei et sapientiam et summam 
pulchritudinem quasi in effigie conspiciendam praebet ; 
ergo Deus qua absolute bonus , dum creat , necessario 
bonitatem suam ad extra manifestat. b) Qudt absoluta 
sanctitas non potest non exigere, ut bonitas manifestata 
laudetur et ametur. Sanctitas enim Dei est anwr essen^ 
tialis ordinis; ergo vi sanctitatis vult rem quamvis pro 
SU8B naturae dignitate et amabilitate aestimari et amari : 
atqui nihildignius, melius et amabilius, quam perfec- 
tiones divinae ; ergo vi sanctitatis vult , ut hae perfectiones 
ad extra manifestatae cognoscantur et amentur (1). Ergo 
Deus posito « quod velit creare , necessano vi bonitatis et 



(1) Attendendum hie est , non Telle Denm , ut rcs repraesentmtes seu 
crcaturae propter seipsas amentur, sed ut id amctur, quod per eas reprae- 
«entatur. Sicut princeps , qui optimc de patrid su^ mcritus ^ Tictorias de 
hostibos relatas depingendas curaret et depictas publico exponeret , certe 
non vellet , ut oculi mentcsqiic aspicientium in ipsis tabuUs conquiesce- 
renty led ut id sstimarent ct admirarentur, quod per pieturas repraesen- 
titur, atque ita «d g^ratym anipmn amoreingue ergpa principem tcccn- 
Ucrcntur. 



Digitized 



byGoogle 



sdncmatU '^Ud^ dekt velte suam gl<^Iam extrinseeam ; 
ergo hscc est finis mundi seu operis: 

2^ Finis i qoem operans operi suo pnestltuit t debet 
esse a) operante dignus et b) naturss et constitutioni 
operis respondere : atcpii a) Deo , utpote enti infinito , 
nihil finiti est dignum ; ergo cum prseter Deum omnia 
uecessario finita sint, nihil prseter ipsum Deum tanquam 
finis mundo praBstitui potuit. Cum \ero finis mundo cons- 
tituendus non possit esse aliquid Deo intrinsecum , ne aut 
mundo non-existente aliquid intrinsecsD perfectionis Deo 
deihisset » aut eo existente ali({uid intrinsecum Deo acces- 
sisset, extrinseca solum gloria Dei seu divinarum per- 
iectionemmanifestatiofiiiis operis esse potuit.6) Natune 
et constitutioni mundi idem finis perfecte respondet. 
Ordo enim mundi legumque cohstantia sapientiam con- 
ditoris, varietas rerum earumque perfectlonum , quarum 
aliqusQ solum esse , aliae esse et vzvere^ caBter© esse , vivere 
et sentire^ reliquae insuper et intelligere habendo, miro 
prorsus modo cum invicem conspirant , sapientiaB, pul- 
chritudinis et bonitatis divina), quarum sunt repnesenta- 
trices quasi imagines , manifestum documentum exhi-* 
bent ; ergo finis mundi est gloria Dei extrinseca. 

Ast cupi perfectiones Dei sint infinitae , non possunt 
adsquate manifestari et cognosci ab entibus creatis et hinc 
necessario finitis ; ergo finis mundi est gloria Dei extrin-. 
seca in determinato gradu. 

OBJ. Si Deus p^pter gloriam suam omnia creayit , 
vel ambitiosus est , vel superbus , irel proprio amore 
ducitur; ergo.... Ita fere Voltarius. 

R. iV. Ant. etCons. Deus enim creavit omnia ad glo^ 



Digitized 



byGoogle 



riam suam et kiec^tate perfectissnmffi Mtt nattira $ et 
ibi ntdla est amUtio tel superbiat ubi nulla redpituf 
ntilitas ex eognitione propriffi sn® glori»> uti si quis bona 
sua manifestat aliis, ut bi ex eft manifestatione aMquam 
ntilitatem bal)eant , ipse yero ex elklem realit^ acquirat 
nilul : atqui Deus realiter nibil acquirit neque ex mani^ 
festatione suorum attributorum neque ex laude et amore 
bominum fl). 

Itaq[ue finis cui creationis est ipsa Creatura, i. e. preeci- 
pue homo ; seu Deus libere creans mundum per neces- 
sariam consequenter manilestationem suse bonitatis inten^ 
ditbonum creaturse. 

ScHOL. Quae bucusque diximus , de fine uUimo gene^ 
rali omnium rerum creatarum simul sumptarum intel- 
ligenda sunt , non vero de fine proximo et inimediato 
particulari cujusque rei in specie. Non enim omnia eo- 
dem modo vel eodem gradu easdem Dei perfectiones 
manifestant, sedres qusevis naturd su^ tendit proxime 
ad finem aliquem specialem , quem adimplendo con-« 
eurrit ad finem generalem. Sic t. g. entia rationalia 
speciatim et proxime destinantur naturd sud non solum, 
ut manifestent» qmm in suo determinato gradu , per« 



(i) £t Tero, Qt absorditaB fa^jiu objectionis tere VoltariaiUQ magii pa- 
teat, supponatur aliquis paterfamilias libeiorum suorum amantissimus 
proprio labore instituere saos inlkntes , ipsisque communicare suas Tarias 
sdcatios variasque artes et industrias , hoc fine | ut hi sui infantes ipsum 
ut f irum Tcre instructum magis Tcnerentur et ut eorum amantissimum 
magis filiall amore redament : baud ignarus, per hujtitmodi Tenera- 
tionem et amorem Ti^nculum totius familiae magis constringi et felicitatem 
liberorum augeri et stabiliri.:-- Hunc jam patreQi familias quis unquam 
ambitio3ttiii| $aperbum tcI proprii amoris mancipium Tituperare andcat , 
cum omnia« quae facit, ad utilitatcm ct emolumentum liberorun ccdant , 
ipsa ctiam Teneratio et amor , quo libcri eum prosequuntor ? 



Digitized 



byGoogle 



92 
fdctioD6§ diyinA^r; 86d ,' qua intellectd prsBdiia t etiam ad 
hoc» ut perfectiones divinas siye inse, sive in entibus 
irrationalibus manifestatas agnoscant, ament, et inde 
beentur ; ergo finis proximus hominis est beatitudo obti- 
nenda per liberum obsequium agnitionis et amoris Dei : 
finis autem ultimus creationis est gloria Dei extrinseca. 
Quod si homo peccando nolit, quaensrationale, finem 
suumproximum libere implere , implebit , quia Deus fine 
suo frustrari nequit , necessario finem tdtimum creatiopis, 
manifestando poena sua justitiam , sanctitatem etc. Dei| 
Sed de lioc speciatim in Psychologia. 

CAPUT U. 

Deperfectionerelativdmundi 

• 

42. Perfectio dijudicanda est ex fine et ex modo tenden- 
di ad finem; finis autem , ut palet , non operantis , sed 
operis efficit perfectionem rei , et quidem absolutam, si finis 
et modus ad eum tendendi , relativam Tero , si non finis 
sed modus ad eum tendendi sit optimus. Quibus praeno- 
tatis sit 

43. PROP. I. MUNDUS BIG NEQVIT Dia OPTHniS 8EU PER« 
FECTISSimUS PERFEGTIONB ABSOLUTA 

Trob. !• Positive. Tum mundus iste esset perfectissi- 
mus perfectione absolut^ , si divinas perfectiones eo gra- 
du manifestaret, ut ese magis manifestari non possent ; 
atqui mundus eas in tali gradu manifestare non potest ; 
ergo.... 

Prob. JUin. Manifestatio divinarum perfectionum sup- 
ponit : 1 ) aliquid , quod manifestetur ; 2) aliquid , quod 



Digitized 



byGoogle 



93 

« 

manifestet , et 3) ens crealum , eui manifestetur « siqui* 
dem Deus per creationem non s&i manifestat suas per« 
fectiones: atquimanifestatio divinarum perfectionum in 
summo gradu possibili repugnat 

1° Rei 7 qum manxjesiamr » i. e. perfectionibus divinis. 
Mam divinse perfectiones sunt intensive infinitse ; ergo in 
majori semper gradu manifestari possunt, qiun unquam 
ad ultimum gradum perveniri possit , cum secus iste gra- 
dus esset limes intensionis divinarum perfectionum. Re- 
pugnat 

2^ Jkei , jfu^ mantfestat T i. e; creaturae. Nam quodli- 
bet creatum est necesario finitum : atqui quolibet finito 
minus finitum est possibile et creabile ; minus finitum 
autem , quantum de se seu natura sua , plus perfectiont 
manifestat « quam magis finitum ; ergo nullum finitum 
adeoque nec mundus perfectipnes divinas in summo gra- 
du possibili manifestare potest. Repugnat demmct 

3"" jinti, eui manifestatur. Nam nullum ens inteUigens 
creatum esse potest , quod ita cognoscat perfectiones di- 
Tinas , ut nihil amplius ex eis cognoscibile supersit, cum 
secus Deum , utpote adsequatam de eo habens cognitio- 
nem , comprehenderet ; ergo et nulli enti creato manifes- 
tatio divinarum perfectionum :in summo possibli grada 
fieri potest ; ergo.... 

Prob. 2* Negative. Si dici posset mundus hic absolute 
perfectus , esset , 'quia Deus in hypothesi determinationis 
ad creandum teneretur vel ad optimum ex parte operis 
uxta Ldbnitzium, vel ad summam suam glpriam extrin- 
secam juxta Mallebranchium : atqui neutrum dici potest. 
Si enim ex aliquo capite ad opus perfectissimum adeoque 



Digitized 



byGoogle 



Digitized 



byGoogle 



creaturis, N. Min. et Cem. Deus cpiidein quHettS sapieiw 
tissimum suique amautissimum necessario appetit id^ 
quod sibi est melitis, et hinc, quia Deo melius erat exer-* 
cere libertatem, quam non exercere, Deus necessario 
eam cxercuit, Ast si Deus necessario exequitur id, quo4 
melius est creaturis, debuisset ipsis etiam, cum melius 
sit existere quam non existere, necessario existentiam 
conferre ac proin ne circa ipearum qiudem creationem 
liber fuisset 

Confundunt in his et rimilibus objectionibns finm Dei 
cperantii cum fine operit. Verum qnidem €fSt , Opificent 
ei sapientii teneri, ut sibi, non vero, ut etiam operi finem 
perfeetissimum praestituat, nisi forte, ut fere evenit in 
rebus humanis, finis operis indiviribiliter connectatur 
cuin fine operantis. Quod si locum non habeat, sufficit 
sapientise opificis , ut opus tantiim habeat perfectioms^ 
quantum sufiicit illius fini. Sic t. g. si quis horologium 
eo tanlum fine conficiat , ut sibi aidhorarum indicationem 
deserviat, modo hasexacte indicet, quis opificis sapientiam 
redarguat , eo qnod opus p^ectius non fecerit ? Ergo a 
pari, cum Deus eo tantnm fine creaTcrit, ut exerceret li- 
bertatem , hanc antem excrceret eeque per creationem 
ndnusperfecti, quam perfectioris, quidest, cnrteneretur 
ad creationem perfectioris? 

Jn$i. V Deusnon c^ llber ad mahun morale; ergo ne^ 
qae nd jnunus b<n)tQin pr^ majori eligendum/J^Opua ^oiai 
parfectius perfectiorem probat opificem. 

R» C. Ant. edt N. Cons. Disparilas enim est ; malum 
nempe morale cum sancUtate jDei pugnat, ast eligere mi- 
nuB perfectum prse perfectiori $ modo fini statuto con- 
gruat, uullai» iuYolv'* Jmperfectionem iu Deo, se sqIo. 



Digitized 



byGoogle 



96 
sufficientissimo. Jtat. addit. D. Optis p^rfectius opificem 
perfectioKem probat, i. e. plus manifestat opificis praes- 
tantiam, Conc. Probat semper majorem in opiflce peri- 
tiam, ^eg. Namcerte quivisopifex sempcr nec agit, tiec 
tenetur agere secundum omnem suam peritiam. 

Imt. 1'' SedDeus necessario amat suas perfectiones; 
ergo et illud plus amat, quod eas perfectius reprsesentat 
adeoque id etiam creat. 

R. D. Ant. Deus necessario amat suas perfectiones in 
H 9 C. Ant. In creaturis expressas^ Subd. Ctmsequenter ad 
ereationem seu supposita creatione» C. Ant. Antecedenter 
ad creationem , N. Ant. Aiiocpiin Deus eas necessario 
creasset, adeoque liber in creando non fuisset. 

OBJ. 2'' Aut Deus non scivit , aut non potuit, aut non 
Toluit mundum perfectissimum condere : atqui nihil ho- 
rum dici potest ; ergo.... 

R. C. Maj. N. Min. Deus nec scit, nec potest i adeo- 
que nec Tult mundum perfectissimum condere , cum 
creatio mundi perfectissimi sit intrinsece impossibilis, si- 
quidem de natur& sit entis creati habere limiteSt et de na* 
tur& entis habentis Umites, ut possibile i^t aliquid ipso per- 
fectius. 

OBJ. 3* Mundus hic est plene conformis ideo diTinse : 
atqui hcDc certe est perfectissima ; ergo et;mundusest 

perfecllssimus. 

R. D. Maj. Mundus est plene conformis ide» divinco , 
1. e. esttalis, qualis in idea divind reprsesentatur, CMaj., 
i. e. est tam perfectus, quam perfecta est idea divina in se 
seu subjective spectata, N. Maj. et D. ilfin. Idea divina de 



Digitized 



byGoogle 



97 

mdndo est perfectissima in m scu suljecitve $pec(a(a, t« 
Min. Cum sit ipsa intelligentia divina, adeoque Deus ipse. 
Est perfectissima etiam ohjective spectata, quasi mundus, 
qui in ea repraesentatur^ seorsim et prout creobilis est con- 
sideratus, sit absolute perfectissimus, N. Min. Nam singula 
entiamundi, in se et prout creabilia sunt spectaia, sunt 
plus minusque perfecta, quod adeo demonstrat differentia 
perfectionis inter animam belluinam et humanam ; ast re- 
late ad actum subjecti cognoscentij, quod omnespossibiles 
gradus intensionis, connexiones et relationes cujusque rei 
cumomnibus aliis possibilibus intuetur, adeoque stricte 
loquendo nonnisi unicam , sed adaequatam ideam babet, 
omnia entia tam bujus mundi, quam omnia alia possibilia 
nonnisi unicum sunt objectum, i. e. Deus ipse, ut perfec- 
tissime inteUigibilis et a se cognitus, adeoipie nec differen- 
tia in iis, ac proin nec varia perfectio obtinet (1). 

45. PROP. II. Mdndus hic esx perfectissimus perfec- 

TIONE RELATIVA. 

Prob. Id dicitur perfeclissimum perfectione relativa, 
quod ad &iem sibi praestitutum quam optime conspirat ; 
ergo mundus hic, cum ejus finis sit gloria Dei extrfnseca 
in determinato gradu, erit perfectissimus perfectione re- 
lativd^ si divinas perfectiones eo gradu manifestat, quo 
Deus vult : atqui mundus necessario perfectiones divinas 
eo gradu manifestat ; ergo.... 



(1) Vide etiam Ontol Part U. Sect. 1. Objcct. Inst. 2. et 8. Pa^. 126 , 
227 et seq. Caeterum boc argmncntum fcre similc csthuic ; quod alicui| qui 
prospcctam pulcherrimum et in ejus ambitu miserrimam casam pns 
oculis haberct, fieri possct. Ista casa cst plene conformis idesc tus ; atqui 
idea tua complcctitur pulcberrimum prospcctum ; ergo ista casa est 
Ipalcherrimt:! prospectui» 

II, » 



Digitized 



byGoogle 



?8 
Proh. Miri. Cum Deus ad finem eligit medlum, ne* 
cessario eligit aptissimum. Si enim id non faceret, vel min 
posset vel non sciret, sed non vellet : sed nonposse repugnat 
omnipotentiaB ; non scire intelligentiae, non vette sapienti» 
ct sanctitati ; ergo necessario eligit medium ad flnem ap- 
tissimum : atqui Deus elegit hunc niundum ut medium 
ad manifestandas in determinato gradu suas perfectiones; 
ergo mundus in eo gradu eas aptissime manifestat , ad- 
eoque est perfectissimusperfectione relaKvfilJ 

ScflOL. Haec demonstratio a priori est oipnino invicta,* 
ila (juidem, ut licet singula enlia pervestigare eorumque 
cum reliquis connexiouem ad finem communem intimius 
cognoscere uon valeamus, inconcussatamen semperraa^ 
neat propositionis veritas et argumentisab experienti^ pe- 
titis nequidquam impugnetur. 

GBJECTIONES. 

46, OBJ, i* Singula entia hujus mundi possent ecse 
perlectiora : ergo et totus mundus posset esse perfectiorl^ 

R, 1>. An$. Possent esse perfectiora perfectione aJ- 
solutd, si alium finem Deus prajflxisset, C. Ant. Perfec- 
tione retativd^ seu stante hoc fine, N. Ant. Singula entia 
ut media spectari debent relate ad eum, ad quem desti- 
nata sunt, finem, (jui est divinarum perfectionum in tali 
p'wcise gradu manifestatio ; sed sic considerata nequeunt 
esse uec perfectiora quam reipsa sunt, cum secus in «Mr- 
jori gradu ; nec deteriora , cum secus in minori gradu 
cHvinas perfectioue^ manife§tarent , adeoque ad finem 
huuc non essent aptissima 



Digitized 



byGoogle 



OBJ. 2" Peceata potius ad contempttim Oei Tertunt , 
quam ad ejus gloriam ; ergo non omnia in mundo ten- 
dunt ad gloriam D«i t adeo(iuo mundus posset esse rela« 
tlTe perfection 

R. D. ArU. Peccata, si speetentur relate ad malitiam 
et intentionem hominis libertate 8u& abutentis aut spec* 
tato fine proximo hominis , potius in contemptum Dei 
Tertunt , C. Ant. Si spectentur, prout a Deo pennittun- 
tur , et prout sunt actus , cum reliquis mundi entibus ad 
communemfinem, i. e. ad aliquam Dei pqrfectionem ma- 
nifestandam , connexi , N. Ant. et Cons. (1) Omnia enlm 
entia , atque adeo peccata hoc sensu intellecta , ad glo- 
riam Dei manifestandam necessario dirigi\idimus tum in 
Scbolio Gapitis pnecedentis , tum in probatione « priori 
nodo expo^t&. Idem etiam a postmori intelligere possu- 
mus : 1*" expluribuscasibus, uti v, g, in exemplo Josephi 
iEgyptiaci , in cujus vitsB cursu scelera fratrum Tarisqu^ 
calamitates, quas innocenter ille pertulit, itaconsequeban- 
tur, ut ea a Deoglorise isusb causa permissa fuisse etiam 
nobis pateat ; et 2" ex eo • quod Deus peccata remittendo 
miserlcordiam , eadem puniendo polcstatem , justitiam 
eto» mamfestet. 

RECAPITULATIO^ 

47. Mundus iste creatus est ; ergo omma entia mundi 
sunt contingentia seu ab alio adeoque vel immediate Tcl 
mediate a causa priml producta et ab ei maxime depen-* 
dentia ; unde existit in mundo nexus dynamicus seu cau- 
sarum ei&cientium. Sed omnia entia mundi proxime ad 

(1) Yidc ctiam ijifra ip Tticodicea, Sect. IIL Gap. S. Ar(. 5» ad objcct. 



Digitized 



byGoogle 



100 
finem sibi specialem etper hunc tiec6iS^tio dd finem ul- 
timum communem tendont ; ergo existit in mundo etiam 
nexus tekohgicus , seu causarum finalium. Porro Deus» 
qua causa prima necessario exercens suam libertatem , 
sed tanquam terminum susa actionislibere eligens crea- 
tionem, necessario tamen seipsum seu gloriam suam 
extrinsecamconstituitutfinemoperis; ergoDeusest et cau- 
sa prima simul et finis ultimus totius creationis , ac proin 
nexus entium dynamicus ab eo incipiens» cumnexu teko^ 
logico in eo conjun^tur, nexuque cosmico inde orto t^r??- 
versum hoc ordinatum unum ac vere xo;|AOff seu mundus 
efBcitur (1). 

Itaque ex rationis etiam lumine intelligitur divinum 
illud effatum Apoc. 1.8. « Ego sum « et » , prindpium 
et finis. if> Et iUud , quod altiori afflatu inspiratus docet 
Salomon Prov, 16» 4. <c Vniversa propter semetipsum 
aperatus est Dominus. x> 



(i) Atque hoc sensu unice ratio ad unitatem iUam, quam tam absurde 
pcr panthcismum statucre satagrunt, pervenire potest, qus non minus 
exigeotis intellect&s, quam fidei satisfadat : quatenus « ut ait Dionys. 
Arcopag.: JDc divinis tiominibus, Cap. V. N« 10. ceevrJv fvy i^wi xxi 
Tr>iwrv rbv ovrJv o K/::itv: omnium, qu(B sunt, prihcipium et finis est 
iUe , qui (pre reliquis) esW 



Digitized 



byGoogle 



101 

ll 

PARS SECmf DA» 

PSYraOLOGIA. 

48. Qusestio , quoe in hac parte Melaphydces per Psy« 
chologiam rationalem sea transcendentalem resolyendft 
proponitur, est : Quid est hcmo? Haec autem qusestio , 
quatenus ad eam omnes ab ips& natur& impelli se sen^ 
tiunty respidt tum intimiorem naturam et essentiam ani- 
mse , tum ejus cum rebus extra se connexionem , seu 
homo relate ad animam suam necessario vi naturs sua 
impellitur ad cognoscendum, si fide ipsi datum non sit , 
\i& scientiee , quid sit principium in homine cogitans et 
appetens in se , et quamnam cum rebus extra se habeat 
relationem. Unde sudpte natura in duas Scclicnes tota 
Psychologia rationalis dividitur , quarum 1" de animd in 
$e ct ahsolute spectatd ; 2''* de animd rekUive sfectatd aget» 

Ast cum omnia^ quae hic tractanda occurnint; expe- 
rientiam effugiant atque sola ratione seu ratiocinio resol- 
venda sint : ratiocinium autem quodvis postulet vel prin- 
cipium aliquod rationisper se notum, vel factum aliquod» 
in quo fundetur, patet, Psychologiam rationalem ab expe- 
l*imentali seu a facto aliquo empirico» peraliquod ex 
praestabilitis in Logicd criteriis certo, inchoandam esse, 
Id autem factum in libertate reponimus (1). 

<1) Non hoc sensu, quasi libertas sit primam, quod in homine perci* 
pitur, Tcl quasi fundamentum et radix cxtcrarum hominis facultatum. 
Libertas enim potius complementum earum est, jeasque praesupponit e( 
quasi ex iis componitur, et hinc uti nltimo loco , ita ctiam primo poni 
potcst pro ordine , quem quisque elegcrit. Nos itaque analy ticd mcthodo 
usi libertatem tanquam factum primo stabilimiis , et dcin dccomponendo 
ad singula quasi ejus constitufiva progredimnr 



Digitized 



byGoogle 



t02 
SEGTIO PRlMi 

BB &M!H^ IN SB BT iBSOLDTB SPBGTI1TA4 

40. Animadvertimns per [experientiam , nos ita plc- 
rmnciue agere , ut possimus etiam non agere vel agere 
Ipontrarium» atque per hanc agendi libertatem nos maximi 
a brutis distinguimus. Ex hac porro experientia ratiodr- 
nando facile dedikitur, prmcipium in homine liberum seu 
animam esse substantiam essentialiter non solum imma- 
terialem seu omnis compositionis physicae expertem , sed 
etiam spiritualem , atcjue adeo de se immortalem ; unde 
dein «eque facile concluditur ad ejus essentiam meta- 
physicam. 

Quatuor itaque capitibus tota haec Sectio absolvi po- 
test , in quorum 1* libertas , in 2* ifnmterialitas , in 3* 
spiritualitas , in .4* essentia metaphysica animce expen- 
denda erit 

CAPUT PRIMUM; 
De libertate animoe humanCB. 

50. Voluntas cst vis animce, qud se ipsa sponte suA ad 
honum appetendum , aut ad malum aversandum cum adver^ 
tentid rationis determinare potest (i). 

Itaque ad omnem actum voUmtatis necessario requi- 
ritur , ut anima cum motiw , cum advertentid radwis^ 

\ (1) Vide Psych. Smp. Part. II. Paff. 88* 



Digitized 



byGoogle 



m 

ttsuAspontd 6d determinet. Jlfo/iVum (allicicn9« non (lc*^ 
terminans] hic dicitur bonum pro tolitione , malufn pto 
nolitione , quatenus experienti& testd bonum in genere 
necessario appetimus, malum in genere neeessario ayer- 
samur, adeoque nilul yelle possumus, quod non sub 
aliquo respectu (sensitiyo vel rationali) bonum; nihil 
Holle » quod non sub aliquo respectu malum sit. Adver* 
teniia raiionis Tcro in eo consistit, ut bonum, qua bonum, 
vel malum , qua malum cognoscat, ut adeo onmisactus 
Toluntatis (non omnis appetitio) prsesupponat actum intel-» 
lectus, juxta illud Philosophorum : Ignoti nulla cupido ; 
Tel : Nihilvolitum^nisiproecognitum. Spontaneitas aut^m 
excludit omnem concursum principii eliicicntis extrinseci 
ad determinatiouem volitlonis vel nolillonis. Unde : 

i^ Volu$ttas non potest cogi , *i. e. contra indinationem 
3propriam a vi externA determinari , neque a) quoad actm 
tlicitos , i. e. eos , qui immediate a voluntate procedunt ; 
uti Tolitiones yel nolitiones. Nam eatenus cogeretur in 
his actibus , quatenus eos eliceret contra suam propen- 
sionem adeoque nolens , sed Tolens et nolens sunt contra* 
ria; ergo..... Neque b) guoad actus imperatos ; i. e. eos , 
qui mediante Toluntatis imperio ab aliis anims faculta^ 
tibus T. g. a memorid , a Ti motrice , ponuntur. Nam 
actus imperatus poni nequit sine actu elicito ; ergo cum 
in hoc cogi Toluntas non possit , nec potest in illo. Potest 
tamen Tis inferri alicui organo ordidarie Toluntati sub- 
jecto ; sic cogi quis potest ad sedendum , cum Tellet an> 
bulare ; ast hic Toluntas non cogitur. 

2*" Voluntaspotest tamen necessitari, i. e. inTincibililer a 
propria iacUnaiione ad unum determinari ; «ic necessl^ 



Digitized 



byGoogle 



104 

tamur ad amandum boQom in genere et ad malum in ge- 
nere odio habendum. 

51. His prsemissis intelligitur T &d libertatem aniniffi 
non sufQcere » ut voluntas immunis sit ab omni coaetione , 
cum secus iiberi essemus etiam in amando bonum in 
genere : sed necessario requiri , ut sit immunis ab omni 
etiam necessitate ; atque iiSDC immunitas dicitur libertas 
indiffereniioe , qusB proin definiri potest : Potentia animm 
acttva, qua habitis omnibus ad agendum requisitis potesi 
agere vel non agere vel agere contrarium^ 

Hsec autem libertas pro diversitate terminorum , quos 
anima Ubere potest eligere , distinguitur. 

1* In libertatem contradictionis , i. e. eligen^ alteru- 
trum ex terminis contradictoriis , y. g. amorem vel non- 
amorem; contrarietatis , i. e. eligendi alterutrum exter- 
minis contrariis^ y. g. amoremvel odium.; specifioationii 
i. e. eligendi unum ex terminis diversis » y, g. studium 
vel ambulationem 

2* /n libertatem proximam vel remotam (immediatam 
vel mediatam ) ; prout expedita est immediate vel fantum 
mediate ad aliquid agendum. Sicflumea trajecturus habet 
libertatem proarimam trajiciendi, si navis jam parata ad 
manum sit ; rem/otam vero , ^ navis non adsit , sed possit 
haberi. 

52. Hujusmodi libertatem indifferentiae animsB humanaa 
inesse negarunt l"" antiaui fatalistie (1) » qui omnia lcge 



(i) Hi jam supra Cosmol. Sect. I. , dirccte refatati sunt , et per proposi- 
tionem hic positom indirecte » ost non minus Talide urgcntur. Oteoletum 
autcm fctum attrotogivum , quod post Assyriorum et GhaldaK>rum som- 
niajumoresPlatonicietOrigenisteccommenti suati quasi neinpe DCiitf 



Digitized 



byGoogle 



105 

Beccssltatis regi docucre • et a quibos inter recentiores noii 
absonat Spinoza (1) etHobbesius (2); 2* plures recentio- 
res» maxime ex Protestantibus, uti CIarkius(3), Loc- 
kius (4), Collinus (5) etc. qui, prout libertatem anims 
definiunt , yii aliam, quam libertatem a coactione admit- 
tunt ; demum 3"^ Leibnitzius ejusque asseds passim do- 
centes , rationem sufficientem volitionum aut nolitionum 
repetendam esse amotivoextrinseco , i. e. arepra^nta- 
tione majoris vel minoris boni , ac proinde nos cligere 
semper id, quod est optimum ; unde dcducunt inter duo 
bona sequalia neutrum a nobis eligi posse , inter duo au- 
tem bona insequalia necessario melius a nobis eligi ; cum 
hac autem necessitate existere libertatem posse , eo quod 
hujusmodi necessitas sit tantum moralis. Contra qiios 
umnes sit sequens 

V 

53. PROP. Anima humana in plerisque suis ACims 

GAUDET YERA UBERTATE INDIFFERENTIA. 

Prob. !• Ex SENSU intimo. Ea libertas in homine cst 
agnoscenda , quam testatur sensus intimus nobis inesse : 
atqui sensus intimus testatur nobis inesse libertatem 



quidam necessarios adesset inter eventas terrestres hnmanasqae actioncs 
et diTersum situm motumque astrorum, speciatim et dirccte refutara 
oper» pretium non est » eo mag^ls , quod coDuneatum hoc stabilit4 liber- 
tate humani per se corruat. 

(i) Ethic. P. 2. Prop. 48. 

(2) L. de lib. et necess. 

(8) Doits la r4ponse A fo «• lettre d'm saocait de Cambridge; \n quo 
responso apcrte edicit, libcrtatem aliud non esse, quam spontaneitatem , 
qu0 omnibus TiTentibus insit, et que in entibus rationalibus libertas 
dicatur. - 

(4) Essais philos» sur tentend. humain, Tom. 2. Cbap. 21. § 22 et seqq. 

(5) Rffcherclie philosopfuque sur la li^rtc de 1'homme, 



Digitized 



byGoogle 



m 

agendi vel uon agendii seu libertafein indifibrentb; 
ergo.*** 

Pro5. Jtftn. 

o^ Per sensum intimum milu conscius snm, ita mei 
T. g. brachium moyere , ut possim sistere» ita ambularet 
ut possim non ambuhre. sic quidem , ut a prioridiqKH 
nere ac prffidicere yaleam actus meos liberos ; ergo per 
eensum intimum cognoscO me esse liberum.i 

5) Nemo certe est, (pii perpetrato scelere $timuIos 
conscientise non sentiat ac se ipse non accuset : atqui 
hi stimuli aliunde oriri nequeunt , quam ex intimo 1h 
bertalis sensu et persuasione certli, consultius se agere 
potmsse. Quis enim se condemnat in iis , ipiae vitare 
non potuit ? Quis de rebus per somnum factis aut de 
motibus rationem prseTenientibus se reum fatetur ? 
Ergo,... 

c) Enlia revera libera non possent vividiorem experiri 
sensum libertatis, quam nos experimur (1). Nam ens ali- 
quod de libertate sua indiflferentiae seu de potentia agendi 
vel non agendi vel agendi contrarium certius fieri noa 
posset, quamsi 1) clarissimedistingueretea, quaeinse 
necessario, ab iis , qusB a se libere fiunt ; si 2) data occa- 
6ione volendi vel nolendi experiretur in se, quod non 
obstantibus quibuscunque motivis extrinsecis , pro libif u 
suoad alterutrum determinare se possit; et demum 3) 



(1) Boe ar^tnebtum aflbrt etiom d*Aleitibort : M4Umgis de litteratwref 
tom. IV. n« 7. Des dtres v^ritablement libres rCauraient pas un sentimeni 
pins tifde kur Uberti, que cetui qite nm m<fW ie (a n^i^ * f^ue devons 
donc croire que nous somms Ubret* 



Digitized 



byGoogle 



. 107 
A electione aliqaft iiBtctft* rebus pr6Spere saccedeiitibus de 
electione su& sU)i gratularetur eanKpie approbans ftmiiiter 
in posterum se acturum proponeref ; in adTersia confra 
se accusaret electionemque fiictam reiurobaret et in pos- 
terum \itare statueret. Atqui nos darisslme distinguimus 
eat qusD in potestate nostr& non sunt, uti torqueri siti 
velfame, ab iis, qm ab arbitrio nostro pendent , utl 
T* g. etiam in siti , bibere vel non bibere. Sentimus , 
etiam maximis motivis propo^tis , A agimus » ita nos 
agere * ut possimus etiam non agere. Gratulamur nobis 
Sccpe, saepe fortassis etiam accusamus nos de electione 
facta, etjuxta bujus succesaumpro futuro proponimus. 
Ergo per sensuminlimuin certireddimur» nos esse liberos 
et quidem libertate indifferentiffl. 

d) Si libertatem mentis nostrae per sensum intimum 
tion cognosceremus» ne ideam quidem libertatis indiffe- 
rentisB habere possemus. Omnes enim cognitiones acqui- 
rimus vel immediate per rationem vel mediate per sen- 
sus : atqui ratio solam ideam toO esse simpliciter immediate 
percipit, uti infra videbimus (1) ; per sensus vero exlernos 
ideam libertatis acquirere est Impossibile : hi enim non 
referunt nisi actum physicum externum, non vero natu- 
ram hujus actiis; ergo.... 

2"" Ex nrmis AmiBtJTis (2). Ea libertas agnoscenda 
est, qu& negat& tollitur Dei justitiaet bonitas : atqit! ne-* 
gat& in homine iibertate indjlrerentiaD toUitur 



(l)Sect.2. Cap.l.Art.2. 

(S) Argumentum hoe est mftxtma contra teibDlttianos i qut fioum 
Aiusquo attributay ut religio docct, etiam pbilosopbica assumitnt. 



Digitized 



byGoogle 



108 
a) Justitia Dei. Nam justitia Dei relativa c6nsistit in ed« 
tit reddat hominibus secundom meritum vel demeritum : 
atqui sublata libertate indifferentiae non datur locus nec 
merito nec demerito. Hac enim libertate sublata ita age-^ 
rent homines, ut non possent non agere : sed qui agit, 
nt non possit non agere» nec laudis nec vituperii, neo 
meriti nec demeriti dignus aut capax est ; ergo sublatft 
libertate indifferentisB ilon est« ^ubi exerceatur Dei jus^ 
titia neque in prsemiis neque in poenis decernendis^ 
ergo.... 

5) Bonitas Dei. Nam bonitas certe exigit, ut nullSt h6- 
minibus imponat mandata per se impossibilia et nociva : 
atqui sublatfi Ubertate indifferentiae mandata Dei essenC 
impossibilia et nociva. lUa enim mandata sunt impossi- 
bilia et nociva, quorum transgressio ponitur, et quae ta- 
men ita violantur, ut omnino non violari non possint v 
atqui sublat^ libertate indifferentiae, quotiescunque man- 
dafa Dei transgrederenlur, homines ila essent affecti, ut 
non possent ea non transgredi, et tamen ob transgres- 
sionem, pcenis subjacerent; ergo mandata Dei cssent 
impossibilia et nociva, adeoque tolleretur Dei bonitasY 
ergo.... 

3* Ex FiNE LEGUM HUMANAHUH. Nam si iu homine DOi^ 
datur vera a necessitate libertas, leges, praemia ac poena^» 
quibus omnis respublica continetur, finem adwquattm 
non consequuntur. Finis enim acUequatus^ quem legisla*?^ 
fores in constituendis legibus decemendisque praemiis ac 
pocnis sibi prsestituunt, non solum est, ut homines ad 
actus bonos impellantur et a malis efBcacius arceantur, 
sed etiam, ut propter actiones preeteritas condigno pnie*^ 



Digitized 



byGoogle 



10» 
luio aut poend alliciantur : atqui hic fiuis siue liberiato 
indiffereuti(B obtineri nequit, cum iUs solum actiones ex 
sensu communi smt imputabiles adeoque prsemio vel 
p€en& digns» quae pro arbitrata agentis poni yel non 
poni possint, quemadmodum patet ex actione amentis, 
cui ea non imputatur ; ergo...^ 

^ Ex 6ENS0 NATuajB coMHUKir Nam 1*" omnes populi 
omni tempore existentes in libertate et quidem indiffe- 
renti» agnoscenda unanimiter consenserunt, uti probant 
simul et consultationes et deliberationes de rebus gerendis 
institui solitae, et pacta inita, et differentia ab omnibus 
agnita inter bonas et malas actiones etc. : atqui haec una- 
nimis consensio provenire nequit » nisi ex sensu naturas 
communi ut infallibili veritatis criterio; ergo.... Et ne di« 
cant, hunc sensum ex ignorantia aut ex dcfectu attentio- 
nis provenire ; 2* omnes etiam veteres Philosophi in li- 
bertate asserenda ita convenerunt^ ut ipsi adeo fiatahstaB, 
saltem plures, uti Epicurus (1) etplerique Stoici (2) liber- 
tatem iato eximerent ; alii vero, uti Cicero (3), ita eandem 
defenderent, ut cum modum, prsevisionem Dei cum e& 
conciliandi non invenirent , illam toUerent, ut hanc sta- 
bilirent; recentiores vero, qui ore negant, eandem tot& 
SU& agendiratione stabiliunt. Namque certe hortantur et 
ipsi suos, uxorem, prolem, domesticos, ut honestatem et 
fideUtatem colant ; puniunt , si quid deUquerint* cavent. 



(1) Qai, teste Lucretio , ut hominum libertatem defenderet , tUmMn 
illud Atomorum confinzit. 

(S) Id est , prster paucos, qui Cleanthem secuti sunt, cfleteri Toluntatem 
hnmanara foto exemerunt , cum Platonicis hac in re , ut refert Plutarchus , 
{DeplaciLphil, L. 1.) fere unanimes. 

(3) yariis ia locis in LL.de fato et de JHvimU 

n 10 



Digitized 



byGoogle 



Digitized 



byGoogle 



111 

amoi^m boni in genere V et ea ; qa^ necessario in nobfs 
fiunt , distinguamus ab iis , quse a nobis fiunt libere. 

Imt. V Sentire liberiatem actAs* esset sentire facul- 
tatem non agendi : atgui dom agimus , non (nossumus 
sentire facultatem non agendi ; ergo..««. 

R. C. Maj. N. Min. Sentimus enim, talia esse motiva, 
quse potentiam nostram ad actum determinant , ut ad 
eum invincibiliter non trahant , sicuti y. g, inyincibiliter 
trahimur ad nolendam nostram infelicitatem. Uno verbo, 
talem sentimus facultatem agendi , non quidem in se , ut 
potentiam in nullo actu positam, sed quando est in actuali 
exercitio « qualis est , scilicet indifferentem , ancipitem 
quandoque et ad utrumlibet sui determinatricem. 

Inst. 2'' Spinoza (1). Sensus intimus non potest probare 
libertatem. Nam silapidi cadenti communicaretur cogni- 
tio et conatus yersus terram labendi , hic lapis putaret , 
sc a seipso ad lapsum determinari adeoque libere cadere : 
atqui tamen in hoc judicio falleretur ; ergo et nos sensus 
intimus de libertate fallere potest. In hoc enim solo omnis 
humana libertas consistit , quod homines sui appetitus sint 
conscii , et causarum , a quibus determinantur , ignari. 

Omissis multis absurdis , quae in hac hypothesi conti- 
nentur , et quae alias jam refutata sunt , 

R. N. Ant. 'Ad prob. D. Maj. Lapis iste pufaret , se 
libore cadere , si simul perciperet , se omittere pro libitu 
lapsum posse , C. Maj. Secus , N. Maj. et C. Min. N. 
C<m$. In hoc enim vis sensus intimi quoad libertatem con- 
sistit, quod sentiamus, noh solum , nos ad bonum aliquod 

(1) Epislol. pag. 584. 



Digitized 



byGoogle 



R, C. Maj. N. 9Hn. Ad prob. D, Ant. Voluntas est 

(1) Uli jam OTidius canit: Video imliora proboque f deteriora ieqmr. 
Hetaworph. Ub. 7. yew. 19 «t 20. 



Digitized 



byGoogle 



H3 

indififerens indiffererUid activd ei eUciionis, C. Ant. Indiffe^ 
rentid passivd , N. Ant. et Cons. Indifferens scilicet in 
genere dicitur, quod nondum est determinatum ad unum. 
Astindifferentia duplexest; jiosstva, yi cujus quidpiam 
ex se inhabile est ad mutandum propri& vi statum suum ; 
sic , V. g. materia indiflferens est ad motum vel ad quie- 
tem,, cera ad hanc Tel illam formam induendam etc. ; 
et activa , si quid seipsum determinare statumque mu- 
tare propri& vi potest ; sic anima nostra in actu primo 
proximo posita , nondmn est determinata ad unum , sed 
teste sensu intimo seipsam determinat vi propri^ , quod 
libertatem non tollit, sed stabilit. 

In$t. 2® Atcpii anima non potest se determinare , nisi 
prius moveatur ab alio , i. e. a bono , ut motivo ; sine 
quo agere nihil notest ; ergo libera non est ab omni ne- 
cessitate. 

R. D. Mtn. ^uospt. Nisi prius moveatur a bono , i. e. 
nisi prascedat aliqua cognitio objecti et boni alicujus in 
objecto , quo alliciatur appetitus , C. Min. Subspt. , i. e. 
Hisi volitio ipsa ab illo bono determinetur.iV. Min. Subspt. 
Itaque indiget quidem anima ad determinationem bono 
aliquo ab intellectu percepto tanquam necessario praere- 
quisito , sine guo non : Jgnoti enim nulla cvpido ; et hoc 
quidem bono cognito necessario etiam sequitur aliqua ejus 
appetitio ob innatam adbonum in genere inclinationem ; 
yerum hanc appetitionem voluntas suspendere, coercere , 
imo etiamin aversionem mutare potest. Cumenimillud 
bonum, quod in praesenti statu animae repraesentari po- 
iest , sit finitum , vel si infinitum , nonnisi obscure et 
inadaecpiafe cognitum ejusque consecutio cum difficultate 



Digitized 



byGoogle 



U4 

cotajuncta » semper reprasseiitator mbttum cum alitJtK) 
reaU vel apparenti malo ; ergo ad iUud anima non ne^ 
eedsario trahitur, sed potest attendere vel ad rationem 
boni » iUudque eUgere , vel ad rationem maU» iUudque 
aversari, 

Inst. 3* Qmd^iuid dicatur , semper ratio boni ultmjato 
percepta determinat voUtionem, Nam praeter hiyus boni 
repraBsenlationem nuUa ratio sufficiens voUtionis cogitari 
potest : atq[ui repugnat voUtio sine ratione sufficiente s 
ergo..... r-i 

R. N. Ass. Ad prob. JV. Maj. Namipsum exercitimi 
spontaneitatis est ratio sufficiens voUtionis aut noUtionis. 
Quod si vero porro quaeratur , quaB sit ratio sufficiens 
hujus^exercitii , aUa dari nequit nec esse , quam ipsa na* 
tura Ubertatis, in eo consistens, tit voluntas , babitis om«» 
nibus ad agendum requisitis , agere aut non agere aut 
contrarium agere ex aequo possit , ut adeo sit vis smipaus 
determinatrix , non quidem ex parte objecti absque uUo 
motivo , sed absque determinante et invincihili. Atque 
hanc nobis Ubertatem inesse evincunt omnia argumenta 
supraaUata. : 

Inst. 4' Ergo saltem semper rcquiritur aUquod mol 
Tum. Unde sic : lUe non est Uber a necessitate , qui int» 
ter duo EequaUa eUgere nequit, et inter duo inaquaU» 
necessario assumit, quod est meUus : atqui , proutex coQt^^ 
cessis sequitur , homo 1) inter duo aequaUa eUgere nequitf 
inter soquaUa enim nulla est ratio vel motivum , unum 
prad aUo eUgendi ^ et 2) inter duo insequaUa necessario 
eUgit , quod est meUus ; cum beatitudinis sit necessario 
amans, meUusautem plus beet, quamminusbonnmY 



Digitized 



byGoogle 



115 

R» D. ilfi/. Semper requnitiir mottTiim aUicmi ut 
necessarium objectum appetit^, C. Ant. yt motitum 
deOminaiu et inductahile , N. Am^ 

Deinde C. Maj\ et N. Min. qmadprimtm memb. Nam 
inbypothesi seq[ualitatis objectorum ipsa pro rationeTo- 
luntas est , ejusque spontaneitas , seu facultas , seipsam 
per activitatem intrinsecam ad unam actionem prse aliis 
per eandem vim possibilibus determinandi. Voluntas 
enim teste sensu intimo non est quasi instrumentum mere 
passiifum , quod inter vires sequales necessario stat in 
sequilibriO) quinillud yaleat abrumpere , sed vi agendi 
iQtriiisec& pollet , ^ duobus aequalibus , e4 solum de 
causS, quodsibi libeateam Tim exercere utrumvis elh- 
gendi. 

Demum D. Mtn. quoad secundum memb. Yoluntas in- 
ter duo insequalia necessario eligit, qiiod est melius sub 
omni respectu , C. Ant. Quod est melius sub aliquo tan^ 
tum respectu, N. Ant. Nam eo ipso , quod objectum ali* 
quod non sit melius sub omni respectu , intellectus pro 
sni in cognoscendo amplitudine potest duo illa bona sibi 
reprasentare ut duo meliora sub diversis respectibus con- 
siderata ; voluntas autem inter duo illa meliora sese de- 
terminat ipsa ad alterutrum , prout vult , vi spontaneita- 
tis, sed non determinatur etiam a reprsesentatione majo- 
ris boni. Nempe in prsesenti statu omne honum sub 
diversis respectibus est vel majus alio bono vel nunus, et 
plerumque quidem, quod melius est secundum rationa- 
lem, non est melius secundum sensitivum appetitum; et 
si quid secundum utrumque appetitum sit bonum, me- 
lius eliam animse videri potest exercitiura suse libertatis ; 



Digitized 



byGoogle 



iid 

ergo anima, licet nccessario susb beatitudinis amans, re'* 
manetsemperliberaui electione quorumlibet objectorum: 
libera, inquam, seupotens eligerehoc Telillud, Yeletiam 
utrumque respuere.Undei^. Cons (1). 

Inst. 5. IntellectuSt quo objecta sub diverso respectu 
consideramus , est potentia necessaria : atqui voluntas 
necessario amplectitur id , quod intellectus ultimato me- 
liusjudicat; ergo et voluntas necessario se ^determinat. 

R. C. Maj. Com reapse intellectus sit potentia , quae 
habitis omnibus ad agendum requisitis actionem omittere, 
i. e. objectum rite applicatum non possit non percipere. 
Sed D. Min. Voluntas necessario amplectitur id , quod 
intellectus speculative melius judicat. N. Min. Quoties 
enim non accidit , ut yideamus meliora probemusque , 
detenora sequamur. Quod intellectus fractice judicat 
melius , Svbd. Min. Et judiciiun hoc practicum suppo- 
nit jam eleclionem voluntatis , ac proin eam liberam re- 
linquit , C. Min. Non supponit, N. Min. Judicium enim 
practicum est illud « quod pensatis omnibus definitiye 
pronuntiat objectum esse actu eligendum , unde deter- 
minalionem voluntatis non pnecedit « sed concomitatur 
yel subsequitur ; paucis : judicium practicum est ipsa Ii« 
bera determinatio voluntatis ad objectum per intellectum 
perceptum amplectendum , quae certe determinatio elec- 
lionem voluntatis praesupponit. 

^l) Falcndam quidem est , nos generatim et practice , majus bonom pr» 
minort eli^ere, et si rationabilitcr seu juzta dictamen rationit scmpcr 
a^rcmus , semper etiam « quod melius est quoad nos « seu quod nos faci* 
liutf td finem nostrum ducit, eligeremus : ast ex hoc non sequitur, not 
cliam , dum melius eligimus , necessario et ita illud eligere « ut non possi* 
nius minus bonum eligere , vel nos neces^ario dictam^n rationis sequi, 
Ej^]>cricnfia utiqrc contrarium pvobat. 



Digitized 



byGoogle 



H7 
OBJ. 3* Amor be&torum in coelo bonum inlinltum 
intuitive cognoscentium , etsiactus sit necessarius» est 
tamen laude dignus ac moraliter honestus ; ergo sine li^ 
bertate a necessitate dantiir actus moraliter honesti et 
laude digni. 

R. D. Ant, Amor bcatorum in coelo est honeslus et 
laude dignus rattone objecti , C. Ant. Ratione meriti, iV. 
Ant. Laude dignus est ratione objecti , i. e. Dei , qua* 
tenus objectum hoc est maxime congruum menti huraa* 
nsB yeram felicitatem naturaliter appetenti , uti et arbor 
iructus sibi naturales producens ratione objecti laude di- 
^na esl ; ergo laude dignus est , quatenus perfectus et 
quidem perfectior est , qaam amor quicunque in hac 
-vita exercitus. Ast non est formaliter honestus aut laude 
dignus rattone meriti ; cum enim hber non sit, etsi quam 
maxime yoluntarius , nequit ad laudem Tel ad praemium 
imputari, neque Sancti per illum amplius quidquam me- 
rentur. 

Generatim hic adnotantum est, operan noere non 
esse semper et in omnibus melius , quara operart volun^ 
tarie et necessario. Regula enira perfectionis postulat , ut 
objectum pro sua dignitate ametur ; quare si objectum 
sit bonum suramum, purissimura et surarae necessarium, 
summi etiam necessitate araari debet ; si contra sit rai- 
nus bonum , non purum nec necessarium , illius araor 
in dorainio diligentis est , ac proin etiara oraitti po- 
test. Ita Deus seipsum necessario , alia extra se libere 
amat , et tamen et praecise propterea actus illius est sera- 
per in se ac sub orani ratione perfectissiraus ; quia se ceu 
homm summum neccssario ; finita yero, utpote relate |id 



Digitized 



byGoogle 



m 



Digitized 



byGoogle 



119 

^pHcem. Epicuru^ certe existimabat naaitem hnmdnam 
esse subtilissimum aliquod c(»]pn8 pernicissimo motu agi^ 
tatum, V. g. aerem yel ignem yel purioris sanguinis 
guttam vel aliud quid ex quatuor elementis sublimi quo- 
dam modo compositum. ilm^o^efes.crassiora existimans 
quatuor vulgaria elementa, quam ut ex iis conflari po- 
tuerit anima humana, finxit quintum aliquid quatuor 
elementis Ipnge subtilius , quod idcirco vocavit quintam 
essentiam seu materiaB quasi complemcntum et p^rfec^ 
tionem {hrekixsiw) (1). l^inoza animam non quidem cor- 
pus dixil, sed corporis modificationem , duplex attribu- 
tum corpori humano attribuens , cogitationem nempe et 
extensionem. Lockim (2) animam quidem credit esse 
immaterialem , sed id sola revelatione sciri posse con- 
tendit ; materiaB enim saltem divinitus tribui posse cogi- 
tationem. Helvetius (3) omnia yeterum recentiorumque ' 
materialistarum portenta recoquit. Idem fere sentiunt de 
h Mettrie asserens» cogitationem esse solum modifica- 
tionem medullse cerebralis (4), et Hobhesius^ cogitatio-* 
Bem et sensationes quascunque repetens ab actione» 



(1) Tye hanc Aiistotelis alioramque antiqnoram philosophoram de 
imtis humanae natur& sententiam apud Giceronem : Tuscui, Quctst. 
Lib. I. Ko 9. 10. 11. Edit. 3«; Jos. Yict. Le Glere. Pans; 1826.— Quid yero 
Aristoteles per lm>fX't«vproprie intellexerit, com ipse Tocem hano nul- 
Hbi deflnierit, adhuc hodiedum inter eruditos critieos magn^ta lis est. Gicero 
eam deflnit quamdam continuaiam motionem et perermem» — < Quidquid 
iMc de re sity cum Aristoteles plura habeat , quibus immaterialitatem et 
vero spiritualitatem animae humanss adstruere Tideatur; alia quaBdam 
autem, qnsB hiduhio relinquant nr.entemy quid proprie de natnrlL anim» 
hnmanse senserit : liberum etiam ouique erit, enm materialiitis anniH 
IDerare vel a materialismo ipsum excusare, 
, (S) Eesaisur VenJtendemmt humain. Lib. 4, Gap. 8» Q. 6« 
^^^)Deresprtt. 

^'<4) Huc ctiam referri meretnr, qnod Voltarius J lettres j^hsopk. asst» 
«pro non erubuit : Jepme et fe sitis corps, Je n'en sais pas d<w<mtage* \ 



Digitized 



byGoogle 



120 

quam objccta extcrna imprimunt, et reactione subtilissi- 
marum partium corporis , uti v. g. cordis (1). 

Hi omnes commimi nomine Tocantur materialistoB , 
quia nullas in hoc mundo , nisi materiales substantias 
admittunt , ut ita etiam animam humanam corpoream , 
in partes dissolubilem atque adeo cum corpore interitu- 
ram esse concludant. Hinc materialistffi , uti nos , defi- 
niunt 

Materiau suhstantiam composilam et tnertem'; 

Spiritdh vero substantiam ah tntrinseco activam intellir 
gendi ac volendi facultate prceditam (2). Unde sic : 

57. Anima humana est libera ab omni necessitate : 
^tqui talis libertas concipi nequit , nisi in substanti4 ac— 
1iv4 intelligendi ac volendi facultate prsediti (uti ex Ca- 
pite pnEcedenti patet) ; ergo anima humana est substantia 
intelligendi ac volendi facultate prsedita : atqui quod in- 
lelligit ac vult , est essentialiter immateriale seu simplex; 
^go anima humana est substantia essentialiter inunate- 
rialis. Itaque duo hic probanda : 1 ) animam esse substan- 

' (1) Quod si lubeat introspicere Ephemcrides Luteti» Parisiorttm edi 
^las anno 1837. aJoumaldes applications de la physiologie animale d 
ia physiologie socialCf par Vobservation exacte» invenies noslris etiam 
iemporibus materialismi non solum conscctaria hinc inde proponi, sed 
mnterialismum stricte dictum systematicc tractari. Nam et intellectuale» 
mentis facuUates omnes, imo etiam morales et sociales hominis institu* 
tiones in diversis cerebri partibus constituunt,' illasque omnes ad actiri- 
tatem cerebri, que effectuum et materialium etimmaterialium productrix 
«it, revocant auctores illarum Ephemeridum, quorum praicipui nume-.' 
•rontur Place , B^rigny , Florens, uterque Broussaii, pater et filius aliique, 
(2) Quod si quis hanc spiritus definitionem a priori animae hmnanfli 
•pplicari nollet, admittet tamen, animam esse id in nobis , quod cogitat, 
judicat , vuU , etc. Id vero in praisenti sufficit ; cx illis enim operationibus 
^emonslrabitur, ammam €88« 9i> iqtrins^CQ acUv W «t «b omni materi4 
discrctam. 



Digitized 



byGoogle 



12f 
tiam , et quidem 2) substantiam essentialiter immateria* 
lem. Quare sit : 

58. PROP. I. AlOXfA mJHANA kst substantu. 

Proh. 1"* Substantia est ens per se subsistens et modi- 
ficationum capax : atqui anima bumana est ens per se 
subsistens et modificationum capax ; ergo est substantia. 

Prob. Jtltn. Anima tum eo ipso , quod sit libera , tum 
teste sensu intimo potest hanc vel illam cogitationem aut 
Toiitionem habere vel non habere vel habere contrariam ; 
ergo est modificationum capax : atqui modificationes seu 
accidentia extra substantiam esse non possunt (i) ; ergo 
id , in quo sunt ilke cogitationes et volifiones , seu anima 
humana est substantia. Et vero 

2* Substantia est subjectum perdurabile accidentium, 
Unde sic. ^i anima humana non est subjectum ferdura^ 
Ule accidentium sensationum cogitationum et volitionum, 
seu si sensationes cogitationes et volitiones nostrse non 
sunt semper in eodem principio (2) sentiente , cogitante 



<1) Vide Ontof. Part. n." Sect. 8. Cap. 8.' Art. i. Pag. l^X 
(2) Hoc argumentum est etiam contra eos, qui triplex diTemmi snfijeo- 
ttim sive tria diyersa operationum principia in homine agnoscere TOlue- 
rant, et cum antiquioribus distinxerunt i/vxn*, animam, «yfO/cee, spiri- 
tumy et y^y mentem. Tria enim hiecnon esse, nisi diyersas e«iusdem 
snbjecti facultates , probat diversarum operationum, quao fiunt in homine, 
Gonjunctio in unam conscientiam earumque reminisccntia seu recognitio. 
Kec m^us fundamentum Tidetur habere hypothesis , qu& anima tenuis. 
simo quodam aethere perpetuo circumdataesse exhibetur, quem seiherem 
sen tenuissimum corpusculum Graeci f({A»>c«, Latini vehiculum animaot 
Tocarunt. Ad absurdum certe mysticismum haec doctrina ducere potest et 
reapse jam deducit, ut patet sive ex opere D. Kerner : Die Seherim von 
Prevorst , sive ex recentioribus operibus galUcis , qwe tractant de magne- 
tismoanimali, etinquibus mediante illo oithere anim» humanse cum 
f piritibus coelestibus commcrcium exhibetur ut ei connaturale et ab hu« 
inana Toluntate depen^Iei^, 

II 11 



Digitized 



byGoogle 



122 
mt Tolente , fierl non posset, ut ex mosatione cogitafione 
Yel Yolitione diiqiik praesenti conscii essemtisde simili olim 
habita : atqui sensu iutimo constat $ nos saepissime occa- 
sione unius sensatioHis cogitationis yel yolitionis in men- 
tem rcTOcare similem olim habitam , atque hanc ssepe 
etiam nobis inyitis in nobis excitari ; ergo anima est sub-* 
jectum perdurabile accidentium ; adeocpie substantia. 
JDemum 

3* Si anima non sit substantia;' crit juxta Spinozani 
accidens seu modificatio corporis : alqui non est modifir-: 
eatio corporis. Nam esset modificatio vcl constans vel mur 
tabili^ : atqui anima non est 

a) Modificatio corporis comtans; seu coiQistanter eadem^' 
Nam facta mutatione in modificatione rei corporeae haBC 
modificatio nori potest manere eadem. Sic figura rotunda 
yel quadrata non potest manere eadem ; si vel minimum 
mutetur : atqui sensu intimo constat , animam varie mu- 
tari , er^o non potest esse modificatio corporis constans. 
Sed neque potest esse 

b) Modifioatio mutabilis. Nam modificatio mutabilis ea 
Mt , cui abscedenti alia succedit a priori distincta ; ergo 
h$c prioris -vel priorum conscia esse nequit ; atqui sensu 
intimo hoIms constat, animam nostram praeeedentium 
susu^um modificationum consciam esse ; ergo ipsa non est 

modificatio mutabilis ergo nullatenus est modifica- 

tio(l):' '^ 

59. OBJ. Anima iisdemmutationibus^bjacet7quU)U5 
l|)sumcorpus : 55grotat enimyipuerascit et senescit etc. 



Digitized 



byGoogle 



123 
€um carp<»«; ergo anima non est snbstantla a corpore 
diiUncta » sed yel corpus toI earporia modificatio. 

R. D. AfU. Anima iisdem mutationibus semper et eodem 
modo subjacet , iV. Ant. , cum certe abscisso brachio ycI 
p^e corpus fit minus, quin anima minuatur Tel muti-* 
le^. Anima mutationU)U8 corporis afficitur » C, AfU. et . 
N. Cons. Fit nempe yi unionis animae cum corpore a Deo 
statutae, ut occasione yariarum corporis modificationum 
etiam anima yarias experiatur affectiones, ut per eas suiip- 
aus bono sciat consulere. Non itaqae anima , sed corpus 
solum t animsB instrumentum , segrotare , puerascere ycI 
senesoere dici potest ; puer enim graTis et constans esset, 
51 ipsi experientia et indurata membra viri , et senex , ut 
juvenis , audiret et videret , si ipsi oculi et nervi juvenis 
darentur. 

JnsL Ex vari^ organorum compositione , imo a quali- 
tate cibi poti!Lsque » a cilmate etc. dependent facultates 
anima ipsique mores hominum : ^atqui h^ec probant in* 
Ticte ammam esse corpoream ; ergo 

R. jI>rJifa;VDependeiit sub aliquo respectu /< C. Maj. 
&3b omni respeettt , N. Maj. Quid enim , si yel opifex iab 
instrumentis , quibus utitur , in exemtio sua artis depen* 
det , anima a corpcNre , quocum arctius conjungitur , 
quam artifex cum instmmentis , non dependeat ? Itaque 
concedimns, pro ymk organorum perfectione et eTolu- 
tione etiam yarias esse fisicultates animsd liberiusque vel 
minus liberum exercitium ejus activitatis ; pariterque , a 
coustitutione corporiis et temperamento physico multum' 
dependere characterem, ut pro yario temperamento homo 
sit ?d ad Toluptates yel ad iram vel ad melancholiam etc. 



Digitized 



byGoogle 



m 

maglsminusveprapensus; ast hacc omnia explicarip6§- 
sunt ex unione animse cum corpore , cum aliunde proba* 
tum sit animam esse substantiam , nec esse posse corporis 
accidena ^ 

60. PROP. II. Aniha ncMATfA est scbstantia sssm- 

TIALITER IMMATEHIAUS SEU SIMPLEX. 

Proh. l^* Anima humana ex capite prcecedenti est sub- 
stantia cognoscendi et \olendi facultate praedita : atqiii 
guod cognoscit et Tult, est essentialiter immateriale seu 
omnis compositionis phyacae expers ; ergo.... Et vero 

Prol. Min. Si anima esset composita ex partibus rea^ 
liter distinctis, vel una pars vellet, altera cognosceret, 
vel quffivis pars et vellet et cognosceret : atqui neutrum 
dici polest. Non primum. Nam a) pars, quae vult, debet 
necessario etiam cognoscere; nihil enim volitum, nisi 
praecognitum ; et 6) si una pars, v. g. A tantum vellet, 
altera, v. g. B tantum cognosceret, A solarum volitio- 
num, B solarum cognitionum sibi conscia esset : atqui 
lamen teste sensu intimo principium in nobis operans 
ntrarumque, et volitionum et cognitionum, sibi conscium 
est, cum cognitiones a volitionibus discernat, discernere 
autem sine utrarumque conscientia non possit ; ei^o.rf.i. 
Non secundum. Si enim quaevis pars et vult et cognoscit» , 
jam totidem erunt animae, atque adeo non compositum 
seu materia, sed simplex coguoscendi et volendi facultate 
prseditum est • ergo.... (1) t ^^l^ 

(i) Idem arg^entum fieri potest ex Tariis sensationibils, ((di^ 'i 
tcstescnsu intimo simultiabet, sibi mutuo coiiiparat,unamalteripra!fertetc. 
Quod argumcntum tanti pondcris visum est ipsi Bayle : Op, tom. /. p» 110,. 
ut asserat ; Oti peut dire gue cefte preuve eft une i^momtratm ausn as* 



Digitized 



byGoogle 



125 

Proh. 2' Anima humana est essentialiter capax cogi- 
tandi : atqui materiae essentialiter repugnat cogitare ; ergo 
anima est essentialiter inunaterialis seu simplex. 

Probatur Minor. 

A. Materia est essentialiter composita : atqui composito 
essentialiter repugnat cogitare i. e. conceptus, judicia et 
ratiocinia formare; ergo materisB essentialiter repugnat 
cogitare. Major patet et admittitur ab ipsis materialistis.' 

Prob. Min. per partes, et ({uidem 

a) Compostto essentialiter repugnat sive ideasive con^ 
ceptus, seu notio tam objecti simplicis, qmm compositij 
Nam sit materia composita v. g. ex tribus partibus, a. &• c ; 
huic jam repugnat 

l^ Idea, seu notio objecti simplicis^ T. g. perceptio uuh 
tatis, veri vel pulchri simpliciter, nexus inter prsedicatum 
et subjectum. Nam idea hasc esset vel tota in singulis 
partibus, et tum non una, sed tres essent ideae» nec com« 
positum seu materia, sed tantum partes simplices cogita-^ 
rent seu ideas haberent : vel esset in und ex his partibwt^ 
et tum materia esset partim activa, partim non actiya 
seu vis cogitandi esset v. g. in a, non vero in & et c et 
hinc non materia cogitaret, sed tantum illa pars materiaa : 
Tel demum idea esset divisa in singulis partibus, et tum 
idea unitatis, veri vel nexus esset simplex^ quia dividi non 
potest. Quis enim unquam cogitare sibi potest dimidium 
vel quartam partem veri vel nexus inter praBdicatum et 
subjectum? Et simul non esset simvlex, quia reapse exis**, 

turde qtte celle des gibmifres, et si tout le monde n'en sent pas Vividencei 
c'est parce que Von n*a pu ou que Von n*a point vouiu siliever aU'deiik 
i'une imasfimtiongrossiire ' 



Digitized 



byGoogle 



126 
feret divisa in divei^sU parlibus, quod aperte repugnaL 
Ergo composito adeoque materia repugnat idea seu notio 
objecti sunplicis. Sed eidem seque repugnat 

2* Conceptus seu cognitio objecti compontit v. g. domAs/ 
hominis elt. Nam rursus vel sirigula pariei iAjetMn totum 
conciperent» et tum totidem sunt conceptus, et quidem 
non materisB» sed partibtis proprii ; vel ma tantum par$ 
oonciperet d)jectum, et tmn rursus pars et non materia 
conciperet ; ye\ demum qucevis pars materice mam ohjecti 
compositi partem, y. g. haec fenestram, illa portam etc. 
conciperet, et tum cogitarentur singulse quidem partes 
objecti, sed tdtumobjecttimnon conciperetur : nam sic- 
tti ad objectum [^compositum prseter partes necessario 
requiritur earundem conjunctio in unum, ita etiam ad 
concepttim objecti compositi eadem conjuilctio in untim 
i^equiritur : atqui hac conjunctio in unum intelligi iie- 
quit, nisi th tino eodemque ente omiies parted adeoqud 
totum objectum concipifttur ; ergo repugnat composito 
et hinc materias etlam conceptu^ objecti cofnpositi ; ergo 
omnis notio. 

b) Composito essentialiter repugnai juatcium et ratioci^ 
nium* Nam judicare et ratiocinari est comparare praedi- 
catum cum subjecto siye unmediate sive mediante terti^ 
]de& : atqui hujusmodi comparationes fieri non possunt a 
principio composito. Ut enim fiant hsB comparationes » 
duplex yel triplex idea debet reperiri m eodem subjecto : 
atquisi principium judicans yel ratiocinans est composi- 
tum, jam non idem subjectum habet duplicem yel tri- 
pUcem illam ideam. Yel enim duplex aut triplex illa idea 
in imftqudque principii iudicantis parte reperiretuTi Yel 



Digitized 



byGoogle 



12T 
HlilL iddlt in mk / alia in ali& patte. Si primum : tuih (ot 
dantur judicia tcI ratiocinia , qUot dantur partes principii 
judicantis vel ratiocinantis, 5i secundum : tum nullum 
fieri posset judicium vel ratiocinium ; siquidem nulla pars 
esset, quae ideas vel inter sc, vel Cum tertiA comparare 
pdsset, Omnis enim comparatio supponit allquam notitlam 
eorum, quae comparantur (1). Ergo composito esSentta- 
Kter repugnat ju^cium tel ratiocinium j sed 61 pi^oba- 
tidHe praBcedenti eidem repugnat etiam omnis notlo ; 
ergo compGSito adeoque materisB essentialiter repugnat 
cogitareJ 

B. Si materia cogitat; cogilandi facultatem; assentien- 
tibus etiam materialistis habet vd ex naturd sud, vel 6X 
configurattone sud , vel ex suo motu; nihil enim aliud iu 
materi& conceptibUe est : atqui materia facultatem cogi- 
tandi non habet 

a) Ex sud naturd, seu praecise, utest materia. Nam 
[rf materia,^ quatenus est materia, cogitaret, cogitatet 
omne id, quod est materia (marmor, paries, lutum etc), 
quod adeo est absurdum et communi sensui oppositum • 



(1) Eodem modo ex facultate comparandi immaterialitatem animae in*' 
▼icte deducit D. Laromiguiere : Legons de philosophie^ dicens : Une sub^ 
stance ne peut comparer qu^elle n'ait deux sentiments distincts ou deux id^ee 
d, la fois. Si la substance est itendue et composie de parties, ne f^t-ce que 
de deuXf oU placereZ'VOUS ies deiix idies ? Seront-elles toutes deux dans 
chaque partie, ou Vune dans unepartie et Vautredans Vautref Choisisseat 
il n'y apas de fnilieu. Si Us deux ide'es sont s^par^es^ la comparaison est 
impossihle ; si eltes sont riunies dans Chaque partie, il y a deux compa- 
rmsons d ia ftns, etpar consiquent deux substances qui comparent, deua 
ameSf deux moi, mille, si vous supposez Vame compos^e de mille parties, 
Cn nepeutdont rdgarder Vame compos^e et matMelle^ sans lui dter ta fa^ 
cuU4dc comparer ou d'adm6ttre dans Vhommepluralitidimoif plutaUti 
Jepersonnes, Or^ Vame compare , et iln*y a dans Vhomme nipluralit^ de 
Moi, niplwr^iti ct^p^^owi^s; (fm Tame rC^st ni cgmposie ni mai^ielU. 



Digitized 



byGoogle 



128 
ut id nullus adhuc materialista assclrere atl^ sit; * ergo 
materia non cogitat ex natura su& ; sed neque 

b) Ex sud configurattone. Nam figura seu coniiguratio 
materiae nihil dicit praeter eitensionem majorem mino- 
remve certo quodam modo terminatamt cui nomen trian- 
guli r quadrati etc. tribuimus : atqui evidenter nihil ho- 
rum est cogitatio subjective spectata. Nam certe cogitatio 
conceptibilis non est, ut aliquid triangulare, quadratum/ 
aut quomodocumque figuratum, sed ex conceptu suo om« 
nes possibiles figuras necessario excludit. Imo nos con- 
ceptus trianguli et quadrati simul habemus ; ergo si prin- 
cipium in nobis cogitans sit materiale, cogitans per con- 
figurationem suam, una eademque materia esset simul 
triangularis et simul quadrata., Demum multa percipi- 
mus seu cogitamus, quse nuUam figuram habent. Ergo 
materia non cogitat ex su4 configuratione; sed neque 

c) Ex 8UO motu. Si enim materia cogitaret vi motus sui, 
cogitaret vel vi motHs cujuscumque^ vel vi motus talis : at- 
qui neutrum dicipotest; ergo.... Non cogitat vi motHis 
cujuscumque ; secus cogitaret quselibet materia, simul ac 
in motu posita esset ; cogitaret motum scamnum , motus 
lapis etc, quod vel ipsis materialislis absurdum est. Nofi 
vi motus talis , motus enim a motu difiert vel celeritate 
vel directione vel combinatione : atque nihH est in quovis 
horum, quod vel minimam nobisansam prsebeat suspi- 
candi, inde oru*i cogitationem. Secus enim lapis v. g. 
prout majore vel minori vi, ad orientem vel occidentem, 
motu simplici vel composito , motu intemo vel extemo 
moveatur» cogitaret velnon cogitaret, quod sane non mi- 
nu8 absurdum est ; ergo materia facultatem cogitandi ex 



Digitized 



byGoogle 



m 

nullo suo attributo essentiali habet; adeocpie est essentia-* 
liter incapax cogitandi (1). 

OBJECTIONES. 

61. OBJ. l"" Ut certo pronuntiaremus, materiam esse 
cogitandi incapacem, necesse foret, ut omnes proprieta* 
tes materise cognosceremus : atqui onmes non noscimus ; 
ergo.,,. 

R. N. Maj. Nam certo pronuntiamus, trianguium non 
esse quadratum, etsi neutrius onmes proprietates nosica- 
mus. Nempe , quamvis non omnes rei alicujus proprie- 
tates noscamus , id tamen certo scimus » nuUam rem in 
se habere posse proprietates repugnantes» seusemutuo 
excludentes ; ergo cum noTimus alicui rei certam ali- 
quam proprietatem convenire , eo ipso noTimus , huic op- 
positam ei inesse non posse : atcrui certo novimus omnem 



(1) Meuus forte fuisset , non tot argnmenta congerere aa refatandiun 
maierialbmum , et materialistis simpliciter obtnidere argumentum ad 
Jmninem , quale ipsis obtrudit auctor operis : Les Helviermes , tora. II. 
ipag. 871 el seqq. dicens : Vain sage , je Ven ci*ois sur ta parole* Oui^ il 
^n*est fien en toi qui m^te plus mon admiration et mes respects que la vile 
tnatiire^ Tu raisonnes comme elle rend ses sons^ lorsque k vent Vagite, Le 
mime m^canisme dirige ta plume et la main de Vautomaie^ Machine com" 
me luiftun*aspasplusdedroit que luihmes hommages* Comme la brute, 
esclave du mouvement et du destin^ tu n*as rien qui ^lhe ton essence aU" 
dessus de la sienne,,,,, Voltaire, HeloCtius, Lucrke , La Mettrie, Fr&et^ 
Diderct, non, vous n'avez ni ame m esprit; toute mon erreur 4tait de vous 
combattre, comme si la raison avait eu chez vous quelque empire,,.. Mais 
quoil vain sophiste^ ton orgueil se r^lte et s'indigne. Ton humiliation 
est donc dans ta doctrine* Tes disciples ne peuvent que Vo/fenser en s*en 
tenant ii tes legons» Tes dogmes lesplus chers deviennent ton outrage, si tu 
tiens h bout de m'en convaincre. Sois donc du moins d'accord avec toi» 
mAne^ Ou ne m*amcmce plus que Vesprit de Vhomme n*est qu'une chi^ 
mhre et un\fant6me, ou laisse^moi te mepriser et te regarder du m£me osii 
que la vile matitre. Yere alia argumenta materialistae Tix mererentnr. 



Digitized 



byGoogle 



130 
materiam esse coinpositam , composito auiem non ti&nws 
opponicogitationem, quam triarlgalo quackatum ; etgo.-. 

Inst. l"" Deus potest per suam omnipotentiam conferre 
composito cogitationem ; ergo non repugnat composi- 
tum cogitare. 

R. N. AfU, Nam Deus non potest facere, quod in se 
repugnat. 

Inst. 2° Cogitatio repugnaret composito , quia est sim- 
plex : atqui materisB competunt aKae proprietates simj^i- 
ces, uti sunt existentia • motus, gra^itas etc. ; ergo et 
cogitatio eidem convenire potest. Ita Voltarius. 

R. Tr. iV. Sup* Maj. Mffi. Recen^tse enim proprietate^ 
ned simplices sunt» nec qnid il materid distinctum p sed 
existentia* motus etc. materi» non est , nisi ipsa materia 
existens, motaetc. adeoque quotpartes sunt, tot sunt 
existentise , motus etc. 

Inst. 3"" Saltem Deus potest spoliare aliquam substan- 
tiam extetisione et hinc compositiotte, i;)sique substituei-e 
cogitationcm ; ergo eadem substantia Dotcrit esse succes- 
sive cogitans et materia. 

R. N. Sup. Ant. Supponit enim objectio cxtetisionem 
seu compositionem recipi in substantia singuiari , dma 
tamcn est ndcessario qu^litas relativa , i. e. exurgens et 
pluribus : hinc est, ut materia non possit spoliari omni 
extensione , quin eo ipso cesset esse materia. 

OBJ. 2* Vires plurium corporum ita possunt conspi- 
rare , ut inde tis communis exorlatur , ergo a pari vire^ 
cogitandi singularum partium materiiB itapossuntccmspi- 
rare, iitinde vis una cogitandi in compo§itQ exprgat , 
atque adeo compositum cogitet 



Digitized 



byGoogle 



131 
R. C» An$. N. Cons. ^tparit. Nam vires qaidein, cor^ 
porum motriGes , ita conspirare posgmit , quia ad termi* 
num ipsis externum tendunt, atque per hoc solum, quod 
terminus extemus sit , fieri potest , ut plures vires ad 
eundem tendant et per hanc ad eundem terminum ten- 
dentiam conspirent. Ast yires cogitandi sunt inmianentes, 
et , utpote "vires sibi repraBsentativae , tendunt ad termi- 
num enti, in quo sunt , intemum ; quodvis enim ens sibi 
repraesentat , sibi cogitat , non alteri. HinC fit, uttot sint 
termini , quot entia Yiribus cogitandi instructa, ast nuUu^ 
omnibus communis ; unde nec cotnmunis tendentia) ne^ 
que adeo iririum conspiratio locum habere polest. Itaque 
plura entia sive complete , siYO incomplete cogitantiat 
nunquam efficient unum ens cogitans , sedtaiitum ag- 
gregatum plurium cogitantium. 

Imt, 1"* Necesse nou est, ut partes sint cogitantes : 
namque in horologio nulla pars in se continet potentiam 
indicandi horas^ et tamen indicatio ista oritur ex cons- 
piratione partium ; ergo etiam in composito, licet nulla 
pars cogitandi potentiam habeat , ex earum conspirationd 
cogitatio oriri potest. 

R* N. Ant. Ad prob. C. Ant. et N. Cms. et fatit. 
Nam etsi in horologio nulla pars habeat potentiam indi-* 
candi horas ; haBo tamen potentia exoritur ex potentus 
secum ejusdem speciei , i. e. ex motu et configurationa 
aliqu4 ; ergo etiam cogitatio, si coalescere posset ex aliqua 
combinatione, foret ex combinatione qualitatum ejusdem 
secum speciei , 4. e. cogitationum. Nam uti impossibile 
est, ut numerusmillenarius componatur, non ex nume- 
• ris , sed v. g. ex sonis , coloribus , aut alia quavis re toto 
genere a se diversis, ita impossibile est, ut cogitatio exur- 



Digitized 



byGoogle 



132 

gat ex qualitatibus partium toto genere a se diVerds r uti 
a motu , figur& , yel alia simili qualitate materiae. 

Inst. 2* Potest ex non-compositis oriri compositum, ex 
non-extensis extensum , ex non-rotundis rotundum etc.; 
ergo etiam ex non-cogitantibus cogitans. 

R. C. AfU. N. Com. Nam licet ens simplex neque 
compositum, neque extensum sit, est tamen componens 
et propterea initium compositi et extensi; cum ide® 
compositi et extensi pluralitatem duntaxat mvolyant ; 
quemadmodum unitas» etsi numerus non sit, cum tamen 
numeri initium sit , potest cum pluribus simul coUectis 
numerum constituere, cujus idea pariter aliud non con- 
tinet, quam unitatum pluralitatem. Sunt ergo praedicata 
extensi et compositi externa partibus et relativa ad notio- 
nem aggregati. Contra cogitatio est internus entis cogi- 
tantis modust qui solum a vi ipsi intern& efBci potest. 
Unde si quod ens cogitandi incapax sit, hsec incapacitas 
etiam in collectione plurimn talium perseverat, uti ens 
contingens etiam in collectione non fit ens necessarium. 
Rotunditas item et quselibet alia figura est etiam qualitas 
relativa exurgens ex cert^l positione partium. 

OBJ. 3* Anima sibi repraesentat extensa ; ergo est 
extensa. 

R. !• Retorquendo. Anuna concipit res inextensas, 
Deum, veritatem, unitatem etc; ergo inextensa est. 

R. 2» C. Ant. N. Cons. Quia si anima extensa esse 
debet, ut sibi res extensas reprajsentet, tanta ejus extensio 
esse dcbet, quanta est extensio objecti repraesenlati, adeo- 
que, cum anima sibi repraesentet coeli hemispheerium , 
ejus extensio extensionem hemisphserii aequare deberet, 
quo quid absurdius dici potest? 



Digitized 



byGoogle 



133 
Iiut. {• Obj^ctum ingentitf ^ magnitudmis in exlguo 
spatio reprsBsentari potest ; ergo nec animsB extensio tanla 
esse debet q[uanta est extensio objectL 

R. D. AnU Objectum ingentis extensionis potest in 
exiguo spatio repraBsentari, uti v. g, magnum sediiicium 
in parva charta, qumd proportionem et dispositionem par^ 
tium, C. Ant. Etiam qumd magnitudinem reakm^ N. Ant. 
Ast anima, dum extensum aliquod, t. g* ingens sedifi* 
dimi contemplatur, non solum proportionem ac dispo- 
sitionem partium» sed totam aedificii magnitudinem sibi 
clare ac distincte reprssentat; ergo sicut imago aliqua 
picta, ut totam objecti sui magnitudinem et extensionem 
exhibeat, tantae prorsus extensionis sit oportet, qiiantae est 
objectum, ita et anima» si extensa essi^debeat. ut sibi re- 
{)nesentet extensa. tantse sit oportet extensi^jiis» quant» 
objecta suaerepraesentationis» 

Inst. 2"" Speculum etiam minimum reprsesentat res 
ingentes etiam qtunid magnitndinem realem; ergo in sub- 
jecto non requiritur extensio aequaiis extensioni objecti. 

R. JV. Ant. Speculum objecta nuilatenus reprcesentat^ 
sed reflectendo radios luminis est solum occasio, cur 
iiiiago objecti ad oculos perveniat ; unde etiam fit, ut pro 
Yari& concayitate speculi, et hinc foci distantii et anguli 
magnitudine varietur magnitudo objecti. Verum etiamsi 
speculum objecta reprcesentaret, ea tamen non repraxsen- 
taret, nisi per Tarias sui partes, ita ut singul© speculi 
partes singulas partes objecti, nulla autem totum objec- 
tum exhiberet. Ast anima unico intuihi totum objectum 
sibi reprajsentat, adeoque ex probationibus supra allatis 
necessario simplex est. 

n 12 



Digitized 



byGoogle 



.134 
Tnni. 3* Sallem anima in divet^id p^Hibii^ C6fp0fk di- 
\ersa 6peratur ; ergo extensa est et partes habet* 

R. C. Ant. N. Cans. Ex antecedenti enim flane op^ 
positnih sequituTa Eadem nempe indivisibilis anima est, 
qu8B per oculos Tidet, per aures audit etc* ; et si alia anim» 
pars colores yideret, alia sonos audiret etc^ jam (ex prob. 
aUata) impossibile esset colorem et sonum inter se com- 
parare et per judicium latum ab invicem discernere. 

OBJ. 4^ Quidquid atigetur yel minuiltlr, est compo*^ 
situm : atqui Tarice affectiones animae, uti dolor, gan-^ 
dium etc. augenttir et minuuntur ; ergo sunt compositai 
ipsae adeoque et eartlm principium. 

R. D. Maj\ Quidquid augetur vel minuitur quoad ex^ 
tensionemy est compositmn, C. Maj. Quidquid augetur 
vel minuitur quoad intensionem seu vim intrinsecam^ 
N. Maj. et D. Min. Affectiones anim» augentur quoad 
extensionm, N. Min. Quoad intensionem seu vim intfin- 
secam, C. Min. et N. Cons. Ut enim compositionem affec-^ 
tionum anim® probent, non sufBcit probare, alias aliis 
esse Tividiores, sed probare necesse esset, eas in partes 
dividi posse. Porro si varii gradus, v. g. doloris, tan- 
quam partiales dolores compositi materiales consideren- 
tur ,tam exiguus esset dolor in singulis partibus materia», 
ut levissimum ac pene nuUmn sui sensum faceret, 
adeoque nihil esset in nobis, quod intensilatem dolorid 
sentiret. 

Inst. Animae affectiones etiam quoad extensionem au- 
gentur et minuuntur. Nam certe homines alii aliis plus 
cogitant : atqui ubidatur plus, dantur partes ; ergo 

B, N. As9. Ad prob. J). Maj. Homines alii aliis plus « 



Digitized 



byGoogle 



135 
i. e? ohJectwepturaiS^imt , C. JUdj. i. e. majore irUrtn- 
seeecogitatiofie, K. Iffaj. et D. Min. Ubi dantur plura , 
ibi daHttir {lartes in ohjeeto cogitatumis^ C. Miti. In ipsd 
ebgitatione « N. Min. Itaque potedt (jciidein in unA e&dem- 
qtie re unus plura r. g. plures Iperfectiones , relationes 
etc. qoam alter c^gitare , ut adeo ejus cogitatio ohjective 
plnracomprehendat, ast propterea ipse actus intrinsece 
percipiensnon minus est simplex i atqui iste actus plura 
objeda yel piures objecti partes in unum colligens est 
propiie et entitative eumpta cogitatio ; ergo Cogitatio et 
hinc ejus principium necessario dmplet est 

OoROL. £x essentiali immaterialitate animae sic stabilit& 
sequitur 

P Absurdam esse opinionem a) Stoicorum (1) cum aliit 
yederibus (2) » quos deinceps secuti sunt Manicluei (3) et 
nostris fere temporibus Spinosa (4) et pantheistae aliqui 
recehtiores, docentium» animam humanam esse quandimi 
portiunculam vel animse cujusdam mundanse , Tel diYin» 
natursBi Etenim anima ista mundana universum mundum 
viTrQcans est vel materialis \el immaterialis. Si materia^ 
lis ; ergo nec ipsa potest cogitare , nec consequenter cogH 



(1) Stoicorum ndnnuUos errori hoic turpissimo odhsesisse ex Senecll et 
Epicteto discimus Stoicis, quorum ille : Oper^ Tom, II. Epist. 66 ita habet: 
Ratio autem nihilest aliud, quam in corpus humanumpars divini spiriti&s 
mersa. Hic vero : Animi^ ait , ita suni devincti Deo, ut partioulw sint ejus 
et abeo quasi avulsi. 

(2) De quibus (Scero, Somn. Scip. et De nat. deor. lib« I. c. 12, scribit : 
Animumprisci Dewnesse dixerunt etex timversd mente divind anmos 
esse deUbutos; et quos graviter ar^t, quod non tiderint distradione hu- 
manorvm animorum disceipi etlacerari Deum, et cum miseri ammt €9* 
sentf quod plerisgu4 contingeret, tum Deipartem esse miseramm 

(3) Uti tcslatur S. August. Sup, Genes,f ad litt. L 7. c. 17, 

(4) Ethic. Part. t. Prop. 11, Corol, 



Digitized 



byGoogle 



136 

tandi facultatem ammsBhumanae impertiri ; er(2^ nec hsc 
erit pars animaB istius mundanae. Si immaierialis ; ergo 
est simplex ; ergo nec animas humanas tanquam partes 
habere potest. Eodem modo evincitur , animas humanas 
neque ex naturd diYin& emanare. Nam divina natura 
certe simplex est ; et dein si anima humana est emanatio 
qusBdam divinae naturae, omnia vitia et defectus animae 
humanae tribui deberent natune divinaB, uti jam S, Au* 
gustinus (1) contra Manichaeos arguit , dicens : Si anima 
subsiantia Dei est , substantia Dei errat, substantia Det via- 
latur^ substantia Dei decipitur, quod nefas est dicere. £t 

rursus : Non estpars Deianima quod si esset, nec defi" 

ceret in deterius , nec proficeret in melius (2). b) Eorum» (jui 
docuere , animas humanas alias ab aliis traduci (prop- 
terea traduciani dicti) seu yelut flammam a flamma pro- 
pagari (3). Nam ad omnem physicam propagationem re- 
guirunturpartes , quarum aliquae communicentur rema- 
nentibus aliis : anima autem partes non habet. Unde 
Eequitur 

II'' Animam humanam necessario creari seu a Deo ac- 
tuari ex nihilo sui et subjecti. Est enim anima ens simplex 
et ab alio ; sed ens simplex orH nequit nisi per creatio*> 
nem(4);ergo 

Quando autem anima humana creatur ? Chaldaei et 

(i) Gontra Fortunatom MaDich. Disp. n. il. 

(2) Epistolal66, n<» 3. 

(3) Hujus sententiae fuerunt TertuUianus (et ApolUnarist» haereticb 
propterea maxiine, quod per eam focilius putabant expUcari posse propa« 
gationem peccati originaUs. Ast non adTerterunt, si hsec sententia Tcra es« 
set , fiUos parentum fideUum, utpote qui per baptismum a peccato origl> 
nalijam mundaUcssent, non debere nasci huic peccato obnoxios, contra 
«c fides doceU 

(4) Yide Ontol. Part. U. Sect. 3. Cap. «. Art. 3. Pag. «8« et seqo. 



Digitized 



byGoogle 



137 

^gyptS »^ Pylhagorici (1) rSocratcs et Plato {2) ; quibu« 
(except& tamen metempsychosi) etiam Origenes (3) adha^ 
sit , docuere , animas hmnanas longe ante mundum con* 
ditum crealas , postmodum propter prioris vit® scelera in 
corpora tanquam in carceres detrusas fuisse : easque » qus 
etiam in hoc statu a scelere non abstinent , in a]ia conti- 
Buo deterioris conditionis corpora statim a morte immitti 
ad ulteriorem poenam luendam. Atque hoc est somnium 
multiplicis transmigrationis animarum sive metempsy-' 
chosis , adeo apud veteres celebrat». * Inter recentiores 
reject& metempsychosi animas ab origine primi hominis 
omnes aDeo creatas fuisse docuit Leibnitzius, atque exinde 
systemaharmoniae praestabilita^ ef&nxit (4), 

Verum hsec animarum iab antiquo creatio inprimis 
nullo tundamento nititur. Rationes certe , quas afiTerunt , 
nuUius momenti sunt. Nametsrumnae, quibus animae 
corporibus sociat® subjiciuntur , non praesupponunt per 
se culpam in priori aliqu& vit4 commissam , ita tA secus 
cum bonitate et sapientid divina componi non possent ; 
et Deus , etsi novas continuo animas creet , propterea non 
quasi nunquam quietem habens concipi debet , cum nutu 
unico et seterno voluntatis su» creet omnia suo ordine 
consecutura , quaecunque creat. Dein metempsychosis in- 
super etiam absurda est. Nam a) poena criminum , quo- 
rum nulla prorsus memoria habetur, non habet ratio- 
nem poenae , praesertim praeservativae , ex cujus intuitu 
mefempsychosis tamen statuitur; b) animae, in quo de- 

(1) Ctnf. Cudworth : Syst. intelL c. 5. % 
i^) Uti habetur tum in Phaedone, tum praecipue in Timaeo. 
(8) Teste S, Augustino : Ub, de Civit. D«M1. cap. 11. 
(4) Essaide Theodic. P. 1. §91. Confcr. ctiamSynops. iiist. philoi. 
Pcriod. m. Epoch. 2. 



Digitized 



byGoogle 



138 
terius c(tfpU8 migrare coactoB fticrint,^o majoretti pdc- 
candi occasionem et fomitem nanciscentur ; ergo et {xentt 
liaec injusta foret , et transmigrationis in det^riora conti- 
nuo corpora nullus finis esset. Demum c) stabiliti me- 
tempsychosi perit essentiale discrimen inter homines et 
bruta» neque hsBC dominio nostro subjici* aut, ill^si^ 
juribus natursBt in tisum nostrum converti tiUlratione 
possent* 

Ita(jue; et^ naturali rationis lumine stricte^pfobi^ 
nihil possit de f empore creationis animse humanse » est 
tamen non solum reyelationi consonum > sed et rationi 
congruum, animas humanas tum creari^ cum corpus ad 
actiones vitales sufficienter organizatum est , cum finis 
physicus animae sit animare corpus , ante unionem cum 
Corporeautem finis nullus cogiioscatur , ob quem exis- 
tat(l). 



(1) Unde jam S; Thomas Summ» TheoU Part^ I.~ Qosestr 118. Art. 8« 
dicit : Animcs non smt dreatoB ante corpora, sed simul creantur, tum cor* 
poribus infunduntur» Atqiie id deducit ex e& ratione^ quod anim» Tel na* 
turale est uniri corporiyel non. Siprimum; ergo (si in principio tem- 
porum creatse sint aniinsB ) ante unionem Deus eam in statu innaturali» 
i» e* cum tendentiH ad istam unionem sine actuali unione, relicpiisset» 
quod esset insipiens ex parte Dei, Cum tendentia ista nullum haberet finem 
ante actualem unionem* Si secundum , i. e« si animae unio cum corpor^ 
non est naturalis^ ratio istius unionis erit ergo ponenda vel in voluntat9 
animae yolentis uniri corpori ; quod esse nequit^ cum nulla ratio sit , cur 
aliquando yelit, quod prius noluit: vel contra voluntatem^ et tum unio ista 
esset poena , id quod rursum absurdum esse patet ex iis/ quae de metem* 
psychosi dicta sunt. Ergo unionis istius ratio in sol^ yoluntate Dei ani- 
Hiam ad eam unionem ordinantis constitU^ada C3t f ad^oqae aoima tuni 
creatur, quando corpori iofunditun f^*5 



Digitized 



byGoogle 



139 

CAPUTffl. 
Dt ipirUualitaie ammcB humanm. 

62. £x capite praecedenti patet, animam immanam 'i 
utpote omnis compositionis physicae expertem adeoque 
simplicem , neijae materiam proprie dictam esse , neque 
consequenter dissolvi Tel interire posse ; id quod contra 
materialistas stricte sumptos abunde suf&coret ; cum hi 
propterea tantum omnia in hoc mundo materiam dicant 
esse , ut exinde omnium rerum atq[ue adeo ipsius animse 
humanaB dissolubiiitatem et naturalem *um corpore inte- 
ritum eruant. 

Ast anima humana non solum simplex est : simplicia 
enim sunt etiam elementa materisB , sed est insuper sub^ 
stantia spiritualis seu spiritus, i. e. mbitaiiuia ah intrin^ 
seco activa intelligendi ao votendi viprwditaf cujui proin 
operatlones neqnie elemento materise simplici attribui ^ 
fieque per aliquem motum elementis istk extrinsecom 
trd per quandam, ut vult de la Mettrie et Hobbesius , 
llautuam eorum actionem et reactionem explicari , neque 
adeo animse belluinsB ullatenus conyenire possunt. Ita-« 
qile hoc Capite, ut matcrialistaB penitus refutentur, de^ 
nonstrandum superest, animam humanam 1) substan^ 
tiam non solum simplicem, sed etiam spiritusdem esse : 
unde dein faclle fluit , 2) eam natura su4 seu de se esse 
immortalcm. Quare sit 

63« PROP. I. AmA wmjjlA EST fsmsAJmA issKRtiA- 
um spmifiJALUf. i 

Proh. Aniraa humana . utpole Ubera Uh$mtc iniiff^ 



Digitized 



byGoogle 



140 
rentice ex Capite primo hujus Sectioms,' est prmcipium 
essentialiter praeditum interna activitate, ita ut viproprid 
et absque cmcursu prindpii efficientis extrinseci ad hoc 
ye\ ad illud et quidem cum advertentid rationis se deter- 
minare seu operari possit : atqui hujusmodi principium 
tum 1 ) in se essentialiter est distinctum ab omni elemento 
materiaB; tum 2) per operationes suas essentialiter dis- 
tinctas ab omni actione et reactione elementorum ma- 
terise; tum demum 3) per intellectum et Toluntatem 
etiam ab ins^ anim^l belluin^ ; ergo est principium spi- 
rituale, 

J^rob. Minor.per partes. Hujusmodi orincipium est ^ 
sentialiter distinctum 

V In se ab omnt elemento materiw. Elementa enim ma« 
teriae (ex communi omnium definitione et conceptu) suni 
essentialiter inertia seu intrinsecd activitate destituta, it& 
ut ex propria ab intrinseco determinatione statum suum 
mutare Qequeant, sed ad hoc indigeant principio effi- 
ciente extrinseco ; ergo elementis materisB et animsB hxi^ 
mana) insunt attributa essentialiter contradictoria, adeo- 
que et ipsa essentialiter distincta sunt. Attributa enim 
fluunl ex essenti&, ex e&dem autem essenti& contradio-; 
toria fluere non possunt; ergo anima est essentialiter 
distincta ab omni etiam elemento materise, adeoque est 
q)iritualis. .^>\:r7!^Mi 

2^ Per operationes suas essentialiter distinctas ab <m£^ 
actioneet reactione elementorum materiee. Nam w^h^j^j 

a) Si cp^aticmes animse humanae dependent ab actfame 
et reactione materiali elementorum, deberent qua effectus 
exacte esse proporttonatsB suis causis : atqui nuUatenus 



Digitized 



byGoogle 



141 
sunt proportioiiata. Nam verba qu®dam submissS Toce 
dicta, V. g. inimicus prope est, gladio in te irruit etc. ef- 
ficiunt, ut homo inermis totis viribus currat , dum contra 
clamor et strepitus forensis eundem ne loco quidem mo- 
Teant. Ergo operationes anima; nullatenus sunt propor- 
tionatae materiali actioni Tel reactioni elementorum ad- 
eoque ab hac essentialiter distincta; : sed operationes es- 
sentialiler dislinctse supponunt principium essentialiler 
distinctum ; ergo anima humana est ab omni materi& es* 
sentialiter distincta adeoque spiritualis. 

b) Anima humana potest judicare contra impressiones 
sensuales ; sic t. g. baculo dimidiatim in aquam im- 
merso impressio materialis fit, quasi sit £ractus, cum tamen 
judicium omnino oppositum feramus : atqui si operalio- 
nes animse essent solum actio impressa et reactio elemen- 
torum s^u subtilissimarum partium corporis , impossi- 
bile esset in dato casu judicare baculum non fiactum; 

ergo.:::: (i). 

c) Anima humana potest cum altero de arbitrariJ to- 
cum significalione conTenire : sic si tox latina Deus co- 
ram Arabe proferatur, hic merum sonum audit,^ nec 
quidquam intelligit , potest tamen cum Latino couTenire, 
Tocem Deus significare ens perfectissimum : atqui, si co- 
gitatio Tel intellectio sit mera actio et reactio elementorum, 
sic couTeoire nequil. ConTentione enim facta Arabs per 
vocem Deus eandem impressionem adeoque actionem et 
reactionem elementorum patitur, ac ante couTentionem; 

(1) Simili modo argmnenfatus est S. Au^stinos (Soliloq. Lib. 8. Gap. 
81) dicens : Quare conficiiur, ut aliud simus nos, aliud scHSU9 : siquideni 
cum ijpse faliitur^possumv^ nos non falH* 



Digitized 



byGoogle 



m 

etgo eogitatio seu mtallaetio sqppbnit noeaifiafio pHd^ 
pium i^trinseoft inteUigens 9deocp:ie sq^iritwle. Pemnm 

d) Si operationes animee essent solum effectas organid 
alicujns motAs et affectionis cerebri (1) , diTersa quoad 
pkysicum sonum et consaquenteih inde impressionem ma^ 
terialem Tcrba non possent eundem sensum in animi pa* 
rere : atqui yoces ista Deus, etog, Hkn, Iddio, Dios, Gott, 
Bog, etc. utut diversos motus in sensibus et per conse^ 
quens diversas afifectiones in cerebro producant , tamen 
in eo, qui harum linguarum gnarus est, eandem absoluta 
ideam pariunt ; ergo datur in homine principium intrin- 
sece intelligens et quoad intelligentiam ab pmm mate- 
riali concursu immune. 

3"" Per inteU^um ef voluntatm etiamoianimd hettuind* 
JEa enim sunt essentialiter distincta : qusB habent attri" 
buta essentialiter distinota : atqui anima humana et bel^ 
Ittina babent attributa essentiaUter distincta. Nam 

a) Anima humana essentialiter gaudet intelleciu et volun^ 
tate. EteQim operationibus suis longe ultra sensus et 
phantasiam assurgit, atque extra sphaeram rerum sensibi- 
lium egressa, res ab omni sensuali impressione remotissi- 
mas , uli rerum essentias ,-.nexus et relationes, yerum, 
bonum, justum, Deum ipsum ejusque attributaillimitata, 
intelligendo assequitur ; vQlendo yero , sensuum iUecebras 



(1) Uti Tult Broussais in opere jam dfato cnm 'snis co1Iaboratoribas« 
luxta ipsnm enim : Les fonctions du cerveau produisent rinteiligenee. 
Epbemt n^ S. Et : Cest le systhne nerveux^ quiper^oit^ seni^ raisonne^ 
veut, pr^oit , efc.... les ph^nomines intellectuels sont aussi le r^ltat de 
ractioncTune matiire nerveuse,., Nam... la matiere nerveuse^ dans un 
certain ^tat^ produitpar son action tous les phAiomenes intellectuels chex 
ks animaux aussi bien que chez Vhomme. Vide Propositions depathologie. 
Commentaires» De Vfrritaiim et deja foHe, Eundem crudum et putidum 
materialismura non minus docet in Q.lii8 luis operibus mediealibu». 



Digitized 



byGoogle 



143 

mqiae ac moldslias et dolores contemndra? ftc eoolestibui 
et pure intellectualibus delectationibiis gaadere potest (1) ; 
ergo..,. Contra 

h) Anima helluina earet xntdledu ei volmiaie. Ntm fd 
Inruta haberent inteUecttim et volnntatem, possent a) 
abstractas genenim et specierum ideas atque principia 
evidentia intelligendo , eo ipso etiam vocabulis arbitratu 
suo instituendis uti vel saltem aliis signis non mere natu* 
ralibus, sed arbitrariis suos sensus explicare. Possent h) 
ea saltem bruta , quse inter homines continuo Tersantur , 
Tocabulomm signiflcationem assecpii. Possent c) artes suas 
perfleere atque adeo novas invenire etc. Atqui mhil horum 
faciunt ; ergo.... (2) Egregie ad rem nostram Gartesius (3). 
Ohservatu dignum eet , inquit , nulhe reperiri hominee adeo 
luhetes et stupidos , ne amentihus quidem exeeptis , ut non 
possint diversas voces apte construere at ueexiis orationem 



(1) Polchre id ipsnm exponit jam TuUius {De Offic. Lib. !• Cap. 4), ob- 
seryans : Inter hominem et belluam hoc maxime interest ^ quod hcec tofi' 
tum quantum sensu movetur , ad id aohtm^ quod adest quodque prcesens 
estf se accommodat^ paululum admodum sentiens proeteritum aut fatunm. 
Homo autem , quod rationis est particeps , per quam consequentia cemif, 
causas rerum videt^ earumque progressus et quasi antecessiones non iqno^ 
rat; similitudines comparat , et rebus prcBsentibus adjungit atque amedit 
/itturas, facile totius vitce curaum videt. 

(i) BreYiter, scd energice non minos, qnam pukhre hoc totum trgu- 
mentum exponit etiam Rousseau , dicens : Qu*on me montre [un autre 
enimal sur la terre qui sache faire usage du feu et qui sache admirer 
le soleiLQuoH jepuis observer, oonncUtre les 4tres et leurs rapports g 
Jepuissentir cequec'est qu^ordre, beaut4, vertu; je puis eontempler 
funiverSf m*ilever d la mainqui legouverne; je puis aimer tebien^ 
U faire , etjeme comparerais aux b&s ? Ame abjecte , c*est ta triste^ 
philosophie qui te rend semblable ek elles; ou plutdt tu veuv en vain Vavi-^ 
Ur» Ton gAue depose contre tesprincipes , ton coeur bienfaisant diment ta 
doctrine, et Vabus mime de tes facuK^sprme kur excelknce en d^it de 
Iw*. 

(3) Di9scrt* dd Method. &• S' 



Digitized 



byGoogle 



444 
eomponere, qud eogttationes sms patefactani : contra i^ero 
nullum esse aliud animal , qmntumvis perfectum aut felici 
sidere natum , qmd simiU quidqmm faciat. Hocque ex or^- 
gdnorum defectu non contingit ; videmus enim picas et psit^ 
tacos easdem , qms nos , voces proferre ^ nec tainen sicut 
nos^ loqui posse^ i. e. ita^ ut ostendant, se intelligere , 
quid dicant : cum nihilominus homines a nativitate surdi et 
muti sicque non minus , sed potius magis qmm bruta desti- 
tutiorganis^ quibus aliiin loquendo utuntur^ soleantpro^ 
priA industrid qucedem sigm invenire » quibus mentem smm 
aperiantiis , quibuscum versantur , et quibus vacat ipsorum 
lingms addiscere : id autemnon tantum indicat, bruta 
minori rationis vi pollere, qmm homines ^ sedplane esse 
rationis expertia. Ergo anima humana non solum ab 
omni elemento et esse quocunque materiali , sed etiam ab 
animi belluin^ est essentialiter distincta , et, utpote in- 
tellectu et voluntate proprie dicta praedita , essentialiter 
mtrinsece activa adeoque spiritualis (l^. 

OBJEGTIONES. 

64. OBJ. !• Deus potest ens simplex materiae spoliare 
inerti&, ipsique tribuerQ activitatem intrinsecam atque 

(1) Quis igitur iwm miretur siTe ignorantiam, profccto nostris tempon- 
bus non ignoscendam, sive summam impudentiam eorum, qui cum *^* 
rot dicere non crubescunt qu*un chienne diffire de Vhommequepar rha-^ 
biU Id tamen saltem asquivalenter asserere non puduit D. Broussais, qai 
in opere : Cours de phr^ologie , expressis verbis a;qualitatem inter ho- 
mines et bestias affirmat : // est temps, inquit pag. 594, de f^^^^fj^^" 
raitre le mur d*airain que les m^taphysiciens ont ^lev^ entrc Ihommeet 
les aiimaux. Et pag. 68-72 : // est ridicule de siipposer qu un itre intelii- 
gent r^side dans Vint&ieur de la tite. Nam, uti habct pag. 656-657 ; Le 
signessprit repr4sente un pMaom^ne de Vaction c4nbrale. 



Digitized 



byGoogle 



145 

adeo intellectum ; ergo ens simplex materiae potest fieri 
spirituala; 

R. N. vel 2). Ant. Substituta alia essentiS , adeoque alio 
ente, C.Ant. Secus, N. Ant. Nam activitas intrinseca 
non est modus, cum asubstanti^ abesse nequeat manente 
eadem substantiS, sed est attributum et quidcm, nt Capite 
sequenti videbimus » primarium et constitutivum animse 
humanae. Gdeterum transmisso Ant. N. Cons. Posito enim, 
elemento simplici materise tribui actii^itatem intrinsecam» 
hoc elementum jam necessario cessaret esse elementum 
materise. Elementum enim materiae est illud, quod potest 
venire in compositionem materiae , seu constituere coUec- 
tionem inertem et prorsus passivam , qualis materia est : 
atqui repugnat ens simplex intrinsece activum constituere 
collectioncm inertem et mere passivam ; ergo semper 
manet verum , ens simplex materiae , qu& tale , non posse 
fieri spirituale , adeoque ens simplex materias et animam 
humanam sibi contradictorie opponi.^ 

OBJ. 2*^ Omnes animae facultates , ipse adeo intellectus, 
ad sensibilitatem reducuntur : atqui sensibilitas et ipsa 
sensatio non est nisi reactio cerebri vel cordis contra im- 
{Mressiones ab objectis externis factas in organa sensoria ; 
ergo anima humana non ab omni esse materiali distincta 
est. Ita Hobbes , Condillac , Tracy aliiiue sensistse mo- 
derni 

R. JV, Jfaj. Nam profecto neque facultas , quS anima 
tunvenire potest cum alio de sensu vocis , vel judicare 
contra impressiones acceptas ( ex supra probatis ) , neqiie 
intellectus ad sensibilitatem reduci possunt ; dum enira 
sentio, affeetionem passivo experiop; dumvero sensatio^ 
n 13 



Digitized 



byGoogle 



149 

taem iatelligo, vel ejtt§ consciuB fio , menfein dctive dU 
rigo ad afTectionem t ita ut intellectio sit efiectus anima 
agentis , cunLContra sensatio saepissime. proprium actum 
mentis antevertit. Et vero quo sensu perciperemus ideas 
genericas juslitiae, \irtutis etc. an oculo? an tactu ? etc. (1). 
Dein 2). Min. Sensibilitas ct sensatio extema et materic^ 
l%$ non est, nisi reactio cerebri vel cordis contra impres- 
siones factas , C. Min, Sensibilitas spectata ut facuUas 
appercipiendi senstUionem extemam, et sensatio spectata , 
ut ipsa apperceptio iniema externaj sensationis , N. Min. , 
quia haec ex supradictis necessariopraesupponit principium 
intrinsece acti\um. 

: OBJ. 3* Bruta plura agunt , quae videntur supponer» 
intelligentiam in ipsis; ergo anima humana a belluin& 
distingui non videtur , nisi majo^ gradu inteUigentiae. 
R. N. Ant. (2). Onmes enim actiones brutmim , qom 



(1) Yide etiam infra Seet. 2. Cap. 1. Art. i. 

(2) Qui ex eo, quod animalia faciant opera magnse indostri^, ad eonin* 
dem animaliUm ibtelUgentiam concludere TolUerit , hic nimirum intelli^ 
gentiam etiam maximam attribuere debebit sive plantis, quse, quamTifl 
cum radice sursum direct& plantentur, eara tamen mox, eyitando etiam 
obstacnla, deorsum et ad cam partem declinant, ubi plus alimenti ipsis 
proprii habetur ; sive floribus, qui pluvii appropinquantc folia contrahunt 
ctc. etc. qnod si Tcro in rebos Tegetalibus , mineralibus etc. opcra in- 
dustiie internaB earum structur» Tindiccnturi quare non eidem strudane 
et organisationi attribuerentur opera industria animalium ? Unde eorum 
quidera animalium operibus, non antem iosis animalibus intefiiigentiam 
inesse recte judicabimus, 

Animalia Tcro intelligenti& carere, prsetcr ea, quse in teitu afreraatiir, 
rprobat etiam eorum edQcaiio, qus tota quanta fundatur auper sensione 
grat4 et ingrali adeoque supcr principio mcre sensitito et instinctu* -j- 
Vide de hoc toto argnmento ea , qu» egregie ciponii D. Ph. Dufiwr in 
s:io opere : Essai sur V4tude de Vhomme, tome I. pneserttui » W* 
179-273 

Codem motto ratiocindtnr Ednard. AWctE Ifl soo Ol»rc t Essaisur th&m' 
meou QQwrd d9 Ut pldlQ9ophie ctdfid rcUgiw , wet, J . Ut , S. «bii^ # 



Digitized 



byGoogle 



147 
ss^magnam videntur intelligetttiam supponere , per tnh 
ttnctum naturalem , vel per exspectatiBmm catuum nmt-* 
itum explicari possunt. Est autem 
. Insttnctus naturalis juxta recentiores ea CH^ganoruni 
communisque sensorii constitutio animalibus congenita » 
vi cigus in certis rerum adjunctis certa in ipsis sensa- 
tiones ac proin etiam certas appetitiones vel aversationes 
excitentur» qnibusanima sine uUapraviadeliberatione vel 
ratiocinio ad quasdamactiones externas determinetur. SiQ 
nosex jinstinctu naturali sine ullo ratiocinio ad periculum 
lapsAs corpus adsecpiilibriilegeslibramus.Eideminstinctui, 
quiinanimalibuspro diverso genere diversus esse potcst» 
eaa actiones tribuendse sunt , qusB uniformes dici solent» 
seuquseab omnibus animalibus ejusdem generis exercpn- 



f ag. 113, ditem:lapreitvequ*il(1^&nimsX) manque d^tnteUigence, c*est qu*ig 
fuse trompe jameas*,»» II n'y a que Dieu H kt mati^ oitse trauve la 
fisit4 : DieUy parce qu'il a toute rintelUffence ; la matiere , parce qu'elli 
n*en a awcwne.— Et pag. 114, Le soleil ne parcourHl pas, chaquejour , sa 
canare avee une invariable r4gularit4? ne se tietti^ilpas d unejuste dUS'^ 
tanee de la terre pour y verser la chaleur et nonpas le feu^ pour y faire 
tout 4clore sans y rien consumer ? Cette merveilleuse pricisioh riveille 
tactwf^ d*une pensie^ mais on n'attribue pas cette pens4e au soteti, 

La disposition desparties ihtirieures d'une grenade surpasse l'harm9^ 
nie et la rigulariti des cellules de Vabeille ; pourquoi^ de ce que 1'ordrt 
ist une manifestation de tintelligence^ concluerait^ ptutdt que cetfe wi* 
telKgenceest dons Vabeilie pte dans la grenade ? Autani vaudfait-ii attri* 
buer la iumiire de tapens^e & cet automate , chef-d^asuore de la m^cani'» 
qu6f quiparcourt tes tmtches ctun clavecin avec un art d'ea:4cuHon si flat* 
ts/ur pour nos oreiiks* Pourqudi Jouissons-^ums de $ok action sans lui en 
rapportsr Vhonrieur ? Parce qu*elle ne lui appartient pas, parce au'il n*est 
pas li6fre, parce quHlne pomrait jouerni mieux^ niptus mal qu itnejousi 
wtque^ ftf te regardant tui-mime que oomme un instrtment m^ladisux^ 
nous remontons ptus hautpour trouver Vartiste 

Buffon a eu tort de voutoir contesfer Vintelligence aux aetions de Vani'^ 
mal; ear onnepeut nier qu*un grand nombre de ces actions ne soient e^mi" 
nemmeni intelligenfes, II durait dd les confesser pour tslles , en montrant 
que la mison^ dont elles portent Vemprcinte , ne rMds pas dans ttmimalf 
rnis dans le er4ateur. 



Digitized 



byGoogle 



149 
tarei maxime circa procurationem Victds / propagatio- 
uemgenerisetsuiipsiusconserTationemversantur, uti v,g. 
constractio nidorum in avibus , insidia in belluis rapa- 
cibus etc. Nam si ex ratione hae actiones a bestiis pone- 
rentur» inprimis non onmes eodem modo, parvulse seque, 
quam senes agerent , eas successu temporis perficerent ; 
et dein bestise paucorum dierum homines provect® sta<* 
tis perspicacitate longe superarent , lit v. g. apiculae in 
construendis cellulis etc* i 

Exspectatio easuum smtlium vero T quando nimirum ' 
recurrentibus iis rerum adjunctis , quse cum certis even- 
tibus ante connexa erant , iidem rursus eventus expec- 
tantur , ope solius phantasiae adeoque sine uUo rationis 
auxilio peragitur. Sic in cane, qui ob furtum semel fuste 
exceptus fuit ; in iterato furto vix fuste ostenso phantasia 
repraesentateasdemimagines in praeterito simili casu ha- 
bitas atque inde per associationem sensationum dolorem 
olim post similes imagines secutum ; unde ejulans rapide 
effugit: 'atqui hic nihil rationis se immiscet. Aliunde 
constat experienti& , bruta , v. g. canem , si aliquo loco 
0emel verberibus exceptus fuit , diuturno tcmpore locum 
hunc infamem per circuitus et fugam declinare, etiamst 
nec minimum verberum periculum adsit : atqui, si ra- 
tiocinaretur , absente omni periculo locmh noa amplius 
fimeret, sicuti homo vel stupidissimus absente omni peri- 
^ulo locum proprie nec timet amplius nec fugit (!)• 

65. StabiUtd spiritualitate anima) ejusque in multis suis 



(1) Vidcatur hac dc pc etiam D. de Bonald : Recherch. phihsoph. sur 
fes premers objets des conmissances htmcdnesn Tomc2. — J)e Maistre, 
Boir(fesde Saint^P^tei^sbourg. Tqw U^ Pi J. C» Ppl>reyoe : Pens^s d'un 



Digitized 



byGoogle 



149 

operationibus independentia d) omni matei*iali concursu ^ 
jam iacilis fit passus ad ejusdem immortalUatem naturar- 
lem demonstrandam. Est autem immortalitas RATuaAUS 
perpetm existenticB et vitm de se cmtintuitio» Itamie 

1* Immortaittas non solum existentiee, qualis et ele^ 
mentis materise competit^ sed insuper vitce perpetua con^ 
tinuatio est. Vita yero In aclu primo est potentia cogi^ 
tandi, appetendi, sentiendi, yolendi, quse Tocantur ope« 
rationes ^u actiones iritales , suntoue vita in actu se-- 
cundo. 

2!* Immortalitas naturatis distinguitur ab immortalitate 
essentiali : hcec enim est» cum quid Ti essenti» suas per- 
petuo existit et yiyit, quo sensu solus Deus immortalis 
6St : illa Tcro est, cum quid natura sua tale est, ut nullft 
*vi creata existentia et yitd privari possit. Quibus positis 
at 

66. PROP. n. Aniha huham est itatura sua immor« 

TALIS 

Prob. immortalitas naturalis est perpetua existentiae et 
\it8e de se seu yi naturse suaB continuatio : atqui anima 
humana yi naturse suae perpetuo debet existere et vivere; 
ergo.... 

Proh. Min. per partes. 

'V Anxma humana vi naturce suceperpetuo delet existere. 
Nam aulina humana est ens simplex et prorsus iuuna* 

enyent cathottque. m arliculo : Notice sur fome des h^tes. Opns hoc, prac- 
ciplie ^ootra modernos materialistas directum in lucem prodiit anno 1839, 
«t maxime commendari meretur. Non minori commcndatioae dignum est 
opui eniditissimum D. Forichon : Le matdrialisnie et laphrinologie com" 
^HTttus dans leurs fondements, Paris, 1840. 



Digitized 



byGoogle 



i50 
teriale ex Capite pr»cedenti : atqui ens eimplex nequit 
tnterire, nisi per annihilationem (i) ; ergo si perit, debet 
anniliilari : atgui a null& yI creat& potest aniiihilari : ers^o 
vi natur» au» perpetuo debet existere. 

IMxi : • mdlA V» ereaid foi$st anniMlari. Nam anni* 
hilatio entis est eessatio rationis sufflcientis ultimsD ^ng 
existenti» ; ergo sicut nullum ens creatum efficere potest, 
utponaiur ratio sufficiens ultima existenti» alicujus entis, 
ita neque ullum efficere potest, ut eadem ratio sufficiens 
cesset, adeoque ut ens annitiiletur ; ergo.... 

t 2* Anim hmM/M vi naturm 9um m^per debet viyere. 
Nam[ Tita animae humansa consistit in inbrinsec^ actiTitata 
aeu potenti^ activa intelligendi et volendi : atqui hac po« 
tenti& a nuUa yi creat& potest sooUari ; e^<i vi natura 
mn^ perpetuo debet vivere* 

Dlxi : a nulld vi cfeatd potest spoliarfpotenttd sud %n,m. 
trinsece activd^ et quidem neqice in actu primot neque in 
actu secundo. Non a) jm actu primo. Nam activitas ista 
seu potentia activa ex Propositione praecedenti et Capite 
sequenti est ipsa essentia animsB human» quatenu^ spi- 
ritualis : sed destruct& essenti& annihilatur ens ; ergo si- 
c|iti a nuUd yi creat& anima potest annihilari, ita neo 
spoliari intrinsecd activitate. Neque 6) in actu secundo. 
Nam ut vis cogitandi et volendi ab omni actione impediri 
possit, deberet vel impedimentum aliquod poni , vel tolli 
omne objectum cogttabile vel appetibile : atqui neutrum a 
vi creatd fieri potest. Non tolli omne objectum; nam anima 
est sibi ipsa objecium intime prsesens ; potest itaque se 
suasoufi mutationes etua£Eectiones percipere , et ex iia me^ 

(I) Vide Ontol. Part. n. Sect. 8. Ci©. % Art. 8. Ptg. 281« ' 



Digitized 



byGoogle 



15« 

diatite ide4 tt^ esse Hmplieiter ratiodnando ad suam coa<« 
tingentiam , atque hinc ad entis neoessarii existenliam et 

\arias ejus perfeotiones penrenire ; ergo JVon poni 

impedimenttm ; id enim deberet poni inter animam et 
(^jectum , in quod tendit : sed inter animam et animam « 
qusB sibi ipsa potest esse objectum t in quod tendat » 
nihil interponi potest : ere:o 

OBJEGTIONES. 

. 67« OBJ. i'' Aninia destructo corpore non potest exi^ 
tere. Nam anima ex natura sua ordinatur ad cfficiendam 
cum corpore substantiam Qompletam ; ergo destructo 
corpore ex natura animaB necesse est et ipsam porire* 

R. N. Assert. Ad prob. D. Ani. Anima ex natur& su& 
ordinatur , i. e. essentialem «aptitudinem habet ad efil* 
ciendam cum corpore substantiam completam hominii; 
C. Ant. i. e. Ex natura 8u& debet necessario semper actu 
esse conjuncta cum corpore. Jf. Ant. Non enimessentiahs 
necessitas actualis unionis cum corpore in naturd animae 
sita est , aed solum essentialis aptitudo ad hanc unionem ; 
unde etiam dissoluto corpore , propterea ratione sui nulla^ 
tenus imperfectior , existere potest. 

Inst. 1* Omne » quod oritur , aliqnando pereat necessQ 
^st : atqui anima cum corpore oritur ; ergo et cum cor- 
pore p^ribit. 

R. D. Maj. Omne qaoApergeneratt(mem Tei composi« 
tionem quamcnnque oritur , aliquando intareat necesso 
est Tel saltem interire potest, C. Maj. Omne quod pritur 
fer cr^tionemf N. Maj' et D. Min. Anima cum corpor^ 



Digitized 



byGoogle 



ontur rsed modo pla&e diverso ^ Saempe ipsa per crea^ 
tionem , corpus per generationem , C. Min. Eodem modo, 
,JV. Min. et hmc Cons. Omne quod per generationem 
witur , compositum est , ac proin perire potest per disso- 
lutionemt cujus ratio sulficiens in iriribus naturas esse 
potest; ens simplex vero^ utianima, non potest oriri 
nisi per creationem , ac proin neque interire nisi per an- 
nibilationem , cujus ratio suUiciens ex probatione allat^ 
omnes vires creatas 3uperat. 

Inst. 2^* Ex variis morbis, qumus corpus afficitur . recie 
colligitur , illud esse natur^ sua mortale ; ergo a pariex 
variis SBgritudinibus anim^e idem colligi potest. 

R. C. Ant. N. Cons. et parit. Disparitas in eo est, quod 
morbi corporis tendunt ad dissolutionem partlum et cum 
corpus dissolutis partibus intereat , r^cte ex morbis cc»*- 
ruptibiliias et interitus corporis arguitur ; contra SBgritu- 
dines animae nequeunt illi interitum afferre , cum anima, 
utpereat, non dissolvi, sed annihilari debeat; aegritu- 
dines autem vim annihilandi in se non habeant. 

OBJ. 2** Saltem anima destructo corpore non potest 
^vere seu operationes vitales exercere. Nam in iis pendet 
a corpore ; viget eo yigente , deficit eo deficiente , uti 
patet in deliquiis etc. , in quibus nequidem sui conscia 
est; ergo proprie immortalis non est^ 

R. N. Ant. Adprob. D. Ant. In operationibus vitalibu^ 
anima pendet a corpore ex naturd stid, JV. Ant. Ex 
imionc cum corpore , xjuamdiu haBC durat , Subd. In ali- 
quibus, C. Ant. In omnibus etsemper^ N. Ant. et hinc 
Con$. Certe ex eo , quod anima nostra diquando defi- 
wnte corpore dd stupore et lethargnm deducatur. 



Digitized 



byGoogle 



153 
inferri ncquil, id fieri ex naturS anim» , cum secus id 
toties fieri deberet , quoties corpus lethargo vel languore 
opfrimitur : atqui tamen constat , corpore vel in mullis 
lclhargo oppresso, vel in senibus ob debilitatem languente, 
animam multo etiam vegetiorem fuisse. Itaque id solum 
6X 60 deduci potest , animam quamdiu corpori unita est , 
pro Taria hujus dispositione non semper eodem modo dis« 
positam esse ad yitales actiones exercendas , uti nec peri<« 
4issimus artifex eodem modo tractare potest instrumenta 
inepta, quo apta et commoda. 

Insi. Ergo et animge belluinse sunt natura sua inunor- 
tales, siquidem ethsedestructo corpore Yivere possint : 
atqui hoc est absurdiim ; ergo...... 

R . N. Cons. elJtat. addit. Nam animsebellumae destruclo 
corpore vivere nequeunt. Etcnim vita bclluarum con- 
sistit in sensationibus seu in inferiori cognoscendi et appe- 
tendi facultate , quse sine objectis sensibilibus in organa 
sensoria agentibus vel saltem sine concursu alicujus prin- 
cipii extrinseci nunquam ad actum secundum poterit trans* 
ire ; ergo animse belluina) principium vitae completum 
non habent in se ; ergo pfer se nec vivere possunt des- 
tructo corpore. Unde forte per destructionem organorum, 
sine quibus suas vitales actiones exercere non possunt , 
Deo occasio preebetur , animas belluinas , utpote finem 
existendi non amplius habentes annihiiandi ; dixi : forte ; 
an enim, destructo uno corpore, nullum amplius fincm 
existendi habeant a Deo praeib^u;^ i f • g* QIUSMBdi 
aliud corpus, ignoramus^ 



Digitized 



byGoogle 



CAPUTIV. 
Ik mmuA animm hunumm» 

68. Essenita rei duplex distiagaitur [%i phy$iea ei ineta^ 
fhysica. Prior est complexus omniuin determinationum 
1n ente , ut sit hoc ens et non aliud , necessariarum. Posh 
terittr est id'^ quod a nobis in ente concipitur ut ratio suf- 
ficiens seu radix csBterarum det^minationum. Vonophf^ 
wicam essentiam anim^B , quantum a nobis cognoscipotest, 
^nsistere in ejus libertate , innnaterialitate , spiritualitate 
Qeu ficultate intelligencili et Tolendi ; et forte etiam , quod 
Samen stricte demonstrari posse non putamus » in actuali 
directd cogitatione / ex praecedentibus satis patet. De me- 
taphysicd autem essentid animsB qti^ spiritmlis inter se dif- 
fenmt Philosophi. Alii enim eam in simplicitate , alii duce 
Lockio in facultate cogitandi , alii cum Gartesio in actuali 
cogitatione , alii demum in aclivitate seu vi agendi intrin- 
secAreponunt, quibus et nos adhaeremus. Unde sit : 

69. PROP. ACTIVITAS IIKTRIKSEGA ESX ESS^TIA MBTA- 
J4IV6:GA kmMM WHANiS QUA SPIRITUS« 

JProb. !• Positive. Illudest essentia metaphysica seu at-- 
tributumrei constitutivum, quod l)rei, quam constituit, 
est proprium iHamque ab pmni ali4 distinguit ; quod 2) 
cst radix caeterarum proprietatum, et quod 3) continet id 
omne, quod in conceptu rei essentiall inchiditur. Atqui 
eetivitas intrinseca est t) spiritibus ita propria, ut con- 
cepto ente, quod ex vi intrinsec& non possit ad actum 

W) VW? OnfQ^, part, i, c«p. 2 paj, 202 et 9q%- 



Digitized 



byGoogle 



155 
trattsire, (oUatur bibius idea splritdjl'; p^r activitatem au- 
tem spiritus distingaitur ab omni non spiritu seu materi^, 
qua3 est qiiid prorsus iners et passivum ; 2) est radix et 
fons eaterarum spirit^ proprietatum , quales sunt facul- 
tates intelligendi, Tolendi, senticndi, recordandi , etc. : 
nam ea proprietas csterarum est fons et radix, qu8B casteris 
in actu secundo positis est prior, seu sine qu4 caetcraB non 
concipiuntur posse exerceri : atqui talis est actiyitas re- 
late a^facultates intelligendi, etc. ; ergo.... Etdemnm 3) 
jmitd activitate irUrinsecd nihil amplius desideratur ad 
concqptum implicitum ^uitiis ; ergo actiidtas habet tres 
illas conditiones, adeoque «st essentia metaidiysica anima 
humanaB qua i^irit^« < 

Proh. 2* Negative. Si essentia metaphysica spiritAs non 
sit actiritas, crit vel simplicitas, vel facultas cogitandi aut 
ipsa actualis cogitatio : atqui essentia metaphysica spi- 
yitus non est 1) simplicitas, cum haec non soli spiritui , 
sed juxta nos etiam elementis materiae conYcniat; ne- 
que ut radix cogitationis , activitatis, etc, concipi possit ; 
nec 2* facultas cogitandi aut actualis cogitatio ; nam neu'» 
trum horum est radix caeterarum spiritus proprietatum 
V. g. voluntatis , sensitivitatis , activitatis etc. et dein fa- 
cultas cogitandi et actualis cogitatio sunt species activita- 
tis : atqui certe non genus in qjecie, sed species in genera 
adeoque fecultas cogitandi et achiaKs cogitatio in activi- 
tate , non haec in illis continetur j ergo actiyitas est essen- 
6a spiritus n^physica. 

OBJ. ActiYitas supponit in nofione anun» ration^m 
substantiae se priQrsiB i ^^go npn ^st pr&narium ammj» 
attra)ijtum#., 



Digitized 



byGoogle 



156 , 

R* D. AtU. Activltas suppomt substantiam se priorem 
in noUone animae (pia erUist C. AtiL Qua spiritiis, JV. Ant. 
et Cons. Activitas quidem non est primarium attributum 
animsQ tU entis ; hic autem agitur de primario attributo 
animae ut spiritAs seu quo anima constituitur in ea spe« 
cie substantiarum, quse est spirituunu 

Inst. Atqui activitas non est primarium anunsB attri- 
butum ne qua spiritus quidem. Nam a) ex actiyitate non 
fluunt omnia spirituum attributa , uti y. g. Tolontas ; 
ergo^... b) activitas etiam brutis convenit ; atqui hasc tar^ 
mennon suntspiritus; ergo.... 

fi. N. Min. Suhspt. Ad prob. a) D. Ant. Non omnia 
attributa spirituum fluunt ex activitate, i. e. activitate ge-- 
nerice conceptd non concipiuntur omnes species activita-« 
tis» C. Ant.^ i. e, aliqua species activitatis seu aliquod at*< 
iributum spiritui proprium concipi potest non praecon- 
ceptS activitate intrinseca, JY. Ant. et hinc Cons. Unde 
fluit responsum ad probationem primam dc voluntate. b) 
Activitas etiam brutis est communis, /). Maj. Eadem ge« 
nere, C. Maj. Eadem specie, N. Maj. et D. Min. Bruta 
6on sunt spiritus , i. e. nihil habent, quod sit spiritibus 
proprium , N. Min. Habent enim activitatem sensationis 
et appetitionis, per quam ab omni mateiia distinguuntur. 
Id est, non habent omne id , quod sniritui proprie dicto 
essentialiter competit, C. Min. Non enim habent activita^ 
tem intellectus et voluntatis. Unde etsi activitas animaB 
belluinee ct humanaB, qua talis pi^aecise activitas» sit esscn^ 
Uahter distinctaf non tamen qua activitassunpliciter (i)« 

(1/ Sic quamTit anim&litas corporis huniani ab animalitatc corporis 
tcnri Td cqui omnino distinguntur , tamcn cssentia mctaphysica corpons 
humani in animalitate simpUciter tc^onenda ett, quia nimiram intimu-n 



Digitized 



byGoogle 



157 
Porro conceptus hujus piurequiritur ad conceptum illius, 
cum prius sit concipere activitatem, quam concipere ta- 
lem activitatem ; ergo activitas intrinseca, etsi non in se, 
tamen pro conceptu nostro , utpote qui intimam naturam 
spiritus intelligere non possumus , est primarium attri^ 
butum et hinc essentia metaphysica spiritus adeoque et 
animae humanae qua spiritualis. Brutorum vero animas 
aliqui Philosophi dixerunt spiritus inferioris ordinis , alii 
vero 9 quibus et nos adheeremus , eas dicunt esse sub- 
stantiam mediam inter spiritum stricte dictum et mate - 
riam [i\ 

SECTIOIL 

DB ANIMA RELATIVE SPEGTATA. 

70- Anhna , ut sit hbera , necessario (ex Sectione prae- 
cedenti) cognoscit et appetit; unde relate ad subjectum 
seu animam deduximus ejus immaterialitatem , spiritua- 
litatem atque essentiam mctaphysicam. Ast omnis cog- 
nitio et appetitio prater subjectum cognoscens vel appe- 

principium\ quo animalitas corporis humani in suo esse specifico anima* 
litatis constituitur, non plane concipimus» 

(1) Quamyis et nos, modo recte intelligamor, animas brutorum ad clas»> 
sem spirituum rcTocare possemus , sed quibus intellectus et Toluntas desit 
ntque adeo Tita cum corporis dissolutione percat. Sequi in hac re liceret 
S« Gregorium Magnum., qui Dialogor, Lib. 4. Gap. 13. ita habet : Tres vi- 
iales spiritus creavit omnipotens Deus : tmum^ qui came nontegiiur; 
alium, qui came tegitur^ sed non cum came moriiur; tertium , qui came 
tegiiur, et cum came moriiun Spiritus namque estf qui came non tegiiur^ 
mgelorum; spiritus^ qui came tegiiur^ sed cuni came non moriiur^ homi' 
num ; spiritus , qui came tegiiur^ et cum came moritur , jnmentorum 
omniumqite bruiorum animalium» ffomo iiaque sic in medio creaius estf 
ut esset inferior angehfSupeiior jutnento 

II u 



Digitized 



byGoogle 



158 



De origine cognitionum, 

Tl.^Quaestio haec, quamvis primo obtutu non aded' 
difiicilis videatur » tamen tum per se obscura , fum tot 
tricis ob varias ct diversissimas Philosophorum opiniones 
implicata jam est , ut ab accurat^ analysi cognitionum 
nostrarum necesse sit inchoare; ut deinceps, qam sit 
juxtanostram opinionem singulorum cognitionis nostraa 
elementorum origo , et quomodo hsBC ^ementa in unam 
cognitionem coalescant , perspicue » quantum iieri potest » 
tBlucescat. Itaquo 

72. Objecta cognitionum nostrarum sunt vel ««iwt- 
hlia, uti arbor quaedam. iiidividua; vel insmsibiliaf ut 
csse y venun ; vel sensiHHa ad instar insensibilium, uti 
arbor in genere spectata , vel in individuo ut me^e possi- 
bilis. Perceptio sendbilium idea vel coneepius sensualis ; 
perceptio insensibilium idea simpliciter , notio vel tnrui— 
tus; perceptio vero sensibilium ad instar insensibiUum 
conceptus simpUciter, vel conceptus striete dictus^ aut, s} 
fil conccptus gcnerlcus vel specificus* etiam universali^ 



Digitized 



byGoogle 



m 

Tocatur. Idea smmli$ et tmeefdui striete dictus t<miM^ 
Homine etiam eognitio appellatur» dum agitu^ de r]goro8& 
vods acceptione , qu& eognitio ab ided simplicifer em n^ 
iumc distinguitur. Yulgari autem loifuendi more cogmtio 
sumitur pro omnt percqptume veritatis sire immediata siYO 
mediatd. siYe simpUci sive composit&. Hic autem» cum dg 
inquirendo in originem et naturam cc^nitionum nostra-* 
rum agatur» verba rigorose in sensu definito accipienda 
sunt. — Quseritur itaque : 

Quomodo perreniamus 1 ) ad ideam se)i$ualem ; 2) ad 
ideam simpliciter, et 3) ad concepttAS. 

73. Ad quam retn praenotare oportet , saepe nos sentire 
impressibnes ab objectis externis , quin tamen de iis 
c(^nitionem seu proprie dictam ideam sensualem habea- 
mus. Ergo impressio et sensatio con$equens distinguenda 
est ab ips& ide& seu cognitione sensuali , neque sensatio 
sola eonstituit per se jam cognitionem. Sic cum in aperto 
campo Yersamur» plurima objecta nos circumdant^ agunt< 
que in organa nostra et consequenter impressionem ali« 
quam in nobis producunt, quin tamen singulorum ideam 
sensualem proprie dictam seu cognitionem habeamus. 
Tum yero dicimus proprie rem aliquam nos cognoscere* 
cum eam ita percipimus, ut per proprias aliquas notas 
eam ab omni alia distinguamus» atque adeo implicite ju- 
dicemus : ohjectum hoc es$ ens tale. Per r» tale inteUigo 
itaque complexum eorum modorum» quibus objectum 
aKqaod sensibile ab aliis rebus secemitur, et in se de- 
terminatur ac quasi circumscribitur , ut sit tak ens (indi- 
ipiduum). Ergo omnis idea sensualis, ut sit Tcra cognitio, 
est judicium aliquod implicitum^ ac propterea composita 
^n dnobns qii3§i ekmentisi scd in unam consdentiam 



Digitized 



byGoogle 



160 

unitis (1) : nempe ex sensadone ewtis tdi$ et ex ided entis 
vel ToO esse sifnpliciter. Idea entis vel roO esse simpliciter est 
norma, qnacum comparat et juxta quam dijudicat intel- p 
lectus omne id, quod per sensus xeprsesentatur, et inve* | 
niens in eo conformitatem aliquam et similitudinem cum 
normd omnis esse, illud affirmat ut esse tale, i. e.ulensl 
talem cum norm& conformitatem seu similitudinem habens, r 
atque ita ideam toO esse simpliciter cum sensatione entit 
talis sub un& conscientia complectens format ideam 
sensualem, (2) tanquam conceplum et judicium impln 
citum. 
Itaque» ut ad prunam qusestionem^ scilicet: ^wmoda 

(1) Ut, quid per unionem duornm elementomm eognitioni^ in und Tel 
ti^ und conscientid intelligam^ hic statim Initio justa capiatur notitis, 
animadyerto , me per hoc aliud non velle, quam no8, dum impUcite judi« 
camus, aliquid esse cns tale , non habere seorsim conscientiam distinctam 
entis simpliciter et scorsim aliam conscientiam entis talis , sed utrius- 
quo unicam conscientiam. Distinctam enim utriuslibet elemcnti seorsim 
spcctati conscientiam nonnisi studlo et reflcxione adhibita cx analyfi ri- 
gorosi cognitionis acquirit philosophus solus. — Sic, utexemplo ret 
dcclarctur, dum legimus vocem altquam v. g. turris^ non seorsim cons- [ 
cientiam distinctam habemus vel singularum litterarum et earum ad hanc 
tocem formandam combinationis, et conscientiam aliam scorsim signiGca* 
tionis seu idecB^ quse per hanc vocem repra^sentatur, sed utriusque et vo- 
cis et idece unam conscicntiam habemus ita , ut distinctam utriuslibet 
Seorsim spectati conscicntiam solum pcr attcntlonem peculiarem acquira« 
mus. Quis Tcro jam me ai'^eret, si diccrem , me, dum lego voccm tur-» 
risy duplicem quidem habere notionem , scilicet vocis ipsius ct idece per 

^eam rcpraesentatae, ast unicam cognitionsm seu unicum concepium , quitj 
utramque illam notioncm sub und vel in und conscientid conjungo? Atqii^ 
idem prorsus intelUgo , dum dico, ideam roO esse simpliciter et sensatio* 
nem entis talis sub unli xionscientia concipi. Entia cnim talia sunt quasl, 
Ktterce ct voces^ quae repra^sentant ideas reC esse , veri, justi, pulchri cto;» 
atque hinc fit, ut , quemadmodum vox turris sine notionc idece per illam 
rcpriTScntata; nuUam co^tVtonem cfiiceret, ita entiatalia sine notiona 
idearumj quas illa repnesentant, sensationem quidem, qualem etiam bes« 
to habent, ast nuUam cognitionem proprie dictam parere possint. 

(2) Vide Psi/ch. Emp. ^cU I|. Cap. 1 et Cap, 2. Art. 1. Nota. Pag. 21 
et seqq* et 28. 



Digitized 



byGoogle 



161 

feneniamui ad ideam iemualeM ; r^spottde^n^ , re^pon* 
dcrc simul etiam oportebit ad secundam : quomodo fenoe-» 
niamus ad ideam simpliciter; quibus Bxplicatis iacile fluet 
responsio ad tertiam quaestionem : quomodo perventamus 
ad conceptus stricte dictos ; cum hi per abstractionem ex 
ideis sensualibus formentur. 

Ast alia insuper quaestio nostris temporibus summi mo- 
menti hic annectenda cst ; Tidelicet , (piomodo scire posH 
simus , objecta cognitionum nostrarum independenter a 
nostra cognitione et extra mentem nostram habere esse 
aliquod proprium , et quale hoc esse sit » seu aliis verbis : 
qaomodo probari possit objectiva realitas cognitionum 
mtrarum. Atque hsec est qusestio^ quae simul cum priori 
de origine cognitionum nostrarum ansam dedit pericu* 
loslssimis nostrorum temporum systematibus, cum exe& 
male soluta yel in empirismum et ex eo in materialismum 
et atheismum i yel in idealismum sive subjectivum» sive 
cbjectivum seupantheismum modernum prolapsi sint 

Itaque in hoc Capite» ut tota theoria cognitionis^ quantum 
fieri potesty elucescat, in originem et objectivam reaUtatem 
cogniticHium nostrarum ita inquiremus , ut distinctis ar- 
ticulis 1 ) de origine sensationum , 2) de origine idearum, 
et 3 ) do obiectiva realitate cognitioaum iK)strarum agar 
mus. 

ARTICDLUS PRIMUS. 
De origine sensationum. 

74. Existere rcs sensibiles seu corpora extra nos, prse- 
ter idealistas nemo ncgat. Ast etiam inter non-ideaUstas 
suntphilosophi nonnuUi. qui putant, sensationes nos- 



Digitized 



byGoogle 



162 

m§ uod & eorpoinbudr ^ed immddiate a Deo (Miri , ne* 
gantes « uUam inter animam et materiam interccdere 
posse actionem , yel uUas ex mutuo earum iufluxu oriri 
posaeseusatioues. Quapropter hic iuquireudum^ [unde seu 
qwmodo seusationes acquiramus , aut in quo couMtat 
harmonia illa inter animam et corpus, quam eommereiuM 
animw cum corpore vocant , vi cujus cum certis iu eor^ 
poromotibus certae in anima affectiones , et vicissim cum 
certis in anima affectionibus certi in corpore motus exis- 
tant. Suntautem tria circa eam rem celebriora syste- 
mata. 

I. EsT SYSTEMA CAUSARUM occASioNALum, etiam sts^i 
AssisiXNTiiB vocari solitum, auctoribus Cartesio (1) et Mal- 
lcbrancbio (2), juxtaquodcommerciumcorpusinter etauN 
mam in eo situm est, quod Deus secundum certas leges 
s3>i libere prffistitutas pro occasione motuum corporis sen- 
sationes analogas in anim^ , et pro occasione affectionum 
animae motus analogos in corpore ipse immediate produ^ 
cat. Nam juxta Mallebrauchium non solum corpora non 
possunt esse causa ullius rei, sed nec animao etiam» noU** 
lissimiB illse substanti® j quidquam possunt , nisi Deus 
eas immediate afficiat , nec sentire, neque vero vel inini-^ 
mum cbrpus movere, eo quod nuUa sit connexid neces- 
saria inter voluntatem v. g. movendi brachium , et ipsum 
motum brachiij 

II. EstSYSTEUAHARiaOIU^ PRiESTABUJTJE, quod a Lcib- 



(1) Cartesium tamen auqni putant pro influxu physico potius sietisse. 
Conf. Stopchenan ; Psyck. Part. H. Sect. U. cap. 5. n» CCI» Schol. 
{%) necherchsdehv^rii^t Ut. VI. Part. H. Ghap. 3. 



Digitized 



byGoogle 



«63 
tiitek) (I) exeogitatum et a Wolfio (2) Olttstratum his tribus 
potissimum capitibus continetur : a) anima humaua ingc* 
xdtA mbi eificadtate omnes suas actiones peragit , quin ullo 
modo dependeat ab impulsionibus in organa sensuum 
fiactis, ita quidem/ut omnes sensationes, appetitiones 
dffectionesque t qusa in nobis enascuntur , eiperiremur , 
^tsi nullas ab extra conunotiones , imo etsi nuUum corpui 
baberemus, Perceptiones nempo juxta ipsos continu& serio 
ab anim& pi^oducuntur ita , ut quilibet animsa status sem-« 
per in praBcedenti statu sufOicientem sui rationem babeat 
et ipse sit ratio sufficiens subsequentis : unde animam au^ 
tomcUm incorporeum et spirituaU Tocant ; b) corpui At^ 
manum ^cnntatUomatonmateriale 9 cujus nempe motio* 
nes omnes ex sold mechanica ejusdem structurS. prove- 
niant, quin ad eas quidquam anima conferat; ut adeo juxta 
Woliium , ' Archimedes eadem ingeniosissima geometriaa 
scripta composuisset , etiamsi animam non habuisset ; c) 
ut jam expUcent , qua ratione duo ista automata , anima 
et corpus, quorum alterum ab altero nullatenus dependet» 
in suis actionibus usque adeo conspirent , docent ita : 
Deus, priusquam dissuniles has naturas conjungeret, pr^ 
noyit omnem seriem mutatiommi affectionumque tam ia 
anim& , quam in corpore futurarum , cuivis ergo animsa 
conveniens corpus conjungere potuit, et revera , uli pro- 
?idus mundi gubernator , etiam conjunxit, in quo sciiicet 
«eries motionum accurate semper congruat cum serie ac^ 



(i) GoBsiile Taria cjas opera : Principia phUosopbia&, a § 18 ad § S5.<^ 
Pfincipss de la naiwre et de la grdee fond^s en raison.-^Eekireistemenk 
fur Fmicnie tasne et du corps.^nipliaw de M. LeiMtx aux riflexiosu 
ieM.Bayk, 

{%) Psych nat, scct. m. cap. 4. § 614 et seqq. 



Digitized 



byGoogle 



164 
tiotium iUiu& t Wii6 ^tiam hanc inter corpus et aoimaQl 
harmoniam prmtabilttam vocant. 

III. Est STSTEaiA iiVFLuxus PHTsiGi / cujus hsec 6st doc^* 
trina. Anima et corpus , naturae cseteroquin dissimiles , 
arcto quodam et physico vinculo inter se copulantur ita , 
ut factis in organa sensuum impressionibus et ad cere- 
brum propagatis determinetur mens ad rerum sensatio^ 
nes (1) , et vicissim , subort^ in anim& cujuspiam membri 
commovendi voluntate , illico impellantur nervi volunta- 
riique motus efficiantur. Unde censent , animam facultate 
movendi corpus praeditam esse, eamque verfe in corpus 
agere , ita ut motus in corpore oriantur atque etiam repri- 
mantur ad arbitrium animse» 

Triplex hoc systema hdc similitudine solet illustrari. 
Sint duo horologia , quae semper accuratissime concor- 
dent. Concordia haec triplici via obtineri potest : 1 ) si 
quis continuo adsit, qui manu utrique horologio cons' 
lanter applicat^ eosdein in utroque motus contihuo pro- 
ducat ; 2) si artifex horologia ista ita accurate efiformet , 

(1) Quii ralione alU inflaxam pliysicum explicent , non moramur, Nos 
quidem anlmam in corpus vere ag^ere seu illud activitate sud in motum 
ponerecontendimus; corpus vero in animam non ita agere putamus , ut 
ipsa materia corporis inanim^ sensationem producat, sed hoctantum 
sensu ad sensationes proprie dictas actione su4 concurrere, quod impres« 
sionem ab objeetis acceptam per commotionem ad sensorium commune 
transmittat atque animae sufficienter praesentem sistat, ut hajc vi sibi in- 
trinseci illam et per iilam objectum, ad quod refertur, perqipiat. Anima 
enim, utpotefinita, certam quamdam sphaeram activitatis, uti pro cognitio* 
. nibus, ita etiam pro sensationibus habeat necesse esl, ut adeo impressiones 
minimas et eas, quae duntaxat superticiem corporis externam attingunt, 
quin commotionem ad cerebrum propa^andam excitent, uti v.g. acr tran- 
quillus, non percipiat, nisi majori attentionis intensione ad eas advcrtat Sic 
oculusplus minusve debUis vividius et proximius objectum requirit, ut im* 
^ressio visualis adcsse possit. Itaque per haec verba : determinatur mens aJb 
impretsionibus y simpliciter intelligo, imprcssioncs quasi sisti intra sphaj- 
ram activitatis animr et sufficicntcs esse, ut anima illas percipiat. 



Digitized 



byGoogle 



165 
ut utrumque sufe in motibus easfiem ad amussim leges 
sequalur, atcpie eadem initio motds ita dirigat , ut dbi mu- 
tuo correspondeant : h&c enim ratione e&dem harmonid 
motus suos continuabunt^ ita ut nunquam dissentiant ; 3) 
demum , sieadem. ita connexuerit artifex, ut alterum agat 
in alterum mutua quadam dependentift. Prima via «y^- 
tema asststentice ; secundsLharmoniiBprcBstabHUce^ tertia itir 
Jluctiisfhysici repraesentat. 

Sghol. Datur et quartum systema , scilicet mediatoris 
plastici, a Joanne Leclerc Batavo excogitatum , qui , ut 
commercium animse cum corpore explicaret, finxit in no* 
bis esse principium quoddam i^ivens , nec omnino spiri- 
tuale, nec pmnino materiale , cujus ministerium sit , ad 
anim» imperium movere corpus , et occasione motuum 
corporis de iis animam admonere , ipsi sensationes gra- 
tas vel ingratas imprimendo. Principium hoc Tocavit 
mediatorem plasticum. Ast systema hoc non solum gratis 
assertum est ; cum inter compositum et simplex medium 
dari non possit ; sed insuper etiam inutile est , atque 
in easdem incurrit difiicultates , propter quas solvendas 
assumptum est. Si enim mediator ille est compositus ac 
proin materialis, quomodo agit in animam ? Si vero sim- 
plex, qpomodo agit in corpus ? 

Itaque hoc prsBtermisso cxaminabimus tria reliqua, de 
quibus, utut qusestio per se intricata est, ita videtur esse 
statuendmn : 

75. PROP. I. StSTEHA GAUSARUII OCCASIONALnJM SIVB 
ASSISTEMTIiB SITSTIIOSRI M£QCIT. 

Proi* !• Inter corpus et animam ea unio intercedit, 
vi ciijus ex duabus istis substantiis oritur compositum 



Digitized 



byGoogle 



166 
humanum» quod communi omnium consensu est una 
natura unaque persona humana ; id quod adeo patet ex 
eo, quod omnes homines nec soli animas nec soli corpori^ 
sed homini ex utroque coalescenti actiones denominative 
tribuant, v. g. dicendo, homo sentit, homo loquitur etc; 
ergo inter corpus et animam non apparens tantum, sed 
Tera et realis unio et dependenlia intercedit : atqui, ut 
recte ait Leibnitzius, duo horologia, qusB solum per arti— , 
ficis utrique constanter applicatam manum consonarent,* | 
i certe ex hoc unita dici non posscnt * ergo nec inter men- ^ 
tem et corpus vera intercedit unio juxta systema assM 
tentisB. -^ 

2^ Intime sentunus, ut corpus nostrum moveatur, nou 
sufficere in nobis simplicem voUtionem, sed reapseagere 
nos debere. Aliter enim sentimus nos constitutos, cum 
curru vehimur, aliter, dum pedibus ambukmus : in priori 
casu patimur, in posteriori agldius. Atqui, si volitio noa 
sit nisi occasio, qu4 praesente Delis in corpore motusproH) 
ducat, fallimur per sensum intimum, quo intime sentimui 
nosagere, quod6stabsurdum;ergo.4.* y^ i»i 

. 3* Repugnat saptentiiB divince, ut aliquia inutiliier flsi^ 
ciat : atqui ia systemate assistentiee inutilis esset tantus iii 
corpore nostro organorum apparatus, tam exquisita ocu-* 
lorum, aurium, cerebri, omnium membronim sensitivo- 
rum structura, ut vere aUa esse hon posset, si corpttt 
animse ut instrumentum sensationum suarum adjunctum 
0sset. Deus enim non indiget iUo apparatu, nequidem 
qua occasione, ut affectiones in anima excitet. Inutilis 
esset etiam ipsa unio animae cum corpore. Affectiones 
«nijBr> apim» perinde motionum a Deo in corpore; ct mo- 



Digitized 



byGoogle 



167 
tiones corporlfl aCfeetiontun in anim& «xciiandanim oc^ 
casio esse possent, etiamsi mens a corpore (Hnnino se-^ 
juncta existeret. Simili modo ratiocinatur etiam D. Tfao-* 
mas (1) : Contra ratianem sapientia est, inquity ui sit 
aliquid frustra in operibus sa^ientis. Si autem res creatm 
nullo modo operantur ad effectus producendos^ sed solus Deus 
operatur, frustra essent ab ipso adhibites alioe res adprodu^ 
eendos effectus. Ergo... 

Vide etiam argumenta inCriterio sensuum extemo- 
nun (2) allata> qu8B sunt totidem rationes etiam contra ^ 
systema assistentiie. 

76. PROP. n; Ststsha HAMoinjB PR^STAmrr^ mor* 

iCS BSnCIENDW EST» 

Prob. Hlud systema est prorsus rejiciendum/ quod iy 
lollit omnem veram animaa et corporis unionem ; 2) pug^ 
nat cum principio rationis sufficientist et 3) toUit omnem 
libertatem : atqui systema harmonisd prsestabiUt» 

1'' Tollit veram unionem animm et eorporis. Namqud 
argumentum Lcibmtzii contra MaUebranchium etiam in 
ipsum retorqueri potest. Etenim duo horologia, quee non^ 
nisi propterea consonent, quod ab artifice accuralissime 
efformata easdem utrumque in suis motibus leges ad 
amussim sequantur, certe propterea unita dici non pos-» 
sunt ; ergo nec animam.inter et corpus vera unio inter^ 
eedit» si citra connexionem physicam series motionum 
affectionumque in utroque congruant ; ergu.... 

2* Pugnat ctmprincipio rationis sufficientis^ Nam juxta 

(1) Contra Gcnt, Lib. 3. Cap. 69. 

(S) logic. P«U n. S«Ct. S, Caj». 3. Paj. m et seqq, ^ * 



Digitized 



byGoogle 



# 1B8 

hoc sy^tema ^iivlsstatufe animeB noh iii corpdi'^ aut ejus 
inotionibus, sed in pracedenti statu animae rationem suf- 
ftcientem habet : atqui multi status animsB rationem su» 
existentia in preecedenti habere nequeunt. Sic. y. g. certe 
sUitus somni non in statu vigiliae, doloris non in statit 
gaudii etc. rationem habet, et cum ex Lejdco percurro 
hasv. g. ideas, Aaron, Aristides, Bucephalus, Caesaretc» 
totidem diyersi sunt status animae ? quis autem eo usque 
desipiat, ut dicat, ideam Aristldis in idea Aaronis, ideam 
CsBsaris in Bucephali etc. rationem sufficientem suse exis- 
tentiae habere ; ergo.... 

3' Tollit omnem Ubertatem. In hoc enim systemate ani- 
maitaagitin serie continua, ut status antecedenscontineat 
ratiopem sufiicientem subsequ^ntis , seu ut quivis status 
animaa, utloquiturLeibnitzius, sitgravidusfuturo ; ergo 
posito statu primo animae omnes reliqui totius vitae in eo 
tanquam in sua radice ponuntur, adeoque omnis volitio vel 
nolitio in praecedentibus jam ita determinata est, ut ne— 
que ipsa omilti, neque contraria poni possit : atqui hoc des- 
truit ipsam essentiam libertatis ; ergo ...» 

DICUNT : i* Setiem voKttonum cum primo statu ah animd 
electam esse. Verum electio fieri nequit sine praecedente 
perceptione, quae ipsa est status animae; ergo nec eligi alx 
anim^potuit primus status. Dein dato etiam, animam 
primum statum elegisse , non propterea reliqui status sui 
ex eo evolvendi ipsi hberi essent, nisieosclare praeviderit : 
atqui omnes ex primo subsecuturos status praevidere noa 
potuit; ergo..., 

DICUMT : 2* Solum percepttones posteriores ex prioribus 
itpi. Yerum ad statum animss imprimis pertinent etiam 



Digitized 



byGoogle 



169 
voIitioDes ; ergo si quivis status est gravidas futufi^ itatu^ 
omnis ettam volitto subsequens in praccedenti continetur. 
Dein cum juxta Leibnitzium perceptio boni est ratio suffi* 
ciens volitionumt hae non minus necessarim et non libei^ 
forent, etsi solse perceptiones immediata serie evolTeren* 
tur.- 

77. PROP. in. Ststeha iifFtuxus phtsici , etsi dipfi-. 

CULTATIBUS NON GAREAT , DEFENDI TAMEN POTEST. 

Prob. Illud systema defendi potest et quidem cum ma- 
gnfi in*obabilitate» quod 1'' impossibile non demonstratur, 
et 2* melius rationem reddit commercii corporis et ani* 
mse : atqui systema influxiis physici. 

1* Impossibile non demonstraturl Nam juxta hoc syste"* 
ma a) anima agit tn corpus , eam membrorum motionciiD 
imperando et exequendo , quam expedire judlcat ; etb) 
corpus item agit in animam, i. e. animaB impressionem 
materialem sufBcienter prsesentem sistit,{ut Tisibipropri^ 
impressionem percipiat seu ut sentiat. Atqui neutrum 
homm ^repugnat. 

Non repugnat a) uianima agatin corpus. Naxu si id 

animfie rrepugnaret , repugnaret tcI quia spiritus , tcI 

quiafinitaest: atqui ob neutram causam repugnat. Non 

ob primam. Si enim omnino repugnat , ut spiritus cor- 

pora moTere possit , nec ipse Deus ea moTere poterit ; 

est enim et Deus spiritus , et qusecunque dicuntur de 

spiritu ut sic , etiam de Deo intelligi debcnt : atqui hoc 

absurdum esse tum patet per .se , tum ex eo , quod ita ; 

materia, quam moTeri Tidemus, necessario a se moTeri ^ 

debeat. Quidquid enim existit , tcI spirifais Tel materia 

est ; ergo 91 materia a spiritu moTeri noa possit , i^estat , 
u 13 



Digitized 



byGoogle 



170 
iit a M ipsa moveatur , quod utique non adinittent. Nm 
cb Mecundam. Nam ex eo , quod anima humana (inita sit , 
^equitur tantum facultatem moTendi corpora intra certos 
aolum limites ei competere posse. Finitudo enim entis 
•nunquam est ratio, ut ens aliquam perfectionem dicatur 
non habere , qusB caeteroquin ipsius naturse non repug- 
nat. Sic certe ex finitudine mentis male quis conclude« 
ret , eam nihil posse inteUigere ; ei^ a pari...» 

Non repugnat b) tU corpus ammam determinet ad per^ 
•tepticnem seu sensaticnem internam. Nam mens neque 
per se » neque per essentiam suam ad unam potius , 
quam ad alteram sensationem detorminatur ; ergo ratio 
suf&ciens hujus determinationis est vel in statu prsce- 
denti, Tel in Deo, Tel in objectis per corpus reprseien- 
tatis ; non in statu prsecedenti ex Prop. II. , neque imme- 
diate in Deo ex Prop. L ; ergo in objectis per corpus re- 
prsesentatis; ecgo.^. Vide Griterium sensuum externo- 
rum(l). 

2* Melim ratimem reddit commereii corparie et emmee. 
Nam hoc systema veram rationem sufficientem determi- 
nat , quae est in corpore quarundam anims perceptio- 
num , seu sensationum , et quae est in aium& qlimiii- 
dam , i. e. Toluntari<Hrum corporis motuum » atque aic 
Teram nnionem corporis et animae mutuumque oommer- 
cium stabilit ; csetera Tero systemata nec Teram et pro- 
priam unionem , sed morakm tanlum et imprc^riam 
statuunt f nec nodum commercii mutui sdTunt , sed 
secant ; ergo systema influxus physici cseteris pr^feren- 
dum est. r • 

(i) Td Lyg. Appl Scct. 9. Gap. 3, V$^, m ct le^ 



Digitized 



byGoogle 



171 

Adde sensum communem huic opiniom fayenfem el 
inyincLbilem in omnibus propensionem, sensa^nes suas» 
V. g, dolorem etc. , attribuendi influxui corporis in ani- 
mam , et Tidssira t. g. eballientem sanguioem infkaui 
im , ideoqne animae in corpus. 

OBJECTIONBS. 

78. OBJ. 1* Non potest concipi , quomodo anima agat 
in corpns ; ergo ille influxus asseri nequit. 

R. Tr. vel C. Ani. N. Cons. Nunquam enim impossl- 
bilitas concipiendi , quomodo res quaedam sit, potestesse 
rationegandiejusdem existentiamaliunde sufficienter pro- 
batam. Certe neque concipimus , quomodo anima suas 
Tolitiones prodncat , et tamen nisi omnem libertatem , 
ethicam atque adeoreligionem subyersam yelimus, negara 
iionpossumus , eam Teve suarum yolitionum esse produc- 
tricem. Caeterum fcsecdifBcuItas inipsins auctorem Malle^ 
bfanehtum totopondere recidit ; siqnidem admittat, Deum 
agere in corpora : atqui non vdb^ eoncipitur, quomodo 
DeuSt quam quomodo anlma agat in corpim^ £rgo ex 
inspossiUilit^ite omc^iendi modum luyus actionis actio 
ipsa ne^nda non est. 

OBJ. 2^ Anima iK>n cognoscit cofporis medmnlBmttm r 
ergo 60 mediante neqnit moTere c(»]pas. 

R. C. Ant. N. Cons. Pulsans organum propterea in-; 
temamorgani stmcturam cognoscere non debet ; ergo et; 
anima poterit movere corpus, quin ejus mechanismumj 
nognoscat, 

/f^tf. i* Saltem anima* nt organista quas pinnas tau- 



Digitized 



byGoogle 



172 
gere , ita ipsa quos Mrvos et qiiomodo movere debeat , 
cognoscere debet ; atqui id non cognoscit ; ergo...., 

R. C. Maj. et D» Min. Anima quos nervos et quomodc 
movere debeat , non cognoscit clare et distincte , C. Min. 
Non cognoscit ^pbscure et ex longo exercitio^ N. Min, et Cons . 
Animaenim longo usu addiscit , quos nervos et quomodo 
moveredebeatadproducendosmotusdesideratos.Sicpueri, 
tametsi membra corporis jam satis eObrmata habeant^ noo 
tamen statim omnes illos corporis motus exercere possunf , 
quibus postmodum longo usu paulatim assuescunt : imo 
ipsi etiam adulti motus paulo diOiciliores , linguae prse- 
fiertim , manuum et pedum » nonnisi multiplici industri$ 
et assidu& exercitatione efficere possunt , utapparetv. g. 
in iis, qui musicae» arti gladiatoriaB , saltandi, scri- 
bendi etc. , operam navant. 

Inst. T Atqui anima deberet clare et distincte cognos- 
cere nervos , quos movere debeat ; secus accidere posset » 
ut volens movere brachium moveat pedem , sicut orga- 
nista , nisi distincte noscat pinnas , loco ut posset tangere 
mi; ergo..».. 

R. N.^Min. Subsumpt. et Rat. addit. Nam quemadmo- 
dum necesse non est , clare et distincte cognoscere sin- 
' golas litteras alicujus vocis, ut vocem ipsam legam, ita ne- 
cesse non est clare et distincte cognoscere singulos nervoa 
corporis, ut corpus , vel singulos nervos membri alicujus; 
ni hoc membrum moveam. Nempe vi et eificaciaB volun- 
tatis non solumexplicitum objectum voluntatis , sed eliam 
ea omnia subjecta sunt , qua) implicite et indivulse cum 
objecto explicito connectuntur. Sicuti enimt'cum vim 
inotricem admoveo currui , huic Ti cum curru etiam rots^ 



Digitized 



byGoogle 



ei annet^ subjectoi^nt , etei immediate et explicite eam 
vim non applicemrotis , ita Ti et efficacisB Toluntatis t. g. 
moTendi pedem subjecti sont etiam nerTi et musculi pedis. 
etsi Toluntas in nerTos et musculos explicite et inunediate 
non tendat , adeoque nec distincte eos cognoscat. Ex hoc 
responso patet exemplum organistaa hic non quadrare. 

In$t. S"" SiefficacisBToluntatis subjecta sint omnia cum 
objecto Toluntatis connexa , hsec nunquam eSectu suo 
frustraretur : atqui saBpetamen effectu suo frustratur. Sic 
T. g. nenro aliquo Tulnerato ailt maie affecto, anima , uiiit 
TeUt moTere pedem , noa potest ; ergo efficacisB ejus to- 
luntatis non onmia sunt subjecta , quas cum objecto to- 
luntatis connexasunt; 

R. D. llfaj\ Voluntas nunquam cffectu suo fruslraretur 
in iis, ad quae se exporrigit ejus efficacia, C. Maj. In iis 
etiam, qum ejus efficaciam absolute superant, N. Maj. et 
JD. pariter Min, N. Cons. Nempe, uti onmes anim® fa- 
cultafes, ita etiam efficacia ejus Toluntatis finita , adeoque 
non onmibus obstaculis superior est. Itaque quemadmo- 
dum Tis quaedam motrix currum moTcre non poterit, si 
omnes quatUor rotse sint interceptse, nisi tanta sit, ut cur« 
rum etiam per modum trahse trahete queat , ita efficacia 
Toluntatis pedes, nenris t. g. fatigatis , moTcre non po^ 
tmt , nisi lassitudine superior CTadat. Sit t. g. fur ex 
fugd satellitum persequentium ita fatigatus , ut corruat ; 
non hic quidem, quamdiu efficacia Toluntatis eadem ma« 
net, rursus curret : ast aucta t. g. Tisis satellitibus, effica- 
ciaToluntatis lassitudine jam superior cTadet, etfur noTO 
impetu se proripiet, non se prorepturus, si cnirafregisset, 
quia eo usque efficacia Toluntatis nequit se extendere. Si- 
milia exempla finitae quidem, sed tamen majoris t quam 



Digitized 



byGoogle 



174 
lulgo credilur, ei&C£ds& Tduntatis in corpus cjusque 
Qiorbos plurima afferri possent 

OBJ« 3"* NuUa substantiapotert transfimd^rattmn nio« 
duminaliam;ergonaUapotflstagere in 4lianl» adeoqoe 
nec anima in corpus. 

R. C. Ani. N. dm^ Subsiantia enim» ag^ido inaliam, 
non tranafundit suum modum, sod noTum producit in pa-^ 
tieBto» 

Aui. 1* Nemo dat, quod non habet : atqui ita substan- 
tia agens produceret modum, quem non habet ; ergo eum 
darenequit, 

R, D. Maj. Nemo dat, quodnullo modo habet, C. Maj. 
Quod, non quidem formaliter , sed tamen virtuaUter seu 
qua ratio sufficiens habet, N. Maj. et pariter D, Min. N. 
Conse. Argumentnm hoc prdBtereanimiumadeoquenihil 
probat.Probaret enim, nec Deum possecreare realitatem 
finitam, nec animam producere cogitationem vel volitio- 
nem, quiaeam fbrmaliter non habent. 

Inst. 2"* H(Bc productio esset creatio : atqui finitum non 
potest creare; ergo...« 

R. N. Maj. Nam creare est dara existentiam mnibu$ 
realitaiibus entis simul : ast anima agens in corpusnu/^oi» 
realUaiemf sed tantum in substantia jam existente modo$ 
producit. Profecto non creat anima, dum seipsam modi* 
ficat ; ergo neque cum modificat corpus. 

NB. Objectionea hncusqud allatse, sunt contra aetio- 
nem anima in wrpm ; ece vero, qu» sequuntur, «mt 
contra aetionem corporis in animam. 

OW. 4* Si corpus ag:at ip animara. materja, qualfe est 



Digitized 



byGoogle 



175 

corpus^ elficeFet reprse^ntationed et sensationes t at^jiii 
hoc est absurdom et olet materiaKsmmn ; ergu.«.« 

R. D. Maj. Materia elBceret impressionem materialem 
et commotionem aliquam in nervis sensoriis et fibris ce- 
rebri tanquam objectum reprsesentationis et sensationis, 
C. Maj. Materia efficeret ipsas sensationes seu intema^ 
wimae perceptiones, quatenus supponunt actum neces- 
sario ab intrinseco determinandum. N. Maj. Atqui hoc 
ultimum solum materialismo faveret ; ergo N. Min. N. 
Cons. Scilicet objecta externa iaciunt impressionem in 
organa ; haac impressio materialiter propagatur ad sen- 
sprium conunune, atque ita quasi intra sphffiram activi- 
tatis animae sistitur ; hanc dein impressionem anima actu 
intrinseqo intuetur et per eam objectum externum per- 
cipit. Unde materia ad perceptiones anim» id solum prs- 
stat, ut objectum externum per impressionem materialem 
animse sufficienter prsesens sistat» 

Inst. Atqui id ipsum intelligi nequit. INam semper 
admitti debet, objectum praesens sisti per conunotionem 
aliquam cerebri : atqui id admitti nequit; secus hujus 
commotionis conscii essemus, sciremusque, quse cerebri 
pars et quomodo moTealurJ 

R. D. Min. Suhspt. Non intelligimus id fieri, N. Min: 
SiAspt. Non intelligimus modum intimum, quo fiat, C. 
Min. Subspt. Ast ex eo, quod non intelligamus modum, 
quo id fiat , non sequitur , ita non fieri^ cum argumenta 
non conteinnenda et invincibilis inclinatio nobis persua- 
deant influxum physicum. Dein 

C. Maj. N. Min. et Rat. addit. D. Essemus consdi 
huju9 commotipuis » si illam clare et distincte percipere^ 



Digitized 



byGoogle 



176 
mus, C. Si tantum obscure perciperemus et cumpef-^ 
ceptione objecti confunderemus, iV. Itaque videtur ani- 
ma » percipiens aliquam impressionem » percipere etiam 
debere ipsam commotionem : ast necesse non est , ut 
eam distincte percipiat adeoque illius conscia sit , quia 
nimirum commotionem cum ipsa repraBsentatione con- 
fundit. Sic \idens turrim a longe ^ideo certe et lapides, 
cum sine lapidibus turris non sit : ast lapides non di$^ 
tincU video, sed tantum confusos cum turri^ adeoque 
nec eorum conscientiam babeo ; ita quidem ut etsi concr, 
quamdiu in eodem statu et distanti^ permaneam , lapi- 
teai distinctam notionem habere non queam. Unde 
eiiam concipi potest , quomodo anima in ordine a di- 
i^ina providentia statuto , utut velit , hujus commotionis 
cerebralis distinctam repraesentationem acquirere non 
possit , quia nimirum Deus in eo statu animam consti* 
tuit, ut per commotionem percipiat objecta externa, 
non vero ut possit percipere distincte etiam ipsam com- 
motionem. 

OBJ. 5"" Si, uti ex hoc systemate sequitur, anima in 
sentiendo pendet a corpore, non inteUigitur, quomodo 
separata a corpore sentire ac proin Tivere possit; ergo 
ba^c sententia adver^tur immortalitati animse. 

R. N. Ant. et Cons. Anima enim in sentiendo non de- 
pendet a corpore ex natura sua , quasi sine corpore sen- 
tiendi ex natura sua sit incapax , sed tantum ex unione 
cum corpore, a Deo ita stabilitd. Itaque haec dependentia 
non est animee interna , sed externa et contingens , ut 
adeo, qui animam a corpore sejunctam sentire non posse 
timet, similis §it d, qui putat, se in aperto campo so- 



Digitized 



byGoogle 



177 

lem amplius non visurmn , eo quod fenestris careat , 
per quas antea» in cubiculo constitutus* solem aspexe- 
rat. Caeterum non in sdis sensationibus yita animse con-* 
sistit (1) , sed maxime in operationibus infellectualibuSf 
qu» sine corpore possunt exerceri » et quidem liberius , 
quam in corpore , uti jam Gcero (2) animadvertit di- 
cens : Ea profecto tum multo puriora et dilucidiora cer^ 
nentur^ cum, quo natura fert, liber animus pervenerit. 
llfam nunc quidem , quamquam foramina illa , qua: paterU 
ad animum a corpore , callidissimo artificio naiurd fa^ 
bricata sint, tamen terrenis concretisque corporibus sunt 
intersepta quodammodo. Cum autem nihil erit prcBter ani^ 
mum 9 nulla res objecta impediet , quominus percipiat , 
quale quidve sit 

Itaque repraesentationes omnesque sensationes qua ta- 
les oriuntur ex influxu physico seu mutua actione cor- 
poris in animam et animae in corpus. 

79. ScHOL. Quaestio hic tractari solet de sede animts , 
seu ubi anima existat. Certum quidem est , animam in 
corpore nostro esse : ast in qua corporis parte specialius 
prsesens sit, dissentiunt Philosophi, Veteres docebant, 
animam per totum corpus quasi diffundi , totamque essc 
in toto corpore et totam in singulis ejus partibus : quft 
in re , modo per diffundi non inteUigant diffundi per 
modum extensi vel compositi , quod aliunde obstaret , 
c[uominus tota sit in toto corpore et tota in singulis ejus 
partibus, nihil est , quod opponam , tanto magis , quod , 

(!) Ut palet cx iis, qu» supra Sectf 1. Cap. S. de immortaUtate anim© 
relulimus. Pag. 149 ct scqq. 
(2) Tuscul. Quaest. Lib. 1. Gap. 20. 



Digitized 



byGoogle 



m 

qmcanqae de sede mmm sententia ieneatiir , semper 
necesse ui , aliquam in anima humana , ut iia dicam , 

? immensUatulam admiltere, ut inlra de immendtafe Dei 
agendo dicedius , attamen 

V Reeentiores oommuniter docent , animam entitatitB in 

' cerebro existare fixam ; id quod prdt^alnlisBimum em y^ 
detur.Nam 
Ibi probabilissime anima existit ex Propositiode {hts- 

' cedenti, ubi 1 ) actiyitatem suam aptissimein membra 
corporis exercere, et 2) faeillime admoneri possit de 
impressionibus objectorum externorum « quae » si mala 
sint, fugiat, si bona, appetat etdiligat : atqui utrum« 
que residens in cerebro aptissime et facillime prsestare 
potest. Ex cerebro enim , uti eXvAnatomid constat, nervi 
omnes~ usque ad extremas corporis partes diffimduntur 
per modum ramiiicationis; et ^cut funiculus tensus non 
potest agitari in alterft sui extremitate » quin sumil agi-^ 
tetur et altera extremitas « ita neryi s^ puncto conflttxus 
usque ad corporis extremitates tensi, in aliqud sui parte, 
si modo corpus sanum sit et libera nervorum inter se 
communicatio « commoyeri non possunt , quin movean- 
tur in omnibus partibus ; ergo si objecta in proximas 
agunt nervorum extremitates, motus ille referetur usque 
ad alteram extremitatem » i. e. ad cerebrum ipsamque 
animam , et vicissim anima in puncto confluxus consis- 
tens, si nervorum extremitates sibi contiguas move- 
rit , movebit quoque partes sui corporis cum altera ex- 
tremitate coanexos ; $rgo anuna probabilissime existit in 
cerebrOf 



Digitized 



byGoogle 



179 

AHTIGULUS H, 
De origine ideanm. 

80. CSrea <»riginem ideamm inde ab anttquHale ad^ 
tocusque tempora inter se disputant Phil08(^» in doas 
maxime sententias divisi : quorom alii omnes ideas a 
mente vtK sensus acquiri contendunt ; alii yero asserunt, 
aliquas saltem ideas per sensus non acquiri^ sed udisdu-» 
TB IN RATioNB fuudari. 

pBiMiB SENTENTi^ iuter Autiquos est Aristoteles (1) 
comparans mentem humanam primitiye cum tabuU rasa, 
cui per impressiones sensuales idesB successive inscriban- 
tur. H^jus exemplum dein secuti sunt Peripatetici hoc 
celebri effato usi : Nihil est in intellectu, quod pritu non 
fuerit in sensu. Eidem sententi» inter Modernos adhssit 
Locke (2) Anglus , qui omnes ideas a sensibus , intimo 
yel externis, oriri docet aut immediate per sensationes 
aut mediate ope reflexionis, abstractionis, compositionis 
et ratiocinii. Hujus vestigiis institit GondiUac (3) , qui per 
principium , ut ipse vocat, traosformationis sensationum 
omnes operationes mentis ad attention^ • attentionem 
vero ipsam ad sensationem reducit. Demum eidem prin- 
cipio sditer atque aliter explanato adhaerent assedse setir' 
sismi seu scholm sensistarum in Galli4, qui ut plurunum 
putidum materialismum docent. Inter istos Broussais , 
CabaBis, de Tracy, Volney» ipse etiam aliquatenus Laro- 



(1} D« anim&.— Lib. 8. t. 5. 6; 
(4) Sur Ventendement hwnain, 

{%) Eisoi iur F9riffine4(?i wrmismoes hunudnes el Tmtti des sensa^ 
Hons. 



Digitized 



byGoogle 



180 
tniguierc » quamvis conclusiones a materialismo alienas 
deducat ex principiis sensualismo faventibus ; et hujus- 
modi alii praecipue numerantur (1). 

' Segdndjb sententi^ inter Antiquos est Plato , qui sup* 
ponit » aAimas in statu quodam priori immediate in Deo 
intuitas fuisse ideas, quas quidem etiamnum habeant , 
$ed quarum claram intuitionem , ex quo in corpora de- 
Irusaa sint , perdiderint. Excitari tamen illas ideas» in 
mima quasi in agro fecundo seminatas » per impressiones 
iensijales ab objectis externis , utpote in quibus similitudo 
qucedam illarum idearum resplendeat, per quam ad remi- { 
niscentiam earum excitentur animae , ut adeo juxta ip- 
sum addiscere non sit nisi reminisci. Inter Modernos 

^ ideas rerum intellectualium a sensibus nullo modo oriri 
docent Descartes , Bossuet (2) , Fenelon (3) , Mallebran- 
che (4) , omnes , ut per se patet , idealistae germani , et 
recentissime amplissimo opere D. Rosmini , Italus , qui 
omnes categorias Kantii ad unam ideam entis reducit (5). 



(1) Yide tam Aristotelis, tam alioram, qui hic recenseatur , systemiita 
iii synopsi hist. phiU fusias exposita. 

(2) De ia cormaissance de Dieu et de soi^mimei 
(9) De Vexistmce de Dieu. 

(4) Dela recherche de ta viriti, tom. III. p. 2. ch. 6, 7. 

(5) Nuovo saggio sulPorigine delle idee, Opus hoc tribus Toliiminibus 
constaty in quorum primo refutat opinionem eorum , qui cum Locke et 
Gondillac idearum originem a sensibus derivant : in altero evertit doctri- 
nam Platonis, Eantii aliorumque : in tertio denique suam sententiam ex- 
ponitet confirmare satagit. Videtur autem Cl. Auctor ejus opinionis esse» 
ideas necessario ycI omnes asensibus derivari, yel aliquas esse innatas, 
ita ut medium non detur ; unde etiam totus est in eo , ut refutatis sensi* 
stis unicam ideam, cujus objectum sit r^ oy (in genere seu possibile), tan- 
quam innatam assumendam esse stabiliat. 

Girca ingeniosum hocsystcma id animadvertere licebit, ideam istam 
assomi inprimis ut irmatam, et dcin ut idcam entis in genere $evipossibi* 



Digitized 



byGoogle 



181 
Sl. His expositis nostrum jam est, ut 

I. Refut4 et funditus eversd prim4 sententift, invieU 
probemus, ideas non omnes a sensibus provenire ; dein 
tero 

II. In diversos modos inquirentes, quibus nos ad no- 
tionem idearum pervenire docent secundaB sententiaB (au- 
toies, exponamus, unicam tantum ideam, nempe ideam 
TOtf esse simpliciter (1) inunediate a ratione percipi, et qui* 
dem saltem reflexe, occasione sensationis ; qua idei ra- 
tionipraeiucente inteliectus deinceps onmes reliquos con<- 
ceptus sibi ipse efformet. Unde sit : 



^. Jam Tero inprimis non bene intelligitnr, qnid hic significet yox hsee 
irmata rel ingenita : an mens sit formata ita , ut necessario to Sg cogitare 
debeat, anvero rocy, objectum hujas ideae, quasi menti inhsereat. In 
ntroque casu difficulter h^jus ideae realitas objectiva et a realitato 
ipsius mentis distincta ostendi poterit , et systema hoc crit systema vel 
Gartcsii tcI Kantii ad simpliciorem , ut ita loquur , expressionem rcdac- 
tum, adeoque easdem etiam fere difficultates Tincendas habebit. Dcin 
idea, ciyus objectum est vh cv in genere seu possibile, necessario supponit 
ideam re^ esse simpliciter^ Idea enim entis possibiiis est idea entis , quod 
existere potest ; ergo prsrequirit ideam existentiae t^ sic seu tofj esse sim» 
pHciter : prius est enim nosse ; quid sit esse autexisterc, quam nosse ens, 
cm exister^ aut esse Tideam conyenire posse, uti prius cst nosse torminos, 
quam nosse convenientiam veL disconvenientiam terminorum. lusuper 
probandum restaret, quale sit esse istius entis possibilis , an esse distinc- 
tum a mente, an Tero idem. Uno Terbo, 01, Auctor egregie refutat scn- 
sistas , egregie etiam Kantianum systcma » sed possus ultcrior iieiciendus 
erat, ut hujus idess , quom ingenitam assumit, objectivam realitatcm pro- 
baret. 

(1) Ut hic praeTie notio accurata habeatur , quid per ideam vfS esst 
simpliciter intelligam, animadverto, ideam tovesse simpliciter nulla« 
tenus esse ideamtcvesse generici aut generis supremi , sed csse ideam 
cnlis absohUi^ cui esse simpliciter^ sine ulld modificabilitate adeoque sine 
1&& restricttone actu compctat. Qua ratione ergo bum esse generico con- 
fondi potest, cum hoc et modificabile seu pcr suas ditrercntias specificabile 
Af et Bon actu existat seu non actuale aliquod esse proprium habeat, sed, 
371 se, sca prout formaliter concipitur, nihil^ solum pcr modum csse logici 
existat in individmSf cjusquc notio ad formationem couceptuum adeo non 
pncrequiratnr f ut contra ide» scnsuales nrserequirapttic f ex quibiis ipsiuA 
noiio per abstractioncm acquiratur ? " 



Digitized 



byGoogle 



182 
82, I. PROP- I. NoK omw ibbm fBE ttnsus Acaci* 

Prob. IllaeideaBpcrs^nsus non acqtmruntur, cpm nec 
proxime nec remote seu nec immediate nec mediate a 
sensibus derivantur tel omnino deriYarf possunt : atqui 
ide» plures et (piidem i) idea toO ess$ Hmfliciter; 2) idea 
teri, pulchri et honesti, sicut etiam idea bonitatis, justi- 
liae, sapientisB, omniumque earum perfectionum, quas in 
Ontologia (1) diximus simpliees, nec proxime nec remotft 
a sensibus derivari possunt ; ergo,. .. 

Prob. Min. PraedictaB ideae non possunt a sensibus de- 
rivari 

A. Proxime seu immediate. Quidquid enim proxime 
seu immediate a sensibus derivatur, debet sensus ailicere 
Vel colore vel figura vel alia quadam sensibili ratione : 
atqui idesB illsB sive roO esse simpliciter, sive veri vel ho- 
nesti et reliquae nuUo modo sensus sic afficiunt; ergo 
nec a sensibus immediate derivari possunt. Sed neqiie 
possunt a sensibus derivari 

B. Bmote seu mediate. Quidquid emm remote sen 
mediate a sensibus derivatur, debet ex sensationibus 
educi posse ope sive abstractionis sive reflexionis sive 
compositlonis : atqui tali modo ex sensationibus educi 
non potest. 

1* Idea roO esse simpliciter. Nam quidquid per sensus 
percipitur, non est simpliciter esse^ sed esse tale seu ens 

(\) OntoU Part. I. cap. 4. Pag. 211 , ubi perfectio simpiex ea esse deflnl- 
tur, qus in suo conceptu merum esse ^ nuUum aon esse iATolfit, 8ca vm 
9iiic uiio delectu coocjpi pot6»t. 



Digitized 



byGoogle 



183 
Me, i. e. ens talis cdoriSt extensionis, figunB» sapons vel 
odoris> talium demum prq)rielatum ; paucis, ens eum ad^ 
dUo, seu ens per mios limifes et notas Tarias cum aliis 
zasf^ incompatibiles ad determinatam individualitatem 
, restrictum. Unde ita : 

Quiaqmd per sensus percipimri est en$ tale : atqui prius 
est percipi ens seu esse simpUciter^ quam ens seu esse tale. 
Nam omne ens tale est tale per limitem aliquem et hinc 
per negationem, quatenus excludit aliquod esse seu qua- 
f enus cum esse simul involyit mn^sse : atqui idea positiva 
prsecedit ideam sui negatiyam, nec quidquam negativum 
concipi potest non praeconcepto positivo, cujus est nega- 
fivum ; ergo idea toO esse vel entis simpKciter praecedit 
ideam toO esse vel eniis talis : atqui idea, quae prscedit et 
prserequiritur ad ideamToO esse vel entis talis, ex hac nuUo 
modo educi potest ; ergo idea toO esse simpliciter nec re- 
mote a sensibus derivari potest. Sed neque a sensibus, 
ne remote quidem, derivari possunt 

2* Idese veri vel pulchri et honesti omniumque per- 
iectiomun simplicium. Nam 

o) Quidquid per sensus veri vel pulchri, sapiens aul 
justum percipitur, percipitur qua verum, pulchrum, sa- 
piens vel justum tale ; ergo prasupponit ideam veritatis, 
pulchritudinis, sapienliae, vel justitiae simpliciter sumptae. 
Et vero sicut idea toO esse talis est negativa, quia non con- 
tinet omne esse; sic idea veri vel pulchri talis est nega- 
tiva, quia non continet omne verum vel pulchrum ; ergo 
nec condpi potest non prseconcept& ided veri vel pulchri 

^impliciter ; ergo nec ha;;c ab iUi uUo modo derivari 

otest. 



Digitized 



byGoogle 



184 
b) Eatenus solum aliquid verum aut pulchrum , sapien^ 
aut justum dicere possumus, quatenus cognoscimus, illud 
cum ide4 veritatis aut pulchritudinis» sapientise aut justiti» 
esse conforme. Nam cum aliquid dico verum aut pul- 
chrum , judico : atqui ad omne judicium requiruntur sal- 
tem du8B idese , de quarum inter se conformitate vel dif- 
formitate pronuntietur ; ergo in casu posito requiritur 
idea veri vel puIcHri normalis, quacum comparem et 
Juxta quam dijudicem omne verum vel pulchrum. Porro 
haec idea normalis veri vel pulchri non potest derivari ex 
vero vel pulchro per sensus percepto ; quia inprimis , ut 
dixi , omne verum vel pulchrum per sensus perceplmii 
juxta illam ideam dijudicamus; dein quia omne venim vel 
pulchrum per sensus perceptum est verum vel pulchrum 
iale , juxta quod consequenter alia vera vel pulchra etiam 
talia dijudicari non possunt ; et demum quia experientia 
leste ipsa exemplaria veri vel pulchri talis nobis proposita 
juxta originariam aliquam ideam dijudicamus. Quam in 
remjamKantiusanimadvertit -.quemvisin se experiri, se, 
tametsijaliquis ut exemplar virtutis sibi proponatm*, veram 
virtutis et originariam ideam nihilominuSin se habere, et 
juxta hanc etiam datum exemplar comparare et judicare. 
Ergo idea veri vel pulchri simpliciter a sensibus non deri- 
vatur. Eodem modo ratiocinari licet de idea honestatis et 
virtutis , bonitatis et sapientiae omniumque perfectionum 
simplicium. 

e) Si ideae ist® a sensibus provenirent ," non haberetur 
perfecta conformitas et identitas earum apud omnes ho^ 
mines. Nam non omnes homines easdem perceptiones 
sensuales habent : atqui circa verum vel pidchrum etc. 
simpliciter omnes conveniunt , est in judiciis de vero vel 



Digitized 



byGoogle 



185 
piilcliro etc. per sensus percepto ssepe qaam maxime dis- 
cordent : ergo ideae istas a sensibus nuilo modo derivari 
possunt. 

83. Ex hac propositione sic stabilitd sufficienter jam 
elttcet , ideam toO esse simpliciter onmiumque perfectio- 
num simplicium per sensus non acquiri ; adeoque axioma 
illud : NiMl est in intellectu , quod prius non fuerit in 
semu , prout verba sonant , omnino falsum , et hoc tantum 
sensu yerum esse , nihil esse in intellectu , quod , ut pri- 
mum reflexe percipiatur , non indigeat sensatione aliqui 
ianquam occasione , sed non tanquam causa perceptionis 
sui etiam reflexae. Ergo admittenda erit sententia 

84. n. Eorum , qui ideas intellectiyas seu rerum intel* 
Hgibflium docent immediate in ratione fundari , seu a 
mente sine medio sensuum percipi. Ast hic nova qusestio 
est, nempe quomodo et guasnam ideas mens sic immediate 
percipiat. Quatuor autem pnecipue circa hoc sunt opi- 
Jiiones , quarum 

!• Contendit , mentem tpsam halere vim et activitatem 
efficiendi ideas , et quidem rerum tantum intelligibilium 
juxta Arnaldum , Doctorem Sorbonicum (1), omnium 
omnino rerum juxta Fichte (2). Prior contra Malle- 
branche acriter defendit/, perceptiones ex natura sua esse 
objectorum repraesentatrices ; et quamvis simplicissimas 
in se , posse tamen easdem per abstractionem considerari 
sive ut perceptiones, quatenus percipiunt , sive ut objecta 
perceptionum , quatenus percipiuntur. Posterior vero 

(1) De veris et falsxs ideis. 

(«) Wissenschaftsleht^€.^Rnne MMtskhre, 



Digitized 



byGoogle 



\ 



docet,To ego abdolutt actiTitate poiidre primo setpsum, etdeitt 
naturi necessitante etiam nar^ego » in quod quari impin* 
gens habeat conscientiam sui sibi essentialem. Per nofi» 
ego intelligit totum universum praoter suum ejfa (1). 

2* Docet , animamhumanam essentialiter ac proin per« 
petuo cogitare. Unde dicunt , eam statim ab <Mrtil auo 
quibusdam ideis informari , seu habere , uti loquuntur , 
iieaiBifmaias yeiingeniiai. Hujus sententis& est Descai^ 
tes (2) , Bossuet , Fenelon et omnes Gartesiani.' Ide» taro 
istse innate juxta ipsos non sunireflex&D , sed directas » et 
more habituum consopitaB delitescunt in mente , donee 



(1) Notum est , systema Ficfatei hodie j&m antiqfiatum in contemptimi 
abiisfie, cjusque discipulos per derisionem vocari lchler. Certe non imme* . 
lito li^lusmodi philosophos Jean-Paul Richter : Bricfe uud Uuonteha^ 
dor Lsbenslauf: appellat capita negativa^ negaiive Koepfe^ de iisque hasc 
dicit : nAlles Unerklcerliche kiden sie nicht oefter als einmdt^ netnHch 
oben am Systeme als Hacken^ woran sie die Schlussketten festmai^m. Sin 
Gegenstand istihnen, wie den Norwegischen Feldmceusen ein Graeueif 
weii er sie und die Maeuse im geraden Wege txufhoBlt* Sie machen e$ 
daher so : sie ersinnen ein gerceumiges, Mnten und vomen offsnes Wori,. 
in das Alles geht^ und darein stecken sie Alles.... Das ist die phHosopH" 
$che fuga pleni.... — Ohneetwas im Kopfe zu haben ^ als das geislige Wesen 
darin, setzen sie sich hin und befhtchten sich^ wie Seeha^enj selber^ und geben 
dam das Lexikon ihres Innem der Welt, gleichOlaskugebif die sichj ieichi 
gerieben^ mit einem schoenen innem Uchte anfHilen • wenn sie luftleer 
sind. » 

(2) Quales ideas Cartesius tanqnam Innatas assumat, et generatim totam 
idearum divi^onem ipse bretissime : Epist. part. U, Epist. LIV hoc mod» 
resumit : Hoc respondere poteris^ me per vocem tdzjr intelligere , guicf* 
quidin cogitatione nostrd versari potest, triaque illius genera distinxisse: 
nempe qucedam sunt ADYBimhiB, quaUs est idea^ quam de sole vulgo habe* 
mus; aUcB factji velvkcimB^ in quarum numerum referri potest idea^ 
quam de soie astronomi ratiodnatione sua vulgo formant ; aliof dem'que 
niNATj^ ut idea Dei^ mentts, eorporis^ trianguli, et generaliter omneSf 
quce aliquas essentias veras^ immutabiles et ceteimas reprcesentant, Nomen 
ifaquc idearum innatarum a Gartesio quidem Tcnit ; systema tamcn ista- 
rum idearum, sicut a multis ejus (sectatoribns exponitur , [non Yidetur 
scnsui Cartesii respondere, uti mos tidebimus. 



Digitized 



byGoogle 



187 
decedezite attenboae excitata si ve interae per oratiotiem ete . 
sive eiterne per impressiones corpomm , sermonem ho- 
minum etc. , evolTantur ac menti prsesentes fiant. 

3* Est Kantii (1) , qui ex lectione Homii animadyer- 
tens, ex empirismo seu ex ea doctrinsl , qam omnes cogni- 
tiones nostras a sensibus derivat, scepticismum legitime 
deduci, ut hunc subterfugeret, ita ratiociilatus est : cogni- 
tiones nostraa non veniunt omnimode ab ohjecto ; ergq 
saltem partiin veniunt a stAjecto. Atque hinc docuit» ideas 
siostrasconstare duobus quasi elementis, quorum alterum 
ad sensum pertineat , et id materiam^ alterum ad intellec-' 
tum^ et id formam cognitionum nostrarum vocabat. Formm 
itaque sunt id in mente , per quod materiam per sensus 
datam determinato quodam modo concipere debet. Ut 
autem detegeret , quaenam sini istsB formce mentis , ipsam 
iacultatem cognoscitivam mentis humanae , qusB juxta 
ifsamcomldLi semtuUitatef intellectu et ratione^ analysi 
subjecit , et sequentes fere condusiones deduxit : 

a) Ouoad sensualitatem ( sensus externum et intemum } 
animadvertit, sensationes nostras referri a nobis vel in 
spatium aliquod vel in tempus , vel in utrumque simuK 
Unde deduxit , insitas nobis a priori esse formas spatii ei. 
Umporis , easque formas sensualitatis vocabat , eo quod 
5int leges neeessari» , juxta quas mens res sensibilss ne- 
cessario percipit ut extra se ipsam et extra se mutuo posi* 
tas et sibi successivas. 

b ) Quoad intellectum animadvertit , per sensationes so- 
las nondum conceptum pr^prie dictum haberi : ad coacep* 

(4) Kritik der reivm Vcrsnwifl, 



Digitized 



byGoogle 



188 
tum enim requlri judicium , saltem impKcitum. Qusenam 
autem sint formsB meniis ad judicium formandum neces- 
sari» 9 ex analysi judiciorum nostrorum ita fere deduxit : 

1) Quidquid concipimus , concipimus sub ratione unius 
aut muUorum aut totius, ut adeo omne nostrum judicium 
sit singulare mt particulare aut universale ; unde form>a 

QuANTiTATis , sub qua continentur unttas , pluralitas , 
totalitas. 

2) Prseterea quodvis nostrum judicium est aut af/ir" 
mans aut negans, aut infinitum, [indefinitum , seu in quo 
negatio non copulam , sed vel subjectum vel praedica-^ 
tum afficit ) ; oinde forma 

QuAUTATis, sub qua continentur affirmatio , negatio » 
limitatio. 

3) Insuper in quovis nostro judicio prsedicatum subjec- 
to tribuitur vel absolttte^ vel hypothetice, vel ita, ut quale 
praedicatum tribuatur ; non indicetur , v. g. corpus aut 
solidum est aut liquidum aut fluidum ; ergo omne judi- • 
cium est yeleategoricum vel hypotheticum vel disjunctivum; 
unde forma 

Relationis , sub qua continentur sui^^an^ia , causali^ 
tas, simultaneitas. 

4) Demum omne judicium esi prohlemattcum aut asser^^ 
torium aut necessarium. Sic in hoc ratiocinio : si corpus 
grave est , sublato fulcro cadit : atqui corpus est grave ; 
ergo sublato fulcro cadit : Major est judicium problema-- 
ticum» quia in eo gravitas spectaturtantumut possibilis ; 
Minor assertorium ; Conclusio necessarium ; unde forma 

MoDAUTATis , sub qu& contin^ntur possibilita9, emstm'- 
tia , necessitas. 



Digitized 



byGoogle 



189 
Atque quatdor has formas quodvis judicium nostrum 
necessario participat. Ita hoc judicium : [omnia corpora 
9unt gravta , secundum quantitatem est universale ; secun* 
dum qualitatem affirmans ; secnndum relationem catego^ 
ricum , et secundum modalitatem assertorium. Ergo in-» 
tellectus, ut judicare adeoque ut concipere possit , neces- 
sario a priori sibi insitas habere debet illas formas tanquam 
leges , sine quibus impossibile est judicium. Dico : intel- 
lectus debet illas formas sibi inditas habere a priori, quia 
haeformse, quas yocat categorias inteltectils ^ quatenus 
transcendentales seu applicabiles ad omnis generis objecta » 
juxta Kantium non sunt in objecto sensibili ; ergq nec ex- 
perienti& seu per sensus acquiri possunt ; ergo sunt ia 
subjecto tanquam totidem modi necessarii , sub quibus in- 
tellectus materiam a sensu datam per conceptum quasi 
formet , superadditis ex se formis. 

e) Quoad rationem animadyertit » eam habere ideas entis 
absoliUi^ ultimi principii et absoliUce totalitatis , quasipsa, 
utpote facultas ratlocinandi, sibi ex conceptibus formasset 
Ti principiorum inhcerentice , causalitatis et comimunica-- 
tionis, 

Itaqae juxta Kantium anima ideas nec ipsa efficit, nec 
objecta earum quasi intra mentem obversantia seu ideas 
objectiye sumptas innatas habet, sed ipsa mens ita ex 
naturd sufi necessario constituta est , ut , quemadmo- 
dum anima y. g. per oculum ichterio morbo afiTectum 
necessario omnia flaya yideret » quia res nullas alio 
medio » quam hujusmodi oculo videre posset , ita ipsa 
res omnes sub prsedictis formis necessario concipiat. 
Unde etiam juxta Kantium anima qualitates qud ipsis 
nhu$ proprias cognoscit miUas , cdcistentim vero sei» 



Digitized 



byGoogle 



190 
djectivam reatUatm^rvm tantum renun ; qu® per ^n-* 
Bualitatem dantur , atque has ipsas solum ita , ut relate 
ad cogxiitionem nostram sint^x, i. e. quantitati incog* 
lutae» quia tota formalis cognitio formatur per superad- 
$tas a mente formas , quatenus mens illud x necessario 
fondpit ut unum aut multiplex , possibile vel necessa- 
dum etc (1) Quo systemate (juiTis focile videt adeo non 
pbTJari scepticismo , ut illud contra directe ad eum 
ducat; 

4** Demum sententia esteorum, quidicunt, unicam 
ideum , nempe ideam w esse simpliciter imme4iaU a rcr 
tione fcrcifij et quidem , saUem reflexe ; occasione ^- 
wtioms. Hac autem ide& prselucente intelledum dein 
fiormare conceptua Are sensuales complectendo sub un& 
CQnscientii sensationem cum idea roo csse , sive stricte 
dictos per abstractionemex conceptibus sensualibus. Haec 
igitur sententia , cui et nos adhaeremus » ideas rerum in- 
teUigibUium nec ab anim& eifici » nec proprie innatas, 
nec Tero tanquam Ibrmas quasdam animo inhsrentes 



(i) Heritoconfratam prsposferam philosophandi methodnm insurgitHa- 
mann in suo opere: Metakritice UEBERjDEif Puris^us der reinen yernunft, 
dioens : « Vhtttxlessen die Oeometrie sagcar die Jdealitoii ifvrer Begriffe von 
Ftmkten ohne TheOe^ von Unien und Flaechen auch nach idealisch getimltm 
bimensionen durch empirische Zeichen und fiilder bestimmt und fingirt : 
mifbrauckt dieMetapkysiekaHf Wortzeichen undRedefigwen uneerer em^ 
pirischen Erkenntniu zu iauter Hieroglyphen und Typen ideaiischer 
Yerhaeltnisseundverarbeitet durchdiesen gelehrten UnfUgdie Biederkeit 
wiserer Sprache in ein so sinnloses , laeufiges, \mstetes, wnhestimmtes 
Etwas =a X, dass nichts, als ein windiges Sausen, ein magisches Schat" 
ienspiel,,,, Hhrig bleibt, » Ibidem ironice operam modemomm philoso- 
fboram idealisticoram haud insulse ita (explodit : a Das philosophi$cke 
fieme aeussert seine Macht dadurch^ dasz es , vermittelst der Abstraek" 
fionf dkxs Gegenwaertige abwesend zumachai sicli bemueht, tDirkiiche 
Gegenstamie su mckteti Begriffsn und blos denkbaren Usrhm^m, m 
fprm Kr^cheinungcn m^i Phaenomenen enth!eidet,n 



Digitized 



byGoogle 



idi 

assumit; sed aminazn intrinsece actiram et raiionalcm 
docet perciperc immt;diate ideam roO esse simpUciter occa* 
sione sensationis (1). Ataue hanc refutatis reliquis stabi* 
£enras. Unde sit : 



* (1) H» qQatoar seatentie, fbre qnidqnid de origine ideamm ImeiMqne 
dictum est, complectuntur. Qui enim aliud quid protulisse drca eam rem 
Tidentur , aut qusestionem ipsam proprie non tractant, aut yerbis fero so> 
.Inm diffBnmt et td unam to hit qnatuor tententiis refocari poisunt. Ita, 
ut de corom solum opinione loqnar, qui contendunt, mentem hnmanam 
csse vim quamdam actuosom sen in continuo actu positam, atque hinc ad 
jM>tione8 rerum imensibilimn aeu pure intelligibilinm nahtrdsuddeter- 
minatam; Tel| uti aliasdicunt, ro/tonm habere vim, aliterquam per 
libstractionem , per se hujusmodi not^ncs seu ideas formandi : qnis non 
Tidet, iftiuimodi opinionem , ti enucleate et td ultimam tmus«im ei- 
ponator, adunam ex quatuor pnedictis 8ententiisreferri?Namque pri- 
num iHud : animam esse vim aduosam et non in po^nti& ad actum ; 
^asfitionem ipsam de origine idearum non attingit , sed solum id dicit, 
quod multi etiam ex Gartesianis admittunt , animam nempe semper actu, 
taltcm directe, cogitare, non Tero, qn& ratione ad objecta sue contino^ 
«ogitatioBii percipienda perTeniat*-Altemm Tero : ammom ex naturd 
sud ad hnjusmodi notiones esse detcrminaJtamy aut babere vim per se hu" 
^usmodi ideas efformandi; quadmplicem solum sensnm habere potest ; 
«dlioet animam naturd sud ad hujusmodi ideas deterrninatam esse tbl— a) 
atty ut iUas ideas ex proprio suo fundo expromat ; ct hoc refertur ad \om 
tententiam ; tsl — 6) ita, ut et actus directe perdpiens et objecta perceptt 
ipti ioh»reant ; et hoc ad IlaiB seu eorum Gartesianorum lenftentiam re- 
Dertur , qui ideas proprie loqnendo innatas defendunt : tel — c) ita , ut 
duntaxat necesiitas qimdam illi insit, juxtt illas ideas res sensibiles per* 
dpiendi et dijudicandi seu ut iliae idese tanquam leges necessari» rationia 
ipsam mentem connaturaliter et intrinsece constituant ; et hoc ad Illam 
gententitm refiBrtnr ; eit enim ipiisaimum systema Kantii tiiit tolum Tcr- 
Ims expressum : tel demum — d) ita, ut mens nostra non per sensus, sed 
immediate et temper actn perdpiatideas rernm pure inteHigibilium , nti 
Teri, jnttl, boai etc, dc, ut idem ista ol^ectiTe speettt» seu ol^iectt et< 
fom sint ab esse m^ntis distincta et independenter ab e& existentia : et 
lioc coinddit cnm nottHk 8ententi&, cnm hdc solom differenti&, qnod noi 
lnjunnnodi immediatam perceptionem non putemus rigorose posse probari 
semper actu fieri, ac propterea doceamus, eam, saltem reflexey fieri solum 
oocasione eensationis, An antem hujusmodi perceptiones immediats , uti 
Teri« pulchri, justi etc.sint inter so distinctse, an Tero omnes sub un& per- 
reptione toO esse simpliciter impUcito} pcrcipiantur , qusestio est , qu» 
quoad originem tarum nihil niutat. Propterea enim nos^^eas omncs in 
tmtm f^ eae sin^liciter ideam coatrthimus, quia et in so olnjectife reapso 
Wcntlflcantnr i5i?*v m^ simfUciter^ et ania sic ex ipsl subjccUT4earuw 



Digitized 



byGoogle 



192 
8S. PROP. II. Anima ideas REfttnn NO!f vmm activt- 

TATBPROPRIA. 

Prob. Nam anima humana elficeret ideas rerum vel 
quatenus ex naturi sud ad eas necessario esset deter* 
minata , vel quatenus eas ipsa produceret prius non habi« 
tas: at(pii 

a) Anima ex naiurd $ud non est ad ca$ determinata. 
Nam inprimis anima eyidenter est ens finitum ef contin* 
gens : atqui repugnat in se , ut ens finitum determipatum 
sit necessario per se et ex natura su& sive ad omnia cognos« 
cenda, sive ad hoc potius, quam ad illud cognoscendum : 
et quidem ad omnia cognoscenda ; quia sic adaequatam et 
hinc infinitam ideam rerum haberet : ad hcecpotius quam ad 
illa cognoscenda; quia nec esse finitum animse exigit per se 
hoc potius , quam illud cognoscere , nec hoc cognoscibile 
potius , quam illud exigit per se cognosci. Dein, quod est 
necessario et ex natur& , est semper et eodem modo : 
atqui anima nec semper easdem nec eodem semper modo 
ideas habet , sed nunc has nunc illas , nunc directe ilunc 
rfcflexe eas percipit ; ei^o anima ad ideas non est deter- 
minata ex naturi su&. Sed anima ^ 

b) Neque froducere potest ideas pnus non hahitas. Per 
ideas enim hic intelligimus notiones rerum ; unde ita % 
Vel anima , priusquam ideas rerum producit , res istai 
jam novit , vel non novit. Si jam novit; ergo jam etiam 
earum ideas habuit ; siquidem idea rei sit ips& notio rei; 
ergo ideas complete sumptas , seu simul actum percipien- 
tem et simul objectum perceptum non ipsa producit. Si 

p?rceptione hciUi traifksinis panditor ftd objectivam etrom reaiitttem fte* 

^illcndam. 



Digitized 



byGoogle 



193 
foero nan nomi ; ergo nec eas producere potest. Nam ut 
anima aliijuid producat , debet adesse terminus su® elfi- 
cientuB : atqui res penitus ignota non potest esse terminus 
efiicientiaB ; siijuidem res penitus ignota respectu mentis 
sit sequaUs nihilo ; ergo priusquam anima producere possit 
ideas rerum , debet res istas jam novisse , adeoque earum 
ideas jam habere ; ergo anuna ideas rerum non potest 
producere ; ergo 

86. PROP. III. loEiE R£RUH INTELLIGIBmUll RON REGTE 
BIGI POSSUNT INNATJS MOBE HABITUUU (1). 

Prob. Idea concrete sumpta est actus animae perci- 
pientis simul cum objecto percepto ; ergo si idese rerum 
intelligibilium suntinnataemore habituum» et perceptiones 



(i) In hac thesi solum emintio, non reete did ideas irmatasj et binc tlie« 
sis IhBc est , prsecipue quidem , contra assedas plures Gartesii , qui sensu 
supra explicato ideas innatas assumunt et propugnant, contra Cartesium 
ipsum Tero tk solum ratione, quod per hsec rerba et ansam dederit plu- 
lium errorum, et ipse etiam Tariis in locis iisdem Terbis eodem sensu uti 
Tideatur, quamvis in aliis lods per ideas innatas aliud non intellig^t, 
qaam &cultatem , quam mens habcat, ideas rerum insensibilium sibi 
comparandi. Sic certe se explicat Epist, 30. Tom. lU Edit, m-8<» inier no- 
tas inprogramma Henrici Leroy, — Non ego unquam scripsi jpeljudicavi^ 
mentem indigereideis innatis^ qucs sintdliquid diversum abeijus facultate 
cogitandi» lllas innatas vocavi eodem sensu, quo dicimus generositatem 
esse quibusdam familiis innatam, aliis vero ^ptosdam morbos , ut poda* 
gram vel calculum , non quod ideo istarum familiarum infantes morbis 
istis in utera mairis laborent ; sed quod nascantur cum quAdam disposi* 
tione iive facultate ad illos contrahendos, Quk explicatione menti nostra 
polentiam quidem et quandam dispositionem concedit comparandi idcas, 
ast de origine et modo, quo mens sibi eas comparet, nihil admodum di- 
cit Tcl nostroe potius sentcntiae adhaeret, scilicet ideas rerum insensibiiium 
immediatc a ratione percipi. In e&dem cnim epistold ait : Cum adverterem 
quasdam in me esse cogitationes, quce non ab objectis extemis, nec a vo- 
iuntatis mem detet^natione procedebant, sed a sold cogitandi facultate..,, 
ut»,,. ab aHis adventitiis aut factitiis distinguerem , illas innatas vocavi» 
Quk explicatione utique sulhcienter ostendit Gartesius, quam prorsut 
•lium sensum ipse annectat Ideit innatis ^ ac generatim a sectatoribus ip« 
ttos fieri consuevit, 

11 n 



Digitized 



byGoogle 



Digitized 



byGoogle 



195 
inodorum, qpiibus pervenimus ad conceptus sive sensuoles 
ttve genericos; ergo..... 

Pro(, Min. Nam tota ratio, quam istae formsB reddun^ 
conceptuum nostrorum, est fatalis qusedam et subjectiva 
iiecessitas animae sic concipiendi : atqui hsec non explicat 
modum formandi conceptus. Nam suppoatis istis fbrmis 
quivis semper rogaret et rogare jure posset : quare nunc 
8ubistis,nuncsubillisformis concipiat; quare v.g.turrim 
aliquam, quandiu eam videt, necessario ut extra se videat ; 
dolorem autem aliquem intra se percipiat; quare huic 
objecto contingentem, alteri vero necessariam existen- 
tiam tribuat; hoc utunum, illudut plura concipiat, et 
hujusmodi alia : atqui ad hoc juxta systema Kantii res- 
ponderi nihil potest, nisi adesse in mente vagam quandam 
sic concipiendi necessitatem, ouse. unde et quare sit, igno- 
retur; ergo 

2* Illud rejiciendum est, quod tollit objechvam reali- 
tatem idearum et ducit ad scepticismum : atqui formaB 
istae in sensu Kantii tollunt objectivam realitatem idea- 
rmn et ducunt ad scepticismum ; ergo,... 

frob. Min. Nam anima evidenter percipit ; unde ita : 
Id, quod anima percipit, est aliquid; cum nihil percipi 
non possit : atqui anima percipit se non esse nec omnino 
esse posse unitatem vel totalitatem transcendentalem , 
possibilitatem vel necessitatem absolutam etc; ergo, cum 
ista tamen percipiat, esse totalitatis et unitatis, possibili- 
tatis et necessitatis absoluta; est esse distinctum ab anima : 
atqui juxta Kantium esse istarum formarum theoretice 
scire noii possumus» an sit quid ab anima distinclum , 
tel an mnnino aliquid sit; ergo forma istiB in lensu 
Kaotii toUunt objectivdm realitdtem idearum. 



Digitized 



byGoogle 



196 
Ex hoc autem necessario sequitur absolutus scepticis- 
mus. Nam si nescio» /an id, quod ut distinctum a me 
necessario concipio, reapse sit quid distinctum a me yel 
omnino aliquid ; etiam de qu^cunque alia yeritate, quam 
necessario talem percipio, ut videam aliam esse non posse» 
nesciam, an reapse talis vel an omnino aliquid sit ; ergo 
de ips& evidenti notione certus nunquam esse possum : 
sed nihil certlus et intimius cognitum, quam notiones 
immediate et intrinsece evidentes ; ergo de nulla absolute 
re certus esse potero ; ergo forma istse in sensu Kantii 
ducunt ad absolutum scepticismum, ad quem tamen ever- 
tendum a Kantio productaB sunt (1). 

88.PROP. V. Unica idea, nempe idea toO esse sim- 

PLICITER, IMMEDIATE A RATIONE PERGIPITUR. 

Prob. Ideae tou esse simplicUerj veri, justi, pulchri om^ 
niwnque perfectionum simplicium neque ab anima proprisL 
activitate ef&ciuntur, neque sensu proprio innatse dici 
possunt, neque etiam sunt formsB quaedam mentis ne- 
cessariaB ; ergo vel a sensibus (interno vel externis, proxime 
velremole) proveniunt, vel a ratione immediate perci- 
piuntur :atqui a sensibusprovenurenonpossuntex Prop. I. 
hujus Articuli; ergo istce idece imm^diate a ratione perci- 
piunhir. Unde ita : 

Jdece veri f pulchriet honesti, justi etlonx omniumque 

, perfectionum simplicium non sunt nisi idea toO esse simpli" 

titer sub diverso tantum respectu considerata ; ergo unica 

(1) Quomodo istaram idearum , quos Kantius formai Tocat 9 noUonem 
•cquiramus , in decursu Ontologiac indicatom jam est , yel saltem focilc cs 
idca T#i ts99 fitiipliciter per idoos scnsualcs evolutl deduci mum ori^ 

^otcstf 



Digitized 



byGoogle 



197 
tanlum idea roO esse simplicUcr immediate a ratione per^ 
cipitur. 

Prob. Ant. a) Veritas est id , quod est , et a nobis con- 
sideratur ut esse conformitatis rei ad rem. Ast conformitas 
in formis signisque seusihiljhus pulchrittuh ; conformitas 
actionum cum normd honestatis kanestas ; conformitas 
mediorum ad finem sapientia ( obJectiYa ) Tocatur et ita 
porro ; ergo pulchritudo , honestas , sapientia etc. est 
Teritas seu esse conformitatis rei ad rem sub diverso tan-> 
tum respectu considerata.^ Yerum summa conformitasibi 
est , ubi nulla absolute nec est nec esse potest difformi- 
tas , et cum omnis difformitas oriatur ex defectu et ne« 
gatione aliqusl , ibi erit summa conformitas?, libi nullus 
absolute ncc est nec esse potest defectus , nulla negatio , 
et ubi consequenter est necessario summumet plenum esse 
( seu ubi omnis distinctio rei ad rem disparet) ; ergo 
summa veritas , adeoque summa pulchritudo ,. honestas et 
sapientia identificatur cum summo esse seu cum esse sinh- 
pliciter ; evgoidea absoluioe veritatis , pulchritudinis , Ao- 
nestatis et sapientice est idea toG esse simpliciter sub diverso 
tantum respectu considerata (1). 

b) Eadem ratione demonstrari posset , etiam caBteras 



(1) Et vero etiam ens aliquod tale y. g. borologiam , simul verum potcsl 
esse horoloprium , quatenus habct omnes proprietates ad essentiam horo- 
logii pcrtincntes ; pulcJurum , quatenus proprietatcs istae sunt sibi propor- 
tionats ; sapienter factum , quatenus omnia in eo habcnt rationem medio* 
mm ad iinem; bonum^ quatenus ob esse mediorum ad finem , prsstitutum 
sibi fincm exacte assequitur. Et quo minus bonum , eo minus sapienter 
factum ; quo minus sapienter fiictum , eo minus pulchrum , et quo minuf 
pulcbnim , eo minus Tcrum horologium erit, et quo minus yerum est, eo 
minus simpliciter habet essc horologii , ut adeo csse horologii in divcrsis 
suis gradibus a yeritate et bonitate » etc. , horologii rcaliter non distingua- 
tur , 8cd idem tit esse sub divcrso tantum rc^pcctu consideratum. 



Digitized 



byGoogle 



198 
omnes perfecliones simplices cum f& esse simpliciter seu 

absoluto coinGldere. Et vero 

I 

Perfectiones simplices sunt eaa, qu» in ide^ suft merum 

esse et nullum now-(?sse involvunt ; evgoidea perfectionis 

simplicis cujuscunque realiter non est distiucta ab ideS to3 

^sse simpliciter seu absoluU» 

Ergo unica tantum ide^ , liempe idea tfu esse simpliei^ 
^er immediate a ratione percipitursj 

89. His ita probatis originem cognitionum iioslrarum 
omnium jam facile est exponere , nempe 

i^ Insensibilia, uti verum, justum efc. percipit im- 
inediate batio sub ide& toS esse simpUciter , et quidem , 
saltem reflexe, occasione sensationis (I). Dico : saltem re- 
flexe seucum conscientid aliqud. An enim directe anima, 
semp^r percipiat insensibilia , uti volunt illi ex Carte- 
sianis , qui contendunt , animam essentialiter semper 
actu cogitare , argumenta aflferri solita non adeo me con- 
yincunt , ut vel afflrmare vel negare velim : ^ed cum 
ipsi hujus opinionisfautoresconcedant, reflexeanimam 
non seniper cogitarc, id pro scopo nostro hicsulBcit; 
nempe ideam tov esse simpliciter sub quocunque respectu 

{!) Ideam re5 esse simpUciier accasione sensalioms reflexe percipi , non 
ita intelligimus, quasi ad primas , quas habemus, sensationes , yel etiam 
«d smgulas subscquentes illud esse simpliciter seorsim et praescindendo a 
percepUone objecU sensibilis reflexe percipiatur, sed tantum, iUud esse 
fiunul quidem cum singulis sensationibus sub imd conscientid toUes reflexa 
percipi , quoties reflexae habentur sensaUones ; iUius Tero separatimsumpU 
^ reflexam noUonem tum solum acquiri , cum analysi subjecta cognitionei 
liostr» repenuntup compositae ex duobus quasi elemenUs , quorum unum 
invemtup esse idea tw esse simpliciter. Fere sicuU luminis seorsim sumpU 
notionem reflexam non habemus , donec analytice decomponatur Tisio 
physica ct slc b^ji^ pnw» et qui^pm priocip^le ^lewentum mui^H^ esso 



Digitized 



byGoogle 



i\l9 
61 vd ^ti t sivo puldhri ete. considterati laltem refldte pafj 
eipi occadone sensationis. Ast 

Idea ista toS esse simpUctter sic percepta fit nobis jiormi 
^t regula dijudicandi onmis esse (1) per sensus (sive inti- 
mum , sive externos) percepti ex Prop.I. ; et vicissim 
ipsa idea toO esse smpliciter^ primum confuse tantum per-» 
cepta , sub quo multipliciori respefctu fit regula et nornn 
dijudicandi varietatem objectorum per sensus percepto- 
rum , eo magis et ipsaj evolvitur et distinctius cognosci- 
tur(2) : ut adeo ii^cognitione nostra, uti conditio npstraa 
naturae exigere videtur / utrimque^et hinc a semibus et 
yiinc a ratione sustentemur et promoveamur (3). 

2* Sensibilu percipit sensus. Ast haec perceptlo cst mera 
sensatio et nondum proprie dicta cognitio, Cognitionem 
autem, conceptum seu ideam'sensualem format intel- 
lectus. Cum scilicet sensus refert sensationem « ratio occa^ 



(1) Ipsius adeo esse nostri stn acfaalitatifl ii(ystfS. Nam idea actualitatis 
qostrffi implicite continct hoc judiciom :«(70 sum; ergo involvit ideam toS 
esse per Tocem sum (expressam) ; scd hanc ideam non dat sensu^. Aliud 
cuim est habere sensationem seu sensitiYam quamdam apprcbonsiouem sui, 
quam et belluffi habent, et hsec sola est a sensu ; aliud habere ideam intel* 
lectivam seu proprie dictom cognitionem sui esse , quas sine idea roO esse 
simpliciter possibilis non cst. 

(4) Sic iUe , qui efligicm alicujus sibl notl conspftjerit , slalim quldem 
comparabit effigiem cum ide& illius hominis menti suaj inhairente et juxta 
hanc judicablt ipsam effigiem bene vel male factain ; ast vicissim, cum ori- 
ginale praesens est , ex comparationc cffigiei cum origfnali , ipsius origi- 
nalis distinctiorem et explicltiorem ideam acquirit. Id quod perfccte con- 
cordat cum ips& fide nostr^ : Inmsihilia enim ipsius (Dei) , ait S. Paulus , 
Rom. 1. 20 , a creaturd mundiper ea , quce ^acla sunt , iniellecta conspi. 
duniur, 

(3) Hominem duplici ex structurd coagmentans , ait S. Greg. Nyss. Lib. 
cie hom. opific. c. 2 , cum terreno divinum admiscuit , ut ambobus insiruc* 
tus consentaneum et aptum utrique potiundo statum obtineret^ ac Deo qui' 
dem frueretur ex diviniore naturd , terrenis autem bonis per congenerem 
iensum. 



Digitized 



byGoogle 



200 
fiione httjmsensationis perdpit ^iesse itrnplieiterit lAem 
hancrwesse simpliciter iprd&smtem os&U Jam inteUectns 
objectam per sensos datmn comparat (1) cum ide& rov 
esse simpliciter per rationem datsi* et implicite judicat, ob* 
jectum sensationis in taii et tanto gradu , sub tali yel tali 
respectu conforme esse yel similitudinem referre cum ide& 
ToO esse simpliciter (2) , atque sic pronuntians ideam t«5 
esse simpliciter cum sensatione in unam conscientiam con« 
cipit • et ita conceptum seu ideam sensualem format. 



" (i) Gum dico eomparatf intelligo eomparationem impKdtam^ qQftlem 
onme judicium implicitum requirit. Scilicct intellcctus hoc ipso , qnod 
ideam rcC esse simpliciter non habctreflexam et distinctam , etiam objec- 
tum per sensus perceptnm non potest explicite et ita cum e& comparare , 
I quasi ideam unius ad ideam altcrius seorsim et dirisim perceptam debeat 
mferre; sed comparatio haec in ipso conceptu sensuali ita fere implicita 
est , sicut dum hominem aliquem videntes quandoque firmiter judicamus , 
hominem istum similem esse alicui alteri homini , quin , cui prscise simi* 
lis sit , recordemur, aut quin ejus , cui similem jndicamus » idcam expli- 
citam et reflezam habeamus , adeoque etiam , quin explicite duorum iUo- 
rom hominum qnasi duas seorsim distinctas ideas necesse sit adcsse in 
mente , quarum unam cum alterlL conferamus. £t tamen nemo negaTerit, 
in conceptu nostro hijjusmodi hominis , quem alteri sic similem judica- 
mu8 , necessario adesse comparationem aliquam , ast scilicet implicitam 
et non expUcitam. Atque ita etiaro in quovis conceptu rerum finitarum • 
hoc ipso quod sit ez se necessario relativus ad infinitum , impUcita est idea 
r#v esse simt^liciter ac nroDterea etiam in quoTis imoUcita hujusmodi com- 
paraUo. 

AUunde in quoTis conceptu rei est affirmatio tcI negatio , qaii afilrma- 
mus Tel negamus , quasi : res pereepta est vel non est hoc vel illudm Sed 
quaeTis affinnatio sicut quaeiis negatio supponit impUcitam notionem prin- 
cipu contradictionis : NiMlpotest esse simulet non esse:juxta quod adco- 
^ae comparatione seu collatione ctnjus rem affirmamus tcI negamus; erpro 
In quoTis conc€ptu insit neccsie est comparatio sen coUatio qufledam impU- 
rita rci perceptae cum hoc principio. Atqui tamen hujus principii non ha- 
bcmus ideam ezpUcitam et ita , ut cum hac seorsim spectatilL comparcmtts 
ronceptum rei etiam seorsim spectatum , sed in ipsk afQrmationc Tel ac« 
patione conceptus impUcita est notio iUius principU ceu norroa» juxta 
quam afQrmetur tcI negetur. Ergo a pari. — Eo magis • quod (Tide Logic. 
Pur. Pag. 53, no 63 et notam) idca principii contradictionis sit ipsa idca 
r«9 esse simpUciter sub formuld qu^dam expressa* 

t^^ Vide infra Pac. 205 ct seqq. Prop. uu Prob, i. — a) ex S. Thoroi. . 



Digitized 



byGoogle 



201 
Atque hinc patet, solmn rp e$se simplicilmr proprle nosci; 
onmia reliqua'Yero cognosci seu concipi (1) quia sensatio' 
et idea to i esse simpliciter inunam conscientiam coalescunt, 
Demum , *^ 

S"" SeNSIBILU AD INSTAR IlfSENSIBILIUM COUCipit INTEUEC* 

Tus 9 quatenus ex ideis 'sensualibus , prsDluircntc scmper 
Borm4 omnis esse yel abstrahit omnes notas etiam indivw 
duales , considerando eas » quas in objectis sensibilibus ut 
actu sociatas percepit , in abstracto ut mere sociabiles, et 
sic format conceptum possibilium ; \el abstrahit tantum 
notas essentiales et hmc communes omnibus individuia 
allcujus classis , et sic format conccptus specificos et gene^ 
ricos scu ideas universales ; vel demum considerat in ob- 
jecto per sensus dato sive id , quod permanet , et «i6- 
stantice , sive id, quod mutatur , et modorum conccptum 
acquirit, et ita porro (2). 

.' (1) Pcr nosci hic denoto ex sccpius dictis iinmcdiatnm ct talcm pcrcep- 
tionem , quie sinc concursu altcrius, saltcm dircctc , Ucri possct : pcr cog' 
nosci seu con^cipi vero dcnoto cogitationem duobus clcmentis compositam; 
sicut omne judicium duo elementa , alias duos conceptuS| complectitur , 
sen con-^apit , unum cum altero conjungit. 

Ne vcro forte cavillando quis infcrat : omne^ guodcstseu essehabet^ ei 
OrUologid Pag, 197 : est in se cognosdbile adeoque cognosci potest : atgm 
res sensibiles non possunt cognosci sine ided rcu esse simpliciter adeoqm 
nec stmt in se cognoscibiles sine illd ided ; ergo non habent esse proprium 
adeoque non sunt eniia : paucis hic adnoto : alind cssc , aliquid esse in si 
cognoscibile , ct aliud , iUud actu cognosd : sicut aliud est , essc aliquid 
in se visibile et aliud , iliud actu videri. Quemadraodum vero prsDter visi- 
bilitatem rei in se , ut res actu videatur , requiritur lumen physicum , it« 
frceter cognosdUlitatem entis talis m «e , ut ens hoc actu cognoscatur^ ro, 
qoiritur idea rcv esse simpliciter. ; 

(8) Nimis longum hic esset formationcm omnium conceptuum emime^ 
nre ; sed quivis facile dcducct quosvis conceptus sivc ex idcH t«S esse sim" 
pUciter dirccte , sive cx ideis scnsualibus proxime vel rcmotc» Ideas auteni 
gcnericse , uti animalitatis , candoris , etc, non sunt a priori , uti aliqui 
volucrunt , sed ab intellectu abstrahuntur ex ideis sensualibus, Vide £r^, 
Pura, Scet. 1. Caput.l, Va^, 56 et seqq. Ens autom, quod ibi ponitur ttt srsnuS 



Digitized 



byGoogle 



202 
Atqtl6 m stimmatiin originem cognitionum nostramm 
jam exposuimus. Reslat, ut carundem objectivam reali-> 
fatem probemus : quo ^imul fiet » ut etiam originis earum 
notioclarioraccniiratur. » 

ARTICULUS m. 
De ohjectivd reaiitate cognitiomm nostrarum* 

90. Omnes nostras cognitiones reducuntur ad ideam roO 
esse iimpliciter , ad ideae sensuales et ad conceptus stricte 
dictos. Ut igitur ordine procedamus , singulas seorsim 
objectiye reales esse probabimus. Et quidem 

I. Quoad ideam tftO em eimpUdter inmiediaie a rafiona 
perceptam ita ratiocinamur : 

Idea ToD esse simplieiter subjectiTe spectata est idea ro5 
tssease : atqui hsec idea est objectiye et independenter a 
mente nostra realis ; ergo pbjectum hujus ideae est Deus 
sub ided Too esse simpliciter perceptus ut principium omnis 
cognitionis et ccrtitudinis objectiyum, ut regula ultima 
seu norma absoluta omnis esse t veri, justi velpulchri 

tupremum ; snmitar in ahstracto , iittatenus eonsideratur nt esse , qwA 
quomodocunque cuivis entl eonvenit ; non Tcro in concreto ut ens , quod 
proprium esse habeat , et quod consequcnter esset ens simpliciter. Naoi 
ens simpliciter transcendit omne genus : genus enim est id , ci^jas nota 
omni individuo sub se contento totaliter conyeniunt ; sic notae ammalis 
conveniunt nccessario omni animali sive voiucri sive quadruitedi : not» 
tero entis simplidtcr nuUi alteri cnti nec conveniunt , ncc convenire pos* 
sunt ; ergo ens simpliciter non potcst esso genus, — Dein ens seu esse sim^ 
pliciter est esse, quod eminenter omncm perfectionem adeoque maximam^ 
quie esse jiolesl^comprehensionem (vide Log, Pura» Pag. 59 et seq. in sim- 
pUcissimd natur& complectitur | atque hinc fit, ut ntn solum extensio ejus 
(logica) sit nuUaf sed utsit ens prorsus individuum et singulare extra 
omne gcnus. Gontra ens qull genus tupremum minimam habet compre' 
Jumsianmf et fnaximam extensionem^ Ergo ens seu esse simpliciter tola- 
litor diicrcpat ob entc , qiiod ooscipitur ut geutts supremunu 



Digitized 



byGoogle 



203 

dijudicandi ; id ouod distiactis propoaitiamtms espo* 
nemus. 

91. PROP. I. IdEA Tou ESSB SniPLIGITEH 8UBJECTIVB 8PEC- 
TATA niPLIGITE EST IDEA toO ESSE A SE. ^ 

Prol* Idea toO esse stmpliciier exhibet nobis regidaai 
^t Qormam uliimam omnis esse omnisque yeri ct pulehii. 
boni et justi dijudicandi : atqui norma et ultima regula 
omnis esse omnisque yeri et pulchri , boni et justi diju- 
dicandi est esse a sc ; ergo idea toO esse simpliciter est idea 
ToD esse a se seu entis a se. 

Prob. Min. Norma et ultima regula omnis esse , Teri 
et pulchn vei est esse seu ens a se, vel est esse scu ens ab 
alio : atqui non est esse seu ens ab alio. Nam ' 

a) Omne esse seu ens ab alio Qst ens tale; ergo et 
ipsum referri potest et debet ad aliud esse et juxta illud di^* 
judicari ; ero-o ens ab alio non pqtest esse regula ultim^ 
oifins esse. 

b) Omne verum et pulchrum , bonum et jwstum ah 
nlio est verum et pulchrum , bonum et justum tcde adeo- 
que cum defectu conjunctum i atcjui verum aut pul- 
ehrum, bonum aut justum, cujus idea est nobisregula 
ultima omnis veri et pulchri etc. dijudicandi , non po-^ 
test habere defedum. Si enim defectum haberet, aliquid 
v^ vel pulchri ei deesset ; ergo hoc verum vel pul- 
chrum, quod ei deesset, esset verum aut pulchrum non 
jM veritate aut pulchritudii^ ; ergo illa verilas aut pul^ 
chritudo non esset norma et regula ultima omnis veri 
aut pulchri ; ergo verum vel pulchrum , bonura aat Jus- 
tam , CUJU3 id^ est aobis regnJft omnis ym et pulchri , 



Digitized 



byGoogle 



204 
noti potest habere delbctuin ; eriro nec esse ab alio ; ergo 
est essease' 

e) Omnia; quse vera aut pulchra judicamus, ita ne- 
cessarlo et immutabiliter vera aut piilcfara judicamus, uf 
non possimus judicare illa unguam aut non fuisse aut 
non fore vera aut pulcfara ; ergo et regula horum immu- 
tabilis neccssaria et aetema esse debet : aiqm nifail abso- 
lute necessarium, immutabile et SBternum , nisi ens ase; 
ergo idea toO esse simpliciter , quae est regula omnis esse , 
\eri et pulcfari , est idea toO esse seu entis a se. 

92. PROP. IL IdEA rov ESSE SUIPLIGITER EST OBJECTITB 
£T INDEPENDENTER A AIENTE KOSTBA REAUS. 

Prob. 1* Nam idea ro3 csse simpliciter percipitur : alqui 
quidquidpercipitur, habet esse, siquidem nifailum per- 
cipi non possit ; ergo idea toO esse simpKciter habet esse : 
atqui hoc esse non est esse ipsius mentis. Nam hoc esse est 
nobis regula dijudicandi omnis esse omnisque veri et pul- 
chri : atqui ccrte "esse mentis nostrae non potest nobis 
esse talis regula ; tum quia judicando aliquid ut esse aut 
verum , non illud referimus ad es^e mentis nostrae ; tum 
quia ipsum esse mentis nostrae juxta illud esse judicamus; 
ergo idea toO esse simpliciter est objective et independenter 
a mente nostra realis. 

2"* lUud est objective reaie et ab esse ipsius mentis dis- 
tinctum , a quo mens ipsa in cognoscendo dependet , 
dirigitur ac perQcitur : atqui mens nostra in cognoscendo 
dependet ab ided tou esse simpliciter; (quae idemest ex 
dictis, ac ipsum principium contradictionis) cum vel in- 
lita cognitioni evidenler verae (qualis est hoc, quod esse 
non po§sit simul esse non^esse) consentire, ^videntoF 



Digitized 



byGoogle 



205 

fals^ dissentire debeat : ab e&dem dirigitur ; cum miQ 
hac norm& nmiquam scire possit , an \ermn , an autem 
fialsum apprehenderit : et demum perficitur ; nam mens 
per&itur cognoscendo« sed cognoscere non potest sine 
idea toO esse simplieiter praerequisita ad omncm cogni- 
tionem ; ergo idea toO esse simpliciier cst objective et in- 
dependenter a mente noshA realis. 

3* Idea to5 esse simpliciter ex Prop. prsBced. est idea tov 
esse ye\ entis a se : atqui ens ase est ens realissdmum ; ens 
vero realissimum ex ipsa notione sui subjectiY& CTincitur 
Becessario actu existere (1); ergo idea toO esse simplieiter 
6st objcctive et independenter a mente nostra realis et ne- 
cessario actu existens (2). • 

93. PROP. IIT, DeUS, IMPLICITE PER IDEAM roO ESSS 
SIMPUCITER , IM?.!EDIATE A RATIONE PERCEPTUS EST NORMA 
MIM^VA OMNIS COGNITIONIS OBJECTIVA. 

Froh. V" Idea toO esse simpliciter est norma omnis 
cognitionis : atqui idea tou esse Mmpliciier objective 
spectata est ens a se et liinc ens realissimum seu Deus , 
ergo Deus est nobis norma omnis cognitionis objcctiva. 

2* Idem ex S Thoma multiplici ratione probari po- 

(1) Orttolog. Part. fl. Sect 2. Cap. T. Prop. U et IIl., orffiscrli m Pag. 23» 
et 236 et seqq 

(2) Hoc ultimo argumento Kanlius propriis , ut ita dicam ; armis confo- 
ditur. Analysi cnim ipse procedit ; scd pcranalysin form» ipsius omnes 
nccessario ad ideam tov esse simplkiter reducunlur ; hoc vero t^ esse pcr 
«nalys in rursus invenitur esse ensase^ai ens a se ens realissimum ; hujus 
vcTO notio iterum per analysi^ reperijur esse ncceMario vel subjective 
falsa , Tcl evincere , ens realissimum actu existere. Vide Ontolog. loc. mox 
cit. Obj. tertiara, 3*.— Haic.ullimo argumento praesertim vclim ut insista- 
tur;proptcrca cnim illud in Ontologia omni vi argumentovum stabilivl ct 
contra omnis ^cneris cavUlationcs tulari copatus §viin. 



Digitized 



byGoogle 



20» 
test : ex multis «ufBciat hic duo arMmenfa soecialius 
tractare. 

a) Quarta ma sumitur, ail (1) ad probandam existen- 
tiam Dei, ex gradibus, qui in rebus inveniuntur^ Invenitur 
enim in rebus aliquid magis vel minus bonum et verum et 
nobile ei sic de aliis hujusmodi. Sed magis et minus dicuntur 
de diversis, secundum quod dppropinquant diversimode ad 
ali^idf quodmaxime est. Est igitur aliquid, quod estve- 
rissimum et optimum et nobilissimum et per consequm 
maxim ens (^go ens simpliciter). Nam (iu(» sunt mamme 
vera^ smt maxim^ entia. Unde ita : 

Quidquid cognoscimus» saltem implicite^ judicami» 
ens tale, Terum tale, pulchrum tale etq. i. e. magis yd 
minus ens seu esse, magis vel minus verum aut pul- 
chrum etc. : atqui ita judicare non possumus, quin per- 
cipiamus aliquid, quod maxime est, et ad quod illa talia 
diversimode appropinquare videamus ; ergo id, quod 
maxime est, maxiiHe verum aut pulchrum est etc, est 
nobis necessaria norma, varia entia, varia vera auf pul- 
chra etc. concipiendi ut talia entia, taUa vera aut piil- 
chra etc. Hoc autem est Deus, ergo Deus, et quidem im- 
plicite sub ide& roO esse simpliciter, veri aut boni simpli- 
citer etc. perceptus, estnobisnorma omnis cognitionis 
objectiva. 

6) Ad illud (2) : Secunaum Augustinum de Trinit. 
lib. 14, cap. 8, et lib. 15, cap. i. NmiL est majus memte 
HUAIANA Kisi DBU8. Sed veritas est major mente humand; alio- 
quinntens tudicaret de veritate. nune autmjudicat secwfir 

(i) Summ. TheoU Part. I. QusBSt. H. Arl. %; 
(2j toid. Part, I. Qu»st. XTI. Art. 0. 



Digitized 



byGoogle 



207 
dum m^itatm et Mn ieeundim seipsami Brgo solta Deui 
est verita^i ita, id ipsum affirmans, se explicat: Ad 
prtmum dicendum, quod anima non iecundum quamcunqui 
loeritatem judicat de rehus omnibus, eed sscimDUM veiiita-* 

TEM PRIMAM, Ilf QUAIfTUM BESClTAT IN BA (anlmd) SIGUT Ilf 

specdlo secunduu pruia nYTEixiGiBiLiA, 1. 6. sub form& 
principiorum rationis adeocrue sub ide& toO esse simpli- 
dter. 

*Ergo juxta S. Thomam ventas pnma est Deus, et baec 
yenias in mente resullat velut iil speculo; ergo menc 
illam yeritatem immediate percipit, et secundum eam 
judicat de omnibus ; ergo Deus ceu veritas prima imme- 
diate perceptus est menti norma seu regula omnium ju- 
diciorum adeoque et omnium conceptuum , cum con- 
ceptus omnis sit implicitum judicium. — ^Demum 

3* Omneverum (idemdic de pulchro, bono, jusfo 
etc.) eatenus tantum et secundum id verum co^nosci 
potest , quatenus et secundum quod est verum : atqui 
eatenus tantum et secundum id omnia vera sunt vera , 
quatenus et secundum quod participant seu assimilantur 
aut conformia sunt veritati absolutae et a se , seu Deo ; 
ergo eatenus etiam et secundum id tantum omnia vera ut 
vera cognosci possunt, quatenus et secundum quodper- 
cipiuntur participare seu assimilari aut conformia esse ve- 
ritati absolutse et a se seu Deo; erg^o Deus est norma 
omnis cognitionis objectivat, 

Atque haec est doctrina , quam apua aoctissimos Phi- 
losophos passim invenies. Ita inter alios probaliones nos- 
tras adstruit D. Thomas H\ ; Veritas rerum est^ secun-- 

{!) Swnrru TheoU Quiest. XVI. Art. 5. ad 3. 



Digitized 



byGoogle 



ao8 

dinn quod conformi^ur suo prmoipio , seiucct inldlectui 
divino. Et (1) : Si vero loqmmur de veriiate, secu:idum 
qnodest inrebus, sicomnes sunt vermundprimdveritate. 
cui unumquodque assimilatur secundum suam entitatem, Et 
sic licet plures sint essentice velformm rerum, tamen una 
est "ceritas divini intellectm ^ secundum Quam omnes res de- 
nominantur verce. 

Clarius etiam loquitur S. Augustinus mullis in loGis.> 
Sic in Soliloquiis (2) : Deus intelligibilis lux, in quo et.a 
quo ct per quem intelligibiliter lucent omnia. Et alibi (3) : 
Si ambo videmus verun% esss, quod dicisp et ambo videmm 
verum esse quod dico, ubi, quceso, id videmm? Nec ego 
utiqucin te, nectuinme, sedambo in ipsd, quce supra 
mentes nostras est, incommtUabili veritate. Iterum (4) : 
Aliudautem est ipsum lumen, quo illustratur anima , ut 
omnia vel in se vel in illo veraciter intellecta conspiciat : 
nam illudjdm ipse Deus est,... quo adjuta videt , quidquid 
etiam in se intelligendo videt. Deinum praiter pluiima 
alia (5) : Veniat in mentem illud^ quod intelligere appella' 
mus , duobus modis in nobis fieri : aut ipsd pcr se ments 
atque ratione intrinsecus ; ut cum intelligifnus esss ipsum 
intellectum (notiones evidentes), aut admonitiom a sensi^ 
hus, ut cum intelligimus essej;orpus. In quibus duobus ge^ 
neribus illud primum per nos, i. e. de eo, quod apudnos 
pstf Deum consulendo ; hoc autem secundum de eo^ quoda 
corpore sensuque nuntiatur , nihilominus Deumconsu 
intelligimus. 

(1) Ibiflcra, Art. 6 in corp. 
(J) Soliloa. 1. 

(3) Conf. L. 12. Cap. 25. 

(4) De Gcncsi ad litteram. LJb. if 
(?) Epi5iol, 13 ad Nebritliijin. 




Digitized 



byGoogle 



209 
4* Tandem quaa analysim totius nostrae hujus lluorl^ 
conficit S. Bonaventura (1) , dum docet : Volens igilur 
corUemplari Dei invisibilia quoad essentiw unitatem , primo 
defigat aspectum in ipsum esse et videat ipsum esse adeo in 
se certissimum, quod non potest cogitari non esse; guia 
ipsum EST purissimum non occurrit nisi in plend fugd nok- 
KSSE ; sicut et nihil inplend fugd esse. Sicut igitur OKNiifO 
MHIL nihil habet de esse , nec de ejus conditionibus ; sic e 
contra ipsum esse nihil habet de non-esse , nec actu^ nec 
potentid , nec secundum veritatem rei , necsecundum (Bsti^ 
mationem nostram. Cum autem non-esse pnra/to sit essen- 
di, non cadit in intellectum nisi per esse : ESSE autem non 
cadit per aliud , quia omne, quod intelligitur, aut intelli'' 
gitur ut non ens , aut ut ens in potentu , aut ut ens in 
ACTU. Si igitur m^-E^s non potest intelligi nisi per ens, 
et ens in potentia nonnisi per ens in agtu, et esse nominat 
ipsum purum actum entis , esse igitur est , quod primo 
cadit in intellectu, et illud esse est^ quod est purus actus, 
Sed hoc non est esse particulare^ quod cst esse arctatum , 
quia permixtum est cum potentid,... Restat igitur , quod 
ILLCD EssE EST EssE DiYiNUM. Mira igitur est ccecitas intel^ 
lectus , qui non gonsiderat illcd , quod prius yidet et sine 
Quo NiHiL POTEST COGNOSCERE. Scd sicut oculus intcntus in 
varias colorum differentias, liuxm, per quam videt ccetera, 
nm videt , et si videt , non tamen advertit : sic octdus men- 
tis nostrce intentus in ista entia particularia et universaba, 
ifjnim ESSE extra omne genus, licet primo ogcurrat menti 
ET PER IPSUM ALiA, tamen non advertit. Unde verissim^ ap^ 
parel , quod sicut oculus vespertilionis se habet ad lucem , 
ita $e habetoculus mentis nostrce ad manifestissimc naturce : 

(!) Itiner. mcnt. ad Deum. Cnp. 5. Pasr. 137. 



Digitized 



byGoogle 



210 
quia assuefaetus ad ienebras entiumet phaniastMta iensibi" 
lium, cum ipsam lucem summi EssB intuetur, videtur sibl 
nihil videre; non intelligens , qw)d ipsa caligo summa est 
mentis nostrw illuminatio; sicut quando videt oculus pu-^ 
tam lucem, videtur sibi nihil videre. 

Eandem doctrinam tradunt Qemens Alexand. (1), 
Minutius Felix (2) , S. Anselmus (3) , Fenelon (4) et ulti- 
mis temporibus Philibert (5) , D"^ de Bonald (6) , et re- 
cenlissime Q. Staudenmaier (7) 

(1) Ubro 7. Stromat. 

(2) In Octavio passim, 

(3) Monologio et Proslogio» Yide etiam synops. hist, phil. Period. H. 
Sect. 1. Epoch. 1.— 2. 

(4) De Vexistence de Dieu, Part» i. passim. 

(5) Philosophie der Aeltesten fUr denkende Philosophcn der neuesten 
Zeiten, Seelenleh^e von dem Menschen. Drittes Hauptstuck. 

(6) Recherches philosophiq. chap. 10, ubi inter alia hffic memoranda ha- 
bet : Ainsiy jene saurais assez le rdpdler, nous pensons l*4tre de Dieu dans 
les id^es gencrales^ mdme lorsque nous ne pensons pas & son existence , ou 
mime que nous la nionspar nos iddes parliculieres. Nous Vaffirmons dan» 
une languej en m4me iemps que nous le nions dans une autre ; nous pensom 
par lui, mhne lorsque nous ne pensons pas d, lui ; c'est la lumiire, que nous 
ne voyons pas et par laquelle nous voyons tous les ohjets ; c*est la vie , que 
nous ne sentonspas et quifait que nous sentons. II est le Dieu cach^, coin<* 
me ils*appelle lui-mSme : deus absconditus ; cachidans /e monde intellee* 
tuel, sous le nom db terit^ ; cach^ dans le monde physique sous le nom dk 
GAUSB ; cacM dans le inonde moral ou social sous le nom db pouvom ; cacM 
mSme au fond de nos cosurs dans VimmensitS de nos dSsirs et le vague de 
nosesp&ances. En lui nous vivons, puisquHl est lep^e de la vie ; en Im^ 
nous notis mouvons, puisquHl est lepremier auteur du mouvement; en hii 
nous sommes, puisqu'ii est la source deVStre : m ipso vivimus, novEinm 

ST SUHUS. 

(7) In opere : Philosophie des Christenthumsy et in tractatu de existen- 
tii Dei edito in : Zeitschrift. fixr Theologie, Band. X. Freib. in Breisg. 
18A8 , ubi pa^. 27 paucis, sed energicis verbis ita habct : « Das absolute 
Sein der Gottheit stellt als wahres wirkiiches Dasein auf urkraeftige 
Weise dcr Anschauung sich selber hin. 

Tandem egregie eandem rem evolvit Cl. A. M. in opere : De la perfec* 
iibilit^ humainCf liv. I. Cbap, 8. Pag. 60 et seqq. diccns : Uid^eet Va- 
mour de Vinfini et du parfait sont iout ce qu'il y ade plus primitif » dr 



Digitized 



byGoogle 



94, Sic 8tabilil& objectiva realitate ideae wv $s8e simph'^ 
ciier sequitur : 

!• Deum esse prmum principium omnis cognitio^ 
ni$ objectivum ; ideam vero Dei (sub idea toO esse simplir^ 
citer) principium subjectivum, (1) Nam a) illud est princi^ 

piu$ fimdamerUal dans notre inielligetice et dtms notre eaur, C*est Vidie 
de finfini qui nous faitjuger fbti tout ce qw nous voyons : c'est le senti* 
ment duparfait et du bien souverain qui nous fait trouver du vide et dt$ 
dfjigoHt dans tqus les biens ierrestres. 

Mais doii peut nous etre venue tidie d'une perfection supineure h tout 
te que nous voyons? Avons-nous pu concevoir Vid^e et Vamour du parfait 
etde Vinfini, nous qui partout n*apercevons que Vimparfait et le finif 
c^est-Mire, k n^ant psut^il ^tre, U fini peut-il devenir infinil Non^ a 
moins de heurter toutes les noiions fondamentales de la raison, je nepttis 
m*emp^her de reconnaltre vn 4tre%nfini qui soit VarcMtypc de cette id^e^ 
Vobjet de ce sentiment ; car ce qui n*est pas^ ne psut ^tre connu , wi senti, 
Mais cctte id^e, cette reprisentation de Vinfim qui est en moi^ est-elle dis- 
tincte de son objet? Puis-je^ sans admettre deux infinis, refuser de croire 
que c*est Vitre infiniment parfait qui se rend immidiaternent pr^sent d 
moi, quandje le congois^ et qu*il est Vidie m^me quej*ai de lui? 

Oui, quelque incroyahle que la chose me paraisse cVabord, tout me di" 
montre que Vid^e et le sentiment du souverain bien ne sontpas autre chose 
que Vaction de Vdtre souverainement parfait qui se rivHe certainement^ 
quoique d*unemanihre confUse, d mcn intelligence, et quipar cette vue at-' 
tache ma volont4 h sapoursuite, 

(1) Qximprincipium ex OntoL Part. III. Cap 1. Pag. 808 et 309 gencratim 
dicatur id^ quod continet rationem alterius, priacipiuin cognitionis conse<* 
quenter erit, id, quod cognitionis nostrce aliquam rationem coniinet, Ciun 
autem omnis cognitio includat in se et perceptioncm sul\jectiTam et ob« 
jectum perceptura, sequitur, duplex esse principium cognitionis , objecti- 
vum et subjectivum : — objectivum , quod contineat rationem, ob quam 
solam objecta reliqua' liant actu perceptibilia : — subjectivum, quod con- 
tincat rationem, ob quam solam subjectum percipiens fiat expeditum ad 
actu percipienda reiiqua objecta. Ast cum mens, etiamsi actu expedita es- 
8ct ad percipiendum , percipere tamen actu non posset , nisi objectum sit 
actu perceptibile, patct, ^ad cognitioncm quamcunque principium cogni« 
tionis utrumque, tam objcctivum, quam subjectivum, ita indivisim con-> 
currere« ut quamvis objectiYum stare possit sine subjectivo , non tamen 
subjectivum sine objectivo : qoemadmodum objectum ipsum, i. c. ro esse 
simpliciter, est in se cognoscibile , etiamsi nuUa adsit actualis cognitio ex 
parte meniis , tamen non potcst esse actualis cognitio ex parte mentia 
sine ilio objecto , i. €• sine 7» csse simpliciter, Unde etiam idea ipsa 
sola rcC csse simplicitcr dici potcst iotale principium omnis cognitionis. 



Digitized 



byGoogle 



212^ 

pium oijeetivum omhis cognitionis^ quod per 8C ipsum 
immediate noscitur et intelligitur , et per quod solum cse^ 
tera omnia cognoscuntur et intelliguntur : sicut lumen 
physicum est principium objectivum omnis visionis phy- 
sicae » quia ipsum ab homine organice vidente videtur per 



quia idea hnc, ut principium subjectiTum, ex naturi su& necessario con-* 
connexa est cum principio ol\jectivo, ut adeo utrumque in subjectivo in* 
Tolvatur. 

Idem dic de principio certiiudinis, Namque principium certitudinif 
(Log. Appl. Sect. IV. Pag. 170) cst illud primarium motivum, quo quili- 
bet homo infallibiliter judicare potest de existenti^ caeterorum motivo- 
rum eteorum cum veritate necessari& conncxione , et quo consequenter 
ultimato impellitur ad adhaerendum veritati cogniUe seu ad certitudinem. 
Ast hoc primarium motivum, cui omnia cstera motiva innituntur, ut pa- 
tct ex ips4 expositione criteriorum veritatis, est evidentia ihhediata, sea 
lUHEDiATUs niTUiTUS ! rem ita esseet aliter esse nonposse : applicatus ad 
principia rationis et maxime ad primum eorum, i. e. ad paiNciPiUH con- 
tradictionis, a quo formi magis , quam sensu differt. Etenim : res , qtuB 
€stf itaesty ut est, et nonpotest simul esse aliter^ et : nihilpotest esse si* 
mul et non esse : adeoque etiam intuitus : rem ita esse et aliter esse non 
posse : ct intuitus : nihxlposse essesimul et non esse ; nt patet , re ipsi 
idem sunt. Itaque bvidentia ihubdiata , praerequisita ad omnem aliam 
evidcntiam.etiDEA pbincipii contbadictionis identificantur. Sed t(2ea pn>H 
cipii contradictionis realitcr est idem ac idea t9v esse simpliciter^ utpota 
quos, utad varias cognitionesapplicabilissit, formuld, quddam expressaeun- 
dcm actum mentis denotat ac ipsa notio principii contradictionis. Utr^que 
enim ided esseMn^ixa, quod ita percipitur esse, ut non possitpercipi non 
esse : et utraque de facto praelucet et prselucere debet , ut sivc alia motiva 
sive motivorum cum veritate connexio cognosci possint. Ergo cum eyi- 
dentia ihhediata et prima, pnerequisita ad omne aliud motivum certitu* 
dinissits= iDEiB pbincipii contbadictionis : idea auteu pbincipii contba- 

DICTIONIS == IDE^ rov ESSE 6IHPLICITEB ; sequitur, EVIDENTIAH IHMEDIATAX 

esse=iDE£f0u ESSE siHPLiciTEB immcdiate perceptse. Ast idea 7«v esse 
simpliciter est neccssario connexa (cx dictis suprade principio cognitionis) 
cum rco ESSE sihpliciteb ; ergo cum ro esse simpliciter sit principium ob* 
jectivum^ idea autcm cjusdem principium subjectivum omnis certittAdinis 
(uti statira Pag, 214 — ^^ cxplicatur) sequitur, ideah to3 esse simpliciter, ad- 
eOquc evidentiah ihhediatau esse totale principium Certitudinis, qoia 
hxc idca^ ut principium certitudinis subjcctivum, ex natur& 8u& necessario 
involvit principium objectivum scu ipsum t^ esse simpUcitcr, cum idca 
nulla sit sine objecto, ol^jcctum autem hoc non possit esse mere subjecli* 
vum, sed cx ips^ notione evincatur esse objectivum* 



Digitized 



byGoogle 



m 

seipsum , ccetera autem omnia nonnisi per ipsum viden* 
tur : atqui Deus sub ide& toO essesimpliciler per seipsum 
immediate a ratione noscitur ,. caetera autem omnia (non- 
nisiper ipsum cognoscuntur et inleiiiguntur ; ergo Deus 
est principium objectivum omnis cognilionis (1). Dico 
omnis co^nitionis , etiam ejus , quae maxime mediata est 
et perratiocinia acquiritur. Nam nullum ratiocinium pos- 
fibile est sine principiis immediate notis seu sine princi- 
piis rationis : atqui principia rationis sunt ipsa idea rov 
esse simpliciter (2) sub formulis quibusdam intellectui 
nostro ad ratiocinandum accommodata ; ergo nullum ra- 
tiocinium adeoque nec uUa cognitlo per ratiocinium ac- 

quidta possibilis est sine ide4 roo esse simpliciter; ergo 

b) niud est vrincipium subjectivum omnis cognitionis ,^ per 

(i) Simili ratione etiam S. Thom. : Summ. Theol, PartA , qucBst. 84. art, 5. 
explicat , quomodo homo in rationibus seternis seu in Deo omnia cognos- 
catydicens i Aliquid in aliquo dicitur cognosci dupliciter. Unomodo^ 
sicut in objecto cognito , sicut aliquis videt in speculo ea » quorum imagi* 
nes in speculo resultant : et hoc modo anima in statu prcesentis vitce non 
potest videre omnia in rationibus cetemis; sed sic in rationibus cetemis 
cognoscunt omma beati , qui Deum vident , et omnia in ipso, — Alio modo 
dicitur aliquid cognosci in aliquo sicut in cognitionis prindpio « sicut si 
dicamus, quod in sole videniur ea , quw videnturper solem : et sic necesse 
est dicere, quodanima humana omnia cognoscat inrationibus cetemis, 
Nam » ut ibidem ait : Per ipsam sigillationem divini luminis in nobis 
amnia demonstrantur. Ast , quemadmodum , ut in lumine solis omnia 
TideamuSy prseter lumen solis requiruntur res sensibiles et visibiles , sic ut 
in lumine diyino res materialcs cognoscamus , requiritur impressio earum 
in sensus. Unde addit S. Thomas : Quia iamen prceter iumen intellectuale 
innobisexiguntur species intelligibiles a rebus acceptce ad scientiam de re- 
hus materialibus habendam ; ideo nonper solam participeUionem rationum 
mtemarum de rebus materialibusnotitiam habemus , sicut Platonid posue* 
runt, quod sola idearum partidpatio suffidt ad scientiam habendam, 
Unde Augustinus didt in 4 de Trinit. C. 16. Nuhquid quia pbilosophi 

DOCUIIXRTIS CERTIS8IM1S PERSUADBNT, JETERNIS RATIONIBUS OMNIA TEMPORALIA 
VIERI , PROPTERBA POTUBRUNT Uf IPSI8 RATIONIBUS PERSPICERE , TEL El IPSIS 
COLUGERE9 QUOT 81NT ANIHALIUM GENERA, QUiB 8EMINA SIN6UL0RUM ? NONME 
l£C 0MN1A PER LOCORUM AC TEMPORUM HISTORIAM QUiBSIERUNT, 

(i) Vid^ Lo^iQQm Pwm, Pagf.. 0% N» 63 et nolam. 



Digitized 



byGoogle 



214 
qaod mens expeditur et actu capax fit ad cognoscendum : 
atqui sineide^ToO esse mens semper maneret in actu primo, 
et per eam solam expeditur, ut ad actum secundum trans- 
ire possit seu proprie dictam et intellecttTam cogniticmem 
acquirere ; ergo idea toO esse eimpltcitrr est principiam 
subjectiyum omnis cognitims (1). 

2^ Deum esse pnncipitm (mnis eertitiulinis objeetivum ; 
ideam vero Dei (sub idea toiI esse impliciter) esse principium 
subjectivum. Nam a) Principium objectimm omnis certi- 
tudinis est illud , quo non percepto nec ullum motiTum 
nec ulla motiyortm cum Teriiate connexio cognosci et 
intelligi potest : alqmT^essesimpliciter seujDeo nonpeN 
6epto nec ullum motinun nec uUa motiyorum cum veri- 

tate connexio cognosci et inteUigi potest; ergo b) 

Principium subjectivum omnis certitudinis est illud , qao 
mens actu expedita fit ad intimum intuitum rem ita esse 
$t aliter esse non posse , seu ad actu cognoscendum et 
motiya judiciorum suorum et eorum cum veritate con- 
nexionem : atqui sic expedita mens fit per ideam roo esse 
simplieUer seu;|^ principia rationis inmiediate percepta; 
ergo,*.,, (2). 



(1) Egrregie idearam nataram et ori^nem exponit , et demnm ex sni 
theori& kleam Dei tanquam princrpinm transcendentale omnis cognotionis 
et Tolitionis deriyat Qar. Fr. Ant* Staadenmaier, Prof. Theol. in UniTcrsit. 
Fribarg. Briag. in opere suo eruditissimo : Lie Philosophie des Christen' 
ikums oder Metaphysidi der EU Schrifl, — Erster Bd. Lehre van der 
Idee» 

(2) Atque hanc Teritatem , ctsi non penitios eyolvcrint , tamen rationali 
quodam instinctu senseront tam Socrates , asserens f rationem humanam 
dlYinitatis participem esse : finixn «d ^iw Xcnoph.<Mcm. 1. 4 ct lY, 8 ; 
quamCicero, deLegib. 1, 7, dicens : Prima Imfimiscum Deo ratimis 
societas : ct Qucest. Tuscul. 1, 36 : Ergg wwrmfUt ego dioOf dMrms 
est, ut Euripides audet cficwv, Deus est. 



Digitized 



byGoogle 



m 

d5. II. Qaoad ideas sensuales ita ratiocinamtir ; 

Idea sensuales sunt dbjective reales , seu certi sumus 
(certitudine non solum naturali , sed etiam philosophicd 
et scientifica , cujus ultimam rationem redderp possimus) 
corpora per eas repraesentata actu et talia existere , qualia 
per ideas sensuales percipiuntur , si validaB et scientifice 
cognitaB sint probationes in Criterio sensuum externorum 
vel sensAs intimi (1) allatae ; hae autem probationes sunt 
Talidse et scientifice cognitae , si a) principia » quibus inni» 
tuntur , non sint fatalis quaedam necessitas mentis sic con-* 
dpiendi seu merae formae mentis sine objectiva realitate , 
4sed noscantur objectiye realia ; et si 6] invincibilis illa 
propensio referendi sensationes ad corpora ut achi ferien- 
tia sensus nostros sit reflexa et cujus ratio reddi possii« 
Atqui 

a) Principia, quibus innituntur probationes ibi allatsB 
sunt principia rationis (2) , qua ex dictis reaUter sunt 
ipsa idea roo es$e simpliciter formulis quibusdam expressa; 
^go sicut hsBC , ita et illa sunt objectiye realia , u^te 
ipsa veritas absoluta seu Deus sub idea toO csse simplici'' 
ter immediate perceptusj 

l) Invincibilis illa propensio est reflexa; ejusque ratio 
exsupradictis haec reddi potest et debet ; menti occasione 
scnsationis ita intime praesens sisti vdesse simpliciter\, ut yel 
mvita iUud percipere iUique vel necessario assentiri, vel 

r (1) Logi Applic. ParU U* sect. 3« cap 2 et 8. pagp. 130 et seqq. et 135 «t 
•eqq. 

(2) Principia rationis omaia fundaotur in prindpio contradictionis et ad 
liQc tanquam ratione prius et primum facile reducnntnr : principium au* 
tom contradictionis et idea toH esse simpliciter ideatificantur |: er^o hfS9 



Digitized 



byGoogle 



216 
ralionalltati suse nuntium remittere debeat. Rationalita^ 
tis enim est cognoscere ; scd mens cognoscere non . po- 
test non percepto t« esse simpltciter ; ergo sine perceptione 
ToO esse simpliciter nec rationalis esse potest. 

Ergo idece sensuales sunt objective redles^ et qua tales 
etiam contra Kantium , utpote per analysim earum, pro- 
batae 

96. III. Quoad conceptus stricte dietos seu ideasuntver* 
saUs ita ratiocinamur : 

!• Conceptus isti exhibent nobid essentias sive meta- 
physicas sive physicasin abstracto seu possibilitates re- 
rum : atqui possibilitates rerum realiter spectatae sunt ipsa 
essentia divina , qua imit?d)ilis ad extra seu qua exempla* 
xis omnium creabilium (1); ergo cum Deus seu ens rea- 
lissimum ex ipsi notione sua evincatur actu existere , 
etiam hi conceptus objective spectati evuicuntur realiter 
csse ipsa essentia divina (2). 

2* Tum conceptus possibilium , tum idea entis reahs- 
simi involvil in se necessario objectivam realitatem con- 
ceptuum universalium , et quidem 

a) Conceptus possibilium. Nam id concipimus ut possi- 

(1) Vide Oniol. Part. I. Cap. 2. et Part. H. Sccf. l.Pagr. 202 et icqq. ct 
tlictseqq. 

(2) Mallebranche asserit, nos ideas et possibilitates rernm immediate 
txdere in ipso Deo. Non^nostra haec sententia est. Ex supra dictis enim pa- 
tct, conceptus rerum possibilium et uniTersales formari ab intellecta per 
abstractionem ex ideis sensualibus. Sed hic quaestio non cst, quomodo ad 
idcas rerum univcrsales peiYeniamus, sed an istas idese seu conceptus ge- 
nerici semel ex idcis sensualibus formati etiam ut sic seu ita in abstracto 
considerati habeant objectiram realitatem seu esse aliquod ab csse mentis 
nosti-ae distinctum : et ad hanc respondemus , eos objectivc spccUtos rca- 
litcr (non tamcn formaliter) esse ipsam entitatcm divinam ut intelligibilem 
fcu imitabilem ad extra. 

Cavcndum hic tamcn , na idc9f » quas nos habemui abstracias, ctiam a 



Digitized 



byGoogle 



217 
bile » quod existere potest ; sed nilnl existere poM , Xnd 
fiit vist quae existeniiam dare possit : nulla autem Tis exi^ 
stentiam dare potest , nisi noscat et intelligat id » cui exi^ 
stentiam dare yelit ; ergo nihilexistere potest, ni^ sit vis 
intelligens ; ergo conceptus fossibilium involvit in $e na^ 
tionem vis intelligentis. 

Porro brec vis est infinita. Nam inprimis est vis a ie : 
si enim non esset a se , esset ab alio^ adeoque et ipsa pos-» 
sibilis fuisset ; crgo non esset ultimata ratio possibilium. 
Dein possibilia iia concipimus possibilia , ut nunquam 
tantum numerum entium existere concipere possimus , 
ultra quem non plura continuo alia possibilia in indeii* 
nitum concipiamus ; ergo conceptus possibilium involvit 
noiionem raiionis sui infinitse. Si enim raiio possibiUum 
Bsset finiia , finiio solum numero possibilium sufficeret , 
ultra quem aliis possibilibus existeniiam dare non posset ; 
ergo hsec non essent possibiliat quia ob defecium raiionis 
8ui existere non possent : aiqui impossibile nobis est con- 
cipere numerum possibilium esse finiium , quia quod ut 
bis possibile concipere possumus , necessario in indefini- 
tum possibile concipimus ; ergo vis seu raiio possibilium 
est infinita» et ex prsecedenii intelligens ; ergo conceptus 
possibiliuninvolvit in se nodonemrationisseuentis infinite 
iHfelligentis. 



Dco puteraus conci^ in stata abstractionis et in genere. Dens enim noa 
habet ideas abstractas^ sed cum possibilitates omncs individuae sint in Deo 
qu& ideas exemplares rcrimi crcabilium, gcnerics autem notse simul cum 
liotis^ individualibus constituant cujusvis individui possibilitatem, uti v. g 
notae genericae animalitatis et rationalitatis simul cum notis Petro pro- 
priis Petrum possibilcm, sequitur, etiam hos notas , quae a nobis in abs- 
tracto condpi ponunt, in Dco contincri inclusas in ipsil idel possibilitatis 
indlTiduorum» 

II 19 



Digitized 



byGoogle 



218 
Sed ens infioits intel%exi9 nosdt mtnA in se eogbOi» 
cibilia adeoque omnia pos»biUa ; ergo mmsi possibilia ttt 
intelleeta et cognita existunt realiter in intellectu infinito, 
Jam vero conceptue uniYersales exhibent nobis jposaibi- 
lia ; ergo ilt concejdtu ex ipsa noiione poisibilium emncunr 
' tur esse objective reales. 

. t ] Jdea entis realissimi. Nam ens realissimum ex no- 
tione sua habet omnes perifectiones ; ergo habet etiam 
libertatem. Sed ens realis^um, utpote ens a se et ne- 
cessarium , non potest esse liberum ad intra siye quoad 
amorem sui et odium mali etc, , siye quoad modos pro- 
prie dictos ; ergo est liberum ad extra. Sed libertas ad 
extra inyolvit potentiam creandi, potentia creandi autem 
intelligentiam creabilium adeocjue notionem possibilium : 
ergo idea entis realissimi involvit actualem et sBternam , 
quia enti realissimo essentialem , notionem possibilium ; 
ergo cum hffic sint objecta conceptuum stricte dictorum , 
hi conceptus ex ipsa notione entis realissimi evincuntur 
esse objective reales (1). 

Insuper notio entis realissimi involvit non tantum intel- 
ligentiam , sed etiam intelligibilitatem adsequatam ipsius 
essentise» Nam inprimisclarum est^ ensrealissimum, utsit 
realissimum, debere cognoscere omnia possibilia Jam vero 
in cognitione suanonpotest dependere ab alio ; dependeret 
autem a possibilibus , si ea ut a se dLstincta cognosceret ; 
#rgo cognoscit ea ut indistincta a sa seu ut secum identifi- 
cata ; ei^ ens realissimum non est tantum intelligens, sed 
oecessario ex ips& notione sa& etiamintellij3^ile secundum 

(i) Gonf. ntalonileitresm^tidiedetinfni^ ^est.n. $i:Ialraa 

d*unc lettre 9ur la rdfutation de Spnosa, 



Digitized 



byGoogle 



210 

exemplaria creabilium seu secundum omnia possibilia ; 
ergo hsec sunt ipsum ens realissimum qua intelligibile ; 
ergo cum sint objectaconceptuumstricte dictorum, hi ex 
ips4 notione entis realissimi evincuntur esse objectiye 
reales (1). 

Atque ita et origo ct objectiva realitas omnium cogni- 
tionum nostrarum exposita et summatim probata est. 

97. Juyat tamen , cum surami momenti res sit , totam 
theoriam in pauca verba conlraclam quasi sub uno con- 
spectu ob oculos ponere. 

Agitur hic maxime contra Idealistas, quorum panlheis- 
tica doctrina totam fere hodiedum ubique philosophiam 
inficit. Notum est nempe , empirismum Lockii seu eam 
doctrinam, quaB omnes nostras cognitiones a sensibus de-* 
rivat , ultimo jam seculo ita evolutam esse , ut primo in 
materialismum et dein etiam in absolutum scepticismum 

(1) Bogari hic posset , quomodo Dens possit esse intelligibilis secandam 
possibilia. Consulamus ejus imaginem, hominem* Homo, T.g. quiarti 
horologiariae dat operamy notiones ▼ariorum successiTe horologiorum to- 
, tiusque eorum internse construclionis acquirit. Notiones autem sic acqui- 
sitos identificat, ut ita dicam, cum esse animse suae , et anima notiouibus 
istis sic instructa fit relate ad has noliones intelligibilis ita, ut ille, qui eas 
notiones habet, idem intelligat in se, quod alter, qui eas notiones nondum 
habet, non posset intelligere, nisi ex horologiis exhibitis et diligenler exa- 
ininatis. Sic nostrftm omnium anima est inteUigibiUs quoad litteras , quia 
barum inteUigihilitatem nobis comparavimus et cum anim^ nostri quas» 
identificftvimus. Jam vero, quod nos quoad paucas notiones et solum per 
«cqnisitionem habemus et habere possumus , hoc ens reaUssimum ex ipsi 
notione sak quoad omnes notiones et per essenUam habere debet. Nam 
certe ens noUonibus sic instructum est perfectius, quam ens , quod poten- 
tiam solimi habet acquirendi notiones ; et ens , quod non indiget acqui- 
Tere, sed in csscnti4 sui habet totam inteUigU^iUtatem omnium rerum, est 
p«rfectiuf ct plus esse et reaUtatis habet , quam ens , quod indiget acqui- 
ffcre ; crgo cns realissimum, utpote omnes esse omnemquc reaUtatem et 
Sjfik notioae »u4 ia f^ c^wl^^W «xip»! iwti^ll© Ittlf «»t etiwi MW. 
mio intelUgibile, 



Digitized 



byGoogle 



220 
abierit. Huic se opponens Kantias ita empirisnium e( 
pullulantem inde materialismum refulayit , ut non modo 
ipse scepticismum non evitaret , sed ut simul ansam prae- 
beret , ut in alterum extremum , i. e. in idealismum abso- 
lutum , subjectivum vel objectivum , autotheismum \e] 
pantheismumidealem turmatim abiretur. Cum enim Kan- 
tius ex un& parte probasset , notiones nostras transcen- 
dentales et necessarias ab objecto seu ab experientia nobis* 
advenire non posse > cx alterd autem parte doceret , no- 
tiones istas essc formas menli nostrse]a priori inhserenles , 
ex quibus , cura ipsae objective reales probari nequeant , 
etiam nihil aliud objective reale cognosci vel probari 
possit; quoistio iila magna orta est : quomodo a subjectivo 
transiri possit ad objectivum , i. e. quomodo scientifice ab 
idea subjectiva possimus pervenire ad certo cognoscendam 
objectivam , nolionum eliam transcendentalium et neces- 
sariarum , realilatem. Ex qua quaestione male seu potius 
nullatenus soluta , cum omnis perversa modsrna philo- 
sophia ortum duxerit , oper© pretium erat , illius soluUo- 
nem et quidem in sensu adversariorum tentare. Qua in re 
hanc viam sccuti sumus. 

A. Kantius admittit , et vcro cum ipso omnes ; nisi 
plane sceptici esse et impossibilitatem omnis etiam mere 
subjeCtivJB scientiae proclamare velint , admittere debent z 
judidaanalytica , i. e. , ea » quae in ide& subjecti inclusaia 
habent ideam praedicati , esse necessario subjective vera. 
Ergo si aliqua reperiatur idea analytica, quse - a) non possit 
esse subjective vera, quin objectivam realitatem habeat , et si 
— b) haDc idea simul ea sit , quae possit esse et ex analysi 
cognitionum probetur esse norma omnis cognitionis etprin^ 



Digitized 



byGoogle 



221 
ciptum omnis certitudima : qusstio ista soiuta esset. 
Atqui. 

B. Idea hcec analyttca est idea rou e$$e smpliciter. Nam* 
que haec idea 

a) Non potest esse subjective vera, quin objective realis sit. 
Etenim idea toD esse simplicUer est idea entis a se; cum 
omne , quod concipilur esse ah alio^ non possit concipi 
simpliciter esse : idea aulcm entis a se involvit in se ideam 
entis realissimi (pag. 223. n** 27); idea vero erUis realissi^ 
mi involvit in se actualem existentiam (pag. 236 et seqq.]. 
Ergo idea toO esse simplicitcr involvit in se actualem exis^ 
tcntiam seu objectivam rcalitatem; adeoque hcec idca non 
potest esse subjective vcra, quin sit objeclive rcalis. Ast heec 
idea etiam 

b) Ex ipsd analysi cognUtonum probatur esse norma 
omnis cognilionis ct pnncipium omnis certitudinis. Nempe 
norma omnis cognitionis cliam transcendentalis et neces- 
sariaj, et principium omnis certitudinis cst ipsum princi^ 
pium contradictionis seu idea vel notio, nihil posse esse si- 
mul et non esse (pag. 211, nota 1) : atqui principiimi con- 
tradictionis seu idea isla : nihilposse esse simul et non esse : 
est ipsa idca tou essc simpliciter sub formula quadam ex- 
prcssa {Log. Pur., pag. 53). Ergo ha;c idea est nobis 
norma omnis cognitionis et principium omnis certitudi- 
nis. Et vero 

Quidquid concipimus, concipimus ut esse, ut verum, 
ut justum, ut pulchrum et hujusmodi ; et quidem ut ma- 
gis vel minus esse, magis vel minus venim, justum, 
pulchrum etc. atqui ita concipere non possumus, quin 
implicitejudicemus, illud, quod concipimus , esse con- 
formc , et quidem magis vel minus conforme t^ esse » 



Digitized 



byGoogle 



222 
f& vero, TMJusto simpUciter etc.; ergo ri esse^ ro ▼erom; 
justumt pulchrum simpliciter etc. est nobisnormaomnis 
conceptus. Jam autem rh verum, to justum, et pulchrum 
simpliciter, uno \erbo, omnis perfeclio, quae dicitui 
simplex seu quae concipitur sine ullo defectu, estipsum 
To esse simpliciter, Ergo idea toO esse simpliciter sub di- 
verso suo respectu est nobis inprimis norma omnis cognu 
tionis (Vide pag. 203 et seq. Prob. 2,-a). Dein 

Sine notione htk : nihil posse esse simul et non esse : nulla 
pbilosophica certitudo possibilis est. Etenim, si quid esse 
simul et simul non esse posset^ etiam cogitarc, existere 
quis posset et simul non cogitare, non existere, idea prae- 
dicati contineri in idea subjecti et simul non contineri etc. 
Ergo non admissd veritate hujus notionis seu principii 
contradictionis nulla ne analytica quidem notio seu ne 
analylicum quidem judicium ut verum admitti, adeoque 
nidla certitudo haberi posset (admittere enim veritatem 
est ei adhaerere aut de ea certus esse) : ergo huic principio 
ultimato innititur omnis certitudo tanquam fundamento. 
Atqui principium contradictionis seu notio ista : nihil 
posse esse simul et non esse : est idem ac idea toO csse sim^ 
pliciter. Ergo sine hdc ided nulla certitudo^ et huic tan^ 
quam fundamento et principio ultimato innititur omnis 
certitudo, 

Ergo demum ha:c idea tou esse simpliciter ex ipsd ana^ 
lysi cognitionum nostrarum probatur esse inprimis norma 
omnis cognitionis^ et dein principium omnis certitudinis^ 

Jam verohajc idea ex a) non potest esse subjective vera, 
quin sit objective realis : ergo norma omnis cognitionis et 
principium omnis certitudinis necessario non modo siibjec^ 
tivd veritate , scd et ohjectivd 7'ealitate 



Digitized 



byGoogle 



223 

' Ergo etktn ea, qa<B huic idecB innttuntur m per eam 
probantur, eddem et veritate et objectivd realitate eddemque 
adeo philosdphicd certitudine gaudent. Quam in rem licedt 
nobis hic uti eommuni quddam ciomparatione. Sit aliquis, 
qui somniet, se cum lumine accenso perlustrare suuni 
cubiculum : hic ntique cognoscere nequit, quid realiter 
in suo cubiculo sit , siquidem , sicut lumen , quocum per- 
lustrat , sic ea , quae perlustrantur, sint mere subjectiva 
mentis somniantis phantasmata. Ast idem , si -vigil re- 
flexe in su4 manu videt lumen accensum , ila quidem , 
ut de ejus luminis ' objectiy& realitate dubitare absolute 
non possil , etiam de objectiva realitate eorum , quae me- 
diante hoc lumine percipit , necessario SBque certus erit. 
Atqui applicatione facta conditio somniantis est conditio 
eorum , qui per formas mere subjectivas res se percipere 
autumant : conditio vero vigilis est conditio eorum , qui 
reflexe tam normam omnis cognitionis, quam principium 
omnis certitudinis ita intelligunt, ut de objecUv& eorum 
realitate dubitare absolute non possint. 

Ergo deomnibus, queectmque per evidentiam sive immC'- 
iiatam, sive mediatam (adeoque per sensum intimum , 
sensus externos, auctoritatem, sensum natursB commu- 
nem atque per legitima ratiocinia) refleae cognoscimus, 
philosophicam et vere sdentificam certitudinem obtinemui 
tam quoad subjectivam eorum veritatem, quam quoad objec* 
tivam realitatem, 

Ergo quaDstio illa : quomodo a suhjeeiivo transiri possit 
ad objectivum : quoad oinnes nodtras cognitiones summa* 
tim cxplanata et soluta est per ipsam analysim ideae toO 
esse simpliciter et cognitionum no^trarum. Jam vero , si 
originem spectes. 



Digitized 



byGoogle 



G. Idea roO esse simpliciter, uti tam ex hic dictis pa- 
tet , quam ex Art 2 hujus capitis coUigitur , necpie tan- 
quam forma menti inhaerens spectari potest» neque est 
proprie loquendo innata , neque actiyitate mentis producta 
seu formata, neque per sensus proxime vel remoteacqui- 
sita, sed ratio Toesse simpliciter percipit immediate, et 
quidem , saltem reflexe , occasione sensationis, et praeci- 
pue occasione sermonis seu verbi humanl. 

CAPUT IIJ 

De origine appetitKmum» 

98. Nihil , qua njinil , uti non percipi , ita nec appeti 
potest , ergo quidquid appetitur , appetitur ut esse seu ut 
bonum (1). Bonum autem relate ad hominem est duplex , 
sensitivum et rationale. Homo nempe , utpote composi- 
tumsubstantiale , constans ex animalitate etrationalitate , 
pro diversitate substantiarum , ex quibus componitur, 
diversas etiam habet appetitiones : animales , quatenus 
instinctu quodam bono corporis sui consulere satagit ; et 
rationaleSf quatenus cum advertentid rationis et hinc cum 
cognitione finis bono sive corporis sive animae providet. 

Porro appetitiones animales, sicuti in brutis , ita et in 
homine , originem ducunt ex sapienti dispositione Dei , 
qud natura animalis ita constituta est , ut per stimulos 
animales (2) proprise conservationi studeat et ad finem sibi 
prsDfixum dirigatur. 

.Verum hic hominem maxime circa nobiliorem sui par- 

<l) Vidc Ontol. Part. I. Cap. 4. Pag, 209 

(2; Psycholog. Empir. ParU U. Cap. 1. Paj. 8« et seqq. 



Digitized 



byGoogle 



225 
tem t i. e. circa animam rationalem consideramus • ct 
hinc in ejus appelitiones , qua humanas[seu rationales , 
qnae proprio nomine volitiones vocantur , pnecipue inqiii- 
rendum nobis est, Qua in re ita procedemus, ut 1* in 
principium Yolitionum humanarum, et 2** in finem et 
destinationem hominis ex volitiohibus ejus eruendam dis- 
tinctis articulis inquiramus. 

ARTICCLUS PRIMTJS. 
De principio volilionum kumanarum. 

99. Principium in actibus humanis duplcx invenitur , 
suhjectivum scilicet el objectivum ; unde , ut origo volitio- 
num humanarum, quantum brevitati consulendo fieri 
potest, elucescat, ulrLUiquo carum principium est expo- 
nendum. Est aixlcm prtncipium subjectivum omnis volitic- 
nis volitio boni sitnpliciter et conseqaenieT principium ob^ 
jeotivumesl ipsum hoc bonum simpliciter seu Deus sub idea 
boni simpliciter implicite perceptus : id quod tolidem pro- 
positionibus probabimus. 

lOO.PROP. I. Principiumscbjectivum omnis volitiokis 

SST VOLITIO BOM SIMPLICITER. 

Prob. lilud est principium subjectivum omnis volitio- 
tus, quo mcns cxpeditur et actu capax fit ad ponendas vo- 
Ktiones : atqui sine volitione boni simpliciter mens non 
posset vcUe quidquam aliud (1), et per eam solum expedi- 

(l) Id qnod ferc per se Jam illucescit, et ex analogi appelilione animali 
inlcUigi ctiam clarius potest. Etenim intelligimus, nos v. g. carncs vcl 
pancm non i)ossc appetere, nisi generatim appetitum habeamus alimenti. 
Qucmadmodum itaque famelicus aliquis simplicitcr in cibum tcndit, et so- 
lumperbanc suain tendentiamin cibum generttim exj^editur etactucapax 



Digitized 



byGoogle 



226 
(ur et actu capax fit ad ponendas Tolitioiiesparticulares; 
ergo principium subjectivum omnis Yolitionis est voUlio 
boni simpiiciter'. 

Prob. Min. Nam volui\{as in volitionibus suis necessa*» 
rio tendit in bonum : atqui 'non potest tendere in bonum 
aliquod tale^ quin tendatin bonum simplidier ; ergo»«... 

Dico 1* Voluntas necessario tendit in bonum. Volitio 
enim est determinatio spontanea voluntatis ad aliquid ; 
cum nihil > uti non perceptionis , ita nec volitionis objec- 
tum esse possit ; atqui h(»c\ aliquid dcbet esse bonum. Na- 
tur4 enim sua ens quodvis quoBrit, quod sibi convenit 
statumque suum perfectiorem reddit (1) : atqui id , quod 
reddit statum entis perfectiorem , est bonum entis : 
crgo ens quodvis quaerit sibi bonum, adeoque omnis 
volitio necessario tendit in bonum. 

Dico : 2** Volitio rion potest tendere in bonum tale, quin 
tendat in bonum simpliciter. Omne enim bonum preeter 
bonum simpliciter est bonum tale : atqui prius estper- 
cipi bdnum simpliciter , quam bonum tale (2) ; ergo in 



fit adappctendumhunc tcI illum cibura in spccie : sic anima rationalisfa- 
mclica quodammodo tendit in bonum simpliciter , et per hanc saam teu« 
dcntiam solum expeditur et actu capax (it ad alia bona talia in specie ap- 
petcnda. 

Atque hinc etiam illucescit , Tolitiones boni talis non fieri nccessarias, 
«ed mancre liberas , etsi volitio boni simplicitcr sit necessaria et neccssa- 
rio pracrequiratur tanquam conditio, sinc qua non possimus Telle boniun 
aliquod tale. Quemadmodum enim appetitus in cibum in gcncrc (ctsi nc- 
cessarius csset) nccessario praerequisitus non impedit libertatem eligcudi 
carnem potius, quam panem vel aliud quid in particulari : ita a pari to- 
litio boni simpliciter nccessaria non impedit UberUUem eligcndi int^^na 
talia hac vel iilud. 

(1) Psjjchol. Empir, Part. If. Cap. !. Paj. 34 ctscqq, 

(2) Capitc praiccclenli, Art. 2. Prop 1. Pag, 182 ct seqq. 



Digitized 



byGoogle 



227 
omni percfiptione loni talis neccssario praepercipitur 60- 
num simpliciter. Unde ita : Impossibile est , ut velimus 
bonum tale , quin yelimus bonum simpliciter. Ratio 
euim, curvelimusbonum tale, est, quiabonum cst : at« 
quibonum simplicitert boc ipso» quod nonsitnisibonumt 
eminenter continet hancrationem volendi, et quidem ita» 
ut nulla adsit nec adesse possit ratio nolendi vel non vo* 
lendi ; ergo , cum ad singolas perceptiones boni talis prse* 
percipiamus , saltem implicite , bonum simpiiciter , ad 
singulas etiam volitiones boni lalis prsvie et nccessario, 
saltem implicite , volumus bonum siinpliciter. Ergo vo* 
litio boni simpliciter , saltem implicita , pro^requiritur 
ad omnem aliam vdilionem, et per id solum, quod bo^ 
num simjdiciter necessaria velunus , expedimur et actu 
c^)aces iimus ad volitiones boni iilis. Ergo voiitio boni 
simpliciter est principium subjectivam omnis volitio- 
nis (1). Unde per se fluit 

(1) Con^rue ad istam et scgucntein propositionem conllunaBdam loqui- 
tupS. Thomas. Summ. TheoL Part. I. Quacst, 105. Art. 4, diccns : Virtus... 
voluntaiis se extendit ad bonum in miversali : est enim ejue objectum 
bonum wuversale^ sicut et intellecttis objectum est ens universale, Quod-' 
libetautem bonum ereatum est quoddam paHiculare bonum ; solus autem 
Deus est bonun% universale, Vnde et ipse soUts impletvoiuiUatemy et sufft" 
cienter eam movet ut objectum, Ubi, ut patet, S. Thoma^sid» bono et ente 
tmiversaH intelligit bonum et ens, quod universum sett omne bonum et 
umoersum seu »^06 esse tn se continet, adeoque idem , ac oos sub ri 
esse simpliciter vel sub t» bono simpliciter. Nec tamen cxinde scquiturt 
Toluntatcm, quaenaturalitcrethinc nccessariotenditad bonum simpliciter, 
proptti-ea necessario etiam tendere ad bonum aliquod portiealare. Nam 
^bonum simplicitcr desidcrat homo ut iincra, bona autem particularia ut 
imcdia, quonmi nullum dc se prrc cactcris cst absolute nccessarium. Hine 
tOtiamD. Thomas loc, cit. gucest. 60. art, 2. olt : Sieut intellectus coffnoscU 
principidnaturaUter^sic voluntas vultfinem naturaliter.Vnde voluntas na^ 
jturaliter tendit in suum finem ultimum : omnis enim komo naturaliter vutt 
be<Uitudinem» Etexhac mtunUi volimtate eaustmiur omnes aUes voimia" 
tes (▼olitiones), cum quidquid homo vult^ teUtpropter finem^ DileetiB 
igitur boni, quod homo imkiwtiter vutt sicut finem^ est ditectio futuraiis : 



Digitized 



byGoogle 



228 
101. PROP. 11. Peincipicm objbctivum onm voutkw» 

EST BONUM SIMPLICITER , SEU DECS 6UB VOUTIONE BONI 8IM-« 
PUQTEIl IMPUCITB VOUTUS* 

Proh. niud est prmcipium objectivum omnis volitio- 
nis, quod propter se ipsum immediate volumus, et per 
quod solum castera velle possumus : atqui bonum simpli- 
citer propter se ipsum immediate volumus, cum comple- 
tam habeat rationem, cur illud velimus, et nullam, cur 
nolimus aut non velimus ; per ipsum autem solum csBtora 
velle possumus ; cum caBtera in tantum solum velle pos- 
simus, in quantum sunt bona, bonum autem tale velle 
non possimus, non praevolito (ut ita loquar), saltem im- 
plicite, bono simpliciter ; ergo.... Egregie in rem nostram 
disserit S. Bonaventura (1) : Operatio mrtvtls electivm 
(voluntatis) attenditur in gonsiuo, judigio et desidebio. 
CofcsiLiUBi atUem est in tnquirendo^ quid 'sit melius^ hoc an 
illud : sed melius non dicitur^ nisi fer accessum ad opti' 
mum : accessus autem est secundum nuijorem assimilatio- 
ncm. Nullus igitur scit, ulrum hoc sit illo melitis, nisi 
sciat, illud optimo magis assimilari. NtUlus autem scit^ 
aliquid alii magis assimilari^ nisi illud c^gnoscat. Non 
mim scio^ hunc similem esse Petro^ nisi sciam vel cognoscam 
Petrum. Omni igitur consilianti necessario est zmpressa 
notitia summi boni, Judigiuh autem certum de consiliabi" 
libus est per aliquam legem, Nullus autem certitudinaliter 
judicat per legem, nisi certus sit, quod illa lex recta sit et 
quod ipsam judicare non debet. Sed mens nostra judicat de 
se ipsd : cum igitur rum possit judicare de lege^ per quam 

dileetio autem ab hae derivatai qum est honi^ quod diligitur propter fi- 
nem^ estdilectio electiva adeoque llbpra, 
(1) Uincrar. mentU ad Deum. Gt^p. 3, Pa^. 135. 



Digitized 



byGoogle 



229 
jtidicatt lex illa Buperior est mentB nontrA..., Nihildutem 
est superius mente humand^ nisi solus ille^ qui fecit eam. 
Igitur injudicando deliberativa nostra pertingit ad divinas 
leges, siplend resoltUione dissolvat. Desiderium autemprin" 
cipaliter est ipsius, quod maxime ipsum movet. Maximi 
autem movet, quod maxime amatur. Maocime autem amatur 
essebeatum. Beatum autem esse nonhabetur^ nisi per opti- 
mum et finem ultimum. Nihil autem appetit humanum de^ 
$iderium^ nisi summum bonum vel quod est ad illud, vel 
quod habet aliquam effigiem illius. Tanta est vis subimi 

BONI, UT MIHIL NISI PER IIXIUS DESIDERIUH A GREATURA POSSIT 

AMARi. QucB tunc falHtur et errat^ cum effigiem et simth 
lacrum pro veritate acceplat (1). 

^Ex dictis patet, originem Tolitionum repetendam esse 
ex naturali animse humanse constitutione, qua ad bonum 
simpliciter appetendum necessario fertur. Verum ex hac 
naturali animae comparatione facile eruitur ipsius futura 
destinatio : unde sit 



(1) Egrcgie hane rcm non minus, quam ea, quae prmcedcnti capite dicta 
sunt, confirmans Gl. A. M. in opere : De laperfedibiliU humaine^ livre I, 
chap. 8, pag. 54 et seq, ait : Touty au dedans et au dehors de nous-mdmes, 
rappellenotre intelUgence h Dieu^ des qu'elle veut rdfl^chir dans le silence 
despassions, Elleddcouvrepartout Vimperfection y c^est^a^dire^ me sorte 
d*alliage d^itre et de ndant.»,. Elle verra que, siellejuge les crdatures im- 
parfaiieSf c'est qu*elie a Vid^ du parfait; car Vidie du hoiks suppose la 
connaissance du plus. Riflichissant ensmte ^ Vamour qu'excite en elle ia 
pr^nce du bien , elle riglera cet amour swr le degri d'itre qu^elie obser^ 
vera dans chaque chose. Elie aimera toutes ies crdatures , puisque toutes 
renferment queique bien ; mais eile axmera ie criateur par-dessus tout, 
parce que seui ii possede pius deperfection que tout Vmivers : et ^ pour 
que ies affections du cosur soient parfaitement en harmonie avec ies vues de 
Vesprilf eiie n'aimera tout qu*en Dieuet que pour DieUf puisque toui 
n'exisie quepar iuin en iui et ffour iuif 



20 



Digitized 



byGoogle 



230 

ARTICULUS IL 
De futurd de$tincUions animm kimanm. 

102, Sicuti superius (1) ex immaterialitate et spiritua- 
litale animaj deduximus naturalem ejus immorlalitateni 
seu capacitatem internam animae ad immortalitatem, sic 
ejusdem immortalitatem in altera vita de facto conse- 
quendam seu animam de facto a Deo non annihilandani 
fore hic deducimus ex objecto volitionis principali et prae- 
requisito ad omnem volitionem. Objectum enim hoc ex 
; Articulo praecedenti est bonum simpHciterf ad quod ani— 
ma naturali et invincibili propensione tendit tanquam ad 
terminum et complementum suae beatitudinis ; ande ita 
ratiocinamur : 

Finis animse specialis et proximus (2) est beatitudo : sed 
beatiiudo in hac vita acquiri non potest ; ergo ex fine 
proximo animae concludi licet ad alteram vitam sive bea— 
tam, si finem suum specialem anima assequitur ; sive infe- 
Jicem, si fine suo propria culpa excidit : sed beatitudo 
perfecta esse nequit, si finitura sit ; ergo ex fine proximo 
concludere licetadbeatitudinem aeternam seu ad immor- 
talitatem beatam : sed si anima ex destinatione sua sit 
immorlalis, ratio nulla est, cur vita etiam infelix aeterna 
non sit ; ergo vita non minus infelix, quam felix aeterna 
esse videtur. Ecce hic ratiocmium, cujus quodvis mem« 
brum speciali propositione elucidandum^es^tj unde sit : 



(1) Scct. 1. Cap. 3. Pag. 149. 

(2) Cosmolog» Sect. 3. Cap. i in fine. Vag. 91 ct scq. Dixi proximus, 
scliicet rclate ad fincm uUimum omnium rerum : quod sl homo ^orsim et 
pro sesolo spectetttT; bcatitudo erit fiais bominis ullimus* 



Digitized 



byGoogle 



231 

103, PROP. !• FlNIS AKIM^ HCIIANJE PROXIMC* W SPE- 
CIALIS BST BEATITUDO* 

Prob. Sicut in entibus necessario agentibus finein proxl- 
mum cognoscimus ex efiTectibus, uti solis esse illuminare' 
et calefacere terram ; arborum, ferre fructus; pluviae, 
irrigare solum, etc, quia ad hoc ex natura sult tendunt ; 
ita ex naturali tendenti4 animse humanse finem ejus proxi- 
mum agnoscemus : atqui teste sensu intimo experimur 
inyincibili propensione nos tendere ad beatitudinem ; haBC 
autem propensio animsB naturalis, adeoque a Deo est, 
cum non repetitis actibus aut labore uUo vel conatu acqui- 
ratur, sed a natura ipsS proficiscatur; ergo beatitudo est 
finis proximus et specialis animsB. 

104. PROP. II. Vera beatutido in hac vita acquiri 

KEQCIT. 

Prob. Beatitudo a Boetio dicitur (4) status ommum ho^ 
norum aggregatione perfectissimus ', et definiri potest : 
Status permanens verce voluptatis ortce ex intuitu distincto 
veri boni, qmd possidemus ; unde satietas appetituum et gaur 
dium oritur : atqui hujusmodi status in hac vita acquiri 
nequii ; ergo nec beatitudo. 

JProb. Min. Nam omnia bona hujus mundi reducuntur 
velad bonaphysica : divitias , honores , voluptates , etc. ; 
vel ad bona moralia : virtutes et praBcipue ad agnitionem 
et araorem Dei : atqui neutra bona in hac vita possunt , 
nec !• permanentia esse , cum status noster in hoc mundo 
non sit permanens ; nec 2® vere satiare ; namque inprimis 
hona physica » quippe qusB qu& creata non habent omni- 

(1) De consolationc philosophiae. 



Digitized 



byGoogle 



232 
modam rationem boni , necessaria a summd bonilate 
deficiunt • semperque cum timore , illa » utpote ex naturd 
suamutabilia, amittendi, et cum certitudine, illa saltemin 
morte perdendi, conjuncta sunt , adeoque satiare non pos- 
sunt (1). Deinde etiam bona moralia atque ipsa cognitio et 
amor Dei in hac \it&perfccte nos beare non possunt. Nam- 
que a} nonnisi imperfecte in hac vita possumus cognoscere 
et amare Deum , et h) hsec ipsa imperfecta cognitio et 
amor Dei , ac proin voluptas inde orta frequentibus impe- 
dimentis necessario abrumpitur , nec ingratas sensationes 
ab homine excludit ; ergo vera beatitudo in hac vitd ac- 
quiri neauit. ♦ 

105. PROP. III. POSJ PR.ESENTEM VITAM ALTERA FUTURA 

EST. 

Proh. !• Ex NATiJRA HOHiNis. Nam id admiltendum est, 
quod exigit natura hominis a Deo con^tituta : atqui na- 
tura hominis , sive homo relate ad se , sive relate ad socie- 
tatem consideretur , exigit vitam alteram ; ergo hasc altera 
vita admittenda est. 

Proh. Min. Natura hommis exigit vilam alteram 

A. Si homo consideretur relate ad $e. Nam invincibile 



(1) Le premier caractSre du souverain bien est r^temite', ail Cl. A. M. 
in suo opere : De la perfedibiliti humaine ^ Liv. I. chup. 8. Pag. 53, el 
rien ici-bas n'est ^temel , hors Vinstabiliti de Vhomme et de tout ce qd 
rentoure, Le vrai bonheur est une satisfaction comptete ct simuUan^ de 
toutes nos facult^s; et nous nepouvons satisfaire une partie de notre itrt 
qu'au ddtriment de Vautre. Les Jouissances intellectuelies ne s*achJlent qus 
par le sacrifice des jouissances sensibles : les plaisirs ducorps dtenVAtU' 
prit mime la facult^ dejouir. II ya plus : lajouissance elle^mhnet par sa 
disproportion avec nos disirs et nos esp^rances, se change en dotUeur. et, 
selon la pensSe hien profonde de nos saints livres , la souffrance est wt 
fonddetoutesnosj'oies,ExiremdL sraiiclii luclus occupat. Pw. 14. 13. 



Digitized 



byGoogle 



233 
desiderium i)eatitttdinur » c[uo fit« ut singuli, qu^mftd- 
modum ait S. Augustinus , felices esse velimus, et miseri 
wm solum esse nolimus , sed nee velle possimus , est homini 
naturale adeoque a Deo inditum ez Prop. I. Unde sic : 
Repugnat tum veradtati , tum sapientice divince, ut anima 
absque sud culpd expletione hujus desiderii (rustretur ; 
atqui si non datur altera Tita» anima absque su& culp& 
expletione hujus desiderii frustraretur , cum ex Prop. II. 
illud in hac vitd explere non possit ; ergo datur altera . 
yita (1). 
Prob. Maj. Repugnat 

a) Veracitati divinoe. Nam Deue summe verax non 
potest homini constanter et invincibiliter illudere : atqui 



(1) Egregie hoc idem argumentum pertractat, nunquam sibi constans, 
Rousseau, Emile^ tome II, ita ratiocinans : DieUj dit-on^ ne doit rien h ses 
crdaiures :je crois qu'il kur doit tout ce qu*il leur promit en leur don* 
nant V4tre: or, c*est leur promettre un bien, que de leur en donner rid6e 
et de ieur en faire sentir le besoin. Piusje rentre en moi^ plusje me cofk- 
sulte^ etplusje Us ces mots dans mon ame : sois justb, st tu ssras heu- 
BEUX. // n*en estpourtant rien , d consid&er l'ilat prd^ent des choses : le 
mMantprospere^ et le juste reste opprimi. Voyez aussi quelle indignation 
s'allume en nous quand cette attente est frustr^el La conscicnce s*^live et 
murmure contre son auteur , elie lui crie en g^missant : Tu m'as iromp^e ! 
— Je Vai iromp^e, timirairel et qui te Va dit ? Ton ame est-elie an4antieJ 
AS'tucessi d*exi$ter?„, On dirait^ aux murmures des impaticnts mortels^ 
que Dieu ieur doit la ricompense avant ie mirite, et qu'ii est obligi de 
payer ieur veriu d'avance. Oh! soyons bons premierement, et puis nous 
serons heureux* N'exigeons pas ie prix avant ia vicioire , ni ie salaire 
avant ie iravail. Ce n*esi point dans la licc^ disait Plutarque, que tes vain» 
queurs de nosjeux sacrds sont couronnis,e *esl aprks qu*ils Vont parcourue, 

Si Vame est immat&ielle , ellepeut survivre au corps, et si elle y sur^ 
mV, ia providence de Dieu estjusiifHe, Quand je n'aurais pas d*autre 
preuve de Vimmorialiii de Vame que ie iriomphe du michant et Voppres* 
sion dujuste en ce monde^ eela seul m*emp4cherait d*en douter, Une con^ 
tradidion si manifeste^ unesi ehoquante dissonnanee dans Vliarmonie uni- 
verseile, me fi^^ait chercher it ia risoudre. Je me dirais : Tout ne fmit pas 
pour nous aoec iavie; iout rentredans Vordre A ia mort. — Confer. Ber* 
gier : Examen du mat&ialisme. 



Digitized 



byGoogle 



234 
si Ahimt(Mii!(|dd M euTpd expietiofld Bmjti^ d^iderii fm^' 
traretur , Deu^i homini consfanf er et inTincibiliter illude* 
ret , instiilando invincibile desiderium beatitudinis , quod 
nunmiam exsatiari posset ; ergo 

l) Sapientiw divincB. Nam Deus qua summe^ sapiensT 
non potest naturam prsBstantiorem deterioris facere coa^ 
ditionis • quam ^aturam minus prsestantem ; cum secus 
excessus iUe prsestantias finem nullum Deo dignum ha- 
beret; atqui, si nondatur altera vita , homo prqpstantioris 
certe naturaj , quam bestioD , deterioris tamen esset condi- 
tionis, cum bestijB, utpote quarura appetitus ad sola bona 
sensibilia terminantur » eorum fruitione satientur , homo 
autem a benignissimo conditore in eo statu miseriae col- 
locatus esset, ut semper cuperet, semper quaereret veram 
felicitatem, et eam nusquam essetinvqnturus ; ergo...^ 

S, Si homo consideretur relate ad societatem. Namhomo 
a natur& ipsft rationali ad societatem impellitur. Unde 
ita : Ratio nequit dictare contradictoria : atqui si noa 
datur altera vila , ratio homini sociali saepe dictaret con- 
tradictoria. Ssepe enim ratio , ex una parte dictat, bonum 
privatum bono publico postponendum esse , et ex alteri 
parte , semper propriam felicitatem esse quaerendam : 
atqui , si non slt altera vita , bonum publicum sajpe pro- 
priae felicitati opponitur ; ergo dictaret et propriam feli- 
citatem, et simul id, quod huic contradiclorie opponitur, 

esse sectandum , quod est absurdum ; ergo Et vero , 

ut homo bonum privatum bono publico postponat , debet 
adesse molivum : atqui praeter timorem vel spem alterius 
vit© nullum est motivum , quod ab injuslitiis et omnibus 
sccleribus, qnac proprium ejus coinmodum el bonum pro- 



Digitized 



byGoogle 



235 
moverepossiniretimr^trahat.^^ac proin ct subditorum 
in principes observantia et principum in subditos pater- 
nus amor periret , lex fortioris esset jus publicum ♦ etc. 
©rgo 

Proh. 2^ Ex mvims ATTniBuris , et quidem 

1* Ex sanctitate divind. Etenim non potest Deus pro 
sua sanctitate efficaciter honiines a virtute retrahere , et 
ad vitium impellere : atqui , nisi sit altera vita, Deus effi" 
caciter a -virtute retraheret et ad vitium impelleret. Nam 
Deus homini indidit naturale et efficax desiderium felici^ 
tatis, quod homo, utut velit, exuere non potest : atqui, 
nisi sit altera vita, in qua virlUS mercedem , vitium de- 
bitam pcenam accipiat , homo minorem ex \irtutis praxi , 
et majorem ex vitiis consequeretur voluptatem et felici- 
tatem , cum necesse sit , ut omnes , qui pie volunt vi- 
vere , sibi vim inferant , multis deliciis renuntient , et 
saBpius improborum invidiam , odium , calumnias et per- 
secutiones incurrant : dum contra ii » qui scelus sec- 
tantur, multis se laboribus et taediis subtrahant ; ergo 
homo ex innato felicitatis desiderio sectaretur vitium , 
adeoque Deus efficaciter a virtute retraheret et ad vitium 
impeUeret. 

2° Ex sapientid divind. Nam sapientia exigit , ut me- 
dia assumantur fini intento proportionata ; ergo , cum 
Deus, legeshominibusimponendo, observationem earum 
intendat, sapientia ejus exigit , ut media assumat praecep- 
torum moraUum observationi consequendae proportio- 
nata : atqui si post praBsentem vitam altera hon sit futura, 
Deus hujusmodi media non assumpsit siquidem aequalia, 
imo raajora etiam bona legum suarum infractioni , quam 



Digitized 



byGoogle 



236 
carum observationi alligasset, cum in hac vita vitiorum 
viaB planjE , virlutum contra , etsi pulchra3 , lamen difB- 
cilessint; ergo..., (!) 

3* Ex justitid Lei vindicativd. JustitiaB vindicativ» 
prpprium est , malos pcenis afficere , in qua exercendi 
Deus partim liber est , partim necessitatus ; liber est con^ 
tradictorie, quatenus potest juri suo cedere , et pcenas non 
exigere ; necessitatus vero est contrarie , quatenus non 
potest legis suao transgressoribus mercedem tribuere : 
atqui tamen , si nuUa sit altera vita , Deus peccatoribus 
mercedem tribueret, siquidem in ordine praesentis vitae 
aliqua legum inobservantise adjuncta sit felicitas, cum 
nonnisi propter voluptatem percipiendam libidinibus suis 
indulgeantpeccatores; ergo.... 



(1) Pulchre etiam ex providentia Dei eruit argumentmio pro immortali« 
tate animse Cl. Delauro-Dubez, eonsiliarius curise re^s, in opere suo omni 
laude dignissimo : Vath^e redevenu chrdtien , edit. 2a, pa^. 61 , dicens : 
Quelle sage ^conomie que celiede Vunivers /..., La providence du criaiew 
s*4tend b. tout ; elle nournt les petits oiseaux, les insectes; elle rev^t cet 
jflcurs qu*un seuljour voit naitre^ se faner et p^rir, Elle nous montre dant 
le monde physiquc une symdtriede rapports^ un ordre admirable^ unbut 
qui r^ilent le plus haut dcgrd d'intelligence et de sagesse. Peut^on ad' 
mettre que dans le monde moral , qui est d'une toute autre importamef 
pu{squ'il s'agit des hommes faits ii la ressemblance de Dieu , dou^s de la 
noble faculti de le connaitre^ de le louer et de Vaimer , cem^meDieu 
souffre^ avec indifference, qu*il rigne partout un trouble^ un desordre, vne 
confusion irr^mddiables ? Spectacle affreux!,,,, Un Dieu insensibk h la 
conduite des hommes, un Dieu regardant du m4me ceil le vice et la veiiu, 
la raison suivie et Id raison vioUepar ses criatures intelligentes et libres; 
m Dieu en les aJbandonnant au gri de ieurs passions insensees , ies ren* 
dant iespius mis&ables des itres. Est<e Ui ie Dieu infiniment parfait? .... 
Cependant, si tout finit pour Vhomme avec sesjours ten^stres, s'ii n'y a 
pas a^eia de ia tombe d*autres biens pour ies bons , d*autres mauxpouf 
les m^^mttp wiiU ie Dieu qu*ii nous faut croire,.,. 



Digitized 



byGoogle 



237 

OBJECTIONES. 

. 106. OBJ. l^Anima destructo corpore cxistere iie<> 
quit , quia 1 ) toUitur finis informandi corpus , proptei 
quemcreatur; 2) esset i» statu violento , semper unio- 
nem appetens; ergo non datur altera vita» 

R. N. Ant. Ad prob. !•" D. Ass. ToUitur finis physi- 
cus et inadaequatus , C. Etiam moralis et adaiquatus , N. 
Nam anima habet yires activas independenter a corpore , 
unde ab eo etiam separata viviere potest ; eam autem reipsa 
vtc^uram probant desideria invincibilia felicitatis, quibus 
gaudet ; unde finis animae proximus ads^quatus non so- 
lum est physicus seu informatio corporis , sed etiam mo- 
ralis seu beatitudo ; ergononomnis finis» propterquem 
creata est» destructo corpore ccssat. 

Ad 2"" N. Ass. Sed contra liberior erit in suis func- 
tionibus intellectualibus , utpote immunis a molestiis » 
quibus juncta corpori necessario est subdita. Quodsi nunc 
anima naturalem experitur appetitionem permanendi cum 
corpore dissolutionemque ab eo refugit, id non provenit 
ex intrinseca quadam imperfectione animse » quasi essen- 
lialiter indigentis corporis complemento, sed ex lege unio- 
Dis a Deo ita constituta, ut homo proprise conservationi 
studeat 

OBJ. 2' Probatio ex sanctitate Dei in tantum valet, in 
quantum supponit » hominem sublat^ altera vita efficaciter 
a Tirtute retrahi et ad vitium impelli : alqui id non obti- 
riet, modo altera vita respectu nostri sit dubia : siquidem 
tnm sana ratio suaderet, partem tutiorem esse digen- 



Digitized 



byGoogle 



238 

dam ; ergo sanctitas Dei ad summum exigit ; Ut altera Vita 
sit dubia. 

R. Inprimis C. Maj. e.t N. Min. Nam si nunc,' ,cum 
persuasum hominibus est de alter& Titi , tot sint , qui cu- 
piditatibus abrepti praesentibus bonis inhiantr^iuid fiitu- 
Ifum esset, si de existentii alterius vit® legitimum for- 
mari posset dubium ? Quis prsBsentia et certa futuris et 
incertis non anteponeret ? Dein , datd etiam Minore , N. 
Cons. Nam certe sanctitas Dei praprimis exigit , nt Deus 
sit verax et jmtus : atqui sublata alterl vita verax non 
-esset exprobatione 1°*; necjustus, cum omni mercede 
probos defraudaret, qui tamen illius intuitu multa mala 
pertulissent, et bona temporalia despexissent, ut virtuti 
adhaererent. 

Inst. l^ Deus est supremusDoniinus ; ergo sine omni 
mercede ei omnia debemus. — Imo , nunquid non omnes 
peccamus, et peccato uno, nunquid non plus deme- 
remur , quam omnibus bonis operibus mereri possimus ? 

Ergo. 

R. C. Antrei D.Cons. Ita, ut Deus wtutem etiam 
punire et vitium prsemiari possit, N. Cons. Secus. Trans. 
CoM. Atqui in ordinot qui nunc est in hoc mundo, si 
nulla esset altera vita , Deus virtutem puniret , vitlum re» 
muneraretur , siquidem in hoc ordine , uti felicitas ho-» 
minisimprobi in ejusmalitid, itamiseria hominisproU 
saepe in exercitio virtutis causam habet. Ergo recte conr> 
dudimus ad alteram vitam. Neque enim dominium Dei; 
utut supremum , contradicere potest divina sive sancti*^ 
tati siva justiti^e. Rationem additam D. Uno peccato plus 
d^jnQremur etc* si nos nou poeniteat et in «lio or<UaQ;^ 



Digitized 



byGoogle 



239 
CoM. Etiaimi poeniteat et in hoc ordinei N. Nam eert^ in 
hoc ordine Deus peccatorem poenitentem salvis suis attri- 
butis omni praBmio privare non potest. In hoc enim ordt- 
ne Deus bona temporalia omnibus indiscriminatim con- 
cedit. Unde sic : Deus nequit e£Qcaciter a virtute retrahere 
et ad vitium impellere : atqui , si Deus pcenitentem onmi 
prsemio vellet privare , efficaciler a virtute retraheret et 
ad vitium impelleret ; -siquidem peccator pertinax per 
scelus continuatum meliori sorte irueretur » quam poeni- 
tens , qui spe venise et prsemii a scelere abstinens deliciis 
hujus mundi sese abdicat, pcr omne nefas et ipse suam 
felicitatem qusDsiturus, si nullum pcenitentia& esset pras- 
mium; ergo...* 

Inst. 2* Virtus ipsa sibi praBmium , vitium poena est ; 
illa enim tranquillitatem internumque animi gaudium , 
hoc cruciatus etangoresparit; ergo...« 

R. D. Ant. Virtus sibi prajmium , vitium poenaest, 
posita persuasione alterius vitsc , C. Ant. Seclus& illa 
persuasione, N. Ant. Quidquid enim nunc in virtutis 
exercitatione dulce ac jucundum , aut contra in flagitiosd 
actione amarum est, id totum a spe vel timore alterius 
vitoB naturaliter indito pendet. — Et vero si vitium sibi 
piBlia^congrua sit, justene in republicd humana flagitiosi 
punientur? et quomodo majores peccatores majorem etiam 
haberent poenam, cum experientia constet, quemvis, quo 
fla^itiosior sit, eo minus angi conscientise stimulis ? 

. Jn^. 3*" Si Deus puniret creaturas in altera vit& , delec^ 
tar^tur suppliciis creaturae : delectatur enim in omnibus 
operibus sub : atqui Deus sumix^ ^0U9 qqr p9te9t do* 
lectari malis cmtors ; FS^«m^ ._ 



Digitized 



byGoogle 



240 
R. D. Maj. Deleclaretur Deus SQpplic& cf eaturae. qua- 
tentts hacc supplicia sunt effectus justitiae divinse, qui in- 
jurias lUatas reparant , C. Jdaj. Quatenus cruciant crea- 
turas , N. Maj. Sic judex ajquitatis amans vult scelestis 
hominibus poenas irrogari, licet in cruciatibus hominis 
non delectetur. Casterum argumentum hoc nimis adeocjuc 
nihil probat; inde enim sequeretur. Deum nuUo modo 
posse creaturam quantumvis sceleratam punire. Ergo dc- 
siderium beatitudinis evincit , existere alteram Titam , 
scd an haec aetema est? Huic quaestioni ut respondea- 
mus, sit 

107. PROP. IV. SOLA HATIONE DEMOriSTRARI POTEST , 
ALTERAM YITAM POSSE ESSE iETERNAU, TUM RATIONE UERGEDIS, 
riM RATIONE POENiE. 

Proh. 1°* pars, Ratione mercedis. Nam si alteram vi- 
lam justis retribuendam repugnaret esse aeternam , haec 
repugnantia esset vel ex parte animoi, vel ex parte Dei : 
atqui non est ex parte animce. Anima enim ex Sectione 
praecedenti, utpote simplex et spiritualis, est naturd sua 
immortalis ; ergo ex natur& sud non sblum potest , sed 
iebet perpetuo et exislere et vivere. Neque exparte Dei. 
Deu8 enim est omnipotens et summe beneficus ; ergo et 
esse velle , et reipsa esse potest sine fine ^iunificus et 
optimus erga eos , qui tempore hujus vitae ei famulati 
8unt; ergo..... 

Proh. 2** pars. Ratione pcmce. Nam peccatum spccta- 
tum ut offensa Dei, secundum multos Philosophos est in- 
finitum , secundum alios vero finitum ; sed quidquid di- 
catur , poena peccati polcst esse aeterna ; et quidem , 
si dicatur peccatum a) infinitum , meretur puniri poenS 



Digitized 



byGoogle 



241 

infinitd : atcjui homo, utpote finituSt nequit puniri poeni 
infinit& ratione intensionis ; ergo restat , ut poenas det 
infinitas ratione femporis ,i. e. ceternas. Si vero dicatur 
b ) finitum , saltem , dc quo inter omnes couTenit , eo 
major est offensa , quo nobilior est persona tesa et quo 
vilior persona lasdens : atqui nihil nobilius dignitate divi* 
nk , niliil vilius creatura undequaque a Deo dependenti; 
ergo peccatum est offensa supra omnem offensam fini- 
tam , siquidem objectum offensum est supra omnem dl* 
gnitatem finitam. Unde sic : Offensa supra omnem of- 
fensam finitam posita puniri potest poen4 supra omnem 
poenam finltam posita : atqui poena , quam Deus ab ho- 
mine peccatore repeteret, non esset supra omnem poenam 
finitam posita, si non esset seterna : si enim non esset 
leterna» concipi posset alia pcena finita , quse esset ipsa 
major ; ergo peccatum , etsi finitum dicatur , plecti po- 
test poend setern& ; ergo...» 

OBJECTIONES. 

108. OBJ. Poena ffiterna repugnat justitiae divinffi. Jus- 
titia enim postulat, ut sit proportio inter peccatum et 
poenam : atqui nulla cst proportio inter peccatum mo* 
mentaneum ct poenam aeternam ; ergo Tita futura ratione 
poenae nequit esse seterna. 

R. N. Ant. Ad. prob. D. Jlfaj. Justitia postulat , ut 
inter peccatum et poenam sit proportio cequalitatis , C. 
Jlffl/. Ut sit proportio temporis , N. Maj. ct D. similiter 
Minore JV. Cons. Itaque nuUa quidem est proportio tem- 
poris inter peccatum et poenam , sed justitia non hanc 
II 21 



Digitized 



byGoogle 



242 
roporti<memf sed id solum postulat • u( peccatum noii 
puniatur ultra meritum : atciui poena duratione iuGuita 
ex probatione allaf ^ uon est ultra meritum peccati. Nam 
certe ^Titas peccati non ex duratione ejus desumenda 
est : momentum enim ssepe suiBcit ad scelu^ atrox per- 
petrandum ^ sicuti ad levissimam culpam admittendam, 
et tamen utriusque poenam longe inter se differre ne- 
cesse est ; neqpie injustaa dicuntur leges humanse , eo 
quod perpetuo carcere vel exUio , aut etiam morte, adeo- 
que seterna separatione a societate human& mulctant le- 
gum infractores propter culpam ss^pe unico instanti con- 
summatam; ergo etiam Deus culpam seterno supplicio 
dignam» a^ternumpunire potest absq[ue injuslitift, 

Jnst. 4"* Omnis pcena juste inflicla dobet esse utilis: 
atqui nulla est utilitas in pcen& 2etern&. Nam finis poe* 
narum cst emendatio reorum : atqui pcena otema non 
emendat ; ergo... 

R. Tr. Maj. N. Min. Nam illapoena certe utilis est , 
quam exigit justitia et sanctitas Dei , et quae sola nos ef* 
ficaciter ad •virtutem impellit et a vitio retrahit : atqui 
talis est poena SBterna. Ea enim 8ublat& omnibus cupidi- 
tatibus laxarentur hobena) atque adeo societas tota col« 
laberetur/ 

Ad prob. D. Maj. Finis poenarum est emendatio reo* 
rum alu[mndo et accidentaliterf C. Maj. Semper et eseet^ 
tialiter, N. Maj. Sic in humanis etiam rebus poena saepe 
reo medidnalis non est , sed solum aliis» qui ejusexem-- 
plo absterriti similia pafarare desistunt. Finisergo pocnos 
essentialis est sanctio sufPcicns l^ ; unde fit » ut poena 
unius sit sdtem utilis alir 



Digitized 



byGoogle 



243 

Imt. 2* Sanctitas et justitia Dei debent eompQm oim 
bonitate : atqui 8i Deus SBteraum punirc posB^tf tocus 
non esset ejus bonitati ; ergo..,.. 

R. C. Maj, N. Min. Nam contra Deu« vere bonus 
non esset, nisi bonitati seu entitati natura superadda- 
lur bonitas moralis , i. e. justitia et sanctitas ; ergo si sanc- 
titas exigit, ut odio proscqiiatur peccatum , Deus bonus 
non esset , nisi oderit peccalum : atqui sanctitas eugit , 
ut peccatum , utpote oppositum divinis suis attributis , 
necessario odio prosequatur ; ergo etiam Deus fum solum 
vere bonus est, cum peccatum odio habet, et quidem 
tamdiu , quamdiu subsistit : atqui peccatum subsistit in 
peccatore , quamdju per poenitentiam non revocatur » 
post mortem autcm potest juste poenitenti» locus nuUus 
esse , sed immutabilis manere voluntas hominis ; ergo 
post mortem peccator semper potest manere objectum 
necessarii odii divini : atqui objectum odii sui necessarii 
Deus salvd suabonitate potest semper punire ; ergo pcena 
sempiterna non repugnat bonitati divinae. 

Jnst. S"" Saltem (Bterna poena non potest Gomponi cum 
Dei bonitate respectivd ; ergo.... 

R. N. Ant. Bonitas enim Dei respcctiva Tntut inflmta 
in se, talis esse nequit in subjecto recipiente : effdnditur 
«ntm in subjectum ^secundum capacitatem ejus : atqui 
peccator in gravi pcccato mortuus capax non cst bonita- 
tis respectivss, sed semper manet objectum necessarii 
odii divini; ergo..,,^ 

Inst. 4^* Saltem vi misericordisB tenetur Deus dare ft- 
nem suppliciis. vcl parcendQ, v4 annihilando ; ergo.ot. 



Digitized 



byGoogle 



244 
R. N. Ant. Miserlcordia enim est pars ^bonitat& res^ 
pectivae : atqui vi bonitatis respectivaB Deus non tenetur 
finem imponere suppliciis; ergo nec vi misericordis. 
CsBterum tempusaotisericordiaB est vita pnesens, in qua , 
cum voluntatem peccandi retractare posamus, Deus ex 
misericordi^ non solum parcit peccatoribus, sed eos etiam 
ad conversionem excitat» imo poenas aQternas propterea mi* 
natur , ut a peccato tum avertat , tum lapsos revocet ; ast 
Titafuturajuxtaordinem providentiajesttempusjustitiae : 
consummatus enim est cursus cuilibet assignatus , qui 
metam feliciter attigit , praemio coronatur ; qui vero cul- 
pa sua non at%it , jam metam aliam non habet , ad 
quam currat , sed sorte sua aeternum excidit* 

109, PROP; V, AlTERAM VITAM iETERNAM ESSB TUM 
IRATIOME VOmJEf TUM I»RiEGIPUB RATIONE MERGEBIS TAM YA- 
LIBA ARGUMENTAESSOLARATIONEABSXRUUNT, UT NISI PER- 
TINAGITER , REFRA6ARI NEMO POSSIT. 

Prob. I"» pars. Ratione mercedis. 

1* Ex desiderio leatitudinis. Nam desiderium beatitu- 
dinis , quo omnes homines constanter et uniformiter 
adeoque a natura sua flagrant , est desiderium beatitu- 
dinis perfectae, i. e. quse ex omni parte nos satiet : at- 
qui beatitudo ita perfecta esse nequit , nisi sit aeterna , 
cum certe, si conscientiam nostram interrogemus , haec 
no^aterncd beatitudinisetquideminvincibiliter avidos esse 
testatur ; ergo , nisi aeterna sit beatitudo , imne deside«« 
rium hominis naturale non satiaretur : atqui repugnat « 
nt Deus , utpote summe verax et sapiens , desiderium 
naturale adeoque ab ipso inditum absque culpl bominis 



Digitized 



byGoogle 



i 



245 
on ftdimpleat i ^fgobeatitudo alterius vit®; ipiantum et 
Deo ,erit aeterna (1); 

2'' Ex naturd anifMBi Ex naturd operis licet coUigerd 
finem operantis sapientis. Sic , cum hominem Tideo rap- 
tim sibi casam construentem [ex ramis arborum, jure 
conjicio, eum non diu eo loco esse mansurum ; contrasi 
eundem videam sedificium solidum ex lapidibus quadratis 
magno labore exstruentem , non minori jure conjicio , 
eum et sibi et posteris suis fixum domicilium pneparare. 
Unde sic : Animaex natura sua immortalis, etiam dissoluto 
corpore existere, vivere , finemque, ad quem creata est , 

(1) Ar^umentum hoe ex desiderio felicitatis perfeet» adeo firmum est, 
Ut ipsi impii perfectae felicitati alterius Tits, quam ex animis sublatam to- 
lebant, substituere sategerint figmentum indefinitas alicujus felicitatif 
totius generis humani-per continuo progressi^am eTolutionem olim asse* 
quendae. Vide Condorcet : Esqmsse d*une fable histor. des progris de 
Vesprit kumain, Ast prseterquam, quod in hac hypothesi desidcrium feli- 
citatis inutile fuisset pro generationibus praeteritis, desiderium nostrum fe- 
Hcitatis non tendit in felicitatem aliquam in communi, sed pro singulis in- 
dividualiter obtinendam ; id quod ex intimo animi nostri sensu erutum 
egregie ezponit D. Thomas (Cont. gent. Gap. 55. vfi 13) : Impossibile est^ 
inquiens, naturas desiderium esse inane : natura enim nihil facit frus' 
tra^ sed QnoDUBBT intelligens naturaliter desiderat essb perpetuum , non 
tolum , ut perpetuetur essb SBCUimun spbciem , [sed etiam SBCUiVDnii 
ncDiTiDUUH. Addit dein rationem , cur ens intelUgens ad aetemam Ti- 
tam aspiret, contentum vero sit brutum Tit& praesenti, dicens : Hane 
differentiam oportet in his inveniri^ quibus desiderium essendi cum 
cognitione inest^ ut scilicet illa^ qum non cognoscunt Essznisiut nunc, 
desiderent bsse ut mmc « non autem semper : quia esse sempiternuii 
non apprehendunt..,..,,. llla autem , quce ipsum essb pebpetuum cog* 
noscunt et apprehendunt » desidcrant ipsum naturali desiderio : Jtoe 
autem convenit omnibus substantiis intellectualibus : omnes igitur sub- 
stantiee intellectuales naiurali desiderio appetunt essb perpetuum ; ergo 
impossibile est, quod bssb defkiant. Unde recte et S« Thomae conformitcr 
A. M. in suo opere : De la perfectibHit4 humaine : Lyon, 1835. Livre L 
Chap. ky pag. 20, beatitudinem entium statuit in aequilibrio facultatum eo* 
rum dicens : Le bonheur n*^tant.„. que leparfait e'quilibre entretoutes les 
facutUs d'un itre , entre ses sentiments et ses idtfes^ le malheur n*est que 
Copposition qu*il observe entre son ^tat actuel et tidee d*un dtat meilleur, 
C*est paree que ranimal n'est pas capajble de cette tmpwraison^ quHl peut 
touffiir sam itrejantais maiheurevx. 



Digitized 



byGoogle 



246 

Implere, Deum cognoscere, amare et examore leatipoteH 
in ceternum ; ergo Deus , utpote sapientissimus illius crea- 
tor, eam non annihilabit » adeoque Tita ipsius est eterna. 

Conf. Ex divind bene/icenttd. Nam beneflcentia seu bo- 
nitas Deirespectiva^est infinita ; ergo beatitudo, ad quam 
bominem creairit , tanta esse debet , quantae homo esl 
capax : atqui homo capax est ex natur& 8U& beatitudinis 
®terii® ; ergo.;... 

Proh. !!• pars. Rationb poenjb. 

1* Ex natvrd animceANam anima inipiorum ex naturl 
su4 est (Bque immortalis , ac proborum ; ergo nonnisi pei 
annihilationem possunt viyendi flnem habere : atqui nec 
sapientia, nec bonitas Dei patitur» ut Deus illos anoihilet. 
Non sapientia ; dedecet enim sapientiam diirinam ; ut eos, 
quos per se aBternos esse voluit , et quibus pro flne ster* 
nam felicitatem destinavit , e& solum de causft annihilet , 
quia libere summo Dei contemptu a felicitate desciverunt, 
utque ita per malitiam eorum flne suo irustretur. Nm 
honitas; nam ideo bonitas Dei peccatores privat vi aancti» 
tatis necessario beatitudine» quia hi peccato infecti boni- 
faiis recipiendae capaces non sunt : atqui si Deus anni- 
hilet peccatorem, eidem effectus susb bonitatis conferret, 
et quidem qu4 peccatori ; er^o Deus impios non anni^ 
hilabit. 

' 2* Ex Prwidentid ditind. Nam Deus imponendo crca- 
turis rationalibm leges» vi providentise debuit dare et me- 
dia pro omni casu suflicientia» quse impellerent ad earum 
observantiam : ataui nisi poenas in alterd vita mtemat 
statuissrt, non dcdisset media pro omni casu satis efiicacia 
ad earum observantiam. Spectatd enim natune imbecillb 



Digitized 



byGoogle 



247 
tate, et ad maluni propensione, dein Toluptafuitt iUeeebrii 
ac titiOrum incitamentis ex und^ et diificultatibus in vir* 
iutis exercitio duperandis, in certis maxime casibus, uti 
mortis pro tuend& Tirtute subeundsB etc. ex alterd parte^ 
poenas propositas, nisi sDternas, sufficientes non fore ex** 
perientia testatur. Nam si nos christiani, quibus per fidqm 
de po^narum eeternitate constatt toties tamen tentationi 
succumbimus et ad vitia deflectimus, quid futurum esset, 
si poena tantum temporaria esset proposita? ergo„,«, 

frob. QUOAD tlRAMQUfi PARTfill 

JEw consen«tf hminum. Nam testimoniunTillud Gcero^ 
nis (1) : UH Deos eM naturd opinatnur , sio permanere ani^ 
mas arbitramur consmsu nationum omnium, fulcit de 
Gnecis Herodotus , de Latinis CsDsar , Litius , Tacitus ; 
de utrisque poets^nationales ; de Ghinensibus monumenta 
ab ipsis incredulis prolata, de populis recentius detectis 
ipsi viatores ; idem comprobant monumenta et lapides 
sepulchralcs anti({uorum cum his aut similibus inscrip- 
tionibus : Vale » gaude , ave in wtemum , etc. » idem mos 
apotheoseos etc. etc (2). Quid enim plura afTeram , cum 
haec populorum de animaa inunortalitatc opinio in tant^ 
luce splendeat , ut ipsi adversarii eam foteri cogantur. Ita 
enim fidingbroecko (3} ; Doctrina de immhrtalitate 

(i) Qosst. Tuscul. Lib. 1. 

(2) Ita jam Gicero rattodQatiis est TuscuU quast. 14 et 15 , dicens : 
Maximum vero argumerUum est, naturam ipsam de immortalitate animo' 
rum tacitam judicare^ quod omnibus curtB rnit^ et maxime quidem^ quce 
poit mortem flitura sint.,, Quid propagatio nominis , quid adoptiones /?- 
liorumf quid testamentorum diligentitt^ quid ipsa sepulchrorum monu^ 
menta^ quid elogiasignificant^ nisi nos futura eliam cogitnre ?... lntt€Bret 
in mentibus quasi seculorum quoddam dugurium fttturorum, Confcr. 
ctiam Bergier : Traii^hist, et dogmat* de la telig* Tom. lU. f ag. 222. 

(3) Vr. LJb. 6. Pag, 257. 



Digitized 



byGoogle 



248 
anifMB et de $taiu quodam futuro pramiorum et pomarum 
ipBis antiquttatts tenebris omnino immergi videtur : ante^ 
cedit omne id » de quo nohis certo constat^ Cum primum 
chaos antiqucB Mstorice discernere tentamus ,* occurrit nobis 
9a alte mentibus primorum » quos novimus, popuiorum im" 
fressa. Unde ifa;: Hajc populonim opinio vel in ipsa na— 
tiiri hominis insculpta est , vel a primo parente originem 
traxit ; si primum; ergo est vera , utpote in natura ratio^ 
jQali fundafa ; si secundum ; \el primus parensratione eam 
Teritatem cognoYit , vel a Deo de e& edoctus est , adeoqae 
in utroque casu rursus necessario tera est. Ergo conclu— 
damus : Si increduli tot ac tam gravia argumenta coUeclim 
sumpta haberent contra immortalitatem animae , • certe , 
si sincere » quod sentiunt , fateri Telint, Tictoriam pro- 
clamarent et pervicacem dicerent eum , qui iis assensum 
non prseberet ; ergo , cum hsec argumenta jam pro im— 
mortalitate animee pugnent, fateantur necesse est , seipsos 
esse pervicaces , si ejusmodi argumenta assensum ab ipsis 
extorquere non possint. 

OBJECTIONES. 

110. OBJ. 1* Non obsfantibus animae proprietatibus 
potest eam Deus ut auctor naturae destruere : sicut enim 
non exigunt creationem anima), ita nec ejus perpetuam 
conservationem ; ergo..... 

R. D. Ant. Potest Deus potentii absoluta. C. Ant. 
Potest eliam pofentid cum cseteris attributis comparatd, 
N. Ant. et hinc parit: ratiofiis addiice. Nam DeuSt ufpote 
ad extra liberrimus, potest crcare Tel non creare ; sed 



Digitized 



byGoogle 



249 
posito quod «reet, non jam habet potentiam cum crea« 
turis aliquid faciendi, quod ejus sive veracitati, sive sanc- 
titati etc. repugnat : txtqm destructio anim», quam ipsa 
inTincibili perpetuae felicitatis desiderio instnmt, repugnat 
ejus veracitati etc. ; ergo 

OBJ. 2** Desiderium beatitudinis vel naturale non est; 
vel ad summum exigit, ut anima aliquo post mortem 
tempore conservetur; non vero ut aetemum duret ; ergo 
non est legitima prima probatio. 

R. N. ArU. quoad utramque part. Nam inprimis 7 qui 
dubitat, desiderium illud beatitudinis naturale esse, is 
sque de amore parentum in filios» utrum naturalis sit, 
dubitare debet. Certe a causd quacumque accidentali pro- 
venire illud non potuit, cum toti generi humano sit com- 
mune, nullusque sit, qui in bealitudine appetenda a reli- 
quis discrepet, etsi in definiendo objecto beatitudinis non 
omnes consenserint. Itaque desiderium hoc bcatitudinis 
necessario nobis congenitum, et hinc a Deo naturae auc- 
tore profectum est adeoque otiosam esse nequit, cum 
secus Deus non solum nos falleret continuo, sed et cru- 
delissime torqueret, ipsisque brutis miseriores redderet. 
Desiderium autem hoc, teste cujusque sensu intimo, esl 
beatitudinis perfect» adeoque perpetua^. Si enim perpetua 
non sit, nec perfecta nec consequenter talis esse poterit, 
quae satiel desiderium anim» humanae : id quod vel ipse 
TuIIius (1) jam agnovit : Nam si amitti vita beata potest, 
ait, beata esse non potcst. Qui autem diffidit perpetuitati 
bonorum suorum, timeat necesse est^ ne aliquando amissis 
illis sit miser. Qui vero existimabit, posse S9 miserum csse^ 
heatusnonerit. i 

(1) De finib. Lib. 2. Cap 27. 



Digitized 



byGoogle 



250 
Neqne dicant, dcfcctum Gctcrnifatis in fulur& animm 
felicitate suppleri posse per intensionem gaudii et volup- 
tatis talem, ut anima de illius fine et cessatione non cogi- 
tet» adeocpie nec timeat ejus amissionem. Nam certe com- 
plementum felicitatis animoD constituit ipsa intima et cerfa 
conscientia ejusdem perennitatis^ qusD si desit, quo major 
esset intensitas Toluptatis, eo major esset metus illam 
amittendi; vel certe supponi deberet, animam in\inci- 
biliter ignorare cessationem suse felicitatis : atqui hoc est 
absurdum tum ex farte Dei; cum sit contra sapientiam 
praistituere animee felicitatem perpetuam, ad quam nunc 
certe teste sensu intimo tanquam ad finem nobis proposi- 
tum tendimus, et dein illius finis oblivionem perfectam in 
animam inducere ; tum ex parte animce ; cum ajque sit 
contra naturam entis intelligentis nonnisi per ignoran- 
tiam et errorem tanquam medium fino suo frui posse ; 
ergo.,.., 

In$t. Cupiditatcs honoris , divitiarum ctc. 7 etsi natu- 
rales , nunquam aut rarissime explehtur ; ergo a pari de- 
sidcrium beatitudinis, licet naturale» necessario non dcbet 
expleri 

R. N. Ant. in 00," quod cupiditates istas asserat csse 
naturales. Eas enim a naturd rationali non proTcnirc eo 
modo , quo desiderium beatituoinis perfectas , ex eo pa- 
tet, quodratio ipsa dictat nos posse, imo sajpe debere 
diTitiis etc. , renuntiare , ad melius consequendum finem 
nltimum, quin tamen unquam renuntiare possimus de« 
liderio beatitudinis perfectai. 

Cupidilates ilte quidem ex naturali summi b<mi desi- 
derio , tanquam ex radice profluunt : inquiete enim illud 



Digitized 



byGoogle 



251 

IiKjuIrentest ad (juamvis boni speciem forle oblatam indi- 
namur j ast ejus adcptione non satiamtir, qiiod rursus 
probat , naturalem nostrum beatitudinis appetitum orani- 
bus rebus mundanis esse superiorem. 

OBJ. 3'' PoensB etiam a^ternse non sunt sufficientia in- 
citamenta ad observationem legis moralis; multi enim eas 
contemnunt ; ergo Deus eas statuero non potuit. 

R. D. Ant. Poenaj etiam aeterna) non sunt incitamenta 
suiQcientia de se , N. Ant. Ex inadvertentia hominis seu 
quia multi noluntea perpendere, C. Ant. et JV. Cons. 
Ut cnim incitamenta vere et practice sufQcientia sint ; 
necesse non est ^ lit homines cogant » sed sufficit , ut 
homines, qui ea perpendere Tolunt, in omni casu fortitcr 
ad Virtutem allicere et a vitio absterrero possint : afqui 
talia sunt certe prsmia et supplicia aeterna. 

Inst. 1* Tale incitamcntum sufficiens (id implcndam 
legem essent etiam supplicia non asterna » modo longo 
lempore durarent ; ergo hxc Deus aiterna non statuit. 

R. N. Ant. Nam inprimis , si suppliciis ajternls multi 
Christiani impelli non possunt , ut ad ea attentius reflec- 
tant , quantum curaremus supplicium flniturufai , tum 
maxime , cum vitii iUecebrae naturam de se jam pro- 
clivem ad voluptates vehemen^er exstimulant etc. ; ergo 
supplicia finilura non in omni casu essent practlce suffi- 
cientia. Dein id , quod impii quam ttiaxime exoptant , 
ut tanto licentius et securius in flagitiis vivant , non est 
sufficiens molivum ad virtutem colendam et vitium vi- 
tandum : atqui impii, ul tanto securius in flagitiis vi- 
vant, exoptant quam maxime, ut supplicia sint aliquando 
finienda; ergo supplicia finitura non sufficienter a vitiia 
deterrerent. 



Digitized 



byGoogle 



252 

Inst. 2" In rcpublic4 civili supplicia aliqua exlraor^ 
dinaria, ut poena combustionis » comminutio ossiom 
etc. , licet non diu durent , censentur et universim sunt 
medium sufQciens ad homines in officio continendos; 
ergo a parr. 

R. 1"* iV. Suppos. Ant. Supponit enim homlnes nullo 
alio freno in officio contineri , quam poena ista tempo- 
rari& ; cum tamen nullus sit, qui non simul poen^ seter- 
nu et horrore quodam naturali a fiagitiis, quae istiusmo- 
di poonam post se trahunt , absterreatur. Sed 

R. 2* Concesso etiam Antecedenti ^ N, Cons, et par. 
Nam istiusmodi poenae facinorosis infligi solitse primum 
quidem cum publica infamia conjunctae sunt , et dein 
aspectabiles in oculos cadunt , ipsoque aspectu percellunt ; 
ast supplicia alterius vitae nec praesentem afferunt igno- 
miniam « nec remota ab oculis nostris ita animum per- 
cellunt. Et revera experientia hic pro nobis pugnat. 
Quoties enim Christiani» qui infernum poenasque o^ter* 
nas credunt » iisdem tamen vix commoventur, cum con* 
tra, si facinoroso cuidem in rota ossa comminui aut 
eundem vivum comburi viderint , intimis visceribus tan« 
guntur, omnibus artubus contremiscunt, et internam 
animi commotionem ipso vultus pallore indicant ; ut adeo 
manifestum sit , quanto majorem supplicia prrer.ontia 
atque oculis subjecta, quam remota et abscondita in ani- 
mis bominum impressionem faciant. ^ 



Digitized 



byGoogle 



253 

PABS TSBTIA» 
THEODIGEA 

6EU 

THEOLOGU NATURALIS. 



111 • TanoLOGiM nomine ca scientia venit ; quas de Deo 
rcbusquedivinistractat, adeoquepro objecto ha))et tertiam 
illam qu2Bstionem : Quid est Deus ? Dicitur vero Theologia 
naturalis ad distinctionem a ^Theologia revelatd \ illa 
Iradit de Deo , qusD ope rationis assequi possumus ; hcec 
insuper addit > quae naturalem intelligentise vim superant , 
nobisque solum speciali Dei manifestatione innotescunt. 

Quajcumque autcm de Deo solo rationis adminiculo 

cognoscimus , referri possunt vel ad ejus existentiam vel 

ad ejus attributa. Attributa vero alia dicuntur ahsoluta , 

qusB scilicet Deo» absolute seu ratione sui solum spectato, 

conveniunt ; alia relativa , quaB sunt quidem absolute Deo 

propria » sed quae simul respiciunt ferminum aliquem a 

Dcoformaliter distinctum , seu involvunt in suo conceptu 

relalionem aliquam Dei ad aliquem terminum. Itaque de 

Deosive absolute sive relative spectato in tribus Sectionibus 

ita agemus, ut in prima existentiam Dei ; in secunda attri- 

butaejusahsolutaf et in torti^ attrihuta ejus relativa ex- 

pcndamuf. 

II 22 



Digitized 



byGoogle 



254 
SECTIO PRIMA* 

DE EXISTENTIA DEU 

112. Dei nomine intelligimus ens sumnmmt quo nihil 
meliiis aut perfectius esse vel cogitari potest , cujus proin 
idea includit in se dbsolutum esse (1). 

Qui lale ens existere negant , athei vocantur ; alii tWt- 
recti , qui verbis quidem Deum fatentur , reipsa aufem 
tollunt , dum vel to ego vel naturam universam Deum 
faciunt , ut pantheist» subjectivi vel objectivi ; vel imper- 
fectionem aJiquam ci trikiunt , uti anthropomorphitae » 
qui Deo figuram humanam attribuerunt , vel Epicurei , 
qui providentiam Dei sustulerunt , etc. ; alii directi , ct 
quidem vel negativi^ qui Deum esse simpliciter ignorant ; 
vd positivi , qui Dci ideam habentes , eum reapse extra 
mentcm existere autnegant aut dubitant, quorum ^ 
dicuntur theoretici vel specidativi , si rationibus aUatis 
existentiam Dei impugnant , alii practici , si eam verbis 
non impugnant , sed ita vivunt , quasi Deus nullus esset. 

Ath^s quidem inteme ttec negativos nec a fortiori spe- 
culativos uUos esse inter homines rationis usu poUentes , 
certum est (2) ; plures vero sunt , qui externe summo co- 



(1) Confer Bossaet : Troisidme ilivation tiif les fwjsUres, — F^nelon : 
De rexistence de Dieu , Part. U. No« 65 , 95 ct 104. ^ 

(2) Nam ^ ut ait S. August In Joan. Evang. Cap. XVIT, tract. 106. Hcec 
est vis v&^ce divinitatiSf ut creaturce raiionali jam ratione utenHnon om-» 
nino ae penitus possit abscondi^ £t si juxta scripturam eftxi/ insipiensin 
cordesuo^ non est Deus , quarc hoc dixit, nisi quia insipicns est etstuUus» 
ut ocUiotdt aS, Anselmus Proslog. Cap. ^ \ imo scriptura dicit t Ditit insi* 



Digitized 



byGoogle 



255 
natQ adlaborant , ut Tim argumentorum • qam pro 6x1^ 
tenti& Dei afferri Solent » iniringant vel saltem enervent « 
et contra hos exisfentia Dei jam demonstranda est. 

Dico : contra hos atheos. Sunt enim etiam catholici Phi- 
losophi , qui negant existentiam Dei sive demonstrari de- 
bcre > €0 quod ex revelatione tanquam factum credenda 
sit , de quo nobis constet ex auctoritate generis humani : 
siTe omnino demonstrari ullo modo posse, eo quod omnis 
sicut negatio ita et demonstratio existentidB Dei supponat 
priorem idcam adeoque existentiam Dei (1). Atque his 
certe argumenta pro existentia Dei , quam et ipsi ultro 
tuentur , non obtrudimus , sed ita respondemus. Omnis 
demonstratio e:ustentia) Dei supponit quidem tdcam Dei : 
asl haec idea subjectiva est ; unde ejus objectiva realitas seu 
existentia Dei sive ex ipsa ideu, sive ex contingentia etc. 
rerum eruenda seu demonstranda semper remanet contra 
eos, qui , etsi ideam Dci habeant ; eam tamen merc idcam 
seu ideam mere subjectivam sine ulla realitatc objcctiv4 
esse proclamant (2}. 



piens, non , cogitavil; ut adeo , quemaJmodum loqultur Baco post S. An- 
gust. in Psd. 13, hoc magts asse)^ tanquam rem , qmm Uibetis optaret , 
quam quod penitus hoc credat et sentiaim Nemo enim Deum non esse credit^ 
nisicuif Dcum non esse^ expedit. Quid quod ipsi pagani Atheos sansa 
mentis csse non existimcnt : Esse enim DeoSf ait Cicero , De nat» Deor 
]1 , 44. ita perspicuum estfUt, id gui neget ^ vix eum esse sanm mentis 
existimem. Ei ilnd^ 59 : Ammum ipsummmtemquehominis^rationem^ 
consiUum , prudentiam , qui non divind curdperfecta esse per^it^ it 
his ipsis rebus mihi videtur carei^, 

(1) Ita Dt la Mennais : Essai sur rindiff^rence en matiire de religion, 
Ita ctiam D. Bautain , qui in responsis ad Episcopum Argcntoratenscm 
mcntem suam ila aperit t J*ai Vintime eonvidion et comme ch^^ien et 
comme pfulosoplte , que le raisonnement seul sans ta tumidre de ta foi , ne 
pcitt me donner la certitude sur cette premidre de toutes v&it(fs (existenli» 
Dci). 

(2] Legi ab istis auctoribas mci^ctur S. Thomas , Lib. I. Cap. 2 , Confra 



Digitized 



byGoogle 



256 
Itaque contta atheos argumenta pro existentift Dei e^s 
triplici ordine^ metaphysico , physic6 et morali desumemus, 
triplici etiam capite proponenda. 

CAPUT PRIMUM. 

Argumenta ex ordine metaphysico. 

H3. Argumenta ex ordine metaphysico sunt ea, quae 
n essentiis seu ex ipsa internd possibilitate rerum de- 
monstrandarum eruuntur, et binc etiam argumenta a 
priori dicuntur, si agatur de rebus creatis, quarum essen- 
tia i. e. possibilitas est prior existenlid : a simultaneo vero, 
si agatur de existentia Dei, cujus essentia, utpote quae ne- 



fentefff ubi confutaturus co?, qui Dcum esse demontori posse negant, ita 
arguit : PrcBdicla opinio provenit partim quidem ex consuetudine , qud a 
principio homines assueti sunt^ nomen Dei audire et invocare, Consueiudo 
autem^ etprcecipue quoe est a principio , vim naturce obtinet : ex quo con' 
iingitf ut ea, quibus a pueritid animus imbuiturf ita firmiter teneantur^ ac 
si essent naturaliler acper se nota, Partim vero contingit ex eo, quod non 
distinguitur , quod est kotum per se simpliciter (in [sc scu objectiTe eYi- 
dens) et quoad kos (subjective cvidens). Nam simpliciter quidem Deum 
csse per se notum est , cum hoc ipsum, quod Deus est^ sit siium esse ; sed 
quiahoc ipsum^ quod Deus est , mente concipere non possumus , remanet 
ignotum quoad nos» Sicut oune totum sua parte hajus esse per se notum 
est simpliciter ; ei autem^ qui rationem totius mente non conciperet^ opor- 
ieret esse ignotum, Et sic fitj ut ad ea^ quoe sunt notissima rerum , noster 
intellectus se habeat, uti oculus noctuas ad solem. Unde occasione responsi 
dati h Dao Bautain ad Episcopum Argentoratensem, VAmi de la religionj 
no (2916, recte ratiocinatur , dicens : Vid^e deDieu est domie par le 
langage, transmise par la tradition ^ r€pandue sur ioute la surface du 
globe ; mais que cette id^e , que les homme^ ont eue autrefois comme ils 
i'ont aujourd*hui , est fond^e dans la nature des choses , qu*elle est vraie, 
qu'elle est riellCf et que le genre humain^ qui Va toujours eue, ne s*est pas 
irompif qu\il Va bienpensie : voilU ce que le raisonnement doit prouver, 
non i des sauvages, mais & des hommes, qui, vivant au milieu de la SO' 
ciitif et ayantpar l& mdme Vidie de Dieu comme ious les autres membres 
de la socim, s*obstinenff aveugMs qu*ils tont po^ leurs passions^ d nier la 
rialitit ia viriti objective de cette idie. 



Digitized 



byGoogle 



A 2S7 

quit (^ pdssibilitas relativa» sed est necessario possibi** 
litas absoluta , est actualis existentia. Sunt autem prae- 
cipue duo ; nempe argumentum ah ided Dei^ et argumen- 
tum a necessitaie erUisimprodu cti. 

Argumentum P" Ah ided Dei multiplici ratione exponi 
potest, et quidem 

1"* Bahemus ideam Dei ut entis infinite perfecti adeojue 
distincti ah hac rerum universitate. Atque hoc quidem vel 
ipse Atheus, sive materialista sive pantheista fuerit , 
admittat necesse est ; siquidem hucusque agitur , non de 
existentia hujusmodi Dei , sed solum de ejus idea , quam 
si Atheus non ipse haberet , ne negare quidem hujus- 
modi Deum posset ; secus negaret id , cujus nuUam ideam 
haberet , et quod consequenter relate ad ipsum esset 
aequale nihilo. Itaque habemus, id quod ipse Atheus , 
ut Atheus esse possit , fateri debebit ; habemus, inquam , 
ideam Dei ut enlis infiniti et ab hac rerum universitate 
distincti : atqui hancideam^ Deo hon existepite, impossi" 
hile est hahere; ergo hoc ipso, quod Dei hujusmodi ideam 
habemus , prohatur huju^modi Deum existere. 

Proh. Min.-^A. — ^Si Deus non existit, ideam ejus mens 
humana vel derivaret ex rehus sensihilihus , vel formaret 
ex se ipsd; atqui mens hum^na non potest ideam Dei , 
Deo non bxistente , 

a) Derivare a rehus sensihilihus ; el quidem neque com^ 
positione, neque ahstractione , nequ>e conclusione ah effectu 
ad causam. Non compositione. Etenim res finitas continuo 
aliis rebus finitis componendo et addendo formare quidem 
niens sibi poterit ideam alicujus indefiniti ; ast ab ultimo 
fiuasi puncto hujus indefiniti nunquampoterit transilire ad 



Digitized 



byGoogle 



m 

infioitaiii proprie dictum , nisi hujtui jam aHqnam babett 
ideam; ergo hanc id^un ne^iuit acquirere per CMipoiH 
tionem. Sed mju^ potest actpilrere ah$tfiielime, Nam 
abstrahere nihil aliud est , quam notas aliquas rerum 
essentiales vel individuales seorsim considerare ; ergo ex 
rebus sensibilibus nihil poterit abstrahip quod non ceu 
nota essentialis Tel individualis earum essentiam et con- 
ceptum constituat : atq[ui idea Dei ut entis infiniti et ab 
hac rerum universitate distincti non est nota essentialis 
vel individualis essentise vel conceptflsrerum sensibilium; 
ergo ex his^ neque haec idea per abstractionem acquiri 
potest. — Demum neqjie potest accjuirere conclusione ab 
effectu ad causam primam 9 (piee sit a se, inQnitat Deus. 
Nam inprimis Deo non existente etiam non existefet hu- 
jusmodi causa » sed causa non existens nulla est causa : 
ergo neque ab elfectu ad illam concluslo fieri posset. 
Dein multi» etiam philosophi, i , e, omnes illi sive ve- 
teres sive moderni, qui creationem proprie dictam non 
agnoverunt, ideam Dei non poterant acquisivisse ascen- 
dendo ab effectu ad causam primam , hoc ipso , quod 
Deum qua causam hujusmodi non agnoverint. Unde ergo 
illi ideam Dei ut entis infiniti et ab hac rerum univer- 
fiitate distincti (quam ideam, sive Dei hujusmodi exis« 
(entiam admittantt sive negent» ex supra dictis semper 
habeant necesse est ] acquisivissent ? Yerbo humano yA 
institutione sociali ? Sed inprimis verba, utpote signa 
idearum* supponunt jam praeviam ideam» saltem di- 
rcctam « vel a mente immediate perceptam , non autem 
jpsa dant aut dare per se sola possunt hanc ideam. Et 
dein» unde illi, qui verbo vel institutione sociali aliis 
hanc Dei ideam communicarent , hanc ipsam ipsi obti- 



Digitized 



byGoogle 



259 
nuissent ? Necesse itaqtie erit ad primum aliqu^m h6^ 
minem peryemre • qui non yerbo vel institutione alteriut 
hominis hanc ideam sibi compararit, et qui» Deo non 
existente, neque hoc neqae alio uUo modo iilam acqui- 
rere potuerit, Ergo necesse est Deum existentem admit- 
tere ut ipsam originem idese ejus explicarc possimus. 

Neque potesi flnenf kumana ideam Dei^ Deo non exis^ 
tenie^ 

b) Formare ex se ipsd. Nam in hypolhesi non-existentia? 
Dei mens humana neque concipi potest necessario et ex 
mtura 8u& determinata ad hanc ideam, neque eam acti- 
idtate proprid formare (ex diclis pag, 1 92), neque vero hajc 
idea potest esse mera forma mentis : siquidem idea Dei 
ut entis infiniti et realissimi, quaanalytica, includatne-» 
cessario ideam actualis existentise» adeoque ne subjective 
quidem possit esse vera, quin sit objective realis : unde 
vel absolutus scepticismus sequitur, vel idea hsc non est 
m^ ibrma mentis (1). 

Proi. Jlfm.— B. — Idea omnis esi perceptio alicujus o6- 
jecti; ergo nuUa idea s}ne aliquo objecto : atqui si Deiis 
non existat, idea Dei nuUum habet objectum. Deus cnim 
inflnite perfectus et ab omni rerum universitate distinclus 
ex ips& notione non est ipsum universum, neque mens 
nostra, neque (ex dictis) idea ejus a mente efScta vel for- 
ma necessaria sine objecto reaU; ergo idea Dei» Deo non 
existente, nuUum haberet objectum, 

Hrgo hoc ipso, quod Dei habemus idcam, prohatur, Deum 
existcre, 

(l) OWo/. Pag 235, nola el Obj. 3. Pag. 243 cl scqq. 



Digitized 



byGoogle 



260 
2' Habemus ideam entis, quo maja!; cogitari ne^jiiit : 
atqoi ens, quo majus cogitari nequit, non potesf esse %n 
solo iniellectu; ergo hujusmodi ens seu ens infinitum, 
Deus, existit a parte rei. 

Proh. Min. Si objectum, ideae, qui percipimus ens, quo 
majus cogitari nequit, esset in solo intellectu^ jam non 
esset ohjectum hujus idece. Nam certe ens, quo majus cogi- 
tari nequitt inclUdit in suo conceptu esse a parte rei : 
majus enim est esse a parte rei, quam solum esse in in- 
tellectu, 

Atque hoc est celebre illud argumentum ; a multis 
Anselmianum Tocatum, eo quod S. Anselmus illo primus 
usus fuerit. Ita autem sub form^ nonnihil alia illud habet 
S. Anselmus (1) : Ergo^ Domine, credimus, te esse aliquid, 
quo nihil majus cogitari possit. An ergo non est talis aliqua 
natura, quia dixit insipiens in corde suo, non est Deus ? Sed 
terte idem ipse insipiens, cum audit hoc ipsum, quod dico, 
vJiquid, quo majus nihil cogitari potest, intelligit, et quod 
intelligit, in intellectu ejm est, Ast certe id, quo majus co- 
gitari nequit^ non potest esse in intellectu solo ; si enim in 
solo intellectu est^ potest cogitari esse et in re, quod majus est. 
Si ergo id, quo majus cogitari non potest, est in solo intellec-' 
tu, id ipsum, quo majus cogitari non potest, est, quo majus 
cogitari potest, sed hoc esse non potest ; existit ergo aliquid 



(i) In Proslog:de Dei exisf. Gap. 2*— Idem argrumentum , quod aliqui 
immcrito, et quia quidquam solidi opponant , ut sophbticum respuunt, 
piodoquisque suo CYolYerant ct defenderunt Cartesius, Med. F. — Vas- 
quez, Part I. q. II, a. 3. Disp. 20. Cap. 4. — Wolf, Theol, nat. Lib. 1,— 
Mendelsohn in Morgenstundem, — Pullenherj iHandbuch der P/iiioso» 
p/ttff ; Metaphysick. Seite 183. — Prre reliquis demum profunde et fusa 
CUStAVLdenmaiar in Zeitschri/t fuer Theoioaie. lOteo Bandes, i stes Hell. 
843.— .Faw Dasein Gottes. 



Digitized 



byGoogle 



261 
protul dubio, quo majui eogitari fion vaUt, tt in tntelketu 
et in re (1). 

Idem argumentttm multiplici expositione evolatum in* 
Tenies in Ontologi& (2) ; unde hic pluribus illud tractare 
supersedemus. 

DicuNT : Argumentum hoc esse mere ideale i. e. cui 
praeter ideam subjectiTam nihil objectivi respondeat. Ast 
falso id asseri ex eo patet, quod percipiamus, ideam mere 
subjectivam entis infiniti sine objecto reali externo nos 
nullo modo habere posse. Id quidem verum est, ideam 
hanc esse ideam immediate perceptam ; ast etiam omnes 
ideae evidentes sunt inmiediate perceptse : atqui his intel- 
lectus nequit negare objectivam realitatem, quin in scep« 
ticismum sui ipsius destructivum prolabatur. Quod si vero 
ideis immediate perceptis objectiva realitas negari non 
possit, etiam nostrum hoc argumentum concedendum 
est, quia percipimus, nobis hanc infiniti ideam aliunde, 
quam ab ente infinito existente provenire non posse, imo 



(1) Mcmorata di^um cst, quod Hogel in : Encyctopaedie der philoso' 
phischen Wissenschaften : Heidelberg, 1827. Seite 181 et seq, de hoc ar- 
gumento tractat, dicens : « Es wtierde nur die groessteGedankenlosigkeii 
Mein^ wenngemeint sein solUe, in unserm Berwusstsein seidie Existenz auf 
dieselbe Weisey mit der Vorstellung der endlichen Dinge verbunden , als 
mit der Vorstellung Gottes ; es wUrde vergessen , dass die endlichen 
Dinge veraenderlich und vergaenglicli sind, d. i. dass die Existenz nur 
iransitorisch mit ihnen verbunden^ dass diese Verbindmg nicht ewig, son- 
dem trennbar ist, Anselm hat darum mit Rechte das nur fuer das 
Vollkommene erklaert, was nicht blos auf eine subjectvte Weise sei, son^ 
dem zugleich auf eine objective Weise ist. Alles Vornehmthun gegen den 
togemmnten ontologischen Beweis tmd gegen diese Anselmische Bestim' 
mung de$ VoUkommenen Mlft nichts , da sie in jedem unbefangenen Men» 
echensinne eben so sehr iiegt, als injeder Philosophie seUui uider Yfissen 
vnd Wilien zurueekkehrt. 

{%) OntQl, ?9Lz. m ef Kqq, Vide etiam Notam Pa;. %Z9. 



Digitized 



byGoogle 



262 
nec conceptibilem quidem esse » nisi objectum reipsa 
existat (1). 

Argumentcm U"°"- Ex nemoitate entis xmproducti. Ar- 
gumentum hoc ita proponi potest : • 

Existit ens necessarium , scu improductusd; atqui em 
necessarium est ens infinitum seu Deus; ergo existit 
Deus (2). 

Proh. Maj. Existit ens necessarium. Nam si ens neces- 
sarium seu ens a se non existat , nihil existere posset ; at- 



(1) Hacc itaque iclca nobii a Dco immediate venit , qoi se menti noitr» 
continuo pracsentem exhibet sub idcti r^Oe^^^? simpliciler, Gonsulc hac de 
re ctiamBossuet : Connaissanee de Dieu et de soi-m^me. Chap. IV., § 5. 
F^nelon s De Vexisience de Dieu. Part. 11. N» $9 et scqq. 

Omittere hic non possum natiyam argumentandi rationem , qua ex |d^& 
Dei existentiam Dei probat Q. Sommier, dicens : c Nout avons dans nostre 
dme (irerba refero , prout in ipso opere inYcniuntur) ndee de Dieu , m^ 
d'un estre inftni en toute perfection , qui est la mesme chose, I( faut 
^ eette \d4e ait une cause, ei que cette cause ait elle-mesim oe qu'ellt 
donne b. son effet , fwi est cette id^e. Cest ainsi que g^ralement toute^ 
nospens^esou connaissances n*ont rien objectivement ou par reprisenta" 
Hon , qui ne soit dons nos esprits et dans les autres choses , qui coneow^eni 
avecnos espritsfpour nous les faire former ; qui n'y soit , dis^je , ou for- 
mellement et de la mesme maniere; ou ^mxnemment et d*une fagon ptus 
nobie etplus parfaite, Cela paroistra ^idemment dans toutes les induc- 
tions qu'on en voudra faire. Cest comme si on disoit qu'U n'y a point 
d*image ou de copie sans original, point de connaissance sans oSjet qui h 
termine. Or, nous s^avons trh-bien que nous n*avons.pas tout ceqviestre^ 
,pr^s€nt4 dans rid^e we nous avons de Vinfni « et qu'il est impossible de 
irouvei* ailleurs que aans Vinfini* Advouons donc qu*il yaun infini exis* 
tantf qui est Dieu mesme, 9 Jean-Claude Sommier , prStre, docteur en 
th^olog^e, prqtonotaird apostolique , predicateur orcUnaire de son altessa 
royale : Histoire dogmatique de la religion, ou la religion prouv^e par 
Fautorit^ divine et humaine etpar Us lumi&es de la raison* A Ghampf 
i70S.Tom.I.p. Bi, 33. 

(S) Idem argnuneatum presM et aBergioe i^ more suo exponit Tertnl^ 
Uaous in Lil>, contra Hermogenem» Idem etiam evoivit Suares : Uetqpky* 
mcof Tom* II. Disp. 29, Seci. 3. N» 1 et seqq. Dcmnm etiom Glarfcios in 
tractatu : De Pexistence de Dieu et des attributedeDieflt ; aliique pob 
pauci. 



Digitized 



byGoogle 



M8 
qui iam0B enmte athei, me materiaUsta sivd idealkb^ 
aiYe egoiste fuerint , laitem suam proDriam eiistentiainr 
admittunt; ergo.... 

Prob. Maj. Si enim em ase non existit » primum ens 
\el siae causft e nihilo prodiit , vel seipsum produxit, vel 
duoentia se mutuo produxere i vel demum per seriem 
vel circulum infinitum ens subsequens semper a praece- 
denti fuisset productum: atqui bsec prorsus repugnant ; 
imprimis enim nibihim*, cum non sit , producere nihil 
potest : sed nec seipsum ens producere potest ; quod 
enim nondum est , nec sibi nec alteri daro potest , ut ali* 
quid sit, cum prius sit esse , quam agere vel producere ; 
aeries autem infinita impUcat in se (1) ; ergo existit ens 
necessarium. ' 

Pr(A7'Min.Atfifijm.$ neccssartum est tnfinitum seu 
Deus. Nam 

Ens necessarium seu er» a 'se\ hoc ipso t quod existlt 
vi pos^ilitatis absolut® seu vi essenti® , est necessario' 
id omne , quod est : ergo si sit finitum , est necessario 
finitum : atqui necessario seu vi sui esse non est finitumt 
cum esse a se non solum non hanc potius, quam iUam, 
sed nuUam exigat Umitationem. — Et yero ens a se^ quod 
semel est, semper et necessario est , cum eadem semper 
sit ratio essendi ; ergo si est limitatum seu finitum» eic ip* 
8a necessitate naturse adeoque ex ips& ide& sui ita esset U- 
mitatum, ut nec majus nec minus fieri posset: atqui hoc est 
absurdum. Omne enim finitum seu limitatum ex ideft 
fuiadeoque ex natur& sud estet augmenti et diminutionis 

(i) Oniol Part U. Sect. 8« Gap. i Ptff. m. 



Digitized 



byGoogle 



264 
capax ; ergo ensase adeoque ens necessarium fion poteal 
esse finitum , adcoque estnecessarioinfinitum , ergo exis- 
tit Deus (1). 



i) Vide etiam Onlol. Part. II. Sect.2. Cap. i. Pog^. 233. Ut tamen totdm 
boc argumenttim clarius fiat, utque nebula qusedam , quae generatim drca 
iUud mentem juvenum occupat , penitus dispareat , non alw re erit , totam 
probationcm paulo fusius enucleare. Itaque 

Ens a se dicitur infinitum ex hoc , quod existat vi essentics suce, Sed Ti 
ciiUus essentise debet existere ens a se, nt necessario infinitnm concipiator ? 
Kon sane vi essentise cujuscamque , sed vi essentics absoluteSm Qaod ut in- 
telhgatur, advertamus ; 

a) Essentiam entis in statu metaphysico et ejnsdem possibilitatem inter- 
nam realiter identificari (1), atque adeo sibi mutuo substitul posse ; 

b) Possibilitatem intemam esse dupUcem , relativam et absolutam. RelO' 
tiya illa est, quae in suo conccptu includit necessariam relationem ad ra- 
tionem sufficientem existentiae actualis sibi extrinsecam : absoluta vero est 
illa f quse nuUam relalioncm ad rationem suTficientem existenti» actoalis 
tibi extrinsecam continet , et in c^jus consequenter conceptu haec ratio 
fufficiens necessario invoivitur qu^ nota constitutiva et essentialis , ila ut 
tine hac ipsa possibiUtas absoluta nec esse nec concipi possit: unde 

e) Possibiiilas intema sen essentia^ vi cujus[ens a se ita eosistat, ut 
non possit concipi non existere , non est nec esse potest possibiiitas relth 
tivoy utpole quae in suo conceptu 'non necessario involvit actoalem 
existentiam ; sed esipossibilitas et hinc essentia absoluta^ utpote quse qui 
notam sui constitutivam invoivit actualem rationem sufficientem existen- 
liaj , et consequcnter non potest concipi non existens. Jam vero 

d) NttUaalia possibiUtas interna seu essentia actualem rationem sulB-< 
cientem existentiae adeoque actualem existentiam ita necessario in suo 
conceptu invohrit , ut non possit concipi non existens, qmm possiblKtds 
teu essentia realissima ; utpote quae sola hoc ipso , quod omnibus omnino 
realitatibus necessario constituta concipiatur, etiam necessario conciptur 
in se continere actualem rationem sufficicntem existcnUs adcoque actua- 
lem existentiam ; ergo demum 

e) Essentia seu possibUitas interna, vi cujus ent a se debet existere , ut 
infinitum esse probetnr , est sola possibilitas seu essentia absoluta et con- 
tequenter realissima. Ens vero , cujus esscntia est realissima, hoc ipso et 
^ftsum realissimum sit oportet. Ergo 

Ens Gtehoc ipso , quod sit a se seu vi suce essentice^ est necessario reo» 
lissimum, 

(1) OntoL Part. t. Seet. L Cap. «. n. H8, Paj. Ml^ 



Digitized 



byGoogle 



265 
DicGNT I* Non inteUigimus neces^tem existeiidit 
ergo hsBC necessitas admitti neqoit. 

R. C. Ani. N. Cons. Nam neque concipimus , quo- 
modo, quod prius non erat, incipiat esse : atqui tameu 
necessarium est , ut ens quodlibet vel ab sDtemo et hinc 
necessario sit, yel deinccps incoeperit esse ; ergo ex eo. 



Totam ita^ argumentum permodmn scquationis breriter ita poni 

potest : 

Ens aie. •• =^ Ens existent yI essentis 

siuc; 
£ns existens vi essentiae swe necessario = Ensexistenstipossibilitatis 

absolutae ; 
Ens existens \i possibilitatis absoluts. . = Ens realissimum. Ergo 

Ens a se necessario s= Ens realissimum seu infini- 

tuin , Deus. 

Atque ad boc argumcntum omnia alia argumenta , qnibus , quamvis 
aliis et aliis verbis , ens a se probatur esse inlinitum , quoad intrinsecam 
et quandoque non nibil reconditam vim ratiocinii necessario reducuntur. 

£x boc autem ad aliam qusestionem transimus , et ita ratiocinamur : 

a) Omnia argumenta pro existentid Dei afTerri solita (prster argumen- 
tum ab idel Dei et entis realissimi , et illud a sensu naturee communi peti- 
tum) probant objectivam realitatem scu cxistcntiam entis a se. Ens autcm 
a se esse infinitum scu Dcum probare aliter non possunt , quam per ana- 
lyticam evolutioncm idese entis a se argumento supra exposito. Yerum 

b) Hoc argumcntum subjective spectatum idem videtur esse ac argumen- 
tum nostrum ontologicum ab ide& entis realissimi, quod c&dem ratione et 
vid solum inversd, ita etiam ipsum per modum squationis breviter exponl 
polcst (1) : 

Ens realissimum cx conceptn suo . • = Ens vi jpossibilitatis absolutae 

existens ; 
Ensvipossibilitatis absolutse existens:=: Ens Yi essentias existens; 

Ens Yi essenUae existens. • = Ens ase; 

Ens ase. » =r Ens necessario sen ita actu exis« 

tens f ut non possit concipi actu non existerc. 

c) Ergo tam ratiodninm » quo ab ided cntis ase sA ejus esse infinitum* 
quam ratiocinium, quo ab ided entis realisslmi ad actualem ejus existen* 
tiam concluditur y utrwnque per simpllcem ct eandem anaiysim idece ab- 
solvi Yidctur. 

(1) Ontol Part. U. 8ect.II. Cap. I. Pag. S3«. Tide ctiam notam, cl «q*. 30 Pn?. S4% 

II 23 



Digitized 



byGoogle 



166 
^od aseitatem tm Meewtatem existendi nbn eom^e^ 
hendamus , concludi sol^ potett» inteUecton nos^m 
^m limitatum , m inimci vero , mm certo ncque scire , 
e$9e talem nece^itatem , ^tsi , ^[uomodgi ^t , ignoret, 

- DicuifT : 2^ Saltem «dstentia Dei probari neqtiit. QoUr 
quid enim probatur , per aliquid ipso prius prohatur : 
atqui Deo nihil est prius; ergo... Et vero, Deum exis- 
tere , est ohjeetum fid^ ; ergo ratione prohari nequit. 

R. D. Ant. Existentia Dei , i. e. idea Dei seu entisin- 
finiti probari nequit , C. Ant. i. e. ohjectiva realitas idesB 
Dei adeoque proprie existentia ejus prohari nequit , N. 
Ant. et D. etiam Maj. frimm rationis additw. Quidquid 
prohatur , prohatur per aliquid ipte prius cognitum , Tr. 
J^Iaj^ Per aliquid ipso friv^ eiJci$tens , N. Maj. et D. Min. 
Atqui Deo nihil est prius eiistens , C. Min. Nihil priut 
eo^nitum, Suhd. Nihil prius cognitum impUcite et subjeo- 
tive , quatenus idea toO esse simpliciter adeoquQ implicite 
Idea Dei praerequiritur ad omnem cognitionem , C Min. 
^%il priqs cognilum explicite et quoad realitatem ohjec" 
tivam, N. Min. Ergo hffic adeoque existentia Dei probari 
el potest et neganti debet, Demum. D. Ant. secundce rat. ai-- 
iitcd. Ilxistere Deum , est tantum ohjectum fidei , N. Ant: 
Est «^tam objectum fidei, C. i4n^..et N. Cons. Nam contra, 
actus elicitus fidei divinae prajsupponit certam cognitio- 
nem de exi8tenti& Dei. Hinc S. Thomas recte observat (i) , 
probatiQnem ewtentiae Dei ex ratipn? eg^.qua^ prmmn 
kulum reyelationift ac proinde etiam fidei divinse. Ca^te^ 
ram jam in Logicfi (i) observavimus , fideiq et scioiitian) 
(]9 ^em QbJectQ wwi consiaiere po^io. 

<1) Part. I. Quffist. 2. Art. 2. ad 1. 

W l^g, AppKc. Scct. h. Ad Prop. T. ObJ. ks Paj. 17^ 



Digitized 



byGoogle 



267 
CAPUTU, 

Argunmta €se ordinc physico* 

114. Argumenta ex ordine physico petuntur ex con« 
ceptu rmun ereatanim seu eonttngentium et duo prsBci* 
pua tunt, nempe ab easiskniid et ah ordine mtmdi. 

Arguuentum I"*^ Ah existentid mundi. Argumentum 
hoc ita proponi potest: 

Existit mundus hic aspectabilis : atqui mundus est ens 
^h qHq fm eontingenfl ; ergo ^tit ens ah alio : sed ens 
«( o/io naeessario supponit ens ase; ergo existit ens a se; 
9ed msan est infinitum aeu Deus ; ergo existit Deus. 

Prob. fer partes. Existit mMndus hie. Nam existunt 
terte sensu intimo idea senraales : atqui ratio suCBciens 
Jiarum idearum nequit esse in menle ; ergo neeessario 
est in objectis externis (1), quorum collectionem mundnm 
4idmus; ergo.... 

Uundm hie est ens eontingens. Vel enim est contingens 
et ah alio, vel necessarium eX a sei atqui nec mundus, 
nec elementa mundi sunt a se (2) ; ergo.... 

Ens contingens supponit ens necessarium. Nam ens con- 
tingens seu ah alio yi notionis habet rationem existentise 
in aKo ; ergo illud aliud est a se, ye\ rursus habet ratio- 
nemsufle eristentiae in alio, etsic deinceps, donecperve- 
niatur ad ens a se, vel admittenda est series aut circulus 
Mmtu^ ; i^tqui hsBQ series yel drQului repugnant 9$ j«m 
j^P^ 4lcti9 i ergp,.»^ 

(1) t/>g. Applic. Sect. 8. CaLjp. 9. Pa|. 185« 
[%) eosmoloj. Scct, !. Cap. 1, Paj.7 



Digitized 



byGoogle 



268 

Ens n&>e$$arium eit infinitum «eti D^tit ex argmnento 
pnecedeQti capite allato. Ergo existit Deus. 

OBJECTIONES. 

115 OBJ. 1* Inter res creatas et Deum nulla est pro<* 
portio ; ergo ex rebus creatis Deus demonstrari nequit. 
Et yero, si daretur connexio oecessaria inier ens contin- 
gcns et ens necessarium, ens contingens necessario exis« 
( ^ret : atqui hoc repugnat ; ergo.... 

R. D. Ant. NuUa est proportio inter crcaturas et Deum 
in genere entitatis , C. Ant. In genere connexionis , N. 
Ant. Licet enim creaturae a Deo infinite distent , imo in 
esse non solum di£ferant, sed etiam absolute diversae sint, 
adcst tamen necessaria relatio inter ipsas et Deum. Res 
enim creatae» utpote contingentes, egent ente necessario, 
a quo producantur ; rccte igitur ab earum existentia Dei 
existentia infertur. Ad prob. D. Maj. Si daretur con- 
nexio necessarianecessitate ahsolutd et antecedenti , ita ut 
posito ente necessario poni etiam debeat ens contingens , 
ens contingens necessario existeret, C. Maj. Si daretur 
connexio necessaria necessitate kypotheticd et consequenti, 
ita ut posito ente cohtingenti necessario intelligatur posi- 
tum et ens necessarium, N. Maj. Atqui connexio, de qu& 
agitur» inter ens contingens et ens necessarium hypothe- 
tica tantum est et consequens ; ergo. . . . 

OBJ. 2* Si ab existenti^ entis contingentis concluditur 
cxistentia entis necessariietinfiniti, aliquid majus in con- 
clusione est, quam in pnemissis : atqui legitima concludo 
nihil raajus contincre potest, quamprsDmisso) ; ergo.... 



Digitized 



byGoogle 



269 
R. 1* Retorqueo argumentum : si ab existentia infantts 
vel oTi concluditur ad existentiam matris vel gallinaB, 
majus quid continetur in conclusione, cpiam in [Hra&missis : 
atcpii.... ergo.... 

R. 2"* N. Maj. Nam quando ab existenti& entis con-* 
tingentis deducitur existentia entis necessarii, nihil ia 
condusione continetur, quod in prsQmissis non sit expres- 
sum. Ad hoc enim ratiocinium tota ista deductio reduci 
potest : Non datur effectus sine causd : atqui mundui iste^ 
uti omne ens contingens seu ab alio» est necessario effectus 
entis necessarii et infiniti qui catuce ; ergo ens necessarium 
et infinitum existit. Porro in hoc ratiocinio nuUus est ter« 
minusin conclusione, qui non sit inpncmissis, necullus 
latior in conclusione, quam in praDmissis ; ergo.... 

Inst. Mundus est opus finitum : atqui efiectus finitus 
non requirit causam infinitam ; ergo.... 

R. C. Maj. et D. Minl Effectus finitus non requirit 
causam infinitam mediate, N. Min. Immcdiate, Subd. 
Non requuit semper, C. Min. Non requirit unquam , N. 
Min. Videbimus enim infra, crealionem rei cujuslibet re- 
quirere potentiam infinitam. Ast omnis eiTectus finitus 
saltem mediate semper requirit causam infinitam , siqui- 
dem causa proxima et remota^ si finitae sint, yim nuUam 
ipsae haberent , nisi a causa prima et a «e , adeoque a 
causa infinita accepissent. 

Argumentum II""* Ex ordine mundi. Argumentum hoc 
ita proponi potest : 

Existit in mundo ordo : atqui idea ordinis inyolTit ideam 
entis intelligentis, ut auctoris hujus ordinis ; ergo exisiit 



Digitized 



byGoogle 



270 
^ intelUgeiis» qubd At mtid suffictonfl hujtui o^dihls i at- 
qui ratio ^one sulQeieoi 6si6 lieqilit, luii lit ens infimttun 
seu Deus} etgo cxistit Deus. 

Prob. per part. Existit in mundo ordd. Nam 

1* Nihil polest esse in efiectu, quod non sit in catld& : 
atqui ui idei^ sensualibUii , teste flensu intimo, rerum tum 
varietate et multitudine, ttim harmonift, nexu et opportu- 
nitate, ttun adtersorum consensione et perpetui stabili- 
tate maxime mirandus elucet ordo ; ergo hic ordo est 
etiamin earum idearum causid, i. e» rebus mundatiis ; 
ergo.... Etvero 

2* Ordo cst dispositio variorum ad eflfectum seu finem 
allquem obtinendum apta : atqui hujusmodi rerum mundi 
disposiiionem nemo negabit, qui planetarum cursus ac 
llxam harmoniam , anni viciteitudines ac elementorum 
cliam oppositorum perfectam harmoniam ad efTectum i^ 
iisdem circumstantiis constanter eundem producendum 
attentius contempletur ; neque casu ea fieri autumabit» . 
cum casus proprie loquendo nihilinse sit, necea, qu0 
casu fieri dicimus, ullam constantcr legem servent {l)\ 
Quidquod .^^^ 

■ ■ ?/^- 
(l) Confer do hac re ca , quae TuUius e^regle multis in lods , Md it^ 
alia : De Naturd Ikor. Lib. 2. Cap. 39 , liabet : Principio terra universa 
tetiialur^.i vestUa floribus , herbis, arboribus , fntgibus , quorum otmium 
incredibilis multitudo insatiabili varietate distinguiiur. Adde huc fontium 
gelidas perennikites , liquores perlucidos amnium , riparum vestitus viri-^ 
dissimos , speluncarum concavas amplitudines , saxorum asperitates , im- .,' 
pendeniium montium altitudines immensitatesque camporum; adde etiam 
reconditas auri argentique venas , infinitamque vimmivrmoris. Qum vet^ 
et quam varia genera bestiarum vel dcurum vel feratmm ! Qui volucrum 
iapsus atquecantus ! Qui pecudum pastus! Qua vita silvestrium! Quid 
jam de liomnum genere dicam ? Qui quasi cultores terrce constituti non 
patiuHtur mn , nee immanitate belluamm efferari , nec s((rp(um aspeH*^ 



Digitized 



byGoogle 



27i 
3* In rebut nngnlaribiis leorgliii SjpectAta idtWk 6fA6 
res|)leiid6t^ Conadera humani c^porift aUt etiam sdlitt^ 
oculi miram ad finem suimi structuram, vel quomod^^ cl* 
bus in chylum et sanguinem transeat , vel quomodo ex 
parvC pr6r^ii§ semine planta enascatur , quse dein in ar- 
bdrem (dS^escit) €tqa& folia, flore^, tum fructus oriantur, 
qui ut plurithuM ad speciei conserrationem semiua in sd 
involuta ctotiu^ant etc. (1) ; et certe summam attifid^ 



iaietastari^ quorufnque operihus agri y insulce littoraque collucent dis- 
tineta tectis , urMbUst Quas si ut animis , stc oculis viikre possefnus , nefnd 
cunctam intuens terram de divina ratione dubitaret. Neo mintia eximit 
disserit de ordine in motu astrorum, et QuiSy inquit, hunc honiinem 
dixerit , qui cum tam certos cobU motus, tam ratos astrorum ordines^ tem' 
fue omnia inter se comexa et apta viderit^ neget in his uliam inesse ratiO" 
nem eaque casu feridicat, qwB qwxntO consiiio gereniury nulh consilt^ 
assequi possumus. Apposite etiam ad hoc argumentum ratiocinatur re- 
dentiorum Physicorum facile princeps Newtoii (Opiica, Lib. 3.) dicens : 
Dum cometm moventur in orbibus valde excentricis , undique et quoquover^ 
sum in omnes partes coeli , utique nullo modo fieri potuit , ut ccbco faio 
tribuendum sit , quod planetce in trbibuS conteniricis tnotu consimili fc- 
rantur eodem omnes. Tam miram universitatem in planetarum systemate 
necessario fatendum est intelligerUid et consiiio fiiisse effectam. Idem 
asserit {Philos. nat. Lib. 8.) ; Elegantissima heecce soliSf plonettirum 
et cometarum compages nonnisi consilio et dominio entis intelligentis 
crtri potuit. [His adde , Bive ^m Lessius t D^ Numine ejusque pro' 
videntia. Lib. 1. ; sive quse Fenelon : De Ve^ittence de Dieu; sive de- 
ibura quae Cl. Gulielm. Wewel in suo opero recentissimo : Astronomia 
et Physica in SUis relationibus ad Theoldgiam naittralem , exponunt , 
et facile invenies, quam misera, abjecta et Philosopho Tcre indigna sit 
animadversio D. La Place : Essai philosophique sur les probabilites, 
3. Edit. Pag. 2 , asserentis, nullas in hac rerum universitate dari causas 
linales , sed no^ tantum ex ignorantid verafum causarum , quaB sint in 
ipsis rebus , recurrere ad ens suprcmum , omnia hujus mundi ad finem 
aliquem dirigens. Quasi vero bruta materia sive fato sive casu possit pul- 
cherrimam hanc coeli terraeque harmoniam producef^ , quse ^ ut Giccro 
alt , quanto consilio constituatur, omni intelligenti& su& homo asseqiii noti 
possit. Quam si La Place fato vel casui adscribere nolit , fateatur necessd 
est , Deom , summe intelligentem , materiimi his viribus instrutisse om- 
niaque ita combinasse » ut eumU hec | quam miramur^ harmonia cons* 
tantcr conservetur. 
(1) Consule rursns TuHium : De Natwd Deorum, Llb. 2 ; aliosque, qui 



Digitized 



byGoogle 



272 
aapieatiam omxiia Tel ttiinima ad {iiiem emxn ordinantis 
non poteris non agnoscere ; ergo existit ordo in hoc 
mundo. 

Idea ordinis iwcolmi ideam entis inteUigentis. INam 

V Eatenus tantum alicpiid ordinatum est , quatenus ad 
finem tendit; nec ordinem concipere possumus, quin con« 
cipiamus iinem : atqui si est finis , est ens intelligens , 
quod illum intendit. Nam finis est id , cujus consequendi 
causa aliqiud fit ; sed volitio rei alicujus nequit esse sine 
cognitione illius rei ; ergo idea ordinis inyolyit ideam 
entis intelligentis. Et reipsa 

2" Ubicunque adyertimus ordinem , instinctu rationali 
concludimus necessario ad auctorem intelligentem , uti 
ab aedificio , libro , horologio etc. ; quod quidem yel ipsi 
athei faciunt ; ei^o a pari ab ordine mundi concludamus 
necesse est ad auctorem mundi intelligentem (1). De- 
mum : 

3" Plurima entia hujus mundi irrationalia , etiam pro 
iatelligeutid nostra , natura su& tendunt ad aliquid , et 
per id , ad quod tendunt , coUigantur in unum aliquod 
conunune : atqui entia irrationalia aguntur potius et di- 



tx utio tantum genere entium existcntiaro Dei cruernnt, uti Fabricium, 
qui Theologiam aquas : Niewentyt, qui Theologiam anatomicam; Lesser, 
qui Theologiam insectorum , etc, egrcgic exposuenint. 

(i) An, cuin machinatione quadam , ait Gicero : De Naturd Deor, n. 38. 
moveri aliquid videmus, ut spheeram , ut horas , ut alia permuUa, non 
dubitamus, quin illa opera sint rationis : cum autem impetum casli admi' 
rabili cum celeritate moveri vertique videamus, constantissime conficien- 
iem vidssitudincs anniversarias , cum summd salute et conservatione re» 
rum omnium^ duhilamus , quin ea non solum ratione fiant , sed etiam ex* 
ccUenti divindque ratione ? 



Digitized 



byGoQgle 



273 

rigunlur ad finem , quam propter finem agant , cura et 
naturd sua indifferentia sint ad ordinem adeoque adfinem 
quemcunque , uli v. g. astra ; ergo necesse est, ut ab 
aliquo ente intelligcnlc ad fincm dirigantur; adcoque 
existit ens intelligens , quod sit ratio suCBciens hujus or- 
dinis (1) : atqui 

Matio plene sufficiens esse nequit , nisi sit ens infinitum. 
Nam ordinans res mundanas ad finem non potest esse in 
ordine, sccusesset et ipse ordinatus adeoque non primus 
ordinans : sed qui non est in ordine ordinatorum , non 
pcudet ab ulla causa efficicnli ncc ab ulld causa finali , 
secus esset ordinaf us ; ergo est prorsus independens : atqui 
si estr prorsus independens , esl perfectissimus ; secus in 
sua determinatione negativa vel ab alio penderet adeoque 
non esset prorsus independens ; vel determinaretur ad 
illam vi essentiae suse , quod ex Cap. primo hujus Sectio* 

(l)Referrihicmeretiir9 quod narrat D. Flotte (Z^pon^ c^e p/a/o^op^e). 
Cum tempore epularum, quas simul celebrabant plures ex impiis (ita dictis) 
philosophis ultimi.secuU , multa in laudcm et commendationem Atheismi 
prolata essent , demum Diderot proposuit , ut etiam Dco suus darctur cau- 
sidicus et patronus , et electus cst D. (rabbc) Galiani, Qui graviter rcsedit 
et ita exorsus est : 

Unjour^ d Naples^ un hommeprit^ devant nous^ six dis dans m comet 
et paria d'amener rafle de six. II Vamcna du premier coup. Je dis :cette 
chance 6tait possible, II Vamena une seconde fois; je dis la mj&me chose, II 
remit les d^s dans le comet, trois, quatrcj cinq fois^ et toujours raffle de 
«X. Sangub di Baco ! m'dcriai'je , les des sont pipes ; et ils r^taient. 

Philosophes, quand je considire Vordre toujours renaissant de la nature^ 
ses his immtvables, ses rivolutions toujours constantes dans tme infinie va- 
riV/^, cette chance unique et conservatrice d*m monde tel que nous le voyms^ 
qui revient sans cesse, malgr^cent autres millions de chances depertur^ 
bation etde destruction possibles , je m*^crie : cbrtes , la nature est 

PIPEE. 

Adde responsum Arabis aliciuus rudis et ignari , qui interrogatns , qu& 
ratione se certum reddiderit de existentid Dei ; De lam^mefagon^ rcs- 
pondit , queje connaispar les traces marqudes sur le sable^ s*H y a pnssd un 
homme ou une b^te, Sic D. Darvicux in suo opere : Voyage en Arabie, 



Digitized 



byGoogle 



274 , 
nis est absurdum , cum vi essentisB nihil posiit determi- 
nari ad defectum ; ergo existit eAs perfectissimum adeoque 
Deus (1) 

OBJECTIONES 

116i OBJ. l"" Posit4 existenti& rerum mundanarum , 
qam in hoc argumento supponitur » natura universa est 
auctor omnium effectuum adeoque ordinis hujus mundi ; 
ergo hoc argumenlum nihil probat 

R. N. Suppos. Ant. Supponit enim, quasi quseStlo esset, 
unde mmediGte cifcctus et hinc ordo mundi nascatur. 
Porro fecile concedimus effectus et ordinem mundi tmfne- 
diau a naturd ^ i. e. a collectione iririum actiTarum et pas- 
Sivarum , quse sunt in rebus mundi » oriri : ast qusestio 
non est , undetmmi?(/tafchieffectusoriantur; sed quSBstio 
est , quis ordinaverit has vires , quis statuerit has leges , 
juxta quas agunt , ut lii potius , quam alii effectus orian- 
tur , uno verbo , quis ^ si ita loqui fas sit , naturam natu- 
laverit : atqui certe natura non seipsam naturavit; ergo 
ex ordine mundi necessario concludere oportet ad euB 
Intelligens , quod sit auctor hujus ordinis. 

OBJ. 2"* Notio causse debel esse (ixa » ut possit dici causa 
talis cffectus : atqui notio causa) in hoc argumento est 
vaga et indeterminata ; ergo 

R. D, Jfo/. Notio caussD debet esse fixa antecedenter ad 
cffcctnm et quoad nos , N. Maj, Consequenter ad efibctum, 
Subd. Debet esse fixa i. e« tanta vis tribui debet , qu» suC- 

(1) Vtdfi eliam Suaroz : Uciaphifs, Tom* \U Disp. $», Sect. t. g. 9« 



Digitized 



byGoogle 



276 
ficiat ad etSoctum producendum , C. Maj\ JStiam quatenus 
majorem habere non possit , N. Mdj. Quia certo opus 
aliquod non dat mensoram totius potdntisB opiikis. Porro 
in nostro argumento concludimus ab effectu u c. ordino 
comequenter ad causam, et quidem ad causam huic effeCtui 
proportionatam ; ergo necesse nou est, ut nobis innotesoat 
causa arUecedenter. 

Inst. 1*» Sed sic ex ordine mundi non potest ittferrf 
existentia entis summe perfecti, cum ordo finitus inflnitum 
auctorem non exigat; ergo 

R. D. Min. Suhsft. Non potest inferri immediat^ , IV. 
Miii. Suhspt. Mediate , N. Min. Subspt. Dixi immediate , 
Tr. MiA. Subspt. Sunt enim , qui ex hoc ordine mundi 
cioncludunt immediate ad causam ordinantem infinitam , 
utpote qusB perfecte nosse debuit , quidquid ex viribus , 
<}uas concessit , sequi posset , omniumque rerum rela- 
tiones et aptitudinem, omniaque sic in futurum dlsponere, 
ut tam compositus ordo enasceretur et conslanter persc- 
Terai*et , id quod concipi non possit , nisi in ente , quod 
adaBquatam habeat rerum ideam. Ast necesse non est , 
ut immediate concludamus , cum tnediate necessario ad 
infinitum concludere debeamus. 

Inst. 2* Partem solum mundi cognoscimus : atqui inde 
nequit concludi ad summum ordinem; ergo.4.. 

R. C, Maj. N^ Min. et Con». Pars enim nobis nota 
manifeste probat auctorem sapieiitissimum , cuni omnia 
adfinemtendere etmedia aptissima electa videmus. £r- 
go sicuti ex op6ris alioujus eximii , t. g» iEneidis , exir^ 
guftsolumparte ad auctorem intelligentem necessario con*^ 
cludimus, ita etiamexparto solum mundi orcKnat& ae^ 



Digitized 



byGoogle 



276 
cessc est concludere ad opificem sapientem. Vel an finHe 
auctor mundi , qui tantam intelligentiam patefecit in 
compositis^ qusB noTimus» intelligentid caruit in iis • 
quorum fines nos imbecilli ingenio non assequimur? 

Inst. 3* Si auclor mundi esset ens perfectissimum , 
mundus esset perfectissimus : atqui mundus non est per- 
fectissimus ; multa enim sunt inutilia, imo etiam nodya 
in hoc mundo ; ergo 

R. D. Maj. Mundus esset perfectissimus perfectione 
absoluta, N. Maj. Pe?fectione relativd, C. Maj. Res enim 
creabiles omnes nonnisi finitae a sapientia etiam infinita 
cognosci possunt adeoque in earum creatione nonnisi 
varia limitum possibilitas restat , quam , prout gloriam 
suam manifestare vult , Deus potest determinare. Unde 
pariter , D. Min. Mundus non est periectissimus perfec- 
tione absoluta » C. Min. ; id enim impossibile est. Non 
est perfectissimus perfectione relativi , N. Min. adeoque 
et rationem additam. Nam eo ipso , quod totus ordo et 
siugulorum nexus nobis non sit perspectus , inutile vel 
jocivum dicere nihil possumus. Inulile enim est id, quod 
J finem ab opifice intentum nuUam relationem habet. 
)uis autem totum opus et singulorum fines ita perspi- 
ciat f ut de re quapiam pronuntiare possit, eam cum nul« 
!o ente relationem vel nexum ullum habere ? Porro non 
de singulis in se spectatis , sed relate ad totum judican- 
dum est : quod si fiat , omnes praetensse imperfectiones 
mundi non erunt], nisi apparentes , i. e. ex finitudine 
mundi neccssario ortaB exceptiones a reguld ordinis. Et 
vero naturali instinctu , cum officinam alicujus opificis 
ingredimur, non judicamus inutilia instrumenta ea, quo- 
rum finem vel aptitudinem non nosdmus» si artifex iUe 



Digitized 



byGoogle 



277 
sliundd specimina peritise suse dederit ; ergo a pari judi-- 
care nonpossumus rationali modo, entia mundi, quo- 
rum fines non noscimus , ad (ines suos esse inepta » cum 
in ca^teris innumeris partibus summam ad fines tum pro- 
prios tum communes aptitudinem observenms , imo re- 
rum . ouas nrimo intuitu inutiles yel etiam nocivas dice- 
remus, deinceps diligentiori naturse obseryatione utilissi- 
mas, atque adeo saBpe necessarias esse ad totius conserya- 
tionem et harmoniam detegamus. 

NB. Casu et fortuito concursu atomorum, uti Epicurus 
somniavit, hunc mundi ordincm oriri non potuisse osten- 
sum est in Cosmologia (1). 

CAPUT m. 

Argumenta ex ordine marali. 

117. Argumenta cx ordine morali ea dicuntury qu» 
ex sensu agendi({ue ratione populorum petuntur , et duo 
sunt, unum nempe ex populorum de existentid Dei una- 
nimiconsen^; alterum ex lege naturali desumptum. 

Argumei^tuiii I^"*. Ex unanimipopulorumconsensu. Ar- 
gumentum hoc ita proponi potest : 

Unanimis est ornnium populorum consensus « Deum 
existere : atqui talis consensus veritatem certo comprobat ; 
ergo existit Deus. 

Proh. Maj. Unanimis est omnium populorum conscnstu» 
existere Veum. Nam 

l"" De antiquis populis id tcstantur tum auctores fide 

(1) Scct. f , C-»?. 2. Paj. 47 cl seiq. 

u 2i 



Digitized 



byGoogle 



278 
d)gnis8iini , tum historici , tum moniimehld. Et (Jtiidem 
a) Auetores fide digmssimi; uti apud Grfficos Plato« 
qui (1) inter probationes existentiae numinis aflfert con- 
sensum populorum, idem Aristoteles, Socrates, Zeno 
etc. Apud Romanos Tullius multis in locis (2) : Nemo 
(mnium tam est immanis, cujus mentem non imbuerit Deo* 
rum opinio. Ex tot generibus nuUum est animal praster 
haminem, quod habeat notitiam aliguam Dei. Ipsisque in 
hominibus nulla est genstam immansueta tamque fera i fum 

B Deum deceat^ tamen 
is (3) : Si terram obeas, 
s, legibus, domibus, 
^ vero templis Ditsque 
do^ oraculis non tUa- 
non mala sacris aver- 
m Seneca (4), Diodor. 
orici veterum populo' 
quisque populi et re- 
mt, religionem refe- 
lanimes , licet in re- 
i monumenta. Ubique 
altaria erccta, festi 
iiSt quibus Dii cele- 
hieroglyphi , statuoD, 
templorum ruinae de 
[ustorisQ. ' 



xst. TuscuU Lib. i. Gap. 13 



Digitized 



byGoogle 



279 
2* Inter pcpuloB recenhores. Sive in novo sive in anliquo 
orbe pariter nullus est , qui in admittendo numine non 
consentiat , testibus ipsis historicis religionis nostr» ini- 
micis* Fuere quidem , qui linguae aliquorum populorum 
haud satis gnari speciem quamdam atheismi inter eos de* 
tetisse putabant, verum viatores posteriores , jam magis 
instructi, eadem loca peragrantes noriobscura religionis 
•indida invenerunt (1). Ei^o est unanimis onmiom popu- 
ionim consensus , existere Deum. 

Proh. Stin, Atqui talis consensus veritatem certo com" 
prohat. Nam hic consensus , quoniam est omnium ho- 
minum , causam habere debet omnibus communem : 
atqui causa omnibus hominibus communis alia esse ne- 
quit, quam recta ratio, modo quocumque immediate 
percipiens. Ergo huic perceptioni et consequenti con- 
sensui falsum subesse non potest^ alioquin ratio non esset 
ratio (2). 

£t sane alia causa nulla reperitui^ V cur homines » qui 
in suis inventis usque adeo discrepant , conveniant tamen 
omnes in asserendd Dei existentia, licet heBC doctrina , 
utpote maximi momenti et passionibus summopere con-* 
traria , saepissime ad examen revocata fuerit , nec tamen 
unquam ex mentibus hominum , tam doctorum quam ru-' 
dium, tam principum quam subditorum, tvelii potuerit. 
Ergo existit Deus. 

(1) Vidc de hac re Bergicr : Traitide la vmie religion. Tom. II. Cap. 4. 
Arl. 12.Feller : Catdchime phiiosophique, Lib. 1. Cap. 1.— Tournemine : 
R^flexions sur Vatheisme, In opere : D^monstraiim de 1'existenci de Dieu^ 
par F^elon^ Fabricium : Apologia generis hum. advers. accusat. atheismi. 
— Brenna : De geneiis hum. co7isensu in cognoscenda diviniMe» Tom. I. 
Lib. 1. Part. 1. 

(2) Log. AppU Sect. 8. Cop, 5. Pag. 163 et scqq. 



Digitized 



byGoogle 



280 
OBJECTIONES. 

118. OBJ. !• Non magis valet cbnsensus hominum iii 
admittendsl divinitate , quam in admittendo polydieisma , 
idololatria , motu solis etc. : atqui in his nihil probat ; 
ergo nec pro illa. * 

R. N. Maj. Nam ingens est discrimen inter utrum- 
que consensum. Consensus enim circa polytheismum et 
idololatriam non fuit !• universalis; cum et populus ju- 
daicus et multi ex gentilibus , uti Job , unum Deum agno- 
verint , imo vix unus sit ex sapientioribus , qui non cum 
Socrate, Platone , Pythagora , TuUio, Seneca etc. plu- 
ralitatem Deorum in scriptis suis rejecerit , licet , ut po- 
pulus, plures Deospatrlos coleret. iVec2** constans; cum 
nec ante diluvium, nec fere post Christum viguerit. Nec 
3* uniformis ; cum nec aeque multos , nec eosdem neque 
eodem ritu (1) varii populi Deos coluerint. Unde facile 
huic consensui alius fons , quam recta ratio , assignari 
polest , nempe vel ignorantia , cum vix caperent , quo- 
modo unus omnia regeret ; vel variae apud varios populos 
cupiditates, adulatio erga principes etc. Qua;stio autem , 
an sol, an vero terra moveatur, anantipodes cxistant etc, 
reiate ad usum et utilitatem hominimi tam indifferens est, 
ut nulli examini subjecta , facile ex sola sensuali impres- 
sione dijudicetur. 

OBJ. 2*" Idea Dei est idea entis infinite perfecti : atqui 
plencque nationes non consenserunt in admittendo ente 
infinite perfecto ; ergo.... 

(I) Vide Secl. seq, Cap. 1. De unitat^ D^i : notam t. 



Digitized 



byGoogle 



281. 
R. D. Maj. Idea Dei est idea entis inlimte perfecti , si 
clara sit notio etiam circa naturam Dei, C. Maj. Secus, 
N. Maj. et par. D. Minore N. Cons. Id solum enim hici 
contendimus, ut ostendamus, nullum esse pq)ulnmt 
qui Deum» etsi qualem esse deceat , ignoret, tamen har-l 
bendum esse non sciat : atqui nullus est populus , qui , 
etsi non sub idea entis inQnite perfecti , tamen sub ide& 
entis supremi , pro\idi , rectoris mundi , remuneratoris 
virtutis et vindicis vitii ideam Dei habuerit ; ergo.,.. 

ScHOi. Etsi falsum sit , fuisse vel esse atheos interne 
Deum negantes, lamen concesso etiam esse yel fuisse 
aliquot etiam internc athcos , argumentum ex vi su& nihil 
perdit, qUia 1* coiisensus admittentium Deum tantus 
semper est , int ex nulla caus& accidentali , uti auctori- 
tate , vel politi& principum vel educatione etc. oriri po- 
tuenl , adeoque semper a ratione immediate percipiente 
repetendus sit ; et 2*" sicut non ex monstris forma hunia- 
na , ita nec a paucis brutorum instar depravatis nalura 
rationaUs inquirenda est. 

AnGCMENTUM II""' Ex kge naturali. Argumentum hoc 
ita proponi potest : 

Existit lex naturalis, universalis etabsoluta, omnium 
hominum cordibus insculpta, pnBcipiens honestum et 
inhonestum prohibens simulque pnemia et poenas de- 
cernens : atqui talis lex arguit supremum legislato- 
rem , qui nisi Deus sit , esse nullus potest ; ergo existit 
Deus. 

Proh. Maj. Nam talem legem existere probat con- 
sciehtia cujusque. Quivis cnim commiss& ah'qu& mal& 



Digitized 



byGoogle 



ftctidlie ;;" cotosclentia^i stimulis urgetur, qm ; tit TuUiuS (i) 
loquitur , Velut assiduaB domesticaBqUe furiflB impios per- 
^dUntui'. Pi^obat cOnsensus omnium populorum, Nullus 
efiim populud est, qm tion discrimen inter bbnas et malas 
iicttones , ac certa guasdam officia implenda aghbtefit. 
I^robat demuth ipsa ratio , quaB agnoscit, sine hujtismodi 
iege societatem subsistere posse nuUam , cum secus homi- 
ned nuUo freno inhibiti tot contradictoria queererent emo- 
lumenta , quot contradictorias habent passiones et cupi- 
ditates ; unde nuUum Tinculum, nuUa unitas in societate, 
adeoque nec societas esse posset (2}. 

(1) Orat. 2 pro Sexlo Rosc. 

(2) Miram est, quam ipsi ihcreduli luculenler pro eMem re loquan- 
lur. Sortez de Id (i. e» ex ide4 Dei justi) ait Rousseau ^j'e ne tois plus 
qu'injusticet hypocrisie etmensongeparmi les hommes.Uintir^tpar^ 
ticulier qui, dans la concurrence, 1'emporte nicessairemcnt sur toutes 
chosesp (ipprend dchacun d*eux d parer le vice du masquB de la etrtu. 
Qite tous les hommes fassent mon bonheur aux dipens du leur^ qu$ 
tout se rapporte d tnoi seul, que U genre humain meure , s'il le faut , 
dans lapeine et dans la mhire p pour m'4pargn&r un moment ds tfoH^ 
leur ou de faim. Tel est le langage intirieur de tout incridule qui 
raisonne. Oui, je le soutiendrai toute ma vie : quiconque a dit dans 
%on CGsur : iln*y a point de Dieu^ ei parle autirement, n*est qu*un 
menteur ou un insensi, Efc Voltaire : Diction. philosd Art, AthSisnie , 
apprime sentit , quid societas sine ideA summi legislatoris esset , di- 
cens : Je n^ voudrais pas avoir affaire d un prince aihie qui troave" 
a-ait son intirit d me faire piler dans un mortier gje iuis bien sHir que 
ie serais pil4. Je ne voudraxs pas, sifitais souverain, avoir a/fbtf a d 
des courtisans athies^ dont 1'intMt serait de m'empoisonner ; il ml 
faudrHit prendre du hasard du contre-poison tous les jours. II est 
donc absolument nieessaire,pour les princes etpour les peuples, qus 
l'idee d'un Etre suprime^ createur, gouverneur, rimunirateur et ««»• 
geursoii profondiment gravie dans les esprits. Etreapseut Idem 
Vollaire (Hom61ie sur l'Ath6isme) ait : Vathie fourbe, ingrat^ e^orn* 
niateur, brigand , sanguinaire , raisonne et agit consiquemment , s'il 
est sttr d0 l*impuniti de la part des hommes. Cdr, sans la croyance 
d*ttHbitu^ct monstre est sonDieu d lui-mdme :ils*immoh tout cs 
^u( iui fait obstacle , etc» . 



Digitized 



byGoogle 



283 
Prob. Mini Aifui taK$ lex urguk iuprmm lcgiAaio^ 
rem* Nam 

1'' Lex univemlis et absoluta , potentissimos quosque, 
non tninus probos, quam improbos » reluctante licet vo- 
hintate adstringens nec existentiam nec vim obligato- 
riam habere potest , nisi a legislatore omnibus humanis 
legislatoribus et anteriori et superiori , qui in omnes 
hpmines summum ha^eat imp^iiuib et dominium : atqui 
hic legislator nequit csse, nisi Deus; ergo existit Deus. 
Et vero 

2* Lex hsBC nec ab hominibus inslituta est , cum se- 
tu8 cam ut instituere, ita et nbokre po^ent : qu^mtid- 
niodum leges positivas pro varietate temporum et cha-^ 
racterum alias imm^tant • alias aboknt. Nec etiam a ra* 
tione oritm*. Ratio enim non facit actum bonum vel ma- 
Imn t sed tantum percipit; unde si actus non sit intrin- 
sece bbnus vel malus, nihil obesset, quin ratio cum in 
86 indifierentem agnosceret. Deinratio ad summum posset 
inducere obligationem quamdam speculativam et coU'* 
gruentise^ nonvero practicam» et cui sub pcBn4maha 
conScientieB homo adstringatur ; ergo lex haec necessario 
oritiu: a Deo , adeoque existit Deus. 

ScflOL. Hsec de Dei existentid dixisse sufiicit, ut Iucu« 
lenter pateat, nuUum esse sana6 mentis, qui Deum esse 
serio negare possit, Egregie enim ad hactenus dicta ap-* 
plicantur, qum Cicero de dlvinatione (1) disserit ; Ita au- 
tem habet : Quid est igitur, cur dubitandum sit^ quin sini 
ea, gude disputavi, verissima; si ratio mecumfaeit^ siaen^ 

(1)Lib. !. Cap. S9. 



Digitized 



byGoogle 



28* 
1«^ ri papuKf si fUfiumes^ h Grceci, ri Barbari, n majorei 
etiam nostrt, si denique hoc ita semper putatum est, si summi 
phihsophi, si poetce, si sapientissimi viri, qui respublicas 
canstitueruni, qui urbes condiderunt, an dum bestice loquan' 
tur exp^^^tamus, et hominum conseniiente auctoritate con^ 
tenti non sumus ? 

SECTIO IL 

DE ATTIUBUtlS DEI ABS6LCTIS* 

lld. Cum Deus At ens omnino simplex, absokUumet 
totum esse, quidquid in ipso est, realiter atque identice 
ipsa divina nalui*a et plenitudo essentias est (i}. Ast quo« 



(1) Polchro id ipsum exponit S. Atigast De Trinit. Lib. VI. Cap. 7. 
dicens : Deus multiplicUer quidem dicitur magnus , bonus , sapient i 
healus, verus, et quidquid aliud non indigne dici videtur ; sed eadem 
magnitudo ejus est, quce sapientia {non enim mole magnus , sed «tr- 
tute), et eadem bonitas, quce sapientia et magnitudo^ et eadem veritat, 
qu(B illa omnia ; et non ibi aliud beatum esse^ et aliud magnum esse 
aut sapientem aut verum aut bonum esse, automnino ipsuh essb. -* 
Conf. S* Anselm. jlfonofo^. Cap. 16« S* Bernard* De considerat» Llb. Y. 
Cap. 7. et In Cantic* Serm. 80. Lessium : De perfect. divinis : Lib. i. 
Cap. 1. Bossuet : De la connaissance de Dieu et de soi^mime : Chap. 4. 
§ 5. et demum S. Franciscum Salesium: Traiti de Vamour de Dieu : 
Lib* II. Chap. 1. ubi adducla comparatione : quemadmodum, ait^ sol, 
qui modoruber, modo fuscus t modo paUidus nobis videlur , nou re 
ipsA Tarii istius coloris est , sed e&dem su& semper edque clarissim^ 
luce splendescit nobisque varius tantum apparet pro varietato vapo« 
rum ,per quos medtos illum percipimus ; ita Deus, in so unicum srm- 
plicissimum et absolutum esse , varietamen a nobis percipitur pro 
varietate operum , per qu» media ipsum contemplamur. Sic prose* 
quitur. Si nousleregardons en tant qu'il punit les mdchants , nous le 
nommons juste ; en tant gu'il ddlivre le pecheur de sa misire^ nout , 
lc prichons misiricordieux ; en tant qu'il a crie toutes choses $t fait 
plusieurs miraclesy nous Vappelons tout^puissant ; en tant qu'il pra- 
tique exactement ses promesses ^ nous lepublions virilable; entant 



Digitized 



byGoogle 



285 
luam propter ejiis infinitudiaem unico conceptu completo 
attingt non polest, sub multiplici quasi respectu spectari 
a nobis solet, ita ut metaphysicam in ipso essentiam, nec 
non varia attributa ab ecl promanantia, quae simul sumpta 
physicam ejus essentiam seu naturam divinam consti- 
' tuant« consideremus. Hsc tamen attributa neque ab essen- 
tiA metaphysic^, neq[ue inter se realiter distinguuntur , 
sed virtualiter tantum seu sol& distinctione rationis ratio- 
cinatae (i). 

Porro essentia metaphysica Dei juxta communem sen- 
tentiam reponenda est in absolutA necessitate existendi sive 
in notsl entis a se, (juse aseitas yocari solet. Et vero 

Essentia metaphysica est illa nota, quse primo in ente 
esse, et cpk ratio sufBciens csBterarum determinationum 
in ente» ut hoc ens sit, necessariarum concipitur : atqui 
juxta nostrum concipiendi modum aseitas seu necessitas 
existendi concipitur a) frimo in Deo esse : siquidem ex 
cognitione rerum contingentium ad ens necessarium 
tanquam ad causam primam adeoque ad ens a se ascen- 
damusin probationibus pro existentia Dei ; et b) qua ratio 
iufficiens cceterarum determinationum entis : siquidem ex 
aseitate seu necessitate existendi probetur ens necessario 
debere esse infinitum, adeoque exin fluere ca^tera attri- 
bufa. 

Eandem doctrinam etiam in sacris litteris expressam 



qu'il fait toutes ehoses en si hel ordre , nous Vappelons tout sagt, ei 
ainsi eons6eutitem€ntt selon la variM de ses csuvres , nous lui aari^ 
buons un$ grande diversiti de perfeetions. Mais eependant en Dieu il 
n'yani mriili, ni diff^renee queleonque de perfeetions^ mais il est 
lui^mime une tris^seule , tris^simple et tris^uniquemsnt unique pei*- 
fection. 
(1) Ontol Parl. II. Secl. 3. Ccp. 8. Pag. S88 



Digitized 



byGoogle 



286 



Digitized 



byGoogle 



887 
rum ^ulorum bsBretidi • ut Marciop , ApeUdfl et Manes^ 
et ab hoc Manichaei adhsBserunt. Haruw vero dodri^ 
nam recentioribus temporibus recoxit Baylius (1) et ei 
ipso ultimi secuH impietatis patroni. Docebant autem Ma- 
niehsei , duo esse principia rerum , a se et ceterna , alte- 
rum summe lonum, omnis boni, alterum summe malum 
omnis mali causam. Itaque unitas Dei et directe contra 
polytheistas , et indirecte contra Manichaeos propugnanda 
nobis est; unde sit : 

121 . PROP. I. Dkus est cNicug (2): 

Prob. !• Deus est ens infinite perfectum : atqui ens in- 
finite perfectum est unicum ; ergo....(3). 

Proh. Min. Ens infinite perfectum est illud, quo ma- 
jus cogitari nequit : atqui si haberet SBquale , potest cogi- 
tari aliud illo majus , quod nempe non habeat sequale ; 
ergosihabet aequale, non infinite perfectum, adeoque 
nec Deus estj 

Etvero ens, qaoi ex essentid suA supremum habeat 
dominium super omnia entia ; ens , a quo solo omnia , 
qua^ existuntet unquam extitura sunt, dependeant» et 
cui soli adoequate existentiam suam debeant » perfectius 
^t illo , a quo omnia ita non pendent : atqui si plurea 
ponuntur Dii, quisque posset aliquod ens creare, quod 
a^ eo solo , utpote cre^tore suo , pendeat et non ab aliis ; 
eafgo nullus esset ens, quod omne esse creaturaruin w^ 

(i) Bictionn. critiq. et pbilosoph. 

(5^ Qu8B unitas liic intelligatur, y\de Oniol Part. I. Gap. ♦. Paf. 2Q8. 
«chol.— «0. 

(8) Idem argumentum e^gle evolvit Tertullianus contra Marcionem., 
Irib. 1. Cap. 3.— S, Thomas , wnfra Q^U Uh. 1. Gap, 4S., ct Sumrm* 
Part. I. Quajst. 9. Art. 3. 



Digitized 



byGoogle 



288 
iualiter haberet, ei^oneciiUiimensrquomajmcogitari 
nequit, adeoque nallusDeus(l). 

2"" Si plures dantur Dii, yel nnguli a singulis • yA 
omnes ab uno , tcI nullus ab uUo , penderent. Si «tn- 
gtUi a singulis : nuUus est Deus , quia nuUus esf indepen- 
dens. Sin omnes ab uno : iUe solus Deus est , a quo reU- 
qui dependent » qui eo ipso , quod dependent , Dii non 
sunt. Si nullus ab ullo : nuUus est Deus , quia nuUus al- 
tero est superior , adeoque nec sunune perfectus : nuUus 
enim haberet supremum et omnimodum dominium , ut« 
pole ciraimscriptum ab aUis Diis : atqui supremum es- 
sentialiter inres absolute omnes dominium est snmma 
perfectio ; ergo 

DicuNT. Volunt , ntpote aque perfecti , semper idem. 
Sed Tel necessario , vel libere semper idem volunt. Si n«- 
cessario et ex naturse necessitate Yolunt omnia , quae vo- 
lunt ; ergo Dii iUi Uberi adeoque infinite perfecU non 
sunt. Silibere ; ergo ex natursl su& saltem possunt veUe 

(i) Quam in rem !la fere loquilur Laclantius : De ird Dei : Cap. 11. 
diceus : Salis,ut opinor, ostendimus in nostris institutionibus, Deos 
multos esse nonposse ; quod divina vis et potestas, si distrihuatur in 
plures , diminui eam neeesse sit , quod autem minuitur, utique moT' 
tale est : sivero mortalis non est y nec minui, nec dividi potest. Deus 
igitur unus est, in quo vis et potestas eonsummata estf nee mimd 
potest nec augerim Si autem suntmulti , dum habent singuli potesta- 
iis aliquid ac numinis , summa ipsa deerescit ; nec poterunt singuh 
habere totum , quod est eommune eum plurihus ; unieuique tanMm 
deerif^ quantum cateri possidebunt. Non possunt igitur inhoe munde 
muUi esse reetores ^ nec in und domo multi domini , nec in navt und 
multi gubernatores , necinarmento aut grege duees multiyneetn 
uno regimine multi reges. Sed nee in cobIo quidem multt soles esse 
poterunt, sicut nec anima plures in uno eorpore. Adeo in unttate no- 
tura universa eonsentit.... Omnem igitur dtvinam potestatem nec9SS9 
est esse in uno » eujus nutu el iwperio regantur omnia. 



Digitized 



byGoogle 



289 
eontr&ria, t.' g. mitis existentiain T alter non^xisfentiam 
mundi, adeoque saltem ex natura 8u& non essent ab in- 
vicem independentes , adeoq[ue nec summe perfecti nec 
Dii. 

3* Dcus utpotc ens realissimum 7 existit necessario vi 
po^^ibilitatis sua; (1) ; ergo fot solum Dii possunt exis- 
tere, quot sunt possibiles : atqui possibilis non est nisi 
unicus ; ergo unicus existit Deus. 

Proi, Jlffn. Namsipluressintpossibiles» possibiles sunt 
indefiniti vel infiniti, cum id , quod ex se non repugnat 
existere bis, potestet ter, quater, millies, indefinities 
existere : atquiDii nec indef^iti existere possunt, quia cns 
ipfinitum necessario semper existit adeoque omne ens in- 
finitum , quod existere potest , jam actu existit : nec t/i- 
finiti; quia numerus actu infmitus repugnat ; ergo 
nonnisi unicus Deus est possibilis adeoque nonnisi unicus 
existit. 

DiGUNT : Lredibile non est , totum genus humanum 
tamdiu errasse in re tanti momenti : atqui genus buma- 
num ferme totum admisit plures Deos ; ergo adeo absur- 
dum non est « plures Deos esse vel saltem esse posse. 

R. N. Supp. Maj. Neqne enim yerum est , fotum 
fere genus humanum eiTassc in uno Deo admittendo ; 
sed contra omnespopuli, utut plures Deos colerent, unum 
lamen supremum , cui reliqui subderentur, admiserunt ; 
unde jam TertuIIianus (2) , postqiiam dixisset , quomodo 
pagani in periculo positi non Deos, sed Deum invocarent, 

(1) OntQL Part. TI. 'scct. «. cap. 1. Pajt. 286 et n^lam prajscrtim In 
llnc. 

(2) Apohgei. Cap. 11. 

n 23 



Digitized 



byGoogle 



290 
exclamat: amma naturalUer christiam. EtreipSi etfcun 
ethnicos uniim tantum suprcmum admisisse , et ex phir- 
losophis , el cx poetis constat. Ita jam Orpheus poetarum 
antiquissiinus : Untcus est per se existens , qui cuncta 
areamt ; magnum adeo prceter regem non alter habetur^ Et 
Hor, : Qui res hominum ac Deorum , qui mare et terras 
variisgue mundum temperat horis ; unde nil majus genera" 
tur ipso , nec viget quidguam simHe aut secundum. Objec- 
tiones ex scriptural sacr& fieri solitas remittlraus ad Theo- 



122. PROP. II. Repcgnakt x>vo prinopia a sb , Aimuif 

SUtfVB BOKinUl , ALTBRUU SUMHB HALUfll» 

Proh. V Vel in malo principio nihil est , quod est in 
bono , vel aliqua sunt eis conununia , alia non. Si yn- 
mum : principium malum nuUam habet realitatem , cunl 
bonum , utpote ens ase, habeat omnes realitates ; ergo 
non est in se cognoscibile , ac proin non-ens ; sed non- 
ens non potest esse principium ; ergo principium summe 
malum esset ens , quia ex hypothesi esset principium , et 
non esset ens , quia non est in se cognoscibile ; ergo re- 
pugnat. Si secundum : principium malum non est ens 
ase; nam ens a so hobet omncs realitates :;'atqui ex hypo- 
thesi principium malum cum bono aliquas reolitatesha^ 
2)eret communes , alias non ; ergo esset ens a se ex hypo*- 
ihesi» et nonesseten$a<e,quiarursusexhypothesinoa 
haberet omnes realitates; ergo repugnat. Verum etiamsi 
lisec duo principia non repugnarent intrinsece, tamen re- 
pugnant extrinsece , seu mali origo , ad et propter quam 
>explicandam aflsumuntur t per ea non explicatur. Mam 

2* Vcl vires «quales haberent vel non. Si (jequales i 



Digitized 



byGoogle 



291 

neutntm operan pote^t , wm «Itertlm nd bonumt alfemm 
ful imlpm ex natuF& sua ti^e6S8it^^ ; mni enm J^Uanfi 
«cpialift ^trmqii^ poi^m i^pQndwtttr » motus wUus 
consequi petest. Si yero babent ^re$ ifH^mh^ : illud » 
quod est fortius , oomia alteriu3 opepra impediet , as prqia 
yelnihil boni yel nihil mali esset in mundo^ quod r^ng^ 
nat experientiae. Demum 

3* Ideo haec principia adversarii yolunt admitti , quia 
mala mundi componi non possunt cumpotentia, sapien- 
tia , scientia et bonitale Dei , i. e. entjs summe perfecti : 
atqui , posito malo principio , principium bonum seu Deus 
Aetionem principii mali yel non pote^t impedire , et non 
est summe potens, yel non scit, et non est summe saj^ns, 
yel non yult, et non est summe bonus ; ergo hypothesis 
mali principii non solyit dif&cultatem, 

Sed, aitBaylius , foedus inierunt , yi cujus se mutuo 
turbare nolint. Verum hujus modi foedus 

l^ Implicat in $e. Nam cum alterum principium ^ ^- 
$enti(B malum , alterum vi essentice bonum sit , illud ad 
ommabona , hoc ad omnia mala impedienda necessitatpic; 
ergo foedus se mutuo in suis operibu^ non t»rbandi imre 
non pptuere ; qnod enim yi e^gentiae est , immutabite 
£St (1). 

Z" Nm reddit ratiimm , fropUr fuam ammutur, Nam 
positp hpc foedere principium mahim \ ^qaorvim boiio- 



(1) Qu^ si quis cam aliqulbi^ ex «ntiquis ViAnichstU piiiicipiuBi BUir 
lam assumat, non a se et tI essentie existens, sed a Deo pro^rcatum, dif- 
^uUos 99n mogis solYitur» Quod enim procreatum cst , dcpcndct esscn- 
Ualiter a creatore suo , cui consequentcr omnia mala a princi^ bujus*' 
modi malo cau^ft ftUaui rMi9ae 9t*<:ibul necessQ est« 



Digitized 



byGoogle 



292 
rum , et principium bonum aliquorum malorum causa 
saltem permissiva esset : atqui id ex hypothesi est contra 
naturam et essentiam utriusque principii , adeoque prin- 

dpiumbonumnonessetconstanterbonum ; ergo Et 

Tero "vel principium bonum absqne hoc foedere potuit re- 
sistere principio malo velnon. Sipoiuit, et noluit, juxta 
Baylium ipsum non est summe bonum ; si voluit , sed no» 
icivit , non est summe sapiens ; si et voluit et scivit , sed 
nm potuit , non est summe potens ; ergo remanet tota 
difficultas , ob quam duo principia assumuntur , adeoque 
haec et intrinsece et extrincece repugnant. Ergo 

Unus est Deus , qui est aliqua ratio oinnium malorum. 
Nam 

123. PROP. III. NON REPDGNAT, SUB DEO UNO , SUMtfE 
BONO, EXISTERE MALA IN MUNDO. 

Prob. Omnia mala mundi ad triplicem classem referri 
possunt ;. ad mala metaphysica , quaB consistuntin finitu- 
;dineentibus finitis propria , et hinc etiam mala essentialia 
senmalanaturcBYOcaintur: ad malaphystca, quae ex le- 
gibusphysicis oriuntur , uti ignorantia , dolores , morbi . 
mors etc. ; et demum ad mala moralia seu peccata , qu© a 
liber&entis mtelligentis deviatione a norma sibi praescripta 
oriuntur,ethincetiamac(?t(feyi^a/ta vocarisolent : atqui 
jion repugnat sub Deo uno , summe bono , existere 

h Malum metaphysicum. Nam malum metaphysicum 
cojisistit inrerum creatarum limitatione : atqui hoc in 
^mlb est absolute necessarium ; creatum enim et illimi- 
lalum sibi contradictorie opponuntur ; ergo Deus ill»sa 
bonitate suS velnMl creare vel malum metaphysicum ad- 



Digitized 



byGoogle 



293 
mittore potait : atqui illaQsa saa bonitate potuit creare* 
cum ens creatum quodvis, etsi, quatenus necessario limi- 
tatum , sit etiam 'metaphysice malum seu deficiat ab en- 
titate absoluta, attamen , quatenus est ens et hinc reale 
quid» sit non solum metapbysice, sed etiam moraliter bo- 
num » quia ens quodvis ex natura sua referibile est et 
reipsa referturad bonum summum et finem ultimum, i. 
e. ad Deum glorificandum (1) ; ergo sub Deo smnme 
* bono non repugnat malum mclaphysicum. Sed neque re^ 
pugnat 

IL Malum fhysicum. Nam 

' a) Malum physicum oritur ex malo metaphysico : atqui 
hoc non repugnat bonitati divinae ; ergo nec iUud, 

Prob. Maj. Nam inprimis ratio et intellectus omnis 
creatus ex naturll sua propterea errori et ignorantise etc, 
est obnoxius, quia est iinitus. Dein etiam corpus ex na- 
tura sua constans partibus per se dissolubilibus , natura* 
liter dissolutioni et hinc morbis et ipsi morti est subjec- 
tiun ; ergo 

b) Qrdo physicus est essentialiter subordinatus ordini 
morali et fini ultimo hominis ; ergo id solumineo malum 
esl adeoque bonitati Dei repugnat , quod hominem ab isto 
fine removet aut ipsius consecutioni obstat : atqui nulli 
defectus physici uUatenus obstant aut obstare possunt, ne 
homo finem siium ultimum consequatur, quin imo eum, 
si veUt, ad finem hunc potius promovent ; ergo non sunt 
ullatenus per se mali aut bonitati Dei repugnantes; ergo 
sub Deo summe bono non repugnat malum physicum; 
Sed demum neque repugnat 

(1) Yide ComoL Sect. 8. Gap. 1. Prop. Pa^. 89 et seqq. 



Digitized 



byGoogle 



80* 

in. Malm mfoHe ^ pBecatum: Naok pe<icaftim eit K- * 

kr« trmsgressi^ hg\M mralis; ergo ejus possibilitas fun-^ 

dattir in finitudim iiUeUsiMs $t f)oluntati$ , in hge mmnl% 

rt t»i libettate t atqid sub Ddo summe bono non repugsat 

a) Pinituio intetteeti^ et voluntatis creaturse, tx su]pra* 
dictis ; nec 

i) LexmoralU. ^am positft creatione mundi» omnes 
e}us partes per media earum naturm consentanea (1), ad^ ^ 
eoque, sicut entia irrationalia per leges fixas et necessarias, 
ita entia intellectu et iiberS. voluntate prssdita per motiva 
libertatisYX)nGesssB non subversiva, ad finem suum , i. eJ 
ad beatitudinem per Dei cognitionem et amorem acqui* 
rendam» a quo alias utpote finita facile ad bona spuria de- 
fletissent, erant dirigenda : atqui id fieri non potuit, nisi 
per legem moralem hominum cordibus in sculptam et poe- 
nis prsemiisque propositis sancitam ; ergo non repuguat 
Deo let moralis homini prsefixa, sed contra ejus saplentid^ 
et saiictitati essentlale e§t hujusmodi legem, prseflgere. 
Demum neque repugnat 

c) tiherias, Nam si sub Deo uno summe bono repug- 
narelHbertasinhomine, repugnaret tcI quatenus est li-' 
lertas, vel quatenus finita involvit abusum possibilem : at- 
qui non repugnat quatenus est Hbertas. Libertas enim, 
quk talis est vera perfectio, quia anima 1"* sine e4 esset 
mera machina vel automaton, nec meriti nec virtutis ca- 
pax, et 2* per eam solam veram et perfectam beatitudinem 
acquir^re potest. Quemadmodum enim Deus pcr hoc de- 
mum esl beatissimus , quia omnem bealitudinem habet a 

(i) Vidc CosmoL Scct. 8. Cap. 1. Prop, 11. Pag. 89 ctseqq. 



Digitized 



byGoogle 



295 

se, ila bealitudo hominls^^ultimum perlfectionis comple- 
mentumper hoc accipit, quod ex suo etiam eam acquisie- 
rit : atqui id fierinequit sine libertate ; ergo.... Ergo non 
repugnal libertad qok talis. Sed neque repugnat libertas, 
qmtenui finita involvit abusum possibilem. Nam resnuUa 
fit mala ex abusu accidentali , Titabili atque vitando : at- 
quiabususlibertatisestaccidentalis, cum abusus ncccssa- 
rius vel essentialis tollat ipsamideam libertatis ; est vitabi-* 
lis, cum Deussemperetomniius dctgratias sufficientes; 
estinsuper vitandus, cum ad hoc Deus instiget, pnemiis- 
que ac poenis propositis moveat; ergo...» (1) Ergo non 
repugnat sub Deo uno summe bono malum morale , sed 
nequc repugnat ex II* malum physicum, neque ex I* raa- 
lum metaphysicum ; ergo non repugnant mala mundi 
sub Deo uno summe bono (2). 

(1) Egregie ad rem nostram ipse J. J. Bonsseati , in suo opere Emile^ 
Lib. 4. Toro. 2. Pag, 50, ita bonitatem Dei, qui peccatum permittit, \in« 
dicans : Mw^urer de ce que Dieu ne Vemp^che pas (l*cspcco humaine) de 
fairt U mai^ e*est murmurer de ce qu^il la fit d*unenature exceiiente , de 
ce qu'il mit d ses actions la moralitd, qtd les tnnobiit^ decequ'il iui donna 
droit d ia vertu. La suprime jouissance est dans ce contentement de soi; 
cestpour mdritei* etobtenir ce contentement, que nous sommes placds sur 
la terre et douds de la iibertd, que nous sommes tentdspar ies passions et 
reienus par la conscience, Que pouvait de plus en notre faveur ia puiS' 
sance divine eile-mdme ? Pouvait-elie metti^e de ia contradiction dans no- 
ire nature^ et donner ieprix d'avoir bien fait h qui n'avaitpas iepouvoir 
de mal faire? Quoi I pour empicher Vhcmme d*dtre mdchant, faiiait-H (e 
bomer h Vinstinct et ie faire bdie ? Non^ Dieu de mon amelje ne te tvpvv 
cheraijamais de Vavoir faite k ton image^ afin quejepuisse 4tre iibre, 
bon et hsureux comme toi, 

(2) Vidc etiam S. Auj. : De moribus Uanichoiorum, passim ek praDser- 
tiiu, lib. 2, 



Digitized 



byGoogle 



296 
OB JEGTIONES^ 

124. OBJ. !• Sub unico enie summe beho ef provido 
nullaratio reddi potest malorum mundi. Nam Deusaut 
tni// tollere mala, et nonpotest, et est imbecillis ; ant po^ 
test, et non vult, et non est bonus ; aut nec potest nec vult, 
et non est Deus ; ergo vel duo Manichaeorum prindpia 
admittere, vel cum atheis Deum, vel cum deistis provi- 
dentiam negare debemus, 

R, 1** iV. Ass. Nam aliquam malorum rationem reddi- 
dimus in propositione nrajcedenli. 

R. 2"* Tr. Asserto N. Cons. Nam clsi nullam rationem 
Aialorum reddere possemns, non propterea athei vel 
deistsB causam vicissent. Demonstratd enim existentia 
Dei unius et absurditate duorum Manis principiorum, 
licet diificultates omnes solvere non possemus, id non in- 
Grmilatem propositionis demonslratsB, sed solum imbe- 
ciUitatem mentis nostrae comprobaret. Demum 

R. 3^ Ad Rat. addit. Deus mala metapkysica nec po- 
tuit nec Toluit toUere, cum creaium esse sine malo meta- 
physico unplicet, necpropterea Deus imbecillis est, quia 
Vepugnantia facere nequit. Malaphysica stricte loquen- 
3o, uti et mala fxmalia posset quidem Deus toUere vel 
impedire, sed potest eadem salva bonitate sua etiam per- 
milfere. 

OBJ. 2* Si Deus lonus est, ajquaHter amare debet suas 
creaturas, iisque omnes pcrfeclioncs tribuere, qu» earum 
naturae convenire possunt ; et Ajustut est, aUerum mdi- 
viduum ab altero s^w donis discernerc non debet : atqiv 



Digitized 



byGoogle 



297 
creatunc muitas babcnt imperfectloncs» et alio) aliis sunt 
prsestantiores ; ergo.... 

R. D. primam part. Maj, Debet amare aequaliter ex 
parte actits sufB voluntatis ; quia amat omnia uno simpli- 
cique actu^ C. Maj. Exparte boni, quod confert, JV. Maj. 
Deus quidem amat res omnes creatas : amare enim est 
velle bonum alicui : atqui Deus vult bonum omnibus 
rebus creatis, siquidem hvd et esse et bonum quodcunque 
in tantum solum habent, in quantum est Tolitum.a Deo« 
Ast non debet Deus res omnes cBqualiter amare. Nam si- 
cuti liber est ad extra ad "volendum esse creaturarum seu 
ad creandum, ita et ad creandum cum hoc yel illo gradu 
perfectionum (1). Dcin 

N. Supp. 2^** part. Supponit enim Deum aliquid de- 
bere suis creaturis : atqui nihil debet. Nam certe rebus 
non existentibus Deus nihil debet; ergo et existentia, et 
hinc, quidquid existentise superadditur, gratuitum donum 
est, adeoque Deus pro libera sua Toluntate dona sua aliis 
plura, aliis pauciora tribuere polest. Et Tero si Deus crea- 
luris deberet conferre omne id, quod possunt recipere, 
inprimis dependeret a creaturis, et dein majora in infi- 
nitum bona tribuere deberet, quod repugnat, inprimis ex 
parte Dei, qui si ad optimum teneatur, liber esse cessa- 
ret ; dein ex parte creaturarum, utpote quae nunquam in 
tanto gradu perfectionis seu felicitatis esse possunt, quo 
major possibilis non sit. Ergo nil restat Deo, nisi ut crea- 
turissuis determinatum aliquem gradum perfectionis et 
felicitatis tribuat pro hbero arbitrio suo ; cum preeter libe- 

(^) Comol. Scct. 3. Gap. 4 ct 2. Pag^. 83 et seqq. et Pag. 92 et seq. 



Digitized 



byGoogle 



J98 
ram elecllonem Dei nulla alia ralio possibllis 6it, cui* lalem 
potius, quam talem alium gradum eligere teneatur» Nam 
quocuQ<iue gradu posito majorem continuo et Deus dare 
et creatura optare posset ; ergo..*. 

OBJ. 3* Saltem Deus est auctor mali mdralis. Nam ille 
cst auctor maK moralis , qui est prlma ejus causa : atqui 
Deus est prima cau^ legis et libertatis , unde malum mo-* 
rale oritur ; ergo et verus ejus auctor , adeoque non bonus 

€St(!); "^ 

RiN^Ant.Ai prob. D^Uaf. Dle est Tcrus auctor rei , 
qui est prima causa formalis et cui secundariw essentialiter 
subordinantur , C. Maj. Qui esl prima causa materialis . 
et cui secundaricB solum accidentaliter subordinantur , N. 
Maj\ Secus etiam &ber gladios conficiens homicidiorum, 
quaB illis perpetrantur , et pater filium generans omnium 
criminum , qusB ab hoc eommittuntur , reus esset. D^ 
Z>. jpor. Min. Atqui Deus estprima causa libertatis et kgis 
moraliSf C. Min^ Etiam inali fmralisy Subd. Est prima 
causa materialis^ et quacum malum morale solum acd^ 
dentaliter connectiturt C. Min. Est prima causa formulis 
et quScum malum morale esseniiditer connectituri N. 
Min^ et hinc Cons. Nam certe peccatum non per legie et 
libertatis e»stentiam, sed per ^gis -violationem et Uber^ 
tatis abusum <^stituitur; ergo quemadmodum pater, 
filium, noQ ejus scelera, generando/ hi\jus scderum 
auctor non est^ ita Deus libertatem, non hujus abufiiiuif 
dandcv h^jus abusilks auctor dici nequit. 

(1) Ita Baylc ! Dictionnatre^ Art. PauUcicns^ Manichiens, Origkne, Mar- 
cionites, nbi hanc etsequentes objectioncs ad nauscam usque refricat. Ad 
eas mtatiiyiAi ft vlirits Tftri» Tios initt», ^W irideH p«s«ltiil tfmi 9el^ier : 

Victi(mf tMolog. Arl. Manich^isme 



Digitized 



byGoogle 



299 
InU, !• lobeHas cst orijjo pcccatonim ; efgd riiria i6$i : 
atqui malum a Deo bono provenirc ncquit ; ergo... 

R. D. Jfaj. Libertas est origopeccatorum, quatenus 
peccatum supponit libertatem, C. Maj. Quatenus essen- 
tlaliter cum peccato connectitiur, JV. Sfaj. Libertas in se 
considerata non est origo peccatorum ; sed cum in ho-' 
mine non possit esse perfectissima, idco, ut observat 
S. Aug., nccessario conjungitur cum possibilitate abusiis; 
sed possibilitas abusus non necessario connectilur cum 
actuali abusu. Unde Deus dedit, quod bonum est, i. c. 
libertatem, illamque dedit, prout in homine esse potest, 
finitam; abusum autem, ex quo peccatum oritur, non 
dedit. Ast possibilitas abusus libertatem non rcddit malara, 
sed hsBC etiam, prout in homine est, bona est ; siquidem 
homo semper possit ea bene uti. Sic gladius bonus est ad 
patriae defehsionem, nec ideo fit malus in se, si quis eo 
utatur ad occisionem innocentis ; gladius enim non est 
nisi causa instrumentalis, cui aclus non iinpulalur, sed 
agenti 

Inst. 2^ Saltem libertas cum acluali abusu spectata 
mala est : atcpii spectari debet in homine cum cctuaU 
abusu ; ergo prout est in homine, est mala. 

R. D. Maj. Libertas cum actuali abusu cst mab tn 
sensu composito, Tr. Maj. In sensu diviso, N. Maj. Dein 
Nf etiam Min. Nam licet, si abusus actualis libertatis in 
se spectetur, actus totus malus est, libertas tamen divi- 
sim ab actu abusus datur a Deo, ac proinde spectala prout 
datur a Deo, semper bona cst. 

Inst. 3* Qui dat donum, undc malum recipicnti scqoi* 
tur, non est bonus : atqui....; crgo.... 



Digitized 



byGoogle 



300 
R. 2). Jtfaj. Si nialum indc sequens necessario connee-^ 
tUur cum dono, C. Maj. Si solum accidentaliter connec- 
titur, Subd. Si dans intendit malum, malus est, C. Maj» 
Si non intendit, N. Maj. ct par. D. Min. N. Cons. Nara 
abusus libertatis non est necessario connexus cum liber- 
tatc, id imo in sc implicat; uam si abusus necessario 
cum libcrtate cbmiexus csset, jam esset abusus libertatis 
ex hypothesi» et non esset abusus libertalis, cum in abusu 
ipso nuUa essct iibertas. Itaque abusus solum accidenta- 
liter ex libertate sequilur, quatenus abusus rei supponit 
existentiam rei ; Deus autcm homini libertatem solum 
dedit» unde si malitia hominis cflcclus malus sequitur , 
hic Deo tribui nequit, quia ncc natm*a sua cum libertate 
connectitur, ncc a Dco intenditur. 

Inst. 4* Qui praevidet efifectum ct tamen ponit causam, 
intendit effcctum , hcet ex se accidentalem : atqui Deus 
prffividet abusum libertatis et tamen dando libertatem 
ponit causam abusiis ; ergo..., 

R. D. Maj. Qui prajvidet effectum et tamen ponitcaw- 
sam formalem seuut effectus habeatur, intendit effectum, 
C. Maj. Qui ponit causam solum materialem , Svbd. Si 
effectum tenetur impedire , C. Maj. Si non tenetur im- 
pcdire , N. Maj. Nam ut egregie advertit D. Thomas , 
triplici in casu ponenti causam imputandus est effectus : 
!• si effectus ex se necessario sequalur ex caiisi libere 
posita ; 2" si accidentaliter quidem sequitur , sed effec- 
tus positivc intcnditur ; et 3" si saltem praevidetur et cum 
pra5visIonc conjuncta sit obligatio impediendi effectum. 
Jaro Tcro 1* ex libertatc non sequitur ncccssario abusus, 
necDcus 2* abusum intendit, nec 3* cum, etsi pnJDvi- 



Digitized 



byGoogle 



301 
dcat , impedire tenetur , cum libertatem etiam finitam i 
adeoque cum possibilitate abusiis conjunctam salva bo- 
nitate concedere possit. Dein N. etiam Min. qitoad secun^ 
dum memb. Deus enim dando libertatem non dcdit cau- 
sam abusus , siquidem , ut saepe jam dbdmus , libertas 
non est cama abusus, sed ^lxmijrcBrequisitmn, sine quo 
non ; unde N. Cons. 

Jnst. 5** Si pater fiiio ensem daret , quo se occisurum . 
si medicus porrigeret agroto medicinam , ex qua eum 
moriturum certopraevideret, non boni, scd crudeles ha- 
berentur ; ergo a pari Deus 

R. C. Ant. N. Cons. etparit. Nam ut rccte D. Tho- 
mas (1) animadvertit : aliter est de eo , qui curam habet 
alicujus particularis ; hic enim excludere debet a subdito 
defectum , quantum potest ; aliter de provisore generali ; 
hic enim , ne impediatur bonum universalitatis , sapien- 
ter malum alicujus particularis permittit , dummodo ad 
hoc positive non concurrat, neque hoc intendat ; eo ma- 
gis si ex hoc malo sciat trahere bonum universaUtatis. 
Sic princeps potest et dcbet contra regni sui hostes exer- 
citum mittere , etiamsi certo pra^videat plures ex suis 
subditis inde perituros. 

OBJ. 4* Ens summe bonum est illud , quo melius 

(l)Part. I. Quffist. M. Art. 2. Ad 2um. ubi ait : Quod aliler de eo est^ qtd 
hciet curam alicujus particularis etde provisore itniversali; quia provisor 
particularis excluditdefectum ab eo, quod cjuscurce suhditur, quantumpo» 
iest : sed provisor universalis permittit aliquem defectum in aliquo parii' 
culari accidere, ne impediatur honum totius,,,. Cum igitur Deus sit tmt- 
versalis provisor totius entisy ad ipsius providentiam pertinet, ut permit^ 
iat qmsdam defectus esse in aliquibus particularibus \rebus , neimpe* 
diatur bmwn universi. Si enim omnia mala impedirentur , multa bona 
deessent universo, Non enim csset vita leonis, si non esset occisio anima' 
linm : ncc esset patientia martyrum^ si non esset pcrsecutio tyrannonmu 

n 2fi 



Digitized 



byGoogle 



302 
6x66gitari ttitqml : atqui A omne peccatam impediret , 
meliusesset; ergo.... 

R. />. Maj, Ens summe bonum est illud , quo melius 
excogitari nequit in se ao honitate absoliUd et intrinsecd , 
C. Maj. Bonitate relativd respectu creaturarum , N. Maj\ 
et D. par. Min. N. Cons. Itaque bonitate intrinseca Deus 
quidem est ens, quo melius excogitari nequit : ast ad extra 
tum ratione t)onitatis suae, utpote intensive infinitaB , tum 
ratione creatura) , utpote finitoe , nunquam ita bonus esse 
potest , ut magis non possit , ut adeo ei non supersit^ nisi 
possibilitas varii gradus , quo velit suam bonitatem ma- 
nifestare ; liber autem est , ut in creatione , ita in gradu 
majori vel minori manifestationis suae ; adeoque omno 
peccatum non tenetur impedire 

Inst, 1* Salteni bonitas Dei vetat , ne permittat malos 
esse , quos justitia punira debeat ; ergo libertatem conce* 
dere non debuisset, 

R. D. Maj. Vetat , ne hoc fine^^permittat maios esse , 
ut ipsos puniat , C. Ant. SecusiV. Ant. AtquiDeus noa 
hoc fine permittit malos esse , ut cos puniat , sed ut 
homini majus bonum , licet sub conditione aliqua, con- 
cedat. Nam certe beatitas sub conditione boni usus liber- 
tatis consequenda , utpote cujus concausae nos simus, in 
se majus bonum est , quam beatitas » quam a Deo sine 
nostr& cooperatione consequercmur. Unde etsi relate ad 
eum , quem Deus praevidet libertate abusurum , non-Ii- 
bertas majus bonum esset , non tamen majus est in se et 
spectata relate ad finem a Deo intentum. Dein Deus cum 
mundum creaverit ad manifestanda sua attributa , justi- 
iiam manifestare non potest , nisi juxta meritum praemio 



Digitized 



byGoogle 



303 
alEcieiido bonos , et coiidign& pcBnft molos t atqui ^blati 
libertate nullus est bonus , nuUus malus * nuUa Tirtus # 
nuUum vilium ctc. adeoquenuUuslocus justitiee manifes- 
tandie..b. ; ergo.... Neque dicat BayUus ; ergo Deus pec- 
catum vult , ut manifestet suam justitiam. Nam certe 
justitia seque ostenditur in pr(cmiando bonos , quam in 
puniendo malos. Deusitaque voluntate antecedenti etquan- 
lum ex se vult justitiam et bonitatcm simul manifestare 
per primum medium, i. e. per pramium bonorum ; vo- 
luntate yero consequenti clhypotheticd , si qiiis nolit bcne 
uti libertate, ctiam per secundum raediuin , i. c. pcr 
pcenam malorum» 

Inst. 2* Deus salvaiibertatepotuissethomini concedere 
gratias eflicaces , quarum auxilio ncmo unquam Ubertate 
fuisset abusus : ergo vi bonitatis cas etiam concedere 
debuissetj 

R. C. An4, N. Cons. Ex eo enim , quod Deus possit . 
non sequitur, quod debeat aUquidiacere , ut plurics jam 
diximus. Profecto si Deiis teneretur omnibus dare gratias 
efficaces , dependeret a maUtia hominum ita, ut co abun- 
dantiora dona deberet largiri ; quo perversiores fore et 
qiio magis abusuros beneficio Ubertatis prajvideret : atqui 
hocest absurdum. !dem enim est , ac dicere , prsDvisam 
ingratitudinem exigere , ut Deus eo magis benefaciat in- 
gratis , ob id ipsum , quod sciat futuros esse ingratos , 
ergo...; 

Jnst. 3'* Deus non ob ingraUtudinem creatune , sed vi 
bdnitatis suas infinita) tenetur dare gratias efiicaces. Vi 
bonitatis enim debet serio veUe beatitudinem hominum : 
atqui nisi det gratiag , quibus fmv'^d^t, hom^t^o.^ me res- 



Digitized 



byGoogle 



304 
poiwuros, non vult serio eorum beatitudinera. Nam certe 
medicus non dans medicinas , quibus solis videt aegro- 
lum esse curandum , non vult serio ejus sanitatem , nec 
paler bonam educationem filii sui , si non arripiv^, omnia 
media ad eam opportuna ; ergo a pari. 

R. N. Ant. Ad prob. C. Maj. et N. Min. Ut enim 
Deus serio censendus sit velle beatitudinem hominum 
sufficit , ul det gratias ad eam consequendam de se vere 
sufficientes, etsi ex malitia hominum non semper efficaces ; 
unde qmad rationes additas 

R. Ad !•" iV. Ant. Quia medicus, si legitupam causam 
habeat , non alia remedia dandi , v. g. propterea quod 
nimium consiarent , ut ex illis emptis familia SBgroti 
magnum detrimentum patiatur , prsesertim si ex malitia 
solum aegroti inefficacia sint , adhuc jtosset dici serio ejus 
sanitatem velle , sed Tr. Ant* N. Cons. etpar. Nam re- 
media naturalia generatim ex natura sua sunt vel apta 
vel inepta : gratiae contra ex natura su& semperaptae , 
non nisi malitia abutentis fiunt ineptae ; et dein medicus 
ex quasi-contraclu tenetur meliori modo quo potest me- 
deri , Deus autem creaturis nihil Jebet. 

Ad II'"* D. Ant. Paternon censeretur velle bonam edu- 
cationem filii sui ex eo praecise, quia aUa media non 
eligeret. N.Ant. Ex eo, quod ad alia media eligenda 
obligatus , ea tamen eligere negligeret , C. A.etN. Cons. 
eiparit. Namcerte si quis ditissimus ex mero benepla- 
cito vellet ditare pauperes alicujus regionis et diceret ; 
cuivis , qui pro viribus suis per quadrantem laboraverit, 
do mille scutata , is sane serio vellet ditare omnes pau- 
peres ejus regionis, etsi^i^^vider^t ^ aliquos paupere3 tam 



Digitized 



byGoogle 



305 

fore slopidos, ut non venturi essent, nisiproponeretduo 
millia scutatorum. Adde hic , quod si ratio quaedam sit ^ 
TijcujusDeusteneretur omnibus dare gratias cflicaces , 
eadem ratio obligaret Deum etiam ad dandas continuo 
gratias excellentiores , atque ita Deus liber esse cessaret ex 
jam supra dictis« 

06J. 5'' Deus saltem ut sanctissimus odio infinito pro* 
sequi debet peccatum : ergo non potest illud permittere , 
aut creare hominem cum inclinatione ad illud conunil- 
tendum. Sicut enim corpus infinitum omne corpus ex- 
cludere , et calor infinitus ubique se difiundere deberet , 
ita sanctitas Dei debet excludere omne peccatum , ei 
ubique difiundi ita , ut nihil nisi sanctum existat,» 

R. '€. Ant. et D. I»» memb. Cons. Non potest Deus pec- 
CA\xxm fermittere , i. e. dare licentiam illud commiitendi; 
C. Cons, i. e. non potest existentiam ejus efficaciter non 
impedire , N. Cons. Nam vi sanctitatis , qusB est amor or- 
dinis essentialis , Deus nequit peccatum amare vel appro- 
bare vel commissum et non ' emendatum impunitum 
relinquere : atqui permittendo peccatum , propterea illud 
nec amat , nec approbat , sed infinito odio prosequens 
(Bternis etiam poenis punit , ut adeo peccatum omne im- 
pediendo majus illius odium manifestare non posset ; 
crgOi... Dein N. 11""* memb. Cons. Inclinatio enim ad 
malum non est ipsa ex natura sua mala, ncc invincibilis. 
\}vid,equoad rat, allatas N. par. Corpus enim et calor in- 
finitus ex natura sua necessario illud ob impenetrabilitatem 
omne aliud corpus excluderet, hic ubique se difiunderet . 
ast Deus , licet a se necessario omne peccatum cxcludat, 
tn creaturis tamen illud libere j^otest permittere. 



Digitized 



byGoogle 



300 
Sed de hoo ai^^eiito jam sails dictum cst. Ex pro- 
I)atk>iiibus certo patet ^ principia illa duo esso absurda; 
quod si ratione 60I& uon adeo dilucide et prsesertim 
guoad sensum non adeo affective onmia patcant , quare 
non adeamus reYelationem , ad quam in hujusmodi casa 
nobis ipsa ratio dictat confiigiendum esse , et qu© sensi- 
biliora argumenta divinaB erga nos bonitatis et misericor- 
dise infinitflo suppeditat ? 

CAPUT II. 

J)e immutabilitate et independentia DeiJt 

125. Mutatio entis est amissio vel acquisitio ifiirxi^ 
secm realitaiis , unde ens immutahile est illud , cujus 
slatus internus mutari ahsolute nonpotest. Quare sit t 

126. PROP. I. Deus est absolute immutabilis. 

Proh. 1* Deus est ens necessarium et a se : atqui 
ens necessarium (1) est immutabiie ; ergo Deus est immu* 
tabilis. 

2* Quidquid in Deo est , est vi esscntiaB : atqui quod 
est vi essentisB , est immutabile , quia si vel minimum 
toUatur ab essentid , totum destruitur ens ; ergo quid- 
quid in Deo est, adeoque Deus est absolute immuta- 
bilis. 

3. Si Deus posset mutari, mutaretur vel in ens me- 
lius ♦ vel in ens minus bonum , vel in aequale : atqui 
nequit mutari in ens melius , quia est perfectissimus (2) : 

(1) Vide Odtol. part. 11. Scct. 2. Cap. 3. Pag. 250, 

(2) Yidc OntoL Part. 11. Scct. 2. Cap. 1 ct 2. Pag. 232 ct scqq. 



Digitized 



by'Google 



307 

HdC in mimilonml qpm quidquid habet; nece^rio 
€rt Vi essentia habet «^ adecque amittere nihil potest, 
quin simul amittat essentiam : neque in cbquale; nam 
haec mutatio fieret per mutationem vel essentialium 
Yel modorum : non modorum , quia sic non mutaretur 
in ens ^squale , sed solum roodificaretur , et vel melior 
vel pejor fieret; non essentialium ; quia sic totus periret, 
adeoqud amitteret totum suum esse , quod repugnat ^ti 
necessario ; ergo.... 

Ex dictis scquitur t| 

!• In Deo non e$se modos simpUciter seu notas tariabi- 
1-33 , qu8B inesse successive et abesse ab ente possint, ento 
\nanente eodem; uti in lapide taiis figura vel magnitudo, 
in homine doctrina etc; 

2"" Modos analogicos , seu qui ad instar attributprum 
rationemsufficientem existentisesuse habentin essentiu^ sed 
ad instar modorum sunt variabiles , uti v. g. libersB voli- 
fiones, entitatiiw sumptos in Deo esse absolute necessarios 
ac proinde immutabiles, terminative vero esse hypothetice 
necessanos ac proin contingentes. Itaque liberae volitio- 
nes, quatenus sunt actus entis intelligentis , afiiciunt sta* 
tum entis internum , ac ideo in Deo sunt necessariaB, tuitl 
quia, quidquid in Deo est , est vi illius simplicissimi ac- 
tus , quo ab seterno existit et agit et vult , tum quia cum 
exercitium iibertatis sit vera perfectio, actushujus exerci- 
tii nunquam a Deo abesse potuit , quamvis terminus e% 
duobus contradictoriis alteruter eligi potuit , cum per 
electionem utriusvis libertas ajque exerceatur ; ergo ter- 
minus volitionis divina) extrinsecus est contingens ac 
proin variabilis eo ??nsu , quod terminus ille , qui electus 



Digitized 



byGoogle 



308 
est , potuisset non eligi, non vcro eo sensu, quod semel 
electus possit a Deo rursus rejici. Decreta enim Dei seu 
Yolitiones sunt bypothetice necessarisB ac proin immuta- 
biles ; quia posse Telle boc vel illud est quidem perfec- 
tio, sed posse velle boc et dein successive posse non velle 
hoc ipsum , est imperfectio , quaa praesupponit vel igno- 
rantiam vel levilatem. 

3* Modos relativos seu relattones, utpote qui statum in« 
ternum entis non afficiunt, etiam relate ad Deum poni 
aut tolli posse, quin Deus mutetur, adeoque denomina- 
tiones creatoris, conservatoris etc. non efficiunt Deum 
mutabilem, quia petuntur ab extrinseco, nempe ab en- 
tibus productis vel conservatis. 

OBJEGTIONES* 

127, OBJ. 1* Qui de non creante fit creans,' mutatur • 
atqui Deus de non creante factus est creans ; ergo mutatus 
est. 

R. D. Maj. Qui de non creante fit creans, i. e. qui 
actum creandi prius non positum interne ponit, mutatur, 
C. Maj. Qui solum actus sui semper positi efifectum ex- 
ternum sortitur et quidem suo actu formaliter intentUm, 
N. Maj. et par. D. Min. N. Cons. Actu enim interno 
Deus semper fuit creans, sed actus bic forraaliter sump- 
tus pro termino babuit mundum in tempore e nibilo pro- 
diturum (1). Unde actus creans et ante et cum et post 
existentiam mundi semper est idem, nempe volens mun- 

(1) Vidc CosmoL Sccl. 1 Cao. 4. Pag. 53 el sco 



Digitized 



byGoogle 



309 
dum in tempore et tanto tempore et tali modo eiislen- 
tem» et tali tempore finiendum, adeoque tota mutatio in 
creatura est, qus, cum ante non esset, existere incepit, 
perdurat, finitur, id efQciente eodem unico Dei actu for* 
mali ab eeterno et in seternum immutabili. Itaque homo 
quidem, cum ex non-operante fit operans, novum ponit 
actum« adeoque interne mutatur, Deus autem, quod ope- 
ratur, ab fBierno operatur sive necessario, ut in actibus ad 
intra, v. g. amore sui, sive libere, uti in actibus ad extra, 
V. g, creatione, ita quidem, ut unicus actusDei propUr 
iuam infinitatem eequivaieat omnibus possibilibus actibus 
3ive intelligentiae, sive potentiae, sive voluntatis etc. 

Inst. V Qui poenitentiS, odio, amore aliisque afifectibus 
moveri potest, intrinsece mutatur : atqui ex Scripturi sci- 
mus, Deum moveri posnitentid : sic pcenituit eum fecisse 
hominem (1) ; odio et amore : sic Petrum hodie pium amat, 
Cras impium odit etc. ; ergo. ... 

R. D. Maj. Qui poenitentid etc. movetur proprie et 
quoad affectum. mutatur, C. Maj. Qui movetur improprie 
et quoad effectum externum^ N. Maj. Atqui Deus certe non 
movetur. 

o) Pcsnitentia quoad affectum et proprie. Poenitentia 
enim sic sumpta est sensatio qusedam tristitiae ex male- 
facto oriens : atqui et tristitia et malefactum in Deo re- 
pugnant; ergo.... Unde poenitet Deumsolum improprie 
et quoad effectum. quatenus eosdem externe producit effec- 
tus, qui sequerentur ex poenitenti4, si poenitentiae esset 
capax : Scriptura nempe hic, ut in multis aliis locis, lo- 
(juitur metapliorice et se accommodat modo loquendi 
inler homines recepto. Neque movemr 

(i) Gcncsi. Gap. 6. 



Digitized 



byGoogle 



310 
h) Proprie $t affeitive amarep tel odio mjTABltlt ita tit 
hodie id amet, quod h&ri odio habuit, toI yiee Tersft, sed 
ab ffitemo essentialiter determinatus est ad odium peccati 
•t ad amorem justltlse ; unde mutatio tota est tx. parte 
hominis^ qui modo est objectum odii, modo amoris. Ast 
Deus uno illo simplicissimo actu, quo est, amavit t. g. 
justitiam Petri, odit ejus infidelitatem in atrio prsetorii, 
dileiitque ejus justificationem , dum Petrum pcenituit, 
nec non ejus pro fide in cruce morientis perseTcrantiam ; 
ut adeo pro TariA mutatione objecti non affectus, sed ef- 
fectus \arius locum habeat. ^ 

Jns^ 2° Deus aliquando mutaTit Toluntafem. Sic praB- 
dixit per Jonam subTersionem NiniTes, quse non eTenit, 
imo quaedam instituit aut prsecepit, quae postea abrogaTit, 
aut adeo prohibuit ; ergo mutatus est. 

R. N. Ant. Quoad exempla : ad 1"°" Dist. Deus pr»- 
Am\ illam subTersionem absolute , N. Ant. Sub tacita 
conditione ; nisi NiniTitae poenitentiam agerent, C. Ant. 
et N. Cons. Ad 2"°» N. Supp. Ant. Supponit enim, Deum 
illa pro semper instituisse Tel praecepisse . et postmodum 
consilium mutasse : ast Deus uno eodemque consilio et 
institutionem eorum et pro tanto tempore obserTationem 
et abrogationem Toluit. Praeclare ad hanc rem S. Ang, (1): 
Ad opm novum Dem non nomm , sed sempiternum adhibet 
consttium. 

128. PROP. II. D^ EST ABSOmE 1|I0BPSN9B1IS, «ibiqis 
SUFJICIBNTlSSmiS. 

Prob. !• Deus, utpote ens necessarium ^st infinite per- 

(1) De CiYilate Dei. Lib. 13, Cap. 17, 



Digitized 



byGoogle 



3H 
fectus : afquL infinite perfectus esse nequit • gui non est 
absolute independens sibique suf&cientissimus; ergo 

2* lUe cst absolute independens sibiorue sufficientissi- 
mns; quinullo indiget nec ad existendum existendiqiie 
modum , nec ad suam conservationem, nec ad suambea- 
titudinem : atqui Deus nullo indiget 

a) Ad existendum eoctstendique modum. Quia qua ens a 
se ab essentia sua habet , ut existat , et cum ejus sit dare 
modum existendi, cujus est dare existentiam, eliam modum 
existendi ab eadcm cssentia habet. Sed neque uUo indiget 

VjAdvalrt conservationem. Quia ens a se est ens neces- 
snrium et ab intrinseco immutabile , et ideo , sicut Vi es- 
ssenlice atque adeo vi possibilitatis existit , e&dem vi semper 
existit.Caeterum sistricteloquivelimus, conservatio nonnisi 
de ente ab alio praedicaripotest, qiiod sicut potuit non cxis- 
lere , sic nec in se habet , ut continuet existere : ast ens 
a se , cum non possit non existere „ conservatione non in- 
diget , sed vi essentiae suae est simplicissimum illud isx , 
quod semper est, Demum neque indiget ullo 

c) Ad suam leatitudinem et sufficientiam. Nam beatiludo 
deiiniri potest : Status jpermanens verce voluptatis ortce ex 
intuitu distincto veri boni , quod possidemus , unde satietas 
uppetituum et gaudium oritur. Itaque erit beatitudo also-- 
hUe iumma ^ si major nuUa absolute possibiUs sit in uUo 
subjecto : respective summa , si major nuUa possibiUs stt 
in hoc determinato subjecto. Unde sic : Ad beatitudinem 
requiritur 1"* possessio boni et quidem veri et stabUis ; 
2^ intuitus hujus boni ut pos^essi et stabiUs : atqui Deus 
qua infinite perfectus omnia bona, et qmdem vera et ab 
omni imperfectione pui-^ficata V possidet, et 2^ ut actu 



Digitized 



byGoogle 



312 
pos^ssa ei stabilia distinctissime intuetur ; ergb esf mtme 
beatus. Sed tum possessionem tum intuitum horum bo- 
norum , ntpote ens necessarium , habet a se , ita ut major 
in nullo absdute subjecto possibilis sit ; ergo Deus est 
absolute summe beatus a seipso ; adeoque absolute inde- 
pendens sibiqiie suffiicientissimus. 

CAPUT III. 
De stmplicitate et immemitate Dei» 

129. SiMPLiciTAS est tmmunitas a compositione. Compo- 
sitio autem et hinc simplicitas duplex hic distingui potesl : 
physica , qua) ex partibus realiter distinctis , vel ex mate- 
rid et formft , vel ex subjecto et accidenti constat , et m-- 
taphysica , quae ex pofentia et actu, vel ex essentia et exis- 
tentift , vel ex essentia et attributis, vel ex genere et dlffc' 
rentia constat. His positis sit : 

130. PROP. L Deus est smPLiassiMus; 

Prob. Deus est prorsus immunis a compositione tiun 
physica tum metaphysic& ; ergo est absolute simplex. 

Prob. Ant. per part. Peus est inununis a composi- 
tione 

1* Physicd. Nam a) non constat ex partibus r«iftV^ di- 
stinctis. Hjb enim partes vel omnes esscnt ab alio , vel 
omnes a se , vel aliqtim ab alio , alice a se : alqui non pos- 
sunt esse omnes ab alio : secus ens ipsum csset ab alio 
adeoque finitum , mutabile , et imperfectum : atqui Deus 

est ens infinitum^immutabile et perfectissimum ; ergo 

Neque omnes a se : secus omnes essent infinite perfectae 



Digitized 



byGoogle 



313 
deoque totidem Dii : atqni Deus tinicus est. Dein parfe^ 
haB esscnt partes totius Dei ex hypothesi , et simul non 
essent partes : cum quaevis esset totum completum , utpote 
infinita ; de ratione partis autem sit • esse incompletum. 
Neque uligwe ab alio , alice a $e ; tum quia secus Deus 
csset imperfectus , et , utpote partim ab alio » dependens ; 
tum quia partes ab alio essent superflusB » cum sine ilHs 

jam haberetur infinila perfectio, ergo Neque constat 

h) ex materid et formd. Materia enim , utpote essentialitor 
composita et extensa , nequit esse infinita. Dein Deus , 
utpote auctor entium intelligentium , necessario est etiam 
ipse intelligens ; materiaB autem absolute repugnat cogi~ 
tatio ; ergo Deus non potest componi ex materia et formd. 
Neque c) ex subjecto et accidenti. Nam accidensest , qiioi 
substantia manente amitti et recipi potest : atqui in Deo 
omnia sunt necessaria et immutabilia, er;go nullum acci- 
dens. Ergo inprimis Deus est immunis ab omni compo- 
sitione physica. Verum est etiam immunis ab omni com- 
positione 

2* Metaphysicd. Nam a) non constat ex potentid et actu. 
Nam Deus est immutabilis : atqui omnis potentia invol- 
Tit possibilitatem transeundi ad actum , adeoque mutabi- 

litatem ; ergo Neque b ) ex essentid , existentid et at-^ 

tributis. Nam in ente a se essentia , existentia et attributa 
idem prorsus sunt , nec una ab aliis separari potest, cum 
in ente necessario essentia sit absoluta existendi et qui- 
dem hoc determinato modo seu cum his attributis exis- 
tendi necessitas. Nec c) ex genere et differentid. Nam ea- 
tenu5 Deus constaret ex genere et diffierenti4 , quatenus 
in ipso concipi posset aliqua nota essentialis, qua cum 
weciebus et incli^idui^ aliis cpnveniret, et aliqua alia 
II ~ -- 27 * 



Digitized 



byGoogle 



314 
Dota « qak ab iisdem difkrret : atqui m Oeo i ziulla oofa 
essentialis nec est nec esse potest communis cum creatu- 
ris , sed Deus ab ipsis est totus diYersus ; ergo..«. (1). 

Nempe gmm supremum seu esse genericum duplici sen- 
su intelligi potest : in sensu abstracto , si consideretur ut 
tsse^ quod quomodocunque omnibus entibus commune 
est, abstrabendo ab omni etiam essenfiali modo existendi: 
et in sensu concreto, si consideretur nt esse , quod cnti- 
bus sub se contentis modo singulis proprio inexistit. Por- 
ro esse generico in sensu concreto sumpto non etiam Deus 
participat ; siquidem esse genericum, quod omnibus spe- 
ciebus et individuis modo singuiis proprio inexistit , non 
etiam Deo modo quodam proprio inexistit , ac propterca 
etiam Deus non habet esse aliquod reale commune cum 
caeteris entibus , ac proin nec differentiam in se nec ge- 
nus continet , sed est ens prorsus singulare. Esse autem 
genericum in sensu abstracto sumptum concipitur qoi- 
dem Deo cum creaturis commune , sed commune modo 
essentialiter diverso : in creaturis videlicet ut necessario 
conjunctum cum nonr-esse ^ 6t includens in se negationem 
aliquam et limitationem ; in Deo yero ut necessario exdn- 
den$ omnem negationem [et iimitationem , ut esse plenm 
ei ahsolutum mi absorbens omne esse , quod consequen- 
f^ necessario etiamesse creaturarum emineater et virtoa^ 
liter contineat. ^ 

ScHOL.^ Expressiones Scripturae , Deo oculos / bracbta 
etc. tribuentis metaphorice accipiendas esse clarum est. 

131 . hmmmTABDeiest intrinseca divinm natura ^ «Men- 
(l) Vifle ro^ino/. M, i.Cgp a« Obi. fo insi «• Pag. 41 et seqa. 



Digitized 



byGoogle 



315 

tialis determinatto^ qud nem$ario omnihu$ otimtno relus 
iine ull4 limitatione et termno substantialiter prwm$ $U. 

Dicitur anfem 

1* Determtnatio intrinsecaf ut distiQguator ab ubiquir^ 
tate vel omniprcesentia , quae est praedicatmu extrinsecum» 
et rclatio terminative contingens , adeoque in Deo nonr- 
nisi hyfotfutlce , i. e« in hypothesi creationis rerum , we- 
tessaria : immensitas autem est attributum Deo absolute 
neeessarium eique ante omnem creaturam ita essentialiter 
competens , ut Deus sine e& nec esse nec concipi possit. i 

2' Ui omnibus rebus suhstanHaUter prmens sti. Nempe 
res loco praesens esse potest vel per potentiam , si in eo 
TirtU0 rei quoad subdantiam etiam abseQtis openetur ; vel 
per substantiam seu substantialiter, h gul^stantia reilocum 
impleat, 

3* Sine ulld limitatione et termino. Substantia sdHiceC 
loeum implere potest circumseriptive ^ ai partibus loci 
ita diversee fU89 partes respondeant» ut ulterius noa 
extenditfur : sic corpus implet locum , quem occupat ; 
vel definitive, si substantia locum non excedat, sed ia 
eo toia sit m toto et tota in singulis partibus, ut Oiristus 
in Eucbaristia ; vel deiuum repletive^ si substantia et tota 
sit in toto totaque in singulJ3 hd partibu» et a Ioqo noii 
definiatur ; quod si substantia ita replojtive lo^m nnp]^; 
ut nuUo possibili loco definiri possit , erjt essentialiter de-« 
ierminata , ut prsBsens sit sine nOA UmitatioQe , adeoqua 
ent immensa. His prsemissis sit : 

132. PROP. n. Deus kst wotiisw , ix ubiqw nmriiH 
HAum ra jESBiii, 



Digitized 



byGoogle 



316 

Proh. 1* Perfcctius est ex essentia sud essc deter- 
minatum ad existendum , ubicunque aliquid pro ulii 
temporis diflrerenti& existet , quam ex essentia vel non 
posse existere ibi , ubi aliud ens existere potest , vel ad 
ibi existendum determinabile solum esse (1) : atqui Deo, 
utpote infmite perfecto , tribuendum est , quidquid per- 
fectius est ; ergo..., 

2* Si Deus non sit immensus, natura sua afflgitur ali- 
cui determinato loco , vel aliquibus locis : atqui id dicr 
nequit ; ergo.... 

Prol. Min, Vel enim necessario vel libere ita loco affi- 
geretur : atqui non affigitur 

a) Necessarioi Nam si necessario ita affigitur loco, 
ratio , cur ila affigeretur uni loco , deberet esse in Deo 
ipso; cum, utpote independens, ab alio in nulla sui 
determinatione dependere possit : atqui in Deo haec 
ratio esse nequit. Deus enim non est nisi realitas : 
atqui realitas ut sic determinatum quemdam locum 
pr® quovis alio per se non exigit; ergo,... Neque affir 
gitur 

b) Lihere. Secus saltem natursB ejus non repugnaret, 
de uno loco in alium transire et vim motricem internara 
aliter atque aliter modificare : atqui hoc repugnat ejus 
immutabilitati ; ergo...» 

i32. ScHOL. Spatium possihile et generice sumptum 
non est nisi relatio possibilis coexistentice rerum possi^ 

(1) Uli y. 5, iUe Anjelus perfeclior esset , qui simultanee do^em ciTita- 
tlbus substantialcm prajscntiam exhibcret, quam illc, qu' duabus tantum 
praisens esset, sic cnlis infiuitc perfecti est, nuUum posse esse locum , cii 
non cx determinatione essenliali naturse su« substantialiter praesens sit. 



Digitized 



byGoogle 



317 
bilium ^ seu ipsa foHiUlitas extensioms (!]; spatium vero 
actuale et specifice sumptum , est actualis et tdis exteur 
sio vel relatio rerum extra se positarum. Unde a) Deus 
nec in spatio possibili nec in actuali existit. Id enim 
existit in spatio possibUi vel actuali , quod est membrum 
relationis possibile vel actuale : atqui Deus , utpote im- 
mensus et Iiinc excludens omnem extra-positionem tam 
soi extra res , qaam rerum extra se , non potest esse 
membrum hujusrelationis; ergo Deus nec in spatio pos* 
sibili nec in actuali , sed in seipso seu in su& inunen- 
sitate existit (2). b) Deus seu immensitas Dei non est 
spatium formaliter sumptum. Nam spatium formale scu 
6ub proprio conceptu est possililitas extror-positionis , 
adeoque» cum haec sub nuUis certis limitibus constricla 
concipi possit, sed semper augibilis concipi debeat , est 
wdefinitum : atqui immensitas Dei , utpote essentialis et 
immutabilis perfectio , non potest esse indefinita , sed est 
nccessario actu infinita et excludens onmem augibilita- 
tcm; ergo Deus Seu inunensitas Dei non est spatium 
formale. Ast c) Deus seu immensitas Dei est spatium 
eminens et virtuale : eminens, quatenus omnem extensio- 
xiem aliquot etsi nullo determinato et assignabili moc!o 
dcfiniri necesse est ; immensitas Dei vero infinite trans- 
ccndit omnem absolutum modum extensionis : virtuale , 
quatenus continet in se rationem sufficientem omnis ex- 
ten^onis realis adeoque omnis spatii«j ^ 

(i) Ontoh Part. n, Sect«* 3. Gap. 8. Art. &• Pag^. 294 et neqq. 

(2) Hinc intelligitur efTatam iUud : Deus esi mlUbi et ubique. Nempt 
nullihi^ quia in nullo loco pccaliari : ubique^ quia omniprsescns. Dicitur 
Tero DeiM csse in ccelo, in templo etc, non quidem, quasi his locis conti- 
neatur, scd quatenus hi illis pecvUari quodam modo se manifestet, seu pe* - 
culiares effectus producat. 



Digitized 



byGoogle 



318 

OBJECTIONES. 

i33. OBJ; i* Deus non potest esee immensiu^, quia 
existat in locis maxime sordidis : atqoi hoc Deum dedecet ; 
ergo*... 

R. Tr. Maj. N. Mifi. Res enim illsB; quas nos SCrdt» 
das vocamus, nonnisi comparate ad sensus nostros tales 
sunt^ secundum se auiem nonnisi elementorum tettk ra-* 
tiond consociatorum congeries esse possunt : atqui in his 
Detim tel potiUs has in Deo existere Denm non magfa de* 
decet, quam easdem creare. Caeterum res sordidae puris- 
slmo spiritui minus certe adheerere possunt, quam radiis 
lucis, ^os, utut mdterialesi tamen a S6 teflexos inficers 
non possunt 

OBJ. 2^ Si Deus esset immensu^f esset eitensus ; ergo 
vel non est immensus vel non simplex. 

R. D. Ant. Esset extensus virtualti^f, i. e. essentialitef 
determinatus ex naturd sud, utsitprssens onmibus rebus 
uniiuam extiturisi CAnt.lSmQt extensus/bfino/tVer» Cou qpa< 
tiosa magnitudo seu diffusio, N*AfUt Imo contra» qUod im- 
mensum est, simplicissimum etiam sit necesse est. Nam 
immensitas est intrinseca entis determinatiog qu& &U ^ 
non possit non inexistere omnibus possibilibus rebusi qan 
unquam existere possunf ; ergo ens illud, si extensum 
sit, actu infinitas partes habere debet» Etenim cum actu 
jom est, quod est, partes indefinitas habere nequit ; ergo 
necessario vel aetu infinitoit partes habeat oportet, e* hoc 
in se implicat* rei finitas, et^ prsDterquam quod ens 
constans ^x partibus finitis iufinitum essc nequeat, neque 



Digitized 



byGoogle 



319 
immettsum esse p6test, quia pcssibiles essent cte&timSi 
qoibuS praesens esse non soQkaret. Dein txtenmn in su& 
notione inyolvit extraporitionem partium ; ergo quod ex-^ 
tensum est, nequit existere totum in toto et totum in sin^ 
gulis partibus. 

134. ScHOL. Demonstratum itaque est ex ipsi ide& 
Dei ut entis infinite perfecti, Deum necessario esse im- 
mensum, id quod vel ipsis ethnicis cognitum erat. Ut 
autem etiam, quomodo Deus immensus sit, aliqualem 
nobis notionem efibrmemus, inquiramus, utrum non in 
creaturis similitudo quaedam et ea immensitatis reprrn- 
sentatio reperiatur, ut exinde ad ipsam intrinsecam na- 
turam divinse immensitatis et modum, quo Deus essentia- 
liter est totus in toto et simul totus in singulis partibus, 
inleDigendum perveniamus. Jam vero 

Similitudo immensitatis divina reperitur maxime in 
homine, imagine Dei, et quidem tam in influxu animcs 
yus in corpus, quam in verbo humano. 

In influxu animas ejus in corpui. Anima enim ex Psy* 
cfaologi^ necessario est spiritualis et simplex, et tamen, 
cuicunque opinioni de sede animse quis adhaereat, admit- 
tere debebit, animam posse agere et reapse sa^pe agere iu 
diversas partes corporis actu simultaneo, v. g. in nervos 
tam eos, qui in pedes, quam eos, qui in bracbia proten- 
duntur. Unde animse praesentiam et activitatem, adeoque, 
utpote simplicis, ipsum esse totum in pluribus simul locis 
adesse concludere necesse est. 

In verbo hum>ano. Nam et idea^ cujus verbum est sig^ 
num, una et simplex in se,Jsimul ac verbo manifestata 
cst, est simul tota m totc ^Heuo mhii^L el tota iu omnibus 



Digitized 



byGoogle 



320 
audientibus. Dein ipsum terbum seu voXf utut sonus tan« 
tum et materialis modificatio aeriSy totum tamen in toto 
aliquo ambitu est et totum in singulis hujus ambitus par- 
tibus. 

Itaque in animi human& et clarius etiam in verbo hu- 
mano percipimus» esse aliquid in ipsis adeo rebus creatis, 
quod modum existendi relate ad spatium eum habeat sibi 
essentialem, ut sit totum in toto et simul totum in singulis 
istius totius partibus. Dico : quod haheat huncm^tdum exis' 
tendi sibi essentialem, quia reapse modus existendi ideae et 
vocis hiimanse alius concipi nequit, quam ut sit tota in 
toto et tota in singulis partibus istius totius. Intelligetur 
itaque etiam modus, quo Deus sit essentialiter immensus^ 
simul ac ostenderimus, naturam Dei ita intrinsece esse 
constitutam, ut non possit concipi alius in eo modus exis- 
tendi relate ad spatium, quam modus, quo idea vel vox 
humana existit» i. e. ut Deus ita essentialiter concipia- 
tur totus in toto spatio et simul totus in singulis partibus 
islius spatii actuahs seu in singulis locis existere , ut, si 
alio modo conciperetur existere relate ad spatium, toUe- 
retur ipsa idea Dei. — Quod ut clarius illucescat, adver- 
tamus : 

a) Creationem omnem fieri sold volitione Dei tanquam 
ratione iufficienti proximd existentice omnium, qusecunque 
existere possunt. Uti enim infra videbimus, ad creationem 
requiritur potentia infinita, quaB alia, quam nutus divina 
voluntatis esse nequit ; ut adeo ad creationem nulla crea- 
tura concurrat, sed sola volitio Dei immediate effectum 
producat seu rem existentem elBciat, 

h) Radonem sufficientem proximam debere, ut effectum 



Digitized 



byGoogle 



321 

producat, huic esse imtnediate prcMentm; uti onme ag^M 
physicum effectui suo, v. g. ignis, ut urat. Ergo, ubi txh- 
litio sola est ratio sufficiens proxima, etiam hsoc immediate 
et svhstantialiter prwsem sit oportet (l). 

c) Volitionem juxta illud : iVtAt7 volitum, nisi prcecogni-' 
ium : operari cognitum seu tendere in objectum efficien- 
dum, prout ab intellectu apprehenditur : ast intellectus 
ad objectum aliquod ita se habet, ut una eademque intel- 
kctio et singulas objecti totius partes et totum objectum 
simul apprehendat : ergo et volitio, si ipsa sola est causa 
efficiens proxima, una eademque et singulas totius partes 
et simultotum operabitur, adeocpie et tota erit in toto et 
tota simvl in singulis partibus (2). 

(1) Scilicet aliud est, aliquid agere ad imperium Yoluntatis, aliud volu 
iionem ipsam immediate effectum producere. Ita v. g. volo , ut lignum 
comburatur , vel hunc sensum habet, volo, ut lignum illud comburatur ex 
se, i. e. eTolutione proprii intemi calorlci, aut ut aliud agens, Iy. g. ignis, 
in illud agat illudque resolvat in cinercs ; et in utroque hoc casu non voli- 
iio ipsa immediate effectum produceret, sed oliud agens ad imperium vo- 
luntatis : vel habet hunc sensum : volo, ut sola mea volitio hunc effectum 
combustionis producat, nuUo alio agente intermcdio; et tum utique, 
quemadmodum, ut ignis effectum combustionis producat, necesse est , ttt 
^gnis immediate et substantialiter prsDscns sit objecto comburendo, ita , d 
volitio fungatur vice ignis , seque necesse est, ut volitio immediate et sub» 
stantialiter prcesens sit. 

Jam vero in creatione nuUum est nec subjectum actionem recipiens 
iiec aliud agcns prscter Deum : ergo neccsse est, ut volitio divina sit im- 
mediate et substantialiter praesens singulis et rebus et rerum partibus, 
quas creat. 

(2) Sic, qucmadmodum , si architectus completam et distinctam habet 
ideam alicujus palatii, non una parte intellcctionis hanc palatii partem, 
«Iter^ parte illam, et rursus alter^ totum palatium apprehendit, sed unici 
ide4 et singulas palatii partes et simul totum palatium attingit : ita a pari, 
si architectus iste soU volitione ut immediate agente construere posset pa- 
latium, non una pars voiitionis hancpartem palatii , altera illam et rursus 
altera totum palatium agendo efficeret* sed una eademque volitio et sin- 
gulas palatii partes et sinml totum palatium opcraretur , ct cum ad ope- 
randum requiritur operantis immediata et substantialis prxsentia , up 
eadcmque consequenter volitio ct tota esset siibslf^ntisiliter in toto palat 
ct siraul tota in singulis pal alii partibus. 



Digitized 



byGoogle 



32S 

Ifii {^mmisftis Ita argumentamor : 

Cdfua effieim proofftma ewistmHa 6mtA\m ttitmn$ 
qufedUiKiue existere possunt, est sok ^UH^ DHtJ^p^, 
sicut ad quemvis effectuto requiritUf cati^ efflcientis 
proximtt immedtata et tfubdtantialis prfiDSentia i ita etiam 
€k2 ssse terum requiritUr imtnediaia et suhstantialisprmsentia 
wlitionis divince, Cesaante autem rationd sufficiente, ces- 
sat rationatum ; ergO cessante immediat& et substantiali 
prsDsenti& TolitiOnis divinaB celsabit esss rerums ergo iibi« 
cunqu6 et quandocunque et quamdiu aliquid bst , insit 
necesse est volitio divina. Volitio autem divina est simpli- 
cissima et in operando sequitur modum intellectionis ; 
ergo, ubicunque aliquod totum existit, necesse est« ut, 
sicut intellectio una eademque tota apprehendit et totum 
et ejus partes simul, ita eliam volitio dlvina una ead^m- 
que substantialiter inexistat qua ratio sufflciens 6t tota 
in IDo toto et simul tota in singulis totius partlbus. 

£rgo Deus , utpote esseutialiter ipse solus ratio suffl« 
ciens omnium ^ quaecunque existere pOSsUUt , hoc ipSO 
ita essentialit^r intrin8ec& su& naturA est determinatus ad 
intimam in omnibus rebus inexistentiam , ut Uon posdit 
concipi aliter existere relate ad spatium, quam totus 
in toto et simul totus in singulis ; ut adeO Jam intelliga- 
tur, definitioflem immensitatis divinsa attingere intimum 
esse divinaa naturae (1). 

(1) dcilicet Detts^ qa^ fatio suMdieiis etistentiae i^iHiiii relate ad sfMtiam 
ncccssario etistit per modum Tolitiouis : atqui volitio eomplectens aliquod 
objectum necessaWo concipitur tota totum objectum et tota singulas ob- 
]ccti partes simul complecti , ita quidem ut aliter concipi iiequeat ; ergo 
etiara Deus qui ratio sufficiens existentias omnium rerum neccssario con- 
clpi debet ct totus in omnibus rebus existcntibus pci' modutn uniussump- 
lis scu in toti univci-sitato rcrum inexistct** ctsimul tottts iA slflguUs istios 
universitatis partibus. 



Digitized 



byGoogle 



323 
Utide jam S. Anselmus (1) ex pari prlncipio ratioci- 
nanSt ait : Idem est esse Dei et folestas ejus. Sicut igitur 
poieslas Deiest semper et ubigue, ita, quidqcid esx Deus, 
ubique et semper est. Eadem ratione idem confirmat 
D. Thomas (2) dicens : Deus est in omnibus per poten^ 
tiam f in quantum omnia ejus potestati subduntur ; est 
oer prcesentiam in omnibus » in quantum omnia nuda sunt 
vt aperta oculis ejus , est in omnibus per essentiam « in 
quantum adest omnibus ut causa essendi (3]-. ' 

CAPUTIV. 
De cetemitate Jki. 

135« Per CBternitatem intelligimus durattonetn entis abs^ 
quc initio et absque fine. Quod si vero in naturam cetemitatis 
scu hujusmodi durationis absque initio et absque fine in-- 
quirlmuSi invenimus, cetemiiatemnecessarioesseactumpur 
rum et hunc a se seu vi possibilitatis absoIutsQ existentem 
adeoque ipsum Deum in suo intimo esse spectatum. Etenim 

a) Deus est ens a so; ergo ens vi essentia suac seu vi 
possibilitatis absolutaB existens : atqui hsec possibilitas nec 
potest concipi unquam inccepisse nec unquam cessatura, 
sed semper eadem esse necessario concipitur; ergo Deus 
ex essentid sua» quae est ipsa [hsec absoluta possibilitas , 
nec incoepisse ncc esse cessaturus concipi potest , sed ne- 
cessario semper esse et semper idem esse concipi debet ; 
ergo Deus ex essentia sua nccessarlo cst sine initioet 

(1) Defide Trinit. Cap. 4." 

(2) Parl.I. QuaDst. S.Art. 3. 

(3) CiQasule Cont. Gent. Ub. 3. Caj). GS tolum ct prd^djiuo uUlmun par* 
tem. * 



Digitized 



byGoogle 



324 

sine fine durans , adeoque essentialiter seternus* Sed Deus 
est actus purus et vita plena , qua nec incrementi nec 
diminutionis sit capax ; ergo cum Deus et aeternitas sit 
idem , etiam flBternitas actus purus et vita plena sit opor- 
tet. Quod ut intelligatur , quomodo sit , prius breviter , 
quid et quotuplex tempus sit, annotandum erit, ut exinde, 
quomodo plena vita Dei sit aeternitas Dei , eruatur. Unde 

b) Sicut spatium est relatio rerum extra-positarum (1) ; 
ifa tempus est relatio successionis rerum succedentium « et 
quidem , sicut spatium , actuale vel possibile, prout re- 
latio illa est relatio successionis actualis vel possibilis (2). 
Ast tempus insuper pro spiritibus est duplex : scilicet aliud 
est extrinsecum spiritibus ; aliud ipsis intrinsecum, Suc- j 
cessio rerum externarum; uti solis, lunae, terrae etc, quae \ 
per motus diurnos , menstruos et annuos dies , menses et 
annos constituunt , efficit tempus extrinsecum. Successio 
vero variarum cognitionum, volitionum etc, inmente 
finit& elficit tempus intrlnsecum. Unde concipimus , si 
nihil , nisi unus solus spiritus creatus existeret , nuUum 
tempus actuale extrinsecum , sed tantum intrinsecum , 
atque hoc quidem ipsam illius spirittts vitam fore. Vita 
enim actualis spirituum seu vita in actu secundo consti- 
tuitur per hujusmodi operationes seu actus vitales cogi- 
tandi , volendi etc. Porro 

c) Vita haec interior spiritus non potest tempore extrin- 
seco mensurari , sed est sibi ipsi mensura. Sic sane, si duo 
spiritus existere supponantur , quorum unus intra horae 
spatium decem , alter quinque solum cognitiones et voU- 

(1) Vidc Cap. praeccd. n« 13«. Pag, 816 et Ontol, Part H. Secl. 3. 
Cip. 8. Paj^.294. 

(2) OntoL Ibid. Pag 300. 



Digitized 



byGoogle 



m 

t lones eliciat , prior, licet intra idem tempus extrinsecum « 
duplo tamen plus vitsd habet , quam posterior. Jam Yero 

d) Cognitio potest plus minusve aequare objectum cogni- 
tum , et volitio unica plura simul complecti per modum 
unius. Si ergo existit aliquis spiritus , qui cognitione su4 
omnia cognoscibilia sub onmi respectu cognoscibilitatis 
attingat , et omnia, quae vult , sua volitione complectatur 
per modum unius, unicam tantum cognitionem unicam- 
que volitionem habebit et habere poterit, sed quae cognitio 
et quae volitio non aequivalebit modo omnibus possibilibus 
cognitionibus et volitionibus successivis , sed eas omnes 
perieclione sua etiam excedet hoc ipso, quod univer- 
sas in unam consocians excludendo successionem ex- 
cludat imperfectionem. Unde talis spiritus omne tempus 
intrinsecum eminenter ac proin totam simul vitam possi- 
debit per ipsam exclusionem essentialem omnis successio- 
nis in cognitione et volitione seu temporis formaliter 
sumpti : Atqui 

e) Talis spiritus est Deus et quidem ex ipsa essentii 
sua, Etenim Deus , existens vi possibilitatis absoIutaB (1) , 
hoc ipso est ens realissimum seu perfectissimum : atqui 
cognitio et volitio est perfectio , successivce vero cognitiones 
et volitioncs imperfectionem involvunt tam in seipsis , utpoto 
quffi ob defectum adaequationis obj^cti , seu eo quod objec- 
tum cognitionis et volitionis non totum et omne attingant, 
incomplet® sunt ; quam in subjecto cognoscente et volente , 
quodhoc ipso , quod ipsi aliquid cognoscendum et volen- 
dum superesset ; contineret in se possibilitatem transeundi 



(1) Onioh Part. II. Sect. S. Gap, 1. Pa^. 236 et notam, et Gap. t. 

Probat. lain. Pag. 2^0. 

II 28 



Digitized 



byGoogle 



Digitized 



byGoogle 



327 
186. PROP. Daus lif jmmi^ 

Proh. l* Ex ip!$& expositione setefnitatis modd dat& ^ 
hic in btevem syllogismmn contract4 : sdlicet 

DeuSy utpote ens necessarium et a ^ , sicut vi essentisd 
seu possibilitatis absolutae necessario semper f sine initio 
et sine fiue existit ; ita eadem vi est necessario determi- 
natus ad adaequatam objecto ccgnitionem et Tolitionem 
adeoque ad totam simul et perfectam vitam : Atqm in 
hac tota etperfectd vttd a se constituitur proprie dicta aeter- 
nitas Dei ; ergo Deus vi essentiae su» tBternus, atqiie adeo 
ipsa slbi aeternitas est. — Et vero 

2*Deuaest ens necessarium et immutabile : atqui quA 
4M neceeiarium non potest habere initium ; secus ejus non-* 
existentia semel non repugnasset; nec/Inam; secus ejut 
non-existentia semel non esset ^repugnatura ; et qua ens 
immutabile nuUam realitatem acquirere, nuUam amittere , 
adeoque nihil successivi in se continere potest , sed cadem 
sempervita,idemactasinfinitus» et hinc yera (eternitas 
est; ergo 

S"" Deus existit vi essentiae vel necessitate natursB susb ; 
ergo sicuti esseniiam , ita existentiam « quam hal>ere po« 
test t semper totam habet : atqui existentia cum initio vol 
iine aut cum successione nunquam tota est ; ergo Deus 
nec initium nec finem nec uUam successionem habere 
potest I adeoquo est sternui.! 

^ 4" Si Deus aut non totus , aut non semper existit vel exis- 
tet , non tota atlt non smper existit tel existet ejus essentia 
seu pdssililitas absoluta ; ergo existeret nunc , quod fuit 

autfuturura est «npQssaUe : atqti^ hoc Q8t abjufduoi t 
ergo...,* 



Digitized 



byGoogle 



328 
ScHoG* ^temitas Dei itaque non est sueces^Vft ifii»» 
dam duratio , ita ut de Deo interne prsedicari possit /iitV, 
e$t, erit, sed est simplicissimum et ahsolutum esse^ de 
quo si minimum quid actuationis detrahatur , stemitas 
stricte dicta non est. Id adeo nonnulli etiam gentiles 
agnovere. Sic Plato in TimaBO hsBC habet ; erat , est , 
EniT , fartes sunt temporis , et male transferuntur ad na- 
turam wternam; huic est tantum convenit (1). Quare 
Deus essentialiter , uti per immensitatem ad intimam in 
omni loco praesentiam , ita per aeternitatem ad coexisten- 
tiam in omni tempore rebus quibuscumque existentibus 
determinatur : ipse mtemnunquam i. e. nullo determi- 
nato tempore yel omnino in tempore ( cum membrum 
succesidonis rerum esse nequeat) et semper, i. e. complec» 
tens in se eminenter omne tempus , existit. 

OBJECTIONES. 

137. OBJ. Actiones Dei aliae sunt prseteritaB , aKae fu- 
tiirae ; ergo datur in Deo fuit et erit. 

R. D. Ant. Acliones Dei sunt praeteritae vel futuraB 
rationeprincipiioperantis, N. Ant. Ratione terminorum, 
qui esse reipsa aut incipiunt yel desinunt , aut saltem 
concipi possunt incipere aut desinere, C, Ant. et N. Cons. 
Fuit enim et erit in ente aeterrio stricte loquendo inter- 
nam successionem denotat » id quod enti simplicissimo 

(1) Lucnlenter aetcniitatem Dei etiam explicat S. August. in Efiarrati 
in Psalm. GI. Serm. U. N» la, dicens ': jEtemitas ipsa Dei substantia est, 
4ju<s nifdl habet mutabile ; ibi nihil est prceteritum, quasijam non sit ; 
nihil est fiUurum^ quasi nondum sit , sed nm est ibi m'si est. Non tst ibi 
FDiT et ERiT : quia, et quod fuit, jam non est^ et quod erit i nondum esti 
sed, quidquid ibiest, non est nisi 55T.^ 



Digitized 



byGoogle 



329 
et tt^eessftrio semp^r toti reptignat. Ast quia Deus ?el 
coexistit aliis sibi succedentibus, vel saltem coexistere con- 
^ cipi potest , hinc fit , ut ratione temporis actualis vel pos« 
sibilis momenta, dies , anni et secula in aeternitate , et 
hslc ratione, quse Deo extrinseca et solum ad creaturas ac-* 
tuales Tel possibiles relativa est , fuit et erit , heri et Ao«- 
die^ anni et secula de Deo praedicari possint ; in se vero 
et intrinsece Deus et sBternitas Dei tota semper est » nec 
successionem^ adeoque nec fuit nec erit habet. 

Inst. 1' Si SBternitas Dei quovis instanti est tota, quae- 
libct creatura coexisteret toti SBternitati Dei : atqui hoc est 
absurdum; ergu.... 

R. D. Maj. Quaelibet creatura cocxisteret toti ffitemitati 
divina) formaliter sumptec seu relatas ad se , quatenus est 
ipsa vita plena et actus purus , quo Deus est , seu quate* 
nus est essentialis et intrinseca Dei determinatio coexis- 
tendi omnibus rebus, quse unquam exstiturse sunt aut 
uUa etiam possibili successione existere poterunt aut pos- 
sunt, C. Maj. Coexisteret toti aeternitati virtualiter sump- 
tcB seu relatce ad durationem , quam Deus vi essentiae ha- 
bet sine initio et sine fine : Neg. Maj. et par D. Min. 
iV. Cons» Scilicet ceternitas Dei spectatur formaliter , si 
sumitur sub proprio suo conceptu tanquam vita essentia- 
liter tota simul et perfecta : et huic wternitati formali 
singulee creaturae toti coexistunt , siquidem Deus singulis 
momentis temporis nostri totum suum esse totamque et 
perfectam vitam habeat. Spectatur autem virtualiter, si 
sumitur sub conceptu virtutis essentialis , qua , utpote vi 
possibilitatis ^bsolutae existens, essentialiter durationem 
absque initio et absqiie flne habet ; et huic cetemitati vtr- 



Digitized 



byGoogle 



330 
tmli crentura nuUa potest toti eo6}dstere. Gr^ator® enim 
est , initium et doccesdones habere ; sed nullus tanto 
numerus sucCessionum possibilis , quo major pos^ilis 
non nt ; neque initium creatursD ullum » quo prius co- 
gitari ne^iueat ; ergo Deus fnrtute seu yi necessltatis exis« 
tendi pluribus semper ante omne iuitium creaturis succes^ 
sivis coexistere suCQceret , adeoque setemitati sub respectu 
hujus coexistentise semper possMis seu sub respectu du- 
rationis essentialiter sine initio et siuQ finecontinuaB nul- 
la creatura toti coexistere potest (1).^ 

Inst. 2"* Saltem Deus hodie diutius existit , quam heri ; 
ergo aeternitas non est tota , sed ouotidie incrementa a$- 
sumit. 

R. D. Ant. Deus hodie diutius existit formditer^ N. 
Ant. Virtualiter , quatenus pluribus hodie { succesdoni- 
bus coexistit ^ quam heri coexstiterat , sou quatenus , 
qusB semper in ipso eadem sunt consiUa , successiyum 
ad extra sortiuntur e£Qsctum , C. Ant. et N. Cons. Non 
enim csternita» Dei seu actusiniinitus , quo est , incre* 

(1) Exempla qusedam non qnidem SDternitatis, sed existentle formalis et 
tirtualis ex ipsis rebus naturalibus desumpta rem clariorem reddent. Sit 
V. g. lapb, qai, utat omni intcmpcriei expositus , cjus tamen sit coa- 
stitutiohis internse, ut per millcnos annos integer perdurare possit. Hmc jam 
musca vel Ycrmis, quonim vita paucorum dierum est, toti coexistent , si 
extstentia ipsius formaliter sea tanquam esae spectetur , qnod hic et nunc 
totum habet ; non vero etiam coexistcnt toti^ si existcntia ipsius lapidis 
virtualiter seu sub eo respectu consideretur , quo lapis ille ex intem& 8u& 
0aturll habet, Ut per millenos annos duraro possit ; secus tamdiu exister» 
deberent, quamdiu existit lapis. Sic Deus omne esse scmpcr habet ; ergo 
omnis creatura semper toti essedivino adeoque et toti ceternitati Del /br- 
maliter spectatae coexistit : sed esso divimm est esse necessarium , c^jos 
non-existentia absolute repugnat, adeoque in se hanc virtutem habet, ut, 
fticut nunquam esse incepit, ita nunquam possit desinere, dum res creataa 
nccessario et incipiunt et pereunt; crgo cvestura mM toti essc divino 
virtualiter speclato coexisterc poterit. 



Digitized 



byGoogle 



331 

menta assumit aut assumere potest , sed successiones ex- 
trinsecsB alisD alias sabseqnnatiir ^ eas efQciente aeta di- 
vino infinito et immutabili, cui per eas prseter extrinse- 
cam relationem nitil accedit. Et vero diutius existere pro 
ente intelligente est diutius \iyere seu \itae incrementa 
assumere adeoque plures et novos continuo actus vitales 
cognitionis et volitionis elicere ; efgo , cum Deus ex essen- 
tia SU& ad adaBquatam objecto cognitionem et volitionem 
determinatus sit , etiam non potest diutius vivere adeoque 
nec diutius existere , quia vivere et eidstere in Deo esf 
idcm^ 

SECTIO UL 

D£ AIXmBUXIS mi BELATIV15. 

138. AUributa Dei relattva dicuntur ea, qtise 8unt 
quidemDeo absolute propria, sed in conceptu suoin* 
cludunt aliquam relationem entis divini ad aliquem ter- 
minum< Porro , si terminus iste sit ens ipsum divinum , 
attributa dicuntur relativa interne vel ad intra; utisunt 
intellectus , quo Deus seipsum cognoscit , et voluntas , 
qu4 seipsum amal s si vero terminus sit Deo extrinseeus 
et ab ipso diversus, attributa dicuntur relativa exteme vel 
ad extra; uti sunt intellectus Dei, quatenus omnia pos- 
sibilia, futura et existentia cognoscit; et voluntas» qua 
rebus creatis bonum vult. Itaque generatim duo praecipua 
sunt attributa Dei relativa, intel\^ctm^ivolmt(ii:^Xi^\t de 
quibU9 4istinc(i? CapItibU9 



Digitized 



byGoogle 



332 

CAPUTPRIMUM. 
De intellectu dmnct. 

139. Intelkctum dmnum hic latiori sensu tabqfttftmid 
assumimus, quo Deus omnia cognoscere potest. Neque 
vero intellectum divinum ut aliquid ab essenti& realiter 
distinctum concipere licet , sed est vpsSiessentiadivinatU 
necessario determinata ad cognoscendum , quidquid est cog-- 
noscibikf de quo jam acturi 1"^ ejus existentiam etnatu^ 
ram; 2"" omniscientiam » et 3'' sapientiam distinctis articulis 
examinabimus. 

ARTICULUS PRIMUS. 
Pe existentid et naturd intellectHs divini. 

140. Manifestum quidem estrsicutiDeum intellectu 
carere non posse , ita intellectum in ipso, non quem- 
admodum in homine est, potentiam determinabilem , 
sed necessario actum esse , attamen pro majori daritate 
sit : 

141 . PROP. I. DeUS GAtDET INTEXXECTU ET Qmm PEH- 
FEGTISSmO. 

Proh. l^ Homines; creatur» Dei, sunt intellectu prae- 
diti : atqul nihil est in efiectu, quod non est in causa ; 
ergo.... 

2* Ipsa mundi conformatio et pulcherrimus ordo sum- 
mam in conditore intelligentiam produnt : atqui conditoi 
est Deus ; ergo gaudet iutellqctu et quidem perfectissimo : 



Digitized 



byGoogle 



333 
nam qnidquid in Deo est , est sine uIlS negatione adeo- 
que perfectissimum ; ergo... 

142. PROP. II. Intellectcs diyinus est agtus pubus, 

NON TERO FAGULTAS. 

jProJ. l^Beus est ens a se seu necessanum, ens immu- 
tabile ; ergo ab aeterno semper fuit id, quod esse potest : 
atqui si non semper totam , quam habere potest , cogni- 
tionem haberet, non semperesset id, quodessepotest; 
ergo semper habet totam , quam habere potest , cogni- 
tionem, adeoque est actus purus. 

2^* Perfectius est, omnia actu unico et simultanee cog- 
'noscere , quam actu multiplici et successive : atqui intel- 
lectus divinus est infinite perfectus; ergo... 

3® In Deo, ente simplici et omnino immutabili nulli 
sunt modi seu modificationes : atqui, nisi intellectus di- 
vinus esset actus purus, in Deo darentur modi ; siguidem 
tum ejus intellectus formaret diversos et successivos actus, 
adeoque totidem modificationes ; ergo inteUectus divinus 
est purissimus et unicus actus , nec concipi in eo potest 
facultas ad actum reducibilis. 

ARTICULUS n. 
De ommscientid Dex^ 

143. Omniscientia divina est actualiis,. simultanea om'^ 
nium rerum et adcequata cognitio. Hanc porro, cumper- 
fectio sit , Deo inesse tum per se , tum ex propositione 
praecedenti clarum est. Est itaque omniscientia cognitio 
infinita hec ab essentia divina realiter distincta , nec in se 
et realiter multiplQx^ sed vmicus et simplicissimus actus; 



Digitized 



byGoogle 



33* 
rdtime tamen Urmni sra objecH , qaoi r^dpicit, mh iK-* 
Terso etiam respecta considerari potest et a nobis solet. 
Hinc communiter a diversis scientise objectis triplex in Deo 
distinguitur scfentia, nempe : 

1* Scientia \simplicis intelKgentiCB i cujttf objectnm 
seu terminus sunt res possibiles formaUler et ttt ii^ 
sumptaB , quas cum mente solum ac intelligentia com- 
prehendere liceat , earum cognitio simplicis mteUigentitf 
vocatur. 

2* Scientta vistonis , cujus objeeta sunt res in qu&- 
cumcjue temporis difierentia existentes , adeoqpie omnia, 
quae exsttterunt , eidstunt , ye\ exstitura sunt : seu praete- 
rita, praesentiaet futura, menecessario futura sunt, ut 
astrorum re?olutione« ; «ivc Ubere, uti peccata etc. 

3^ Scientia conditionatorum ^ quse etiam $cientia media 
ficitur, cujus termini sunt res non absolute, sed cou- 
ditionatc futursB, quarum nempe existentia pendet ab 
aliqu& conditione , quam Deus potest ponere vel noji 
ponere ; uno verbo , termini bujus scientiae sunt re$ , 
quae propositionibus hypotheticis exprimi possunt, v. g. 
Sidonii pcenitentiam egissent, si Christus in illorum urbe 
miracula patrasset, quse fecit in Judaca. Hajc propositio 
nec quidquam praeteritum , praesens aut iuturum expri:^ 
mit^ nec praecise quidquam mare possibile ; aHud enimi 
est, si Deus videt Sidonios'j>o53e poenitentiam agere , aliudl 
^i yideti r^ipsa etabsolute poemtentiam acturos^ ^qjdS 
demum^ si videt, eos poenitentiam acturos ^ub fm <^ 
4itiom f si Cbristus apud eos iniracula patraturud, es^et ^ 



Digitized 



byGoogle 



m 

nee visionis, ned iater utramque meHa (1]* Hid iyrcBmis* 
sis sit : 

144. PROP. I. Deus perfectb roscit omnia tossi- 

BIUA. 

Proh. 1** Omae ens possibile est in se cognoscibile HdU 
intelligibile : atqui Deus essentialiter est determinatus ad 
cognoscendum omne cognoscibile ; ergo etiam ad cog^ 
noscendum omne possibileJ 

2^ Nullum est ens possibile / quod Deus uou possit 
creare ; ergo etiam nullum est , quod non cognoscit : 
prius est enim nosse rem » quam eam producere. 

3'' Deus perfectissime noscit seipsum adeoque 5uam 
omoipotentiam.: atqui omnipotentiam perfecte nosse 
xiequiti quininoscat onme id, quod est possibile ; 
ergo...» 

Prob^ Min^ Omnipotentia divina est fis producendi 
omne id , quod est possibile : atqui vis alicujus rei per« 
fecte nosci nequit, quin noscantur ea , ad quse se vis ilia 
extendit; ergo.... 

4* Possibilia realiter spectata sunt ipsa entitas divina^ 
essentisB , <{uatenu3 imitabilis ad extra (1) : atqui Deus 
suam essentiam necessario ad^quate et sub omni respecta 



^l) Hinc patet, qnam puerillter verfbls Indat D. klee !n sni s KMott* 
sche Dogmatick : Mogunt, 1835. Vol. I.Pa^. 57. cum hanc scientiap diyin» 
distincUonem ratione subjecti cognoscentis , i. e. Dei, et non rationc ob* 
jecti fiub Tario respectu cognoscibilis perperam intclUgens irridet Theolo* 
gos, et scientiamsimplicis intelligentiae : Die Wissenscltaft der einflaeUigen 
Einsiokii scientiam Yisionis nutem ct mcdiam visionaer^ un4 hdi^S Wis^ 
"semhafl npn minus pr$po9tere quam inept^ «ppeUt^t, 

(1) Ontol T>art. TT. Sect. 1 Pag. ^O 



Digitized 



byGoogle 



- 33* 

togttoscit^ ergo necessario cognoscit ctiam onmia posA^ 

bilia(l)/ 

(1) Unicafere,qiiaBliicremdretur, difficuUas haec esUDeus possiblliJl 
cognoscere nequit, quin co<jnoscat possibilia numero ycI infinita vel fmita: 
sed non potest cognoscere possibilia. numero infinita, siquidem numerus 
infinitus ex ipsA ideH sui repugnat : neque etiam cognoscere potest possi- 
iHliannmero finita; quta secus et scientia Dei finita foret, cum objectuni 
jpsiusessetfinitum, et omnipotentia restringeretur ad finitum illuin nu- 
tnerum possibilium , quibus ex hypothesi creatis , nihil amplius, m quod 
tese exerceret, superesset ; ergo, inferunt, non videtur Deus coguoscere 
omnia possibiiia. Ast respondemus : 

1» Etsi, quomodo Deus et quot numero possibilia cognoscat, nullatenus 
intelligeremus , propterea ncganda non esset cognitio possibilium in Deo, 
titpote quae evidenter ex ipslt ejus naturd cruitur ; unde sic dicere dc- 
beremus ; est in Deo cognitio possibilium » sed quomodo sit» ignoramus. 
Ast 

20 DupUcl ratione directe varii ad hanc difficultatem respondent. Nam 

a) Alii admittunt infinita esse possibilia, sed negant hic numerum csse, 
insistentes sententi® S. Augustini dicentis , infinitorum nullum esse nu- 
merum. Hoc autem vel ita intelligi potest, quod infinitum sit id, cui nihil' 
addi, nihil demi potest, numerus vero contra ejus sit natura;, ut semper 
sit augmenti capax ; ergo, ubi sint infinita , ibi nullum esse numerum. 
Yel forte etiam sic concipi posset. Numerus proprie est tantum in simili- 
bus realitcr distinctis et sub respcctu similitudinis : sic una arbor , uua , 
domus, unus homo , non pariunt numerum arborum, nec domorum, nec 
Jiominum, quia, etsi mutuo distinguantur , sub nullo tamen horum res« 
pectuum sibi similes sunt : pariunt vero numerum substantiarum , quia ia 
not& substantiai sibi conveniunt. Jam vcro possibiha, quatenus a Deo cog- 
nita, inprimis non sunt realiter distincta, cum realiter spectata siut ipsa 
esscntia divina ut imitabilis ad extra ; ergo neque efficiunt numcrum rea- 
Jem, Dein possibilia vel spectantur ut perfecte similia, et tum, utpote qu« 
eandcm habent cognoscibiiitatem, ne formalem quidem seu mere logicuiq 
^umerum efficere possunt ; vel spectantur ut notis specificis vel individua- 
libus inter sc distincta, et tum, ut sic distinctim concepta, niliil commune 
habcnt, pcr quod in unum numerum coalescant, non magis, quam arbor, 
.domus, liomo. Si vero subrespectu communi sui esse vclrealiterspectcn- 
4ury sunt unum esse divinse essentiae ut imitabilis ad extra ; ergo non 
^ura; ergo nec numerus. Ergo possibilia , quatenus objecta sunt divin» 
.cognitionis, seu ideae prototypse rerum creabilium^ nuUum numerum efU- 
cerc possunt. Verum 

' b) Alii assumentes duplicem illum respectum, sub quo possibilia eonsi- 
derari possunt, vcl prout inter se comparata per notas specificas individuo- 
les in su^ cognoscibilate distinguuntur, vel prout individuatim sumpta in- 
cludunl In sc, nt in indefinitnm crcari possint, quin unquam tantus cxistat 



Digitized 



byGoogle 



337 
ScflOL. Grca hanc possibaiuin c6gnitionem't «eu, ut 
\0cant9 scientiam umplicis intelligentim» inter Philoso-* 
^ phos nuUa est opinionum diYersitas : ast non idem con- 
sensus est circa scierUiam visumis et mediam. Nam pleri-? 
que Philosophi tum GraBci, tum Romani, cum divinam 
praescientiam non possent cum hmnana Ubertate conci- 
liare, alii omnem homini libertatem, alii Deo scientiara 
libere futurorum abnegarunt, ex quibus erat ctiam Tul- 



numenis, ut ultra alia et alia existere non possint, hanc dein sententian» 
tuentur. Possibilia in su& cognoscibilitate distincta sunt numecc linita : nam 
per cognoscibilitatem suam diYersam, etsi non realitcr, tamen lormanier 
efdciunt plura adcoque numerum ; numerus Tero infinitus ctiam cognosci- 
bilium etactu cogRitorum tumrepugniat in se, tum ex eo, quod nuUum cns 
possibile sit cognoscibile, vel a Deo cognitum^ quod non sit crcabilc ; crgo 
supponi possent omnia possibilia, quatenus m cognoscibilitate sua distin* 
guuntur, creari : quod si Tero omnia possibilia creata actu existerent, nu» 
merum actualem eflQcerent et quidem iniinitum , si possibilia esscnt in- 
finita ; ergo possibilia, qua distincta, sunt numcro finita. Nequo obest, 
quod objicitur , quasi h&c ratione scientia vel omnipotcntia Dci restringa* 
tur, Scientia enim Dei non cognosccndo nisi finita numero possibilia di- 
vei*sa, proptereanon magis fitipsa finita, quam visio ipsius finita fit i^idendo 
res actu existentes numero finitas. Infinita scilicet est scientia divina et in 
8U0 objecto totali , quod simul Deum ipsum adeoque objcctum infinitum 
coroplecUtnr, et in modo, quo cognoscit, adsquando intelligenti& su& ob- 
jccta quscnnque sub omni respectu cognoscibilitatis , adeoque etiom sub 
respectn relationis , quam possibilia cum Deo et jam habent et hal>erent, 
si crearentur : sed nulla relatio perfecte intelligitur , nisi termini relatio- 
nis perfecte intelligantur ; crgo Dcus perfecte inteliigendo relationem post 
sibilium, perfectc etiam seipsum cognoscere debet, adeoque scientia Dei el 
in suo objecto et in modo cognitionis manet infinita, etsi possibilia, quate- 
nus in cognoscibibilitate 8U& distincta, dicantur numero finita. Mane^ 
•tiam salva omnipotentia, siquidem possibilia qusevis individuatim surapta 
nunquam toties creari possunt, ut ultra creari pon possint ; ergo omnipo- 
tentia semper haberet possibilia , in qua; sese exereret , si non in diversa, 
saltem in eadem pluries creanda. Imo omnipotentiik infinit^ opus est ia 
creando quovis vel minimo ente juxta omnium fere Philosophomm placi- 
tum ; ergo ipsius infinitudo non ex infinito numero possibilium desumen- 
da est. Id imo aliunde absurdum esse videtur : nam juxta Pbilosophos ob» 
jectnm creationis infinitum seu ens creabile infinitum cst impossibile; sed 
possibilia infinita per modum unius considcrata essent olitjectum creabile 
infinitum ; ergo possibiUa nequeunt dici numero inUnita* 



Digitized 



byGoogle 



338 
lios^ (i)^ de qnoS. Attgttstinus (2) eciMt i Ui houmeifa- 
00rfl itiiro^ fteit iumihgos. Sdentiaiii autem inediam in 
edhoGf iAduetam a P^ Mdlina, et hodie a plttrisque Philo« 
•ophis admiflianit nonnulli rejieiunt, arhitrantes, ipeam 
ad scientiam -visionis aut ampliGis intelligenti® fadle re^ 
duci poase. Yerum semot& omni lite de nomine sit 

145fPROP. II. DeUS PERFECTE NOSCIT OMNIA PHiBTEaiTAt 
piESBin^IA ET TAH NEGESSARIO QUAM LIBERE FUTURA . 

Proh. V In gmere. Intellectus divinus» utpote infinlte 
perfectus» est essentialiter determinatus ad cognoeoeiH 
dnm omne cognoscibile : latqui omn!a> quse facta sunt» 
iunt aut fient» de se pro intellectu infinito sunt mqae cog* 
noscibilia ; "siquidem de pr«teritis et de futuris seque ac 
de prffisentibus enuntiari possint propositiones, qu8B vel 
felsae Tel verae sunt, et qtise proin cJ) inteUectu infinito 
infaUibiliter cognoscuntur (3}.^ 

(i) De DWinal. lib. n. 7« 

{%) De GWit. Dei. Lib. 5. Gap. 9. - 

(8) Idem «tiara argumentnm pro actlmiibQs Uberf^ adbiberi possct : 
«empe jam ab «terno verum adeoqoe ab «terno t^ s§ eognosdhile esty ad 
qttodcuroque homo se libere determinatums est, ergo ab intellecta infi* 
mlO, essentialitcr ad omnia oognoscenda determinatOy etiam cognoscitur. 
Anteoedens hujus syUoglsmi approbat etiam Gicero : De faio , n» iS, di« 
eens : Nec^ si omne enuntiaium aut verum aut fatsum estf sequitur HHoo^ 
esie eausM immutalbilss easfue eeteiiias^ qum prMbeant quidquam secus 
eedere , quam easmvm est. FortuitOf sunt cawkPy quas ita diduntur : te« 
jitgT Gato iir iiNATVM .* nm tyKlusm fyi rerum naiurdautmundo. Ettamen 
tamest immfuta^k 99ntw%mf eum e»t vetvmf quam fmisse, nee ob etm 
eausam fittum aut necessitas pertimeseenda est. Ast Idem , nescio qQ& ra- 
tione, liarum ipstthim propositionumTeritaiem, anteqoam flant, a Deo , 
^^gnosei pnsse negat, quia secus non essent fortuittt seu llbe»e : Ita eaim : 
ik^tfimiti II. 7. ratiocinatar : NiMlest tam cotatariui^ taHoni et con^ 
eemhm quam fortuna ; ut mihi ne in Deum quidem ciidefe victeatur , tii 
kiiat^ quid tasu et fortuHo futurum sit, 8i enim eeit, eerte ilhid eveniet^ 
muUa est fsrtuna : est auiem fortuna^ rerum igitur fortuitarmn nuHaest 
prmsensio. Qna in r# Giccronem sibi ipsi contracdicere apirtum est 



Digitized 



byGoogle 



339 
Prob. 2" /fi spede defuturis. Deus fulura, sive neces- 
sario sive libere futura sint, cognoscit tunc, cum actu 
existunt et quidem prout (necessario vel libere) existunt; 
ergo eadem eodem modo cognoscit ab aBterno, et ante- 
quam actu existant; alias inciperetde novo aliquid nos- 
cere, vel saltem alio modo ac prius noscere, adeoque 
inteme ^ mutaretur et perficeretur , quod repugnat ,- 
ergo.«.« 

DiccNT : !• Cognltio futurorum in Deo non est perfec- 
^io ; nam quidquid perfectionis est, in Deo sub nuM hy- 
potbesi potest abesse : atqui cognitio futurormh in Deo 
potest abesse^ siquidem ipsa futura possint non esse futura ; 
ergo.... 

R. />. Ant. Haec cognitio actualis in Deo non esl per- 
fectio nuUa factd hypothesi, C. Ant. Facta hypothesi, quod 
futura sint absolute futura, N. Ant. et hinc C. Maj. et D. 
par. Min. N. Cons. Quamvis enim non actualis cognitio 
futurorum, attamen essentialis determinatio ad cognosr- 
cendum omne cognoscibile et quidem prout est cognosci- 
bile, est vera in Deo perfectio : atqui in hypothesi, quod 
futura sint aliquando exstitura, futura hsec tanquam fu- 
tura sunt cognoscibilia ; ergo et eorum sub eadem hypo- 
thesi actualis cognitio est vera perfectio. 

DiconT : 2* Futura fient aliquando prcesentia aut prce^ 
ierita; ergo si Deus ab seterno illa affirmat u^ futura, 
postmodum vel mutatur ejus cognitio, vel si perdurat, 
evaditfalsa; 

R. C. Ant. D. Cons. Si Deus affirmat futura ut futura 
respectu suse aetenutatis vel suse cognitionis, C. Cons, Si 
•fflrmat ut futitfa reqpectu alicujus durationis preeceden- 



Digitized 



byGoogle 



340 
ti8, N. Cons. Atqui Deus res fiitura« non MSpeclu tm 
ffiternitatis , sed respectu praecedentis alicujus duratlonfa 
realis tcI possibilis ut futuras aQirmat. Est nempe cognw 
tio Dei omnium rerum simplex intuitus, ac proin cog- 
noscit res quaslibet in certo tempore seu cert& successio- 
num serie existentes ; sic. y. g. Augustum imperaforem 
post Caesarem et ante Tiberium, adeoque relate ad Caesa- 
rem ut futurum, relate ad Tiberium ut prseteritnm im- 
peratorem. Res ergo non Deo, sed rebus creatis aliae sunt 
prseteritae, aliae futurse, fere sicuti nobis in serie nume- 
rorum nullus numerus est pra(4erHus aut futums, etsi 
numerum 3 ante 4, et post 2 adeoque relate ad 2 ut sub- 
sequentem, relate ad 4 ul praecedentpm concipere debea- 
mus, Ergo cognitio Dei nec mutatur nec falsificatur, sed 
pro vario respectu, praeterita etialS ut futura, et vicissim 
futura ut pra^terita, ast sihi cunnia semper praesentia ab 
aeteruo et in aeternum cognoscit. Praeteritum enim, prae- 
sens et futurum sunt quid Deo extrinsecum et partes 
temporis, adeoque uti tempus, nonnisi relationes rerum 
sibi succedentium ; ergo Deus res omnes perlecte cog- 
noscens, cognoscit etiam omnes earum relationes, adeo- 
que et relationes ad res sive praecedentes , sive subse- 
quentes (1). 



* (1) Glarissime pro more suo D. Au^ustintis e&ndem quffistionem trac* 
tans in libro : De Civitate Dei. Lib. 22. Cap. 2, ait : Secundum Hlam veno 
voluntatem suam , quse cum ejus prcescientid sempitema estf profecto in 
ccelo et in terrd omnia^ qacecunque voluit^ non solum prceterita vel prcs» 
sentia,$edetiamfitturajamfecit. Verum, antequam veniat tempus, quo 
volmtf ut fieret, quod ante tempora universa prcescivit atque disposuit, 
-dicimus : fiet , QUAifoo deus voluerit. Si autem non iolum tempus, 
quo futurumestf verum etiam^ utrum futurum sit, iguoramuSf dicimus : 
riET, 81 oEus voLUiRiT : non quia Deus novam voluntatem , quam non iai' 
buitf tunc habebit^ sed quia id^ quod €9 Oftemitate in tQUs immutrkifi 
^prcBparatum est voluntate, tunc erit. 



Digitized 



byGoogle 



341 
146. PROP. III. Prjbsgientia oei agtcom wmm ii- 

BHtE FUTURORUM MON REPU6NAT LIBERTATI HUMANiE. 

Prob. !• Cognitio non requiritur ad objectum cogm- 
tionis, sed contra objectum requiritur ad omnem cogni- 
tionem; seu in null4 cognitione est ratio sufficiens, cur 
ejusdem objectum sit id, quod est ; sed contra in objecto 
^ebet necessario esse ratio sufficiens» cur ipsum cognos- 
catur. Neque enim cognitio fieri potest^ ut ait S. Augusti* 
nus (1), nisi cognoscenda prcecedant. Ergo objectum est 
natur& prius cognitione» et cognitio naturd posterior ob- 
jecto : atqui quod est natura posterius, nequit influere in ' 
existentiam ejus, quod est natura prius; ergo praescientia 
divina nequit influere in libertatem actuum humanorum 
adeoque eam relinquit intactam. £t vero 

2* Praescientia Dei est simplex intuitus objecti, prout 
inseest; ergo tam parum obstat, quominus actus ho- 
minum sint libere, i. e. potentia ad agendum yel non 
agendum proxime expeditd ponendi, quam parum obstat 
cognitio certa et infallibilis , qu^ homo cognoscit suas 
Tel alterius actiones liberas praBsentes. Nam quid postuias, 
inquit Boetius (2)» ut necessaria fiant^ guce divino lumine 
illustrantur^ cum nec homines quidem necessaria faciant 
esse, quoB vident ? Num, quce prassentia cemis, aliquam ei$ 
necessitatem tuus addit intuitus? Sicuti vos, cum pariter 
ambulare videtis hominem in terrd, et solem oriri in codo, 
quanquam tUrumque sit simul conspectum, tamen decerni^ 
tis^ et unum voluntarium, aliud necessarium judicatis ; ita 

(i) De Gencsi ad lit. 4 

(«) De CQAS. Phil. Lib. 5. Prof . 9. 



Digitized 



byGoogle 



342 
eHm Mi^ta eon9ficien$ divinm intuitm qmlitatem rerum 
minime perturbat* 

3^ Actue liheri habent, elma pracise sub respectu li- 
bertatiQ, seu quci liberi^ specialem cognoscibilitatem. Unde 
sic : Memoria certa et eyideus de actibus Kheris prsBteritfe 
non toUit Ubertatem. sed supponit ; ergo etiam prsBScientia 
.divina actuum Uberorum noo toUit libertatem, sed ne-' 
cessario siipponit» 

Scirot. Ad solTendas difficultates notandum est, libe- 
Tum esse actum, qui est immunis ab omm necessitate 
nntecedenti. Est autem necessitas antecedens ea, quce facit 
rem, seu ex quft, tanquam ex aliquo praesupposito res 
hecessario sequitur ; sic catena, quam captivus ek con- 
strictus^aufferre non potest, est necessitas antecedens ad 
non fugiendum ; necessitas vere consequens est ea, quam 
facit res, seu quae sequitur ex ipsd rei suppositione : sic 
motus est necessitas consequens ambulationis etiam Ubere^ 
institutse. Ergo necessitas consequens non toUit Uberta- 
tem : nam Petrus v. g. certe Uber est ad ambulandum 
vel non ambulandum, etsi ex supposito, quod ambulet„ 
tion possit non moveri. Unde appUcatione fact&, id, quod 
Deus praesclt , infaUibiliter futurum est necessitate con- 
sequcnte, quia ex supposito, quod sit futurum, Deus non 
potest non praescire, non vero necessitate antecedenti, 
quia praescienUsrnon facit fulurum; non enim quia prae- 
scit Deus aUquid, H ideo futurw» est, &ed quja futurum 
estf praescit. 



Digitized 



byGoogle 



343 
OBJEGTIONE^ 

147. OBJ. r Prasdentlft Dei ex tmlparfeest Inhlli- 
Mis , ex altera pnDcedit omne futurum ; ergo quid^id 
pr8B6cit Deu9 1 neeesaario est faturum. 

R. C.l"» mmh. et D. 2»«" mmh. Ant. PrsBcedit omne 
futurum ean$tentid physicfi , C. 4nf« E^stmliA hgicd, 
quatenus prsescientia sit iiatur4prio]:' objecto prfi^imtiis« 
N. Ant. exproh. !•; ergo quidquidprffiscit Deus. nece«wurio 
jpst futurum necessitaie consequenti i C. Cene^ Anteceienti, 
N. Cons. Nam etsi actus liben ph^ystce in temppre acdum 
existant » tamen cognoscihiles erant ab s^t^no # et quidem 
qua libere futuri ; ergo pbysice sunt posteriores pnesqien** 
tla , logice vero seu secundum suam cognoscibilitatem 
sunt priores , ut adeo praesdentia aUquatenus ab illis 
4ependeat. 

Inst. Prsescientia Dei non potest dependere a creaturis { 
ergo nec ab actu futuro. 

R. D. Ant. PraBScientla Dei non potest dependere a 
creaturis tanquam h causi se determinante , C. Ant. Tan- 
quam ab objecto , seu termino , N. Ant. Est nempe Deus 
per essentiam suam determinatus , ut nihil cognoscibile 
sit t quod non necessario cognoscat : ergo non sunt actus 
futuri , qui Deum ad ipsos cognoscendos proprie et quast 
per influxum aliquem determinant , adeoque etiam cius 
pra^yisio proprie ab actu futuro non dcpendet^ ast ut prss^ 
Yjldeat actum futurum , necessaria est existentia futurt , 
6eu futuritio bi\jus actus ; quia actus , qui non est futu- 
rus , tanquam futurus non est cognoscibilis , adeoque nec 



Digitized 



byGoogle 



344 
objectmn determinationis dbnntB ad cognoscendum omne 
cc^oscibile ; ergo actus futurus est necessanus tanquam 
objectum prsescientise. 

OBJ. 2^ Ut libertas hominis cum praescienti& diYin& 
componi posset , actio libera , quam Deus futuram prae- 
yidet , deberet posse omitti : atqui hoc fieri nequit , qain 
falsa reddatur praescientia ; ergo 

» R. D. Maj\ Actio illa deberet posse omitti ita , ut Deus 
tamen illam futuram esse prsevideret , seu in sensu compa^ 
$ito cum prtescientia Dei de illd , N. Maj. Ita, ut Deus 
eam jam etiam non futuram esse pra^videret , seu in sensu 
diviso, C.Maj. etpar. D. Min. N. Cons. Itaquehomo 
potest liberos suos actus in sensu diviso ponere aui omit- 
tere, ast cum non possiteundem actum ponere simulet 
omittere , jam nunc verum est , eum se ad alterutrum 
esse determinaturum , et prout se determinaturus est , 
Deum yidere. Itaque in hominis potestate est mutare ter« 
minum pro^visionis antecedenter^ non consequenter ad prse- 
visionem , quia quod futurum est ; etsi libere futuruni 
est , tamen certo futurum est ; ergo Deus in sua pnevi* 
sione falli non potest ; quia necessario supponit objectum 
sux pra^visionis logice prius. 

Inst. !• Quod existit ab aeterno , nequit impediri per 
id, quodprimum exislitin tempore : atqui pnescientia 
Dei existit ab fieterno ; ergo ab actu libero in tempore fu- 
turo impediri nequit » adeoque actus necessario talis est » 
qualem Deus praevidet, 

R. D. Maj. Quod existit ab aeterno relattone antecedenSi i 
adfuturum in tempore, uti v. g. actus Dei libere creantis, 
nequit impediri per futuvum in tempore , C. 3Iaj. Qiiod 



Digitized 



byGoogle 



345 
existit ab sBterno relatume $olum eonse^pmU ad ftUurm ii 
hypotheticd^ quod futurum sit futurum » nequit impediri 
per futurum in temgore , N. Maj. : atqui prsescientia Dei 
de actu libere futuro existit ab sBterno relatione solum con- 
seijuente et hypothetica , sub e4 nempe conditione, qaod 
actusfuturus sitfuturus, ergo 

Inst, 2* Saltem ex supposito , revera jam existere pr®- 
scientiam Dei de actu libero absolute futuro , Iy. g. de 
peccato Leancki» hic jam non posset omittere actum ; ergo 
cum dc facto ista praescientia datur, actus ille non amplius 
est liber. 

R. D. Ant. Hic jam non posset omittere actum po^ 
tentid conse^ente et in sensu composito cum praescientia 
divina, C. Ant. Potentid antecedente et in sensu diviso, 
JV. Ant. Nempe supposito existere praescientiam Dei de 
peccato Leancbri , hoc ipso supponitur « Leandrum suo 
tempore se libere determinaturum ad peccatum, seu ejus 
libertatem fore determinatam ad peccatum ; sed suppo- 
sit& libertate determinat^ ad peccatum , certe Leander 
potentid et hinc necessitate consequente et in sensu com- 
posito non potest non peccare ; potest tam^n Leander 
potenti& antecedenti et in sensu diviso se non determinare 
ad peccatum, sed tum Deus etiam non prsesciret pecca- 
turum. 

Inst. 3* Ergo saltem Leander non potest omittere pec- 
catum stante pricscientid Dei , adeoque non habet liber- 
tatem antecedentem. 

R. D. Cons. Non potest omitlere, i. e. non omittet pec* 
catum, C. Cons., i. e. non habebit potenliam omittendi 
peccatumt N. Ci^ns. Duplicem enim sensum habet illud non^ 



Digitized 



byGoogle 



346 
fotest : tel enim slgnificat smultanettatem non-aetiis, «ci- 
licet non-peccati, cum pnBscientift divind de peccato, 
ct hoc sensu •verum est , ipsum non posse conjungero 
non-peccatum cum praBScientii de pcccato : tel signifl- 
tat simultaneitatem potentice , scQicet potentisB non pec-^ 
candi cum praescientia divinft de peccato , ct hoc sensu 
iel^uin esl , potentiam npnpeccandi cum preescienUA de 
;P^c.eatQ co^ungi i^on posse : sicut potcntia, gua possum 
lioa ambulare , conjungi potest cum actuali ambulatione, 
€tsi actualis non-ambi4atio conjungi nequit cum actuali 
ambulatione; 

. Yerum de his et similibus objectionibus jam satisi dic- 
tum est : omnes enim fere falsum suppositum habent , 
quast prs^scientia praecedat et causet determinationem 
ad actum, cum eam contra tanquam pmrejfMmVwm sup- 
ponit. Unde simulac dieitur praescientiam de peccato 
existere , simul etiam supponitur libertas jam determi^ 
nata ad peccatum ; sed certe libertas determinata esse 
ad peccatum, et simul ad idem peccatum non deter-^ 
minata esse non potest ; ergo et homo liber est , ' et 
Deus, utpote essentialiter determinatus ad cognoscen- 
dum omne cognoscibile adeoque et liberas hominis de* 
terminationes» in sua-praevisione infallibilis et immuta-» 
bilis est. 

148, PROP, IV. Deus perfectb cogkoscit omku con- 

BITIONATB FUTUaA, ETIAM LIBERA. 

Prob. !• Intellectus divinus est essentialiter determi- 
natus ad cognoscendum omne cognoscibile sub oihni 
modo, quo esl cognoscibile : atquiquid quajlibet sive res 
liye libera vohmtas sub quacunque demum <5onditione 



Digitized 



byGoogle 



347 
esset actura » est de se quid cpgnosQibile, cum de quovid 
hujusmodi actu propositiones veriflcari yel falsificari pos« 
sint; ergo...* 

3* Si Deus conditionate futura non infallibiliter noscit 
a) Inlerrogatus» an hoc vel illud sub cert4 conditioae eve* 
niret , nec ne, sine periculo erroris respondere aliter noi| 
posset, quam, nescio^ tcI, dubito, vel, probabilitu e$s6 
vel non esse eventurum. b) Deberet de rebus mundi •cif^po 
tantum C8BC0 modo aut conjecturaliter disponere, et si 
efiGectus intentus non sequeretur, dicere : non ptUabam 
hoc futurum : atqui utrumque aperte repugnat diviiue sa* 
pientisB et iniinita) perfectioni; ergo«...(l}« 

(1) Quaeritur inter auctores, in quo medio Dens omniii ab ctemo cogii 
noscat, siqnidem res in seipsis ab tttemo cognoscibiles non sint, seu noa 
habeant esse aliqaod intelligibile disiinclum ab es^ di?ino, in esse dlvina 
autem, utpote necessario et immutabili res coniingentes et lil)ere eventur^ 
nullo modo vidcantur posse contineri adeoque nee intelligi, Quil in re, ut 
ordine procedamus : 

Resp* 10 Res possibile» seu possibilia realiter spcclata esse ipsam enti- 
tatem divinss essentise ut imitabilis ad eitra , adeoque a Deo eognosei in 
su^ essenti^ quatenus intelligibili, nos jam supra demonstravimus (OntoU 
Part. II. Scct. 1. Prop^ U,, pag, 220 et seqq. et Psych. KatJ^^d, 9. Gap.l. 
Art. 3. in fine, pag. 219 et scqq.) et claridsimo, nt solet, exemplo exponit 
S. Tbomas (Summ« Theol. Part. I. Qtt«st« 18« Art. 4 ad d), dieens; 
Forma domits in mente artificis habet esse immateriale et intelligibile, in 
domo autem^ quas est extra animam , habet esse materiale et sensibile. 
Vnde et ratiorm rerum , qum in seipsia nonvivunt^ in mente divind pita 
stmt^guia inmente divind habent esse divinum, Rationes renim seu idea 
rcrum prototypse sunt interne possibilia realiter spectata, Verum bic plura 
addore su^rvaoaaeiim dncimus, cum ]om citatia bec qu«8tio fuse trac* 
tata fueritfe 

20 Re$ eaniingewtes^ quatenus de facto et necessario exstitnras, tidet 
Deus in sn^l e8senti& nt libere d6terminat& ad eas creandas seu in cons" 
cientil libene tolitionis, qu& Deus vult eas eiistere. Intelligit enim Deus 
omnia possibilfa ; inter possibilia sie intellecta ab sBterno libere eligit cer» 
tum aliquem oirdinem , qiua ereet : igitur ab srtemo habet conscientlatt 
hujus snn electionis, et in hac conscientia simul scientiam reram contin-« 
gentinm exstlturaram. Atque hecc quidem non adeo difRculter intelligun^ 
ttir t paulo major tere dij8C!|Uas ^ft de medio, in quo Deus tideat actuf 



Digitized 



byGoogle 



348 

ARTICIIHJS m. 
De saptetUid divindi 

14D. Sapientia est facilitas seu promptitudo intelle^tus 
in consiliis voluntati suggerendis circa fines actionibus 
pracstituendos et circa media ad finem apta eligenda. Ita- 
que eo sapientior quis est , a) qvLO meliores , i. e* ra- 
tioni agentis magis consentientes fines novit, et quoap* 
'ora finibus consequendis media suggerit : b) quo meliuf 
novit media finibus subordinare ; et demum c) quo fa^ 
ci!iori ratione ha^c omnia noyit. Unde sapientissimus est« i 
qui jfines optimos, mediaqm aptissima ac modum suhor-\ 
dinandi novit immediate unico simplicissimo ac instanta^ 
neo intuitu^ Est ergo sapientia soliusintellectuSt quares 
dicto sensu novit» non vero, qu^ vult yel actu media 
disponit etc. id quod ad bonitatem, polentiam etc. per< 
tinet* His positis sit : 

160« PROP. Decs est SAPiENTissmus 

Prob. Deus adssquate , ^multanee et sub omni res- 
peclu noscit 1* onmia possibilia ac ipsa conditionate fu- 



hominam liberos « ntpote qai cmn decreto creationis non necessario con- 
nectantur , nti res contingentes physics, sed a UberiL hominis determina* 
Mone dependent. Qa& in re ita sentimas : 

8« Actus hominum liberas Dens ab actemo yidet in essentift suIl jazta dl« 
rectionem scicntios mcdicc libere dcterminatii. Scilicet yi scientia medis 
Dea« Tidct , ad quid qvuBYis Toluntas creata in quibu8?is drcamstantiis 
sponte sa& se libere esset determlnatura, si existeret, adeoque Ti gosdem 
scientiaQ Tidct futunbilitatem omnium actuum liberorum. Quod si certum . 
aliquem ordinem creationis eligat, jam etiamTidet in decreto creationis el 
qoasris creaturas liberas exstituras et quasris circumstantias, in qnibns iUe 
exstituriD sunt ; crgo Tidct etiam, ad quid de facto quaeyis creatora libera 
sit se detcrminatura, seu tidet non tant^ ui futuribilitatem , sed ftituritio* 
nem omnium actionuraUberanun salv4 et iaf^libiiiUte 9pi^utuc divin© el 
libcrtate bumanft. 



Digitized 



byGoogle 



349 
tara adeoque omnium rerum tum' intriusecam « ludi re- 
lativam bonitatem ; 2" seipsum adeoque et fines rationi 
sucB maximc convenientes ; 3* mediorum naturam inti^ 
mam , et hinc omnes possibiles nexus et combinatio* 
nes » adeoque et dispositionem maxime convenientem , 
ut media ad finem certissima ac brevissimsl vid ducant : 
atqui in harum rerum adsBC[uat& et simultanea cogni- 
tione consistit summa sapientia ; ergo Deus cst sapien« 
tissimuS) 

CAPUT II. 

'^ De volmtate divind, 

151. VonmTATEM prout est appetitus honi ah tntel- 
lectu propositi Deo inesse nemo unquam negavit ; ca- 
yendum tamen est , ne in Dep , uti in homine , volun- 
tatem putemus esse facultatem ad appetendum determi- 
nabilem. Nam 

152. PROP. VOLUNTAS DEI EST ACTDS PDRUS , QUO AB 
^TERNO VULT , QUJECUNQUB VULT. 

Proh. !• Voluntas, ex essentia sua activa, ideo in ho- 
mine remanet indeterminata seu a volendo aut nolendo 
abstinet, quia ab intellectu ipsi non proponuntur omnes 
rationes , quibus determinari possit : atqui intellectus di- 
vinus omnia perfectissime cognoscit ; ergo nulla est ratio, 
cur non sit semper in actu, contra ipsae rationes, quibus 
unquam ad aliquid so determinandum moveri possit, 
gemper a tota cDternitate ipsi prajsentes sunt ; ergo ctiam 
a tota ffiternitatc est actu dcterminatus ad quaecunque vult 
volonda. 



Digitized 



byGoogle 



350 
2'' PerfecQus esi , omnia actu unico et fiimultan^ v^Qe, 
quam actu multiplici et succes^iTe : atqui TpluQta9 Dei 
neees^ario e^t perfectisama; ergo»,«» 

3' Deus est essentialiter immutabilis : atqui^ si posset 
nota subinde velle actu successivo • iiitrinsece modifi*- 
caretur et mutaretur'; ergo...* 

ScHOt. Cum Deus sit simplicissimus 7 actus Dei omnes 
sive intellectus sive voluntatis non sunt nisi unus idem- 
que actus , quo est^ seu ipsa essentia ad diversos hos res- 
pectus determinata, id quod et de caeteris attributis in- 
telligi necesse est. Ast actus iste eMem actuatione varios 
in terminos sub vario respectu tendit , unde pro finitu- 
dine intellectus nostri» uti multiplicem scientiam » ita 
et multiplicem in Deo voluntatem distinguimus, et qui- 
dem. 

!• Necessariam , i. e. qusB in absolute necessaria tendit , 
seu cujus actus quoad terminum necessarius est, et /i- 
beram , i. e. qusB in contingentia tendit» seu cujus actus 
quoad terminum liber est. 

2* Antecedentem , i. e. qu83 tendit in objectum praecisis 
omnibus circumstantiis ; sic princeps vult omnem subdi- 
tum vivere praecisione fact^ ab omni homicidio etc. , et 
consequentem , i. e. quae tendit in objectum , prout est 
vestitum omnibus circumstantiis ; sic princeps sciens ho- 
minem a Paulo occisum esse , vult Pauli poenaih ; unde 
applicatione fact^ , Deus voluntate antecedentt vult omnes 
homines salvos fieri, sciens autem talem hominem in 
peccato moriturum , voluntate consequenti vult ejus dam- 
nationem. 

3^* Positivam , i. e. qak Deus positive vult aliquod ob- 



Digitized 



byGoogle 



351 
jectmn ; et negaHwjnn , qtim etpermissiva dici potest , {. e. 
qu& Deus quidem positive non Tult objecti existentiam , 
sed tamen neque vult eam impedire, (juamvis eveniat 
contra ejus Ivoluntatem antecedentem , uti v. g. pec- 
catom. 

4* Alsolutam V qnd aliquid sine conditione , et condi^ 
tionaCam j : qii& solum sub conditione aliquid vult;v. g. 
cessationem morbi, lerraD motus etc. ; sub conditione], si 
imploretur ab bominibus. 

5** Effieacem , i. e. quae habet effectum suum , seu cui 
respondet realis existentia objecti voliti ; et inefficaeem , 
i. e. cui non respondet existentia objecti voliti voluntate 
antecedenti ; seu quae non habet effectum suum , non 
quidem ex defectu potentise divinse , sed quia Deus ob ra- 
tiones se dignas non removet obices, quos posset tollere, 

His praenotatis. 1'' de li})ertate voluntatis divinse, et dein 
de caeteris attributis cum voluntate connexis , et quidem 
2' de bonitate ; 3*" de justiti& et misericordia ; 4° de om- 
nipotentia , et demum 5* de providentid totidem distinc- 
tis articulis agemus. 

ARTICDLUS PRIMUS. 
De lihertate voluntatis divince^ 

153. LiRERTAs generatim swaxptdL est potentia agendi 
vel non agendi ; libertas a coaciione est potentia agendi 
vel non agendi immunis a vi extrinsecA ; lihertas a neces^ 
sitate est potentia agendi vel non agendi immunis a qua- 
cunque invincibili determinatione ad unum. Verum cum 
Deus , utpote purissimus actus ^ non possit non agere , 
libertas ejus non ^que ac humana in potentia agendi vel 



Digitized 



byGoogle 



352 
non agendisita esse potest, sed liberUu Dei sita est in eo, 
quod actu suo unico et necessario ab asterno aliquid ex* 
trinsecum possit velle vel nolle, velle hoc vel illud. Unde 
actus iste Dei, si Deum pro termino habet, i. e. ejus amo- 
rem sui , existentiam » cognitionem, exercitium libertatis 
etc. , actus ad intra ; si creaturas , i. e. earum creatio- 
nem » majorem yel minorem perfectionem etc. pro termi 
no habet» actus ad extra Yocatur. His praemissis sit : 

154. PROP. I. Deus in omni actu est liber a coagtione. 
Prob. l'' Deus vi essentiae est absolute independens (1); 

lergo a nulla vi externa cogi potest, 

2' Repugnat in terminis , ut voluntas ulla cogatur. 
Si enim cogeretur , vellet siniul idem et nollet sub eo- 
dem respectu ; vellet , siquidem extorqueretur ipsius ac- 
tus , qui esse nequit nisi aliqua voUtio ; nollet , siquidem 
ipsi vis inferretur ex hypothesi ; ergo...^ 

155. PROP. II. Deus in agtibus ad intra non est u- 

B£U A NEGESSITATE. 

Proh. 1* /n genere. Actus :Dei ad intra est ipsa essen- 
tia : atqui essentia est necessaria ; ergo et actus internus 
divinae voluntatis est necessarius. 

Prob. 2!* In specie pro amore sui. Objectum voluntatis 
est bonum in genere ; [ergo si bonum sit infinitum et 
voluntas perfecta, voluntas necessario in objectum fertur : 
atqui Deus est bonum infinitum ejusque voluntas perfec- 
tissima ; ergo actus divinae voluntatis non potest non ne- 
cessario ferri in Deum ut suramum bonum amandum. 

(1) Theod» Sect. TT, Cap. 2. Vts^. 310. 



Digitized 



byGoogle 



353 
156, PROP. III. Dbcs m agtibvs ^d extu est LumitRi* 

MUS AB OMNI NEGESSITATB. 

Pi-ob. 1* Deus est summe intelligens ; crgo est etiam 
suimne liber. 

Prob. Cons. Voluntatis bene CHrdinatsB tendentia 6equi« 
tur dictamen intellectilts ; ergo sicut summa perfectlo 
intellectus est , cognoscere bonum non necessarium ut 
non necessarium , ita a pari summa perfectio volun- 
tatis esty amare bonum non necessarium ut non ne- 
cessarium sive non necessario : atqui amare non ne- 
cessario idem est ac amare libere ; ergo ad perfectionem 
Toluntatis pertinet , bona non necessaria amare libere : 
atqui creatura nulla est Deo bonum necessarium : ergo » 
cum Deus Yoluntatem summe perfectam habeat , creatu- 
ram nullam amat qua bonam sibi necessario ; ergo amat 
libere adeoque gaudet libertate. 

2" Deus habet voluntatem perfectissimam : atqui ad 
perfectionem yoluntatis pertinet libertas : melius enim est 
I gaudere libertate , quam necessitate adstrictum esse (nisi 
j tamen in hac ips& necessitate singularis quajdam insit ex- 
cellentia , uti v. g, in necessitate non peccandi , omnia 
cognoscendi etc.) ; ergo Deus est liber : atqiii liber non 
est in actibus ad intra ; ergo liber in actibus ad extra. 

3* In homine a Deo creato datur libertas : atqui nequit 
plus esse in effectu , quam in causa ; ergo libertas ab 
omni imperfectione purificata debet esse et in Deo. 

4* Si Deus necessario res a se distinctas vellet, ad actus 
externos necessitarelur vel ab essentid sud vel a rebm ex-- 
temis : atqui Deus nequit dici necessitari ad actus externos 
seu ad creationem 



Digitized 



byGoogle 



354 
. iilMe$$eiiaid$uA. NamDeu^Ti essentla est dbsolutd 
independens sibique suIQcientissiimis ; ergo repugnat » ut 
ejus natura rei cujuslibet procreationem ex%at. Neque 

5} A rebus externis. Nam inprimis nihili nuUsd Sunt ae- 
ilones ; atqui res e^ternae t antequam producantur p actu 
lUhU sunt ; ergo non possun t Deum necessitare ; et deinde, 
6iDeu9 a rebus eicter^is nece9sitaretur,i ab ipsisdepen*- 
deret i atqui.... ; ergo (1)» 

5"" Ipsa ratio naturalis , propna cujuslibet existentia et 



(1) Egregie ad eam rem ratiocinatur Gl. Staudemnaier ia ido opera : 
'Dic christliche Dogmatick, 2 Bd. Pag. 349 et 350 ; ubi, postquam dixisset, 
0IIS, quod non est ab alio, ab alio etiam nuUatenus determinari posse, sub- 
jungit: Was aber Hberhaupt nicht bestimmbar ist durchAndens^ dat 
ist auch durch das Afidere nicht bestimmbar in Absicht auf es ^ auf 
diesei Andere, d. A. aben Kam das absolute Sein nicht bestimmt werden 
durch das andere relative Sein : so kann das absolute Wesen aw^i nief^ 
bestimmt werden, das relative SHn hervorzubringen : denn sonst wuerde 
eben das absolute Sein bestimmt werden durch das relative, Sein « dieses 
letztere wuerde fuer das eratere die Nothwendigkeit enthalten , dass 
es dureh es hervorgebracht wuerde» Dann aber wuerde in der Thai 
das Absolute bedingt durch das Relative , das an sich Nothwendige 
durch das nur Moegliche^ Gott durch die Welt^ und hiedurch eben wuerde 
die ewige Ordnung selbst verkehrt : denn das Relativewuerde dasAbsolufe^ 
das nur Moegliche das an sich nothwendige Sein, Zu wekher Verhehrt-^ 
heit noch eine weitere kaeme , weil bei aller verkeHrien Stellung dennoch 
das Relative durch das Absolute, und das nur MoegKche durch das an sich 
Nothwendige hervorgebracht werden muesste, d. h, das Bedingte muesste 
durch dasjenige hervorgebracht werden, was doch durch es, das Bedingte, 
selber bedingt waere, Die Creatur legte, wie eine hoehere Machtf dem 
Schoepfer die Nothwendigkeit auf, sie , die Creatur, hevorzubringen, und 
hervorzubringen^ wie sie, dieCreatur^ hervorgebracht seinwill, Aber in^ 
dem sie so einerseits bedingte , und anderseits doch wieder selbst bedingt 
und in die Existenz gesetzt sein wollte durch das Absotute, wuerde es Be- 
dingendes und Bedingtes zugleich sein, Eben dieser realisirte Wieder^ 
spruch wuerde aber auch das Absolute selbst sein. Denn wie es einei^- 
seits bedingte; muesste es eich anderseits bedingen hssen, Der goettliche 
Willse ist daher frei in AbsicM aufalles das, was er nach Aussen setzt , 
md zwat ist er gerade so frei, wie das ganze goettliche Wesen ais ein 
absolat mangelloses des Endlichen nicht bedarf. 



Digitized 



byGoogle 



355 
accepta beDeficia hominemimpellunt» ut Deo pro «ui 
liberalitate ac beneficentia grates exhibeat : atqui 9 mai 
Deus esset liber , uuUas ipsi deberemus grfitias pro bu& 
liberalitate et beneficenti&. LiberalUas mmt ait Seneca 
de Tita beatd , quia a libero animo profioisdttur , ita voe^ta 
est , et Beneficium id est, quod quis dedit , cum illi liar^t 
f$ non dare , ut idem babet (1) 

157. ScHOLi Itaque Deus, quamvis exercitium liber- 
tatisipsi sit necessarium , ad creandum tamen vel non 
creandum est liberrimus * cum creatio et non-creatio sint 
ipsi duo media exercendaB libertatis prorsus aequalia ; ast 
quomodo Deus liber simul et tamen immutabilis esse potest ? 
Ad concilianda duo haec Dei attributa duplex prsecipue 
Theologorum ac Phiiosophorum est sententia. Alii enim 

4* Dicunt , decreta diyina seu actus divin» voluntatis 
ad extra esse Damn ipsum decernentem, sed nihilominus 
concipienda esse tanquam modificationes in Deo contin-i 
gentes, etsi ejus minime perfectivas, Verum hsBC senten- 
tia rejicienda videtur ; modos enim et mutationes in Deo 
jsupponit , et tollit ab eo rationem actus puri. Alii vero , 
quorum sententia verior videtur, 

2 Dicunt, actum divinae voluntatis qmad entitatem 
imicum esse et necessarium , utpote ipsam divinam essen- 
tiam; sed actum hunc posse tendere vel non tendere in 
plures terminos , habitudinem aliquam habere vel non 
habere ad unum terminum , v. g. mundum. Itaque juxfa 
hos libertas Dei consistit in entitate volitionis divince seu 
in essentid J)ei pro nutu suo respiciente objecttm contingens; 

(1) Llb, 7. do bencfic}}?. Cap. 19. 



Digitized 



byGoogle 



35ff 
unde immutabitis manet Deus , com actus diTinsB Ii« 
bertatis entitaiive sit ipsa essentia seu actus necessarius, 
quo Deus est : manet autem «imtc^ liber^ cum ex infinitn- 
dine istius actus aliquatenus concipi possit , quod sine 
additione novsB entitatis seu sine nov& actuatione » adeo- 
que sine mutatione , possit tamen tendere vel non ten- 
dere in aliquod objectum; quamvisid creatura, utpote 
finita , sine nov& actuatione non possit (1) 

1) Exemplum tamen aliquod , modo sanH ratione intelUg^tnr, in ho- 
mine dai*i posset, quomodo actus idem sine noyk actuatione in alterutmm 
ex duobus yel pluribus objectis tendere queat. Ponatur enim homo aliquif 
jam actu determinalus ad scribendum calamis : calami Tero duo Yel plu- 
res supponantur perfecte sequales : nihil igitur erit in ullo calamo, quo alr 
ter alteri prseferatur* Jam homo iste nuim noyk determinatione indiget ad 
utendum calamo A potius, quam calamo B^ sed ipsa determinatio scriben- 
di in se includit , ut alterutrum calamum eligat : quod si feratur in caU- 
mnm A eligendum, non necessario, sed ita in illum fertur, ut possit eque 
ferri in calamum B ; ergo determinatio illa scribendi ex hypothesi neces- 
saria libera taincn est in medio executionis seu exercitii* Jam yero Dens 
ex necessitate naturae suse est liber actu, non potenti&, seu Deus ex neces- 
sitate naturse suae exercet libertatem : hujus autem exercitii objecta sea ' 
termini sunt relate ad Beum perfecte sequales, nimirum non-creatio aut 
Creatio et quidem creatio hujus Tel illius mundi , cum tali yel tali perfec- 
tionis gradu. Ergo, sicut homo ex supposito determinatus ad scribendnm 
non indiget noT& actuatione , ut hoc potius quam illo calamo utatur , quia 
quoTis calamo ffique perfecte finem suum attingere potest^ electioque alter- 
utrius calami in ips& determinatione scribendi continetur ; ita Deus ex es- 
sentid su^ dcterminatus ad agendum ad extra; utpote essentialiter acta 
liber, hiyus suae actionis terminum aut non-creationem aut creationem 
eligere potest sine uotIL actuatione , quia altemtrius hujus termini electio 
jam in ips& determinatione ad agendum ad extra continetur , ita tamen, 
nt si unum elegerit , potuerit eligere alterum , quia utroque iseque per- 
fecte finem suum attingere potest. Ergo determinatio Dei necessaria ageti- 
di ad extra libera est in medio exercitii , iUudque e&dem determinationtt 
sine DOT& actuatione alterutrum eUgere potest» 

Ncque dicatury Deum, si eUgeret non-creationem, nuUum habere Xet^ 
minum, adeoque nec agere : hoc enim casu Deus poneret actum, quo om- 
nes possibiles sen creabiles mundos sibi obTcrsantes noUet , nolle aatein 
cer^ est agere. Sic homo profecto, dum ponit positiTam noUtionem , agit, 
ncquo dicitar nuUuo) habere objcctum noUtionis suae. 



Digitized 



byGoogle 



33? 
OBJECTIONES. 



% 



158. OBJ. In Deo non datur electio : eiectio ei^im 
involvit deliberationem et consilium, quod in Deo re- 
pugnat ; ergo non est liber ad volendum et nolendum 
extra se. 

R, N. Ant. Rat^ add. Dist. Electio involvit delibera- 
tionem et consilium in intellectu et voluntate imperfecta, 
qualis humana est, Conc. In intellectu et voluntate inGnite 
perfecta, qualis divina est, Neg. Deliberatio enim seu in- 
quisitio rationum oritur ex defectu cognitionis ; ergo cum 
in Deo cognitio sit sine omni discursu, etiam electio in 
ipso est sine omni deliberatione ; unde N. Cons. 

Imt. 1'' Si electio in Deo est sine deliberatione, Deus 
nunquam non fuit determinatus ad unum : sed qui semper 
est determinatus ad unum, non est liber ; ergo 

R. C. Maj. N. Min. Deus quidem semper fuit deter- 
minatus ad idem ; ast inde non sequitur, eum non ad aliud 
potuisse esse determinatum. Siquidem, etsi non determi- 
nationem ad mundum cum determinatione ad non-mun- 
dum, tamen determinationem actualem ad mundum cum 
potentia (i) determinationis ad non-mundum conjungere 
potest. Unde 

Dico: 1** Dem semper fuit determinatus ad idem, Naih 
sublatd caus4 indeterminationis toUitur et indeterminatio. 



. (1) Dum hic dico potenHa, inteUigo {ndiffh*entiam act&s divini od alter- 
iitrum terjninuin seu non-necessitatem tendentiso acl&s divini in determi- 
n&liim terminumt 



Digitized 



byGoogle 



m ,/ 

(Jnde ita : Gatisa indeterminationis estVtf/odfuoitK^M; 
sic homo, ut ad unum ex durfmj le detenninet, debet 
suam potentiam actuare ; vel ignorantia; ac homo eo 
diutius et eo magis indeterminatus manet, quo obscarius 
rationes menti obTcrsantur : atqui in Deo nulla est aetua- 
hilitas, cum sit necessario infinite actuatus, utpote sim- 
plicissimus et immutabilis ; neque ulla ignorantta, cum, 
utpote omniscius, omnium rerum, finium mediorumque 
adsBouatam habeat notionem ; ergo..... 

Dieo : 2» Propterea tamen non est minm liher. Quem- 
ftdmodum enim homo libere jam detennmatus ad unum 
concipitur in ipso actu determinationis, utpote hbero, 
fwsse esse determinatus ad ejus contradictorium (1), ita 
DeuS, etsi semper determinatus ad unum, v. g. ad exis- 
tentiam mundi, ita tamen concipi potesti determinatus ad 
hoc unum, ut pro nutu suo potuisset etiam esse deter- 
minatus ad ejus contradictorium v. g. ad non-«dsten- 
tmm mundi. Unda non datur in Deo indifferentia negor* 
tiva et smpensioniSf sed datur indtfferentia positiva eke~ 
iionis. 

Inst. 2» Ergo volitb exisfenU» mundi potuit in Deo 
non esse : atqui si potuit non esse Ista volitio, non per- 
tinet ad ejus essentiam ; ergo et nonc potest abesse. 

R. D. Hlatum. Vol^ ut oeto» entitative smnpfos po. 

lJ^fta™3f.^' "»8l*««!WeUimip«,tender8, eerte aetns hio i». 

^ltnt J^^^'- •***^ ^Vtotendo, necessario protendam, inteffi: 
™o lih^ ^'"^ r ^°1 "^"^ *"*"' oppositum. Ergo a pari actus Dei, 

c^Wuitur, ut e^ie disliBKaatur ab acta iHe, quo per absordam hT- 

Kr.'^ "J-*"^- '"''"'''^ 'WPoneH.tur ^Z»^o aetermta.tJ, 
luc enun ab setemo aUus esse non potqjset, iUe Tero potubset. 



Digitized 



byGoogle 



359 
luit in Deo non essct N. Hlat. Volitio, ut actus timina^ 
iive sumptus seu ut tendentia volitionis in existentiam 
mundi potuit in Deo non esse» C. Illat.^ et hoc ullimo 
sensa C. Min. N. Cons. Itaque volitio spectata ut ac^t^ 
intrinsece et in se^ praecisione facta a tendentia in hoc, 
seu ipsa entitas actiis est necessaria, utpote realiter ipsa 
essentia, adeoque a Deo abesse nequit : ast actus hic seu 
entitas actus talis est, ut respicer6 possit sine sui mvia'- 
tione hoc objectum vel illud eo ipso, quod sit infinite ac^ 
tuatus. Suf^posito enim, Deum, nt tendat vel non tendat 
in objectum, aut ut sic vel alio modo tendat, debere no- 
vum actum actui neceSsario superaddere, hic actus neces- 
sarius jam non haberet omne esse, cum nov& actuatione 
augeri posset; ergo actus ille, quia infinite actuatus est, 
respicere seu habitudinem habere potest contingentem 
terminativam ad hoc vel illud absque sui immutatione. 
Dico alsque sui immutatione. Nempe homo habet poten^ 
tiam inter plures actus hunc vel illum eligendi, sed ut 
Aliquem determinate ehgat, necesse est, nt se aduet seu 
ut a potentialitate transeat ad actum» in Deo vero vice 
potentialitatis fungitur actus. Unde ita : Potentialitas in 
hominct spectata tU sic seu ut entitas potentialitatis, per 
novam actuationem non mutatur, sen nec plus nec minus 
entitatis potentialis acquirit ; ergo condpi aliquatenus 
potest nec actum in Deo^ spectatum ut sic, per novam ter* 
minationem mutari, quia per hanc terminationem nec 
plus nec minus entitatis actualis acquirit. TermiwUio enim 
haec vel illa est solum perfectio entitative seu quatenus 
est tjp^ essentia terminata aeu tendens, non vero est per^ 
fectio praecise ut terminatio; essentia enim sive in hoc 
tendat sive in illud, propterea non cessat esse eadcm 



Digitized 



byGoogle 



360 
' cssentia, etsi necessario terminata 6eu tendens sit in aL'« 
quid (1). 

Inst. 3^ Si Deus creando interne nihil perfectionis ac- 
quirit , non plus realitatis habet ut Yolens producere 
creaturas, qaam ut mere possibiles cognoscens ; imo pos- 
set, quin mataretur , Yclle res novas in tempore : atgoi 
hoc repugnat ; ergo.... 

R. C. Maj. ij[uoad l"™m(?mJ. Reipsa enim Deus non 
plus entitatis habet , cum producit creaturas , quam cum 
illas ut possibUes cognoscit , sed tantum habet noYum 
respectum, Actus nempe divinus tendit in utrumque , 
sed modo diverso. Nec dici potest , ad creationem re- 
quiri in Deo entitatem novam , quia sicut in homine , 
dum exercet libertatem , non requiritur nova potentia , 
sed tantum potentisB determinatio ad actum , sic in Deo 
-non novus actus , sed diversus tantum respectus (1), qui 

1 (i) Qii& ratione in Deo, etsi sit libertas seu Yirtns ad ntmmlibet opposi^ 
torum, non tamen sit potentialitas, exemplo fere simili ac nos in notlL ali- 
quk pnccedenti egregie ostendit D. Thomas, Cont. gent, Lib. I. Gap. 82* 
Nam ad banc difiicultatem, Detts.», videtur se ad utrumlibet habere : om- 
nis aiitem virtus , quce est ad utrumlibet^ est quodammodo inpotentid, ita 
respondet : 

Ad utrumlibet esse alicui virtuti potest convenire dupliciter : mo modo 
txparte sui ; alio modo exparte ejus^ ad quod dicitur, '-' Ex parte qui» 
dem suif quando nondum consecufa est sucan perfectionem, per quam ad 
urmm determinetur : unde hoc in imperfectionem virtutis redundat et os^ 
ienditur esse potentialitas in ipsd^ sicut in intellectu dubitantis , qui non^ 
dum assecuttts est principia ^ ex quibus ad alterum determineiur, — Ex 
parte autem ejus^ ad quod dicitur^ invenitur aliqua virtus ad utrumHbet 
essCf quando perfecta operatio virtutis a neutro dependet , sed tamen 
utrumque esse potest ; sicuT aliquis, qui piversis instrumbntis uti po- 
TEST ^QUALiTER AD iDBM opus PERFiciENouH* Hoc autcm od imperfecUo* 
nem virlutis nonpertinet, sed magis ad ejus eminentiam^ in quanium 
utrumlibet oppositorum excedit et ob hoc deierminatur ad neutrum,,», Sie 
autem ett in divind voluntate respectu aliorum a se, 
(2) Id tensibili qu&dam similitudine in ips& Tisione phy8ic& homiiils de* 



Digitized 



byGoogle 



361 

ex dictis in enfe inGriito sine entitatis mutatiotte varius 
coQclpi aliquatenus potest, et efficax quidem. 

D. Uaj. quoad 2"" memb. Posset res novas velle ia 
tempore, quin mntaretur, preecise ratione immiUdbilita^ 
tis, C. Maj. Ratione sapientiae , constanliajetc, N. Maj. 

Inst. 4" Terminatio , quatenus est libera , debet Deo 
esse interna : atqui ex dictis terminatio tantum externe 
sumpta esset libera ; ergo--«* 

R. D. Maj. Terminatio cancrete sumpta, i. e. actus 
terminans debet Deo esse internus , C. Maj. Termina- 
tie ahstracte sumpta , N. Maj. et hinc Min. Non enim 
tantum terminatio abstracte sumpta est libera , sed actus 
Dei , seu summum esse includit in se , ut sine sui mu-»^ 
tatione Yel noy& actuatione possit terminare in hoc vel 
in illud, adeoque interne velle hoc vel iUud. 

Sed hsec dixisse sufiiciat. Modum unum ostendimus > 
quo immutabilitas Dei cum ejus libertate concilietiu'. 
Quodsi nos imbecilK nostro ingenio aliquem aliquatenus 
modum perspiciamus duo haec attributa sibi mutuo con- 
ciliandi, quidni Deus, cujus ^iniinita est sapientia. 



elarari potest. Etenim actas Tisionis physicffi nihil ntique noTS cntitatis 
acqoirit, cum cx duobus objectis pcrfecte similibus unum potius , quam 
tlterum oculo cxbibetur , sed mutatio omnis est in diversitate respectus, 
quem visio illa v. g. nunc habet in A, loco in A*. Est tamcn visio illa, ut 
cum D. Thom& loquar, ad utrumlibet adeoque intrinscec libera, quia dum 
respicit A , ita illud respicit, ut respectus iste non sit necessario in A in- 
tcntus, scd possit sine mutatione entitatis iutrinsecae. respicere etiam A*. 
Ergo cntitas istius Tisionis physicie intrinsece eadem manet , sive rcspi- 
ciat A, sive A*, quia utnimlibet respiciat, ita respicit, ut alterum rcspicera 
Taleat, ergo sive respiciat A sive A* semper habet enlitatem non necessa* 
rio in A potius , quam in A* respicientem , sed ad utrumlibet ffiquabilem 
«deoque libcram sine intrinsec^ poteotialitate vei mutabilitate insuo esso 
intemo. 

II 3« 



Digitized 



byGoogle 



362 
diosmodosmultos; nobisquidemignotos, ipse habeat , 
quibus mdius etiam divina libertas com inamatalHlitate 
non concilietur solum » sed prorsus ita identificetur« ut 
absoluta immutabilitsus necessario summam libertatem , 
et absoluta libertas summam immutabilitatem necessa- 
ri involvat ? utque adeo absoluta libertas sit ipsa ab- 
soluta immutabilitaSj^ et absoluta immutabilitas absoluta 
libertas? 

ERTICDLUS K' 
J)e bonitate Dei. 

159/ Bonum dicimus ; (juod perfectum estr Triplcx 
Tero distinguitnr hfmitas : naturalis, seu entitas ; maralis, 
seu sanctitas ; et respectiva seu beneQcentia. Itaque Deus 
erit summe bonus , si friplicem hanc bonitatem in sum- 
mo gradu possidet ; unde 

160. PROP. I. Deus est suhub bonus m se; seu habet 

8UMMAH BONrrATEM NATURALElll, 

Proh. Omnis perfectio est bonitas in se, consensus au- 
tem plurium perfectionum in ente est bonitas entis , ejus- 
que entitas (1) , ergo si omnes perfectiones perfectissime 
consentiant in [aliquo ente » erit ens illud obsolute bo- 
niun sine ull& maliti^ metaphysicft , seu determinatione 
negativll : atqui Deus habet omnes perfectiones possi- 
Ules , utpote infinite perfectus , et h» perfectiones ita 
consentiunt » uUdentificentur (2) ; ergo est absolute bo- j 
nus ia se. 

(i) Ontol. Parl. L Gap. 4. Pag* m et seqq. 

(2) Theodicea, sect. H,. Cap. 8. De simplicit. Dci. Pa^. 812 ef scqq. 



Digitized 



byGoogle 



363 

161. PROP. IL Dfius EST suiniE sanctts» seo babet 

fiCIUUlI BONITATEM ]lS€RALE]f • 

Proh. Bonitas moralis seu sanctitas est consemsus ac- 
tionum liberarum entis cum ejusdem entis bonitate na- 
turali ; ergo sunune sanctum iUud ens erit , cujus omnes 
actiones libersB cum natarali bonitate perfectissime con^ 
sentiunt : atqui actiones Dei libersB omnes perfectissime 
consentiunt cum smnm^ ejus bonitate naturali; ergo 

Prob. Min. Si vel minima actio Dei libera non con- 
sentiret cum summ& ejus bonitate naturali ( adeoque cum 
omnibus attributis, intellectu , sapientia etc.) Deus esset 
capaxdefectussaltemaccidentalis : atqui hujusmodi de- 
fectiis Deus capax non est ; ergo omnes actiones Dei li- 
berse perfectissime consentiunt cum ejus bonitate natu- 
rali : atqiii ita consentiunt per ipsam Deiessentiam ; ergo 
Deus per essentiam suam est summe sanctus. 

C!oROL. Ergo yi sanctitatis suse Deus , etsi liber sit ad 
creandum vel non creandum, tamen posito decreto crea- 
tionis f suam voluntatem sive antecedentem sive conse- 
quentem , sive positivam sive negativam conformare 
debet regulis sapientise sua, adeoque in benefacienda 
creaturis suis in individuo non potest solam bonita- 
iem snam respectivam respicere , sed necesse est , ut 
actiones ejus liberae cum cssteris onuubus attributis con- 
sentiant. 

162. Bonitas respectiva est propensio quasdam ad prtvi 
movendam veram aliorum felicitatem , seu , uti alii vo- 
lunt f est fromfHtudo volmtatis ad promovendum verum 
aliorum bonum, Itaque bonitas respectiva erit absolute 



Digitized 



byGoogle 



364 
tnmma, si qm Tolantas ad bona pro capaclfafe onius', 
cujusque conferenda ita prompta est , ut promptior esse 
non possit. Quare considerari debet tum in se seu prout 
est in subjecto illam habente , tum relate ad iermtnump 
seu prout esse potest in subjecto recipiente ; unde sit ; 

163. PROP. III. Deus est sumiB benepigus , seu hadet 

8UMHAH BONITATEM RESPEGTIVAH IN SB« 

Prol. 1* Ille est summe et essentialiter beneficus %n 
se , qui habet voluntatem ita necessario constitutam ad 
vdendum bonum aliorum , ut agere in aliquid a se dh- 
' sbnctum absolute non po^sit, quin illi bonum conferat: 
atqui Deus ita intrinsec& et essentiali voluntate est con' 
stitutus , ut agere ad extra non possit , quin hoc ipso rei 
creandas existentiam et omnia bona , jquae existentiam 
consequuntur , tribuat ; ergo Deus est essentialiter bene- 
ficus in se (i). 

2^* Bepeiicentia seu bonitas respectiva non a beneiacto,^ 
eed pnccipue a conditione benefacientis respectu illius , 
cui benefacit , repetenda et dijudicanda est ; ut scilicet 
60 major sit bcneficentia, quo minus est debitum bene-' 
iaciendi (2). Unde ita. — ^Beneficentici seu bonilas respcc- 



(1) bimUi ratione argainei|tatur D« Thonu Cont» genU Lib» U.Gap. 1S^« 
^ 40 diccns : Deus non sic agit^ qucuti sud actione aliquid acquirat^ s^ qum 
tud actione aliquid largiatur \ quia non est in potentidy ui aliquid acqui 
rere possit, sed solum in actu perfeeto, ex quo potest aliquid ejkrgirim 

\ (2) Sie sane homo quidam nullo cog^nationis, grati animi yel alio quo* 
cmique f inculo tibi coiguactus, plus bonitatis erga te ostendit, si tertiam 
bonorum suorum partem tibi deleget, quam si debitor tuus totam^ suajn 
fortunam, quam tibi debet, tibi reapse transcribat ; tanto ma^s, si homo 
iUe pncTiderct ingratum tuum erga se animnm et abttsum sui dpni erga 
se ipsum dircctum. Applicatio ad Dei erga nos homines benefioentiam 
patet. 



Digitized 



byGoogle 



365 
tiya in se spectata est in ratione inversfi debiti benefa* 
ciendi : atqui Deus , utpote ens a se et absolute inde- 
pendens (1), ex essentia su& necessario infinite et ita 
distat ab omni debito erga quidcunque , ut nc concipi 
quidem possit alicui antecedenter aliquid debere ; ergo 
agere ad extra et creare vel minimum non potest , quin 
infinitam , non quidem in efiectu , sed iii se spectatam, 
beneficentiam exhibeat , adeoque ex essenti& sua est ne- 
cessario [infinite beneficus in se. 

3* Beneficentia est perfectio in' homine : atqui Deo in 
gradu infinito tribuendum est , quidquid perfectionis 
est in creaturis ; ergo est infinite beneficus in se. 

ScHOL. Beneficentiam relate ad terminum non posse 
esse infinitam patet ex eo , quod nuUa creatura possit 
habere infinitam recipiendi capacitatem. Imo potest Deus, 
in hypothesi , quod veht creaturas beatitudinem proprio 
etiam conatu et Ubere acquirere , iis , qui libere eam non 
acquirunt, salva sua beaeficentia nullam vel minorem • 
quam cujus physice capaces essent , beatitudinem con- 
ferre , non quidem voluntate antecedenti , sed conse- 
qaenti » exigente id justitia^ sapientia et sanctitate divina. 

ARTICULUS m. 
Dejustitid et misericordid Dei, 

164. JusTiTiA generatim sumpta commumter defini- 
tur : VolujUas' tribuendi unicuique suum jus. Ast haic 
definitio justitisB proprio sensu Deo nonconvcnit, cum 
nemo jus ulkim proprie dictnm in Deum habeat. Ita* 

(1) Theodicedf scct. II. cap. 2.Dc indcpcntlentid Dci. Pag. 810 ct scqq. 



Digitized 



byGoogle 



366 
gue Juititia Dei rccie dicltur Idhitas mpectiva cumsi^ 

pieniid sancte aitemperata ; quatenus nimirum dum bo- 
nus est erga aliquos, bonus esse non cesset crga alios ; 
fiic princeps ex honitate Tult ex una parte tranquillilatem 
subditorum, ^x altera neminem puniri : sapientia vero 
ipsi ostendit , non punirc maleficum esse aperire Tiam 
omnibus sceleribus atque adeo tranquillitatem commu- 
Xiem subvertere: unde bonitas exigit» ut puniat malefico^ 
ne bonus esse ccsset erga bonos ; ast ita tamen « ut ex 
dictamine sanctitatis ita bonus sit erga bonos , ut non fiat 
malus erga maleficos, adeoque ne ita puniat errantes ad 
reliquosterrendos, ut pcena excedat crimen delinquentis. 
Itaque erit summa et absoluta justitia , si bonitas cum sa- 
^ienlia et sanctitate sit perfecte attemperata, quibus posi- 
tis sit : 

165. PROP. I. Deus est iNFimrB jnsTUSr 

Proh. Hle est infinite justus, qui habet infinitam bo- 
nitatem respectivam , infinitam sapientiam et sanctitatem: 
atqui Deus per essentiam suam est infinite bonus , sapiens 
et sanctus, ut supra demonstratum est ; ergo estetiara 
infinite justus per essentiam suam. 

166. MiSERicoRDiA est prompta volmtas amovendt vel 
impediendi vera aliorum mala, Unde 

167. PROP. II. Deus est summe misericors. 

Proh. 1® Qui veram aliorum felicitatem promovere 
studet, qnod bonitatis respectivse est, is sane etiam 
vera aliorum mala , utpote veraj felicifatis subversiva , 
impedire vcl amovere vult , quod est misericordiae ; 
ergo misericordia est pars bonilatis respectivsD : atqiii 



Digitized 



byGoogle 



367 
Deus habet bomtatein respectiTam infiiiitaiii et quidem 
per essentiain ; crgo per essentiaiii est etiam iiifiiute mi* 
eericors (1]. Et vero 



(1) Ut Taria difficaltates circa boaitatem et misericordiam' Dei , «[u» 
maxime exmalo pceiise sterns ortum dncuDi, liic breyiter attingantur, in 
imicam objectionem et ad nnicum responsom contrabimos ea, quae supra 
Sect IL Gap. 1» de tmU. Dei, Pag. 296 et seqq. fuse tractaf imus. Scilicet. 

Deus salvd bmitate zxxk yel non pohtit cmcedere UbertcUem, vel con^ 
tessd Kbetiate debuit amcedere gratias efficaces, ut nemo damnaretur. 

Ad quod ita respondemus : 

Beus 8alT& bonitate non solum potmt creare, sed creatione etiam maxi- 
mam bonitatem manifestatit. (Yide cap. preeced. De bonitate Dei respec- 
tiT& : probationes duas priores.) Ast Deus sl creat> necessario debet operi 
pnestituere tanquam finem gloriam suam extrinsecam seu manifestatio- 
Bem divinarum suarum perfectionum , adeoque creare ens rationale sea 
eos intelligens , cuiistee perfectiones manifbstentur. {Cosmol, Pag. 89 et 
pog. 92. ) Ens Tero intelligens est necessario liberum, ( Psych, Rat, Pag. 
110 notamex S. Thom. et in nostr& synopsi) et quidem , utpote creatum 
et ooosequenter finitum, libemm Ubertate finit& adeoque cum possibilitate 
abusib congunctft. Ergo^ 

a) Deus salvd sud bonitate potmt concedere Ubertaten^^^ et quidem cum 
possibiUtate abusiis coiyunctam ; cum secos ne creare quidem adeoque 
nullam bonitatem respectiTam exhibere posset» Imo libertas humana ea 
est, quae sola compleat hominis bettitudinem. AsC 

b) Deus concessd iibertate non debet seu non tenetw impedire effus abU' 
sum gratiis efficacibus^ et quidem 

o) Neqm ex parte creatitrantm^ quaram natura, ntpote finita , potius 
abusum possibiLem de se exigit 

b) Neque ex naturd bonitatis divince^ nbre obsolutce , utpote quae inclu- 
dit necessario libertatem in omnibus operibus ad extra : sive respectivce, 
vtpote quae non potest ad extra et in efi^ctu infinita esse. Quemadmodum 
enim potentia Dei, utut infinita in se , non potest t^men infinitum opus 
producere, ut adeo ipsi non restet, nisi Telnihil Tel aliquid finitum 
crcare : ita etiam bonitas Dei respectiTa, utut infioita in se, non potest ta- 
men hominem ad summum possibilcm gradum perfectionis et beatititudi- 
nis eTehere, ut adeo et bonitati diTinae non restet, nisi tcI hominem om- 
nioo non creare , teI eum destinare ad gradum aliquem perfectionis fini- 
tum. Ergo sicuti omnipotcntiae diTinae nemo Titio Tertit , si mundum in 
hoc petius , quam alio gradu finitudinis Icreet , adeoque hoc potius quam 
alio modo Telit eum td finem ultimum creationis, i. e. ad manifestationcm 
diTinarom perfectionumtcndere, ita a pari non est defectus attrpjs in bo- 
nitate diTinl , si hominem in hoc potius, quam alio gradu perfccli jnis 



Digitized 



byGoogle 



368 
2^ D^ noTit omnia malaf et potest illa amoyere vel 
impedire ;. ergo nisi reipsa amoveat » smnme bonus dici 
nequit, nisi tamen, ne aliis noceat (1^« necessario debeat 
ea non impedire. 

168. Cqrol. Ergo 1* Deus nec ad manifestandam 
suam juslitiam , nec ulla alia de causd potest velle pec- 
catum aut voluntate antecedenti peccatoris mortem : atta- 
men misericordisB non opponitur , ut peccatum negatiye 



eonstitaat , adeoqne et ipsam hoc potius , quam alio modo ad finem iilti- 
mum totius crealionis Telit concurrerc. Sicut enim , cur potentia diTina 
mundum in hoc potius gradu finitudinisy quam in alio creet, ratio alia 
nulla concipi potest^ quam liberrlma Dei voluntas ; ita a pari, cur bonitaf 
divina inter finitos gradus perfectionis et beatitudinis, qui soli sunt illi 
possibiles , pro homine hunc potius , quam illum eligat , ratio nalla 
datur, quam liberrima Dei Toluntas. Id adeo elucet ex ips& intrinsec4 na- 
f ur^ beneficentiffi , quse, ut beneficentia sit, libera sit oportet. Benefi- 
cium enim est id, quod quis ita dat , ut ei etiam liceat non dare ; ut 
recte adnotat Scneca. Lib. 7, cap. 19* De beneficiis. Hinc fit, ut ei solum 
benefico, qui libere possit beneficium negare, uos etiam sentiamus obliga- 
tos ad gratum animum exhibendum ; ei- vero , quod necessario agit, uti 
T. g. currui atmodynamico, qui nos citissime ab uno loco in alterum trans- 
fert, repugnat gratias referre. 

Pari ratione argumentari licet de misericordidi Dei, quse ad ejus bonita- 
tem respectivam pertinet. Namque etiam misericordia Dei , utut infinita 
xn se, non potest tamen ad extra omne malum a creaturd toUere ; siqui- 
dem omnis defectus ulterioris gradus perfectionis et beatitudinis sit ma- 
lum, omnem autem defectum perfectionis et beatitudinis Deus hoc ipso 
toUere nequeat, quod non possit creaturam uUam producere infinitam. 
Ergo non restat misericordue diTinae, quam inter varios gradus malorum. 
quibus creaturas afiici necessarium est , seu, quod in idem recidit, inter 
varios possibiles gradus perfectionis et .beatitudinis eum y quem libere to- 
luerit, eUgere : ut adeo etiam misericordia sit necessario Ubera ad extra, 
ita tamen, ut in exercitio actuaU dirigatur sanctitate ex un& et sapientii 
ex alter^ parte ad omnia coordinanda ad] finem huic mundo pne reUquis 
mundis possibiU^us electo Ubere prsefixum» Unde jam siTe Corollariom 
subnexum, sive responsa ad objecUones sequentes facile intelligentur. 

(1) Yide n. 164 de justiti^ Dei; unde elucescit, ordinem in hoc mundo 
fore nuUum, adeoque nec Deum vere bonum erga bonos et optimos quos- 
que, si ccrtum hominibus esset omnibus, quantumTis multa et magna scc- 
lera et crimina commisissent, semper a Dco esse parcendum« 



Digitized 



byGoogle 



360 
p^rmittat* aut ut m(Hrtem peccatoiis w>luniate eonsequenii 
velit , si hsec mala non impediendo in particularibus mir- 
sericordia major ac bonitas universalitati hominum con- 
tingat. Unde potuit Deus velle , ut homines per conatus 
proprios et liberos beatitudinem assequanturt quia sic 
majus bonum est , licet prseviderit multos esse peritu* 
ros ; 2° Deiis cx se pronus est ad parcendum peccatori 
etiam maximo , et misericordise est , aliquibus per media 
elBcacia ad poenitentiam reductis reapse parcere , licet 
non teneatur haec media dare uUi in particulari ; imo 
nisi sanclilas et sapientia vetarent , vi misericordiae solius 
seorsim spectatse omnes salvarentur. 

DiCLNT ; 1* Si Deus sit misericors , non intelligitur , 
cur Deus hunc ordinem elegerit , in quo tot pereunt ; 
ergo non est misericors. 

R. JV. Ant. Ordo enim iste talis est, ut summa in eo 
eluceat sapientia, justilia , sanctitas , bonitas ac miseri- 
cordia , qua non soium multi peccatorcs ad poenitentiam 
reducuntur, multi justi a peccato praeservantur , sed 
omnes obtincnt gratias vere sufficientes sive ad se pr»- 
servandos a peccato , sive ad resipiscendum post pecca- 
tum ; ergo iste ordo est ordo, in quo Deus suam bonita- 
tem et misericordiam exercere potest, etsi modo finito ; 
nuUus autem ordo est , in quo infinito modo relate ad 
terminum suam bonitatem Deus manifestare potuissef ; 
ergo cum ilonnisi finiti modi possibiles sint, Deus , quem 
inter iUos eUgat , Uber est , adeoque potuit et hunc prae- 
sentem ordinem eUgere , elegit autem , ut suam exer- 
ceret libertatem. 

DicuNT ; 2* Cur ergo inter cadentes Deus aUqnos elc- 
niaUos in peccato rennquit ? 



Digitized 



byGoogle 



370 

R. Qda, tibi isahctitas et sapienlirge tion opponit, 
agit misericordia ; jam vero l)ono publico et ordini prae- 
electo non nocet , adeoque sapientisB et sanctitati non 
opponitm' , ut aliquibus parcat , noceret vero , si parce- 
ret omnibus : nec propterea illi , quibus non parcit , con- 
queri possimt , quia omnes digni sunt poend. 

ARTICULUS IV, 
De omnipotentia Dei 

169. Omnipotentia est vis reducendi ad extstetUiam, 
quidquid in se nullam inwlvit repugnantiam , seu vis 
omnia ex nihilo soloque toluntatis nutu efficiendi, Prior 
definitio eiqplicite solam vim creandi, posterior vero pra^ 
terea vim producendi ad extra effectus quoscunque sive 
naturales sive supernaturales denotat , adeoque plura di- 
vina) omnipotentisB attributa, uti conservationem rerum, 
Dei ad actiones creaturs concursum etc. complectitur. 
Quo sensu sit . 

170, PROP. I. Deus est omnipotens. 

Prob. P Potentia seu vis agendi est perfectio ; er^ et 
m Deo sit oportet : sed quidquid in Deo est , est infini- 
tum ; ergo et potentia in Deo est infinita , sive entita- 
tive, utnon sit potentia determinabilis ad actum, sed 
totus actus , et potentia vocelur tantum respectu liber- 
tatis tendendi seu terminandi; sive quoad modum agendi^ 
ut opus non habeat materii uUa aut instrumenlo ; sive 
jfMoad ohjecttm, ut nuUo objectorum vel perTeclionuni 
pHDductarum numero infinita divinfe es^nlisB participa- 
bilitas seu virtiis eihauriatur, adeoque Deus est omm- 
potens. 



Digitized 



byGoogle 



371 
2* Deus cst creator hujus mundi ( ex Cosmol. et Arg. 
pro exist. Dei) : atqui ad creationem requiritur potentia 
infinita; ergo.... 

Pt^ Min.a) Omne ens in statu merSB possibilitatis ac phy- 
sice nihil nullam habet tendentiam , nullam resistentiam 
ad €^istendum ; ergo unum possibile nec plus nec minus, 
quam aliud, suse creationi resistit ; adeoque omnia SDqnefei* 
cile seu eadempotentia possunt creari, et qui potest unum, 
potest omnia (distributive sumpta) creare : ^tqui polentia 
omniacreandi est potentiainfinita(l); ergo... l) Creare est 
esse (atio sufficiens ultima et completa existentiae rerum 
pos^lium : atqui ens finitum , utpote necessario ens ab 
alio , nonpi^est esse ratio suffidens uttima propriw exis- 
tenticB, alioquin yi possibilitatis ^ae existeret , ac proin 
esset ens necessarium et infimtum , ergo neque potest 
esse ratio suffidens uitima existentus aiiorum entium; 
quia nemo dat , quod non habet : sed quod non potest 
esse ratio sufficiens ultima existentiae alicujus entis non 
potest creare ; ergo ens finitum non potest creare , seu ad 
creandum requiritur ens infinitum adeoque et potentia 
infinita. 

GcoiOL. Ex dictls patet , creaturas seu entia finita ne- 
quidem posse concurrere tanquam causas instrumentales 
ad creandum , uti aliqui auctores cum AYicenna arbitrati 
sunt. Potest quidem Deus uti oper4 creatune in operibus, 
quae pRBexistentem materiam ex qud supponunt ; ast in 
creatione non est nisi intell^tits Dei omnia possibilta 

(1) Si enim esset finita, co^tari posset ens aliiiaod possibile xn«Jas istl 
potenti&, y. g. Angeliis majoris potentiae, qam ipsa poteatiadttina : ^o- 
Tis cnim finito minns finitum cogitari potest. 



Digitized 



byGoogle 



372 

cognoscenset voluntasefficaxinter possibUia uniim pr» 
alio eligehs , jam vero ad hos actus Dei nullam. creatu- 
ram concurrere posse clarum est. 

ScnoL. Deus , utut infinite poiens , nequit tamen effec- 
tum infinitum producere , facta intecta reddere etc. (1) 
cum sit quid intrinsece impossibile , ad id autem , quod 
contradictionem involvit , i. e. ad nihil efficiendum nulla 
est potentia. 

171, Cum omnipotentia , tanquam attributum , con- 
nexa est conservatio rerum creatarum. Intelligitur au- 
temexiis, quoc hucusque indecursu Philosophiae spar- 
sim tradita sunt, coiiservationem concipieiSdam esse ut 
actum creationis, formaliter tantam rei durationem inten- 
dentem , quatenus Deus eodem voluntatis nutu , quo 
vult rem existere , vult etiam eam tanto tempore exis- 
tere , ut adeo vi ejusdem actus , quo incipit res existere , 
etiam existentiam continuet ettanto tempore continuet (2). 



(1) Plura etiam olia hujiismodi affert Piinius : Htsf. natur. Lib. 11. 
Cap. 8. ad labefactandam tidem in omnipotentiam Dei. Ast S. Thomas 
simplici responso : Deus hoc non potesl^ quia est confradictio : hujusmodi 
refutat. Jam aute D.Thomam S. Anselmus Proslog, Cap. 7 ad eadcm res- 
pondit, dicens : Sed et onmipotens quomodo es^ si non omnia potes ? Aut 
si non potes corrumpif nee mentiri , nec facere vevum esse falsum : aut^ 
guod factum est, non esse factum, et plura similiter : quomodo potes om* 
nia ? Aut hcec posse^ non est potentia^ sed impotentia. Nqm qui hac potest^ 
guod sibi non expedit et quod nondebet, potest, qum quanto magis potest, 
tanto magis adversitas et perversitas possunt in illum, et ipse minus con- 
tra illas. Qui ergo sic potesty non potentia potest, sed impotentia. Fortiui 
etiam loquitur D. August. Serm. 214 in traditione SymboK 111. dicens» 
Dcum haec et hujusmodi alia non posse, quia non vutt et yelle non potcst. 
Nam : Quia non vult, nonpotest^ quia et velle nonpotest. Non enim potes: 
justitia velle facere^ quod injustum est , aut to^ientia velk^ quod stultum 
«#/, aut veritas velle^ quod falsum est. 

(J) Uti jam D. Thomas docet Summa Theol, P. 1. Qujcst. 8. art. 1. ubi 
postqnam dixisset, quamvis crcaturam esse efTcctum Dci qni caus«, et 



Digitized 



byGoogle 



373 
Verum Philosophi inter se unataimed qtioad de&iitionem 
conservationis ex parte Dei , ut sit ratto sufficiens , lU en$ 
ereatum existentiam suam continuet, tamen dissentiunt 
circa naturam istius rationis suiBcientis , et hinc conser- 
yationis Tet admittunt alii conservationem directam , qui 
Deus'ac^w positivo creationis (res etiam [conservet , ut ad 
earum annihilationem non requiratur nisi mera cessatio 
seu non ulterior continuatio istius actus positivi ; aKt vero 
indirectam , qua res semel existentes per se quidem et 
propri^ vi]'tute existentiam continuarent , Deus vero ea 
solum removeret , qusB ipsis possent interitum afferre , ut 
adeo ad earum anniiiilationem requiratur actus Dei posi- 
tivus. Contra hos sit : 

172. PROP. 11. Deus ees omnes creatas, et quidem 

DIREGTE, CONSERVAT. 

Prob. Vel Deus directe conservat res creatas, vel has 
propria virtute suam existentiam continuant : atqui res 
creatae nequeunt propria virtute suam existentiam conti- 
nuare. Nam si ens creatum per se et propria virtute suam 
existentiam continuaret, a primo suo ortu rationem sum 
existentisB in se solo contineret : atqui hoc repugnat. Vel 
enim ratio illa existentiaj esset in essentid entis, vel esset 
tantum accidens entis:stqm non potest esse ia essentid 
vel possibilitate entis ; secus.ens creatum esset ens a se, 
cum existeret vi essentisb seu vi possibilitatis suse : sed 



ideo Deum cniTis creaturse immediate conjungi; addit : Htmc auiem e/fic* 
tam causat Veus in rebus^ non solum quando primo esse [incipiunt , sed 
guamdiu in es'si conservantur : sicut iumencausatur in aSre a sole , qmn" 
diu air illuminatus manet, Quamdiu igitur res habet esse , iamdiu 
oportety quod Deus adsit ei secundum modum, quo css'^ hahet. 



Digitized 



byGoogle 



374 
ii6(pd pofest itm 4dciim mtis^ (fsk keUeiis Mppc^t 
^jectum se prius, €ui iohaBreat ; ergo eos creatum exis* 
teret vel existentiain continuaret yi accidenUs ex hypcH 
thesi» et non existeret yi accidentis, quia prius debet exis- 
tere» quam ut capax sit accidentis ; ergo ens creatum ra- 
tionem continuatae suce existentisB non potest in se habere,' 
adeoque rationem ut existentise primo momento, ita exis- 
ienim 2''» 3""» 4"* etc. momento hahet in Deo seu in actu 
Dei creante, prout tantam rei durationem intendit; 
ergo..... (1) 

OBJECTIONES* 

173. OBJ. l^ Ens creatum existentiam; quam semel 
accepit, retinet, donec e4 spolietur ; ergo res semel exis- 
tentes non indigent conservatione directa. 

R. D. Ant. Ens creatum existentiam retinet per se 
et su&pte virtute» N. Ant. Per actionem^ quil a Deo con- 

(1) Directam rernm mundanarmn conserrationem admittit et defendit 
etiam S. Augustinus , de Genesi ad litter, Lib. IV. Gqp. 11, dicens; 
Creatoris potentia et omnipotentis virtus causa subsistendi est omni crea' 
tureBf qucB virtus aheis^ qucecreata svnty regendis si aliquando eessassetf 
simul et illorum cessaret spedes ommsque natura concideretm*,, Neque 
enim^ sicut structor cedium , quum fabricaveritf ahscedit^ atque illo ces" 
sante afque ahscedente stat opus ejuSf ita mundus vel ictu oculi starepo' 
terit, si ei Deus regimen sui subtraxerit. Idem docet MaUebranche ( VH. 
Entret, M^taph, no 7) dicens : Si le monde subsiste , c*est donc parce que 
Dieu confinue de vouloir que le monde soit, La conservation des cr^atures 
n'est donc^ de la partde Dieu, que leur ct^ation continuie. Je dis de 
la part de Dieu qiti agit , car de la part des crMures , il y paratt de la 
diff(^rence, puisqu*elles passent du neant h Vilrepar la cr^ation, etpar la 
eonservatioH elies continuent d*4tre, Mais en Dieu , la conservatioH et ia 
erSation ne sont qu*une m^me volonte.-^dem etiam sentit Fenelon [Traiti 
de Vexist. de Dieu, part. II, cap. 5, art. 3), attamcn conscrvationem con- 
ftiderat quasi seriem succedentium sibi creationura , quat^iQ!}! <xtotenti9 
yerum renoYentw? per npYw continuo creaiicnes. 



Digitized 



byGoogle 



375 

temhir, C. AfU. et N: Cons. Nam cessante hoc acla an- 
nihilatur ens, qoin activft quadam vel positiv& spoliatione 
opus sit . 

OBJ. 2"^ Ad infinitam Dei potentiam pertinet, res pro- 
ducere, qusesuapte virtute in statu semel accepto perse- 
verare possint; ergo.... Et vero animjB humana sunt 
natura sua immortales ; ergo ex natura habent, ut conti- 
iiuent existere. 

R. jD. Ant. QudB perseverare posslnt Deo conservante 
seu rationem existentise non retrahente, C. Ani. Secus, 
N. Ant. et Cons. Ad potentiam enim Dei non pcrtinet, 
posse res producere, quae intrinsece impossibiles sunt : 
atqui intrinsece imf^ossibile est ens creatum, quod m& 
virtute existentiam continuet. Esset enim simul ens ab 
alio, et simul ens a se, vel certe ante i|^am rationem suffi- 
cientem su86 existentise existeret, si haec ratio sulficiens 
supponatur essp accidens entis ; ergo.... 

Quoad Rat. add. D. Ant. AnimiE humanae sunt natura 
sua immortales eo sensu, quod in natura contineant ratio- 
nem suae existentiae , N. Ant. Eo^nsu, quod, quamdiu 
servantur a Deo, nuUis naturalibus causis destrui vel vitA 
privari possint, C. Ant. et N. Cons. 

Inst. Etsi machina aliqua, v. g. horologium, opera ar- 
tificis indigeat, ut existere incipiat, deinceps tamen absque 
ista existere potest ; ergo a pari. 

R. C. Ant. N. Cons. et par. Nam substantiae alicujus 
horologii ab opifice non existentiam, sed certum modum 
coexistendi recipiunt, quem deinceps saismet viribus con- 
gervant, quamdiu una cum his viribus a Deo conservan- 



Digitized 



byGoogle 



376 
tuTt neque a causd aliqusi extrane& ad alium moduni 
coexistendi determinantui*. Ens autem creatum nihil in 
se habet vel habere potest, quo existentiam ipsam^ adeo-« 
que quidquid habet, continuet ; ergo si, nisi directe con- 
servatum a Deo, existentiam continuat, eam reipsa absquc 
omni ratione sufBciente continuat (1). 

174. Ex quaestione de conservatione resolvenda est 
quaDstio altera de concurm Dei ad actiones creaturarum. 
Dicitur vero ens aliquod concurrere ad alterius actionem, 
si agendo contineat aliquam rationem , cm- alterum ens 
agat. Sic concurrit et quidem physice, qui alleri ad agen- 
dum necessaria suppeditat, moraliter, qui consilio, adhor- 
tatione, imperio etc. adagendum inducit. Vocaturautem 
concursus Dei immediatus, si Deus non minus ad existen- 
tiam effectus, quam ad existentiam causfie concurrat ; m^- 
diatus vero , si concursus duntaxat in eo consistat , ut 
Deus creaturis suis vim agendi conservet ; fhysicus, si Dei 
influxus sit physicus ; m/oralis, si sit influxus moralis, v.g. 
illustrando intellectum, movendo voluntatem etc. His 
prsenotatis sit : 

175. PROP. m. Deus ad unes actiones creatura- 

RUM PflYSICE CONCURRIT. 



(1) Id clarissime ppo morc suo explicat S. Thom. Summ, TheoL part. I, 
Quaest. 104. Art. 1. dicens : JEdificator est causa domusy quantum ad ejus 

feri, non autem direde^ quantum ad ejus esse Sicut enim coquus coquit 

cibum adhibendo aliquam virtutem naiuralem activam , scilicet ignis : iia 
Oidificator facit domum adhibendo ccementum, lapides et ligna , quoB sunt 
susceptiva et consei^ativa talis compositionis et ordinis. Unde essb domils 
dependet ex naturis harum rerum^ sicut fieri domHs dependet ex actione 

cedificatoris Sicut igitur fieiii m non potest remanere cessante actione 

agentis, quodest causa effectus secundum fiehi, ita nec esse reipotest re- 
manere cessante actione agentis^ quod est causa effectits non solum se^ 
cundum fieri, sed etiam suundum K:fi, 



Digitized 



byGoogle 



377 
Prob. Qui ag^ttdo rtitionem continet , cur alter agat , 
ad illius actionem concurrit : atqui, de quacunque^^ea- 
turae actione sermo sit ,\ Deus agendo rationem aliquam 
continet , cur ens creatum agat. Nam Deus agendo seu 
actu positivo conservat singulas creaturas , earumque 
omnem agendi vim , et quidem eo ipso momento , quo 
Dlae tim suam exerunt seu quo agunt. Ergo ad omnes 
actiones concurrit per conservalionem : sed conservatio 
est actio physica ; ergo ad omnes actiones concurrit 
physice. 

176. ScHot. QuaBstio jam est , an physicus Dei concur^ 
sus , qui, eo quod ad omnes omnino creaturarum actiones 
se exporrigit , recte etiat?» generalis dicitur , sit imtnedia" 
tus vel mediatus. Sunt , qui ipsam hanc conservationem 
{mmediatum concarsum voluntesse, quatenus actio Dil, 
virium creatarum conservatrix, sit ratio quasdam proxima 
et immediata quorumvis effectuum; alii autem volunt 
hunc concursum non esse nisi mediatum effectuum , qua- 
tenus Deus subjectum ceu principium , quod agit , et vim 
ceu medium , quo principium agit , conservat. 

Verum inter hos T cum utrique Deum sola conserva- 
tione du*ecta et positiva ad actiones creaturarum concur- 
rere doceant , lis magis de \erbo , quam de ips4 re est ; 
an nempe hcec conservatio concursus mediatus^ an imme^ 
diatm sit appellandus. 

Ast quaestio ulterior est , an non Deus pi'a;ter conser- 
vationem rerum directam et positivam ratione quftdam 
peculiari et ita concurrat ad actiones crealurae seu caus» 
secundsB , ut non modo sit ratio sufficiens immediata et 



Digitized 



byGoogle 



378 
proxima existehfi^ cms^ secuncb§ rt^^imd ewn eausd 
secundd etiam ratio sufficiens prozima e^ immediata ip- 
sorum epctuum causaB secundce, quos consequenter sknul 
cum creatura operante etiam Deus immediai^ operetur ; 
uti Y. g. effectum Tisionis physTcaB seu actualem aliquain 
Tislonem physicam simul cum anima operante • i > e t 
visum intendente , qua principio visionis subjectiTO ope* 
ratur lumen physicum , qua principium visionis objec- 
tiTum. 
Qu& in re praenotandum est : 

a) Agi hic de concursu Dei , non moralif 'nec supema- 
turali , sed physico tantum et naturali ad actiones mere 
physice , seu quatenus vi physica ponuntur , spectatas. Ad 
actiones enim creatuKB qua naturaliter honestas , mul- 
toque magis ad actiones ejus supernaturales Deus non 
solum physice, sed etiam moraliter concurrit, imo super- 
naturales creaturae actus insuper speciali qu&dam et su- 
pernaturali gratia promoveat necesse est. 

l) Creaturas alias necessario agere : uti astra et gene- 
ratim res omnes materiales ; alias libere ; uti creaturae ra- 
tionales : unde et concursus Dei immediatus ad istas di- 
versaB naturaB actiones diversus sit oportet. 

Atque his prasnotatis jam , quid circa hanc quaestionem 
sentiamus , breviter exponemus : 

a) Concursus Dei ad actiones causce necessarice ab ipsius 
conservatione directa et positiva non est distinctus. Etenim 
Deus aotu voluntatis eodem , quo causas necessarias vult 
existere , vult eas , omni vi sua instructas , etiam tanto 
tempore seu cum tot sibi intrinsecis successionibus et sin- 
gulas in tali cum aliis combinalionum et relationum serie 



Digitized 



byGoogle 



379 

^xistere : ergo eas omnes, uti ad existentiam tantam ac fa« 
lem, ita ad siogalos earnm effectus et actus determinat actu 
Toluntatis eodem : atqui actusDei» quo creaturas seucausas 
necessarias ad tantam ac talem existentiam determinat , 
est ipse actus conserrationis directse et positivae (1) ; ergo 
etiam actus quo Deus concurrit ad actiones causarum 
necessariarum, a conseryationo directa et positiya non 
est distinctus. 

Hic autem concursus ♦ an hrimdiatm an mediatus no- 
minandus sit , ex supra dictis lis de Tcrbo est. 

i) ConcwrsttsDei adactionesm\Ae& spirituum , i , e , ad 
cognitiones et Yoliliones cnaturarim liberarum est simul-^ 
tanem, imm^diatus ad ipsos actus , et hinc a comervatione 
eiiam directa et positiva distinctm. Etenim ex una parie 
Deus actionesipsas creaturaerationalis, utpote camceliberce, 
non eeque ac creaturaa irrationalis , utpote camm necessa^ 
rim , potest actu Toluntatis suss praedeterminare , cum 
secus periret libertas : ex altera vero parte , ut creaiura 
ratimalis actum rationalem vel iiberum ponat^ non suffi- 
eit , ut Dem eam ipsam ipsiusque vim omnem cognos- 
cendi et. volendi simpliciter conservet , sad , ut creatura 
rationalis, y. g. mens humana actu aliquam cognitionem 
vel volitionem elicere possit , requiritur necessario , ut 
Deus actu simultanco et immediato voluntatem humanam 
moveat , et qua principium objeclivum omnis cognitionis 
ad singulas cognitiones , et qua principium objectivum 
omnis yolitionis ad singulas Tolitiones imm^diate con- 
currat. Ergo concursm Dei ad actiones creaturm ratio- 

1) Vide supra n. 171. Pa^. 37i. 



jbyGoogle 



Digitized t " ■ -■ - 



380 
nalis praeter mediatum per consemtionem est etiam im^ 
m^iatus ad ipsos actus et a conservatione distinctus. 

Quomodo \ero hujusmodi concursus ex parte Dei ad 
omnes actiones creatura rationalis saiQi&dtar , et qui ra- 
tione cum hujusmodi concursu et inlegra maneat acti- 
vitas mentis humanse et sa^ya ejusdem libertas , supra in 
Psych. Rat. (I) fuse explicatum est (2). 



(1) Sect. ir. Gap. i. Art. 8 et 8. Pag. 179 et seqq. et Gap. 8. Art i. 
Pag. 224 et seq. 

(2) Operse pretium erit adnotare, qoid D. Thomaslcirca concursum Dei 
sentiat, quamTis nec de immediato nec de mediato concursu loquatur, nee 
concursum ad actiones causae necessariae a congursu ad actiones causs li- 
bera) explicite distinguat. Ita autem Summ»TheoL Part. I. Qu8es|. 105. 
Art. 5. habet : Deum operari in quolibet operahte aliqui sic intellexe^ 
runff quod nulla virtus' creata aliquid operaretur in rebusy sed solus Deu9 
immediate omnia operaretur : puta, quod ignis non calefaceret, sed Deut 
in igne : et similiter de omnibus aliis, 

Hoc autem est impossibile, primo quidem^ quia sic subtraheretur ordo 
cnuscB et causati a rebus creatis^ quod pertinet ad impotentiam creantis» 
Ex virtute enim agentis est^ quod suo effectui det virtutem agendi» Se- 
c2^o quia virtutes operaiivce , quce in rebus inveniuntur , frustra essent 
rebus aitributce, siper eas nihil operarentur ; quinimo , omnes res creatm 
viderenlur quodammodo esse frustra, si proprid operatione destitueren' 

iur Sic igitur inteltigendum est^ Deum operari in rebus, quod tame» 

ipsai res propriam habeant ope?^ationem, 

Jam explicat , qua ratione Deus ita concurrere ad omnes actiones crea- 
turarum dici po^sit. Quatuorenim ait esse species causarum itjnateriom^ 
quae non tam principium, quam subjectum aciionis sit, fnemy agens^ et 
formam , quse sint actionis principium, et secnndum qus omnia Deus in 
quolibet operante aliquid operetur. £t quidcm inprimis Deus in creatoris 
agit secundum rationem finis. Nam cum omnis operatio sit propter ali" 
quod bonum verum vel apparens {nihil autem est vel apparet bonum^ nisi 
secundum quod partidpat aliquam similitudinem summi boni^ quodest 
Deus) sequitur^ quod ipse Deus sit cujuslibet operationis causaut finis, 
Dein secundum rationem agentis et formce, quatenus : Si sint multa 
agentia ordinata , semper secundum agens agit in virtute primi agenti*. 
Nam primum agens movet secundum ad agendum ; ei secundum hbc om" 
nia agunt in virtute ipsius Dei^ etitaipse est causa omnium actionum 
agentium, Nempe sicuti t. g. in horologio motus indicis a motu alicujus 
rotulo; y ct motu* hujus a motu alterius, et ita porro, dependct , donec ad 
elatcrium perveniatur , quod, utpote primum moyens materiale in horo- 



Digitized 



byGoogle 



381 
OBJiciUNt.' Si Deus ad omnes aclioties crealiir® ratio- 
nalis immediate concurrit , concurrit ctiam ad actionem 
peccaminosam ; atqui hoc est absurdum , ergo. 

R. D. Maj. Concurrit ad actionem peccaminosam, qua 
actioncm physicam , qua3 in se bona et reale quid est; 
C. Maj, Qua actionem peccaminosam , quatenus deficit a 
regula moralitatis , N. Maj. Nam inprimis conservando 
Tim inter duo alterutrum eligendi Deus relinquit pecca- 
tum possibile, quod non repugnat ; ast ad peccatum ipsum 
non magis concurrit, quam pater ad peccatum filii, quem 
genuit et nutrit. Deinde etiam , qua principiilm objecti- 
Tum cognitionis et yolitionis eoncurrens immediate ad 
actionem ipsam qua physicam , non magis concurrit ad 
actum qua peccaminosum , quam lumen , qnh princi- 
pium objectivum visionis physicae concurrit ad aspectum 
turpem , praecise qua turpem : quia scilicet , sicut visio 
physica , ut actio physica in se bona , pro termino habere 
potest objectum aliquod pium SBque ac turpe pro libera 
electione videntis , ita cognitio aliqua vel volitio , ut actio 
physica in se etiam ipsa bona , pro termino habere potest 
objectum aliquod ad legem moralitatis coordinatum vel 
non poordinatum pro libera electione cognoscentis vel 
volentis. — ; Demum auctor peccati ille est , cujus volun- 



iogio, omnia reliqua moventia moveat, adeoqne omnes motus corum etiam 
ipsum cum intermediis moventibus causet; ilaDeus et res et vires rerum 
seu rcs secundum proprias cujusque formas creans easdemquccouservans, 
omnia, quse ab ipsis causautur, etiam ipse qua prima causa seu primum 
agens cum ipsis causis intermediis causat. Unde dein, ut idem D. Ttiomn 
tUvertit : Cont. gent. Lib, lU. Gap. 70 in fine : Pafet, quod non sic idem 
effi^ts causcB naturali et divince virtuti attnbuitur, quasi partim a Deo 
etpartim a naturali agente fiatf sed totus ab utroque secundum aliur^ mo' 
dum : sicut idem effectus totus attribuitur instrumento etprincipali agenti 
etiamtotus. 



Digitized 



byGoogle 



382 
(ate peccatam existU ; qui ncmpe vel peccatum lHere ad- 
mittit vel moraliter ad illud concurrit ; ast Deus non mo- 
raliter, sed physice tantum ad peccatum concurrit, neqpe 
concursu physico peccatum libere admittit , cum concur- 
8US hic non sit necessario connexus cum peccato. 

ARTICDLUS V. 
'De providentia Dei. 

177. PrOVIBENtia [sl prcevidere) Ae&nm potest : Fb- 
luntas sapienter disponens ae dirigens ordinem mediorum 
ad finem. Usu nonnihil diflfert a gtibematione : providen- 
tia enim proprie est ratio divina, quoi ctmcta disponit ; 
gubematio vero est executio kujm dispositionis ; sed a no- 
bis providentia hic usurpatur , prout simul exprimit ra- 
tionem disponentem ac dispositionis executionem ; uti 
eandem etiam exphcat S. Thomas (1} 

Contra providentiam sic sumptam insurrexerunt olim 
EpicuraBi (2) et Stoici (3) , insurgunt hodiedum deistae 
plurimi , qui supremmn judicem reformidantes negant ^ 
Oeo curae esse res humanas. Contra quos sit : 

178. PROP. Dbus est sumhb providus 

Proh. {''Entis intelligentis est mn agerenisi propter fi- 
7imaliquem:sedquivere vultflnem, necessariovultetiam 
media ad finem ; ergo entis intelligentis est velU medim 

(i) Part. I. Quest. 92. Art. 1 ad 2 

(3) Quorum uRum tta inducit loqaentemCicero , De nat.Deor. lib. 7. 
Tfi 54, Imposuistis cervicibus noslris sempitemum domiimn^f quem dieg 
H nocte» timeremus ; quis emm non timeat omnia provideniem et eogitan* 
tem et animadvertentem et omnia ad se pertinereputantemf curiostm et 
pkmmnegotiiDeumt ' "^ 

(3) Yide Ciccron. De nat, Dcor. Lib. 3 



Digitized 



byGoogle 



383 

ad finem. Atqui media hon sunt media ad finem settme- 
dii rationem ^on habent , nisi disposita ac directa sint ad 
finis consecutionem ; ergo entis intelligentis est disponere 
ac dirigere media ad finis conseaUionem. Atqui nullum 
cns creatum in mundo est aut esse potest , quantumvis 
minimum, quod a Deo non sit creatum ad finem ali- 
quem , eo ipso , quod creatum sit a Deo ente intelligen- 
tissimo , quod non potest non intelligenter creare adeo- 
que ad finem alicjuem creare ; ergo nullum est ens , 
quod a Deo disponi ac dirigi ad finem non debeat, adeo- 
que non reipsa ad finem disponatur ac dirigatur : atqui 
providentia est dispositio et directio mediorum ad finem ; 
ergo Deus est smnme providus. 

2* Si Deus omnibus rebus creatis non providet , rel 
est, quia nescit , yel quia non potest, vel quia non.vult : 
atqui , non , quia nescit : est enim omniscius et sapientis* 
simus ; non , quia mn potest t est enim omnipotens ; non^ 
quia non mlt: nam si qua de causa id nollet , maxime , 
ut aiunt , quia eum dedeceret : atqui Deum non magis 
dedecet operibus sms providere , quam ea creare , imo 
contra dedeceret Deum rebus a se creatis non providere. 
Ut enim &it S. Ambrosius ( 1 ) : Quis operator negligat 
operis sui curam ? Quis deserat aut destitmt , quod ipse 
condendum putavit ? Si injuria est non regere , nonne ma-' 
jor est injuria fecisse et non curare? Ergo cum Deus res 
qnaalibet creavit , et quidem , prout eas habere voluit ^ 
creavit, necesse est, ut illis etiam provideat. 

Argumenta alia desumi possunt ex ordine mundi tum 
physico tum morali , ex consensu populonim etc. (2). 

(1) De Offic. ministr. Lib. 1. Gap. 13. N» t^, 

(2) Vide T/ieod, Sect. I. Gap. 2 et 3. V^. ^§9 ^t §$qq. elPaj?. 277 et seq. 



Digitized 



byGoogle 



384 

OBJECTIONES- 

179. OBJ. 1' Si Deus dirigit omnla ad finem ; ergo et 

peccatum et hominem peccantem dirigit ad manifestan- 

dam suam justitiam : atqui si Deuspeccatum et homiuem 

' peccantem dirigit ad finem ', vult peccatum et homineo^ 

' peccantem ut medium ad finem, quod repugnat ; ergo.... 

R. Tr. Maj. D. Slin. Deus vult peccatum el pecca- 
torem ut medium voluntate consequente liberam hominis 
determinationem ad peccatum , C. Min. Voluntate ante- 
cedente , N. Min. Utique etiam peccatum dirigit Deus 
ad finem generalem , posito quod existat. Ast pcccatum 
non est necessarium medium ad manifestationem jus- 
titise. Itaque Deus nec peccatum , nec manifestatlonem 
justitiae suae per peccatum , nec peccatoris damnationem 
vult voluntate antecedenti, sed solum volmtate consequenti^ 
posito nimirum peccato et peccatoris morte in peccato. 
Id vero non repugnat : nam justitiai manifestatio per ri- 
gorem poenaB a libera hominis voluntate determinatur , 
quatenus recusando Deum libere glorificare juxta finem 
hominis , Deus , qui fine suo frustrari nequit , ex malo , 1 
quod non vult , scit eruere bonum manUestando justi- 
tiam suam per poenam peccatoris» ita ut homo ne- 
gando gloriam , quam Deo debet , quando se ut ens ra- 
tionale non ostendit , saltem aliis manifestare debeat Dei 
attributa, et cum noluerit libere , jam cogatur gloriam 
Deo reddere et sic ad finem mundi generalem concur- 
rere. 

OBJ. 2* Saltem providentia toUit libertatem hominum. 



Digitized 



byGoogle 



385 

Quod enim Deus vult, hoc infallibiliter faturtim Htf 
at([ui Deus Tult » ut omnia juxta suam dispositioncm 
fiant; er^o.... 

R. N. Ant. Ad prob. D. Maj. Quod Deus vult, in- 
fallibiliter futurum est vel necessario vel libere , C. Maj\ 
Semper necessario, N. Maj. et far. D. Min. N. Cons. 
Deus enim vult, ut alia libere, alia necessario eveniant 
in mundo. Nempe per providentiam gencralem vult , ut 
omnia ad gloriam suam tendant : ast in dirigendis enti- 
bus ad hunc finem generalem sequitur naturam dirigen- 
dorum , adeoquc per providentiam specialem vult , ut 
entia irrationalia ad finem tendant necessario ; cum vero 
entibus rationalibus libertatem concesserit adeoque velit , 
nt finem attingant libcre, secundum eorum naturam dis- 
ponit ea ita , ut qualiscunque sit usus libcrtatis, ultimum 
creationis finem, i. e. gloriam suam extrinsecam obtineat. 
Verbo : Deus entia libera voluntate conditionatd disponit 
eSi ratione , ut per ipsa semper finem creationis assequatur, 
V. g. Tilius me glorificabit per suam beatiludinem , si 
bene utatur libertate : et id est , quod vult Deus et ad 
quod impellit motivis propositis voluntate antccedente re- 
late ad omnes homines. Titius me glorificabit per aeter- 
nam suam infelicitatem, si male utatur sua libertate : et 
hunc modum glorificationis non vult Deus nisi voluntate 
consequente. ' 

* OBJ. 3* Plura fortuito eveniunt in mundo. Aliunde 
ridiculum est Deum sollicitum esse de minimis , sicut 
ridicuhim esset , si rex minima per seipsum curaret ; 
ergo.... 

^ B. Ad 1""^ memb, iV. Ant, Nihil enim evenit sine ra* 
II 33 



Digitized 



byGoogle 



386 

tioiie dtiffici^Hti, adeo(}ue Hihil foHaito; Hbi a|SpAi*enie]'i 
quatenus ratio sulBciens alicujus etentils nos latet. Ad 
1"" memb. N. Supp. Non enim Deus solKcitus est, uti 
homo , nec miilta curA texatur, sed sicut unico volun- 
tatis actu cuncta creayit , sic eodem actu cuncta disponit 
ac dirigit. Neque dedecet Deum minima curare : magn» 
enim et parvae nobis quidem res sunt , non vero Deo ; 
coram Deo euim nihil, quod finitum est, magis vel mi- 
nus sestimabile est , sed relate ad se considerata omnia 
nihil sunt, etsi ut opera raanuum suarum non possit non 
ea aestimare. Itaque nulla est paritas Dei cum rege : huic 
enimalia majora, alia minora sunt : unde, cum, utpote 
finitus omnia per se curare non possit , minima perpe- 
ram curaret ; Deus vero vel nihil curare debet vel omnia; 
mpnmisvsiione aestimabilitatis relate adipsum, cum omnia 
aint ejus opera , et dein , quia majora curaro et dirige.^ 
nequit , quin curet et dirigat minima, ex quibus majoia 
coalescunt. Inde patet etiam responsum ad illud , quod 
Fridericus M. rex Borussiae (1) objicit, Deum solummoJo 
rerum species curare , non vero quodvis individuuuu 
Species enim nihil aliud est , quam coUectio indivi- 
duorum; ergo, si Deus speciem curat , curatetiam in- 
dividua. 

OBJ. 4* Videmus coilslanti expenentii itia cuique nfr 
gotia pro ratione industriaB succedere. Mereator impius, 
sed solers, ditescit ; bonus, sed incurius, in imis baeiet. 
Idcm dic de integris nationibus , quaB , quo magis in- 
dustrise fuerint, peritlores belli duces etc. habuerint, 
magna undique incrementa capiunt , et contra ; ergo 

(1) thilosopbc de Sttfl$-$otitts. Tom, I. Eptt 3«<» h M. de Maiiji(*tluisf 



Digitized 



byGoogle 



387 
Deu« res hiimanas ndn ciirat, «ed hominibi» relln- 
quit. 

II. C. Ant. N. Cons. Nam id solum ex antecederitt 
sequltur , postulare Deum ab hominibus non solum pie- 
tatem , sed etiam industriam et prudentiani , qua5 si ab 
hominibus non adhibeantur, siium causis naturalibus 
cursUm reUnquere. In qao sane Deus provide agit , cum 
secus agendo homines inciirios et renim suarum negll- 
gentes, imo etiam pigros et otiosos efficeret. 

Inst. Sed si Deus rebus humanis provideret ^ per- 
mittere non posset , ut , quod passim fieri videmus , 
scelesti prospera utantur fortuna, boni autem mille ca- 
lamitatibus conflictentur; ergo Deus rebus humanis non 
providet. 

R, N. Ant. et hinc Cons. Inprimis enim falsum est . 
id tam passim fieri, ut boni affligantur, mali prosperenr. 
Dein, etsi verum csset , a) ncmo ita boaus cst, ut non 
quandoque delinquat; nemo ita malus, ut non aliquid 
interdum boni operetur. Igitur juste possunt in hae vita 
boni poenis, malipraemiis affici, praesertim cum hi nullam 
in altera vita mercedem, nisi resipiscant, exspectare pos- 
sint. h) Providentia etiam ultra hujus vitae terminos pro^ 
tenditur , ut adeo Deus utrisque, sive bonis sive maJiis , 
in vita alterd sua pro meritis vel prsemia vel supplicia 
impertiri possit (1). 



(i) Vide de providentia divina etlam TulUum : Be naturd Deor. Lib, 1. 
— Tertuilian. Cmtra Marcionemt Cap. 24. — Lactant. De ird Dei, 
Cap, 9.-*S. Aup^ust. De verd religione. Epist. 70. — Senecam : De f)en?fi' 
ciis, Lib. 4, Cap 7. — Leonard Lessium, S. J. De providentid et^mnufria' 
litate animce. — De Maistre ; Snr^es d9 Saint-P^^ersbourg, — Yoan^ : 
l^iKhtgedanhen, Pag. a«7'29^, 



Digitized 



byGoogle 



3o8 



Digitized 



byGoogle 



%mm mmmm. 



1 . In sciehti^ quacunque tradendi duphx tta ellp po* 
lest : sciUcet vel via, quae subjecto scientice illius seu in- 
genio discentium sensim evolvendo magis accommoda 
est ; cum nimirum incipitur a sensibilibus et facile intel- 
ligendis et paulatim ad insensibilia et difficiliora transitur : 
vel via, quae objecto scientioi seu naturali veritatis con- 
nexioni dilucidand(B magis apta est, cum nimirum ex idei 
principe per continuas conclusiones totum systema dedu- 
citur. — Priorem viam seeuti nos sumus tradendo tyro- 
nibus praecepta et] notiones philosopMae : operae autem 
pretium erit, etiam altera via succincte philosophiam 
enucleare, ut ita totum systema , prout variae ejus partes 
interne sibi mutuo coheef^ent et ab invicem defluunt, bre- 
viter quasi sub uno conspectu ob oculos ponatur- 

2. \erum ante omuia animadvertendum hie est. 

A. QdANDOCUNQUB DB SCIBNTIA AGITUR» DS SGEPTIGIS UNI- 
TEESAIIBUS SBRMONEM ESSB NON POSSB. 

Praeterquam enim, quod nahira ipsahumana sive psy-* 
chologice sive moraliter considerata a scepticismo abhor- 
reat, insuper, ut patet, intrinsece repugnat, aUquid scire 
(Bt veritatem non cognoscere : intime veritati cognitae ad- 



Digitized 



byGoogle 



390 
hserere seu» quod idem sonat, evidenter intueri, rem ali- 
quam ita esse et aliter csse non posse, et de eadem re 
dubitare aut adeo eam negare (1). 

B. Ideam absoluti necessariam et omnis scienti^ fun- 

DAMENTALEU ATQUE ABfiO lUmCKU SS8B (2). 

Id enim et natura tam objecti qmm stihjecti cognitionis 
seu natura tam rerum cognoscibilium, quam rationis hu- 
mancB cognoscentis requirit, et idea scientice postulat, et 
4ota (ib omsi wtiquitptQ hisioria fhi^omphim testatur. Et 
quicjem, 

a) Natura objecti eognitionis seu rerum eognoBcibilium, 

Cognoscibilia enim necessario sunt yel absolufum vel re^ 
lativttf Jtelativa yero utique in indefinitum sine uUo fine 
dd alia et alia continuo referri repugn^t ; cum secus essent 
relativa, quia referunti^r ad aliud ; et non essent rdativa, 
cum ultimato Uiihil esset, ad quod referrentur. Sicut enim 
non mutua depepdentia in serie yel circulo infinito ab 
invicem dependere. ita neque mutu& reMone ad invi- 
cem relaliva esse possunt, ^in sit perpetuo relatio sine 
^uUo fundapaeuto relationis (3), Uftd^ ide^ relativoruip 
necessario supponit ideam absoluti. 

b) Natura subjecti cognitionis seu rationis cognoscentis. 

Natura enim rationis est ratiocinari seu a condliionatis 

^d w^ditiopQjp.witi. dpnec ad ultimam conditiooem, 

quas eo ipso nullam aliam prses^ppon^^ potest, porT^ 



(!) Vide Log^ Applic. Sect, II. De siceptiQismo. Pagp, 107 et «etjq* 
et Sect, III, De Eyidentid. Pag. 122 ct seqq. 
(S) Id ipsum postmodum ex ihcona totiui systomatis illttC^seeii 
(3) Viflc On!ol. Parn 11. Sccl. Ul Cap. i. Pap, 2»8 etsflqq, 



Digitized 



byGoogle 



391 
nerit : haee pd^6 nlia esse «equit, guam absolutum. Et 
ratiocinio insuper patet, rationem ex natur& su& ad uni- 
fatem continuo eluctari : unitas autem omnimoda in re- 
lativis esse nequtt , cum omne relativum necessario aliud 
respiciat adeoque dualitatem implicet. Ergo natura ra-» 
tionis requirit ideam absoluti ut fundamentum suarum 
operationum. 

c) Idea scienhce^ 

Scire nempe est cognitionis suae ultimam rationem red- 
dere : sed ultima ratio reddi nequit, quin ad absolutum 
perveniatur ; cum omne , quod' absolutum non est , sit 
relativum et conditionatum , quod absolutum tanquam 
conditionem et terminum ultimum relationis necessario 
praesupponit. Ergo sine idea absoluti nulla scientia possi- 
bilis. Demum 

d) Historia philosopMce. 

Philosopbi enim omnes aut nihil certi admittunt ; et 
sunt sceptici , de quibus ex dictis nobis sermo non est ; 
aut certitudinem aliquam dari adeoque aliquid existere 
cc^tendunt, et tum necessario esse aliquod absolutum 
explicile vel implicite agnoscere debent., cum vel enti 
exti'a-mundano vel materiae vel menti suse existentfem 
aeternam et a se adeoque esse absolutum seu esse , quod 
a nuUo alio sit ac proin ad nullum aliud referatur, attri- 
buere necessario teneantur. Et vero si a verbis et a varia 
doncipiendi et proponendi methodo abstrahamus, et inti- 
mam solum systematum philosophicorum naturam et 
quasj essentiam perscrutemur, animadvertemus, exceptsl 
theorid creationis, reliqua systemata omnia vel ad scepti- 
cismum vel ad pantheismum referri, sive hunc dcin ma- 
terialismura sive fatalismura sive casualismum sive ema- 



Digitized 



byGoogle 



392 



Digitized 



byGoogle 



393 

5. In fiindamento ilaque scientiaB p6h^iii6 &^tot H 
veritas consentit (1). Ast ad primam jam idese' absoluti 
evolutionem in diversaphilosophi abeunt, et alii Jiantheis- 
mum , alii dualismum sequuntur, seu, ut clarius loquar, 
ilii , absoluium solum existere contendunt rejectfi creatio- 
ne;alii prmter ahsolutum, seda& ahsoluto existentiam 
ereaturffl propugnant, id cpiod, licet improprie , dualb- 
mus a midtis Tocatur. Nempe 

6. Jhsolutum sub duplici respectu considerari potest : 
frimo quidem quasi a priori seu in su4 essentia ; et sub 
hoc respectu ab omnibus philosophis, quamvis diyersi 
ratione» apprehenditur ut in/Im^Km ^^ omn^ esse (2). Ast 



mine explicite admittunt. Multi enim absolutnm nomine concrcto sma 
alils prscambulis Deum appellant; pantheista) Tcro pro Yari& rationc syste* 
matiSy quod constituunt, alii illud materiam (v^^), alii unum autesse , alii 
ideam puram aut esse purum etc. nuucupant* Ast sub vario isto nomina 
in se sempcr absolutum eoncipiunt. 

(i) Adeo ne errare quidcm quis potest, quin eandem hanc absoluti ad« 
mittat saltem impUcitam ideam. Error enim nullus sine aliquali saltem 
notione Teritatis in se sen yeritatis absolutsBi seu, quod idem est, sina oo* 
tione absoluti. 

(2) Apud pantheistas modemos , qui logico sen ideali pantbeismo 
maxime insistunt, absolutum inse consideratum idem fere sonat, ac em 
generice sumptum seu genus supremum. Scilicet, quemadmodum y. g, 
equus, arbor, spiritus etc. logice concipi potest ut ens certo quodam mqdc» 
determinatnm seu ut genus supremum in suas species vel in sua indiyi- 
dua modilicatum , sic res qusecunque est ipsis absolutum certo quodam 
modo determinatnm, seu una ex infinitis positionibus absoluti. Sicut au- 
tem per abstractionem genus supremum ifi se considerari potest ut non- 
dum in suas species et individua distinctum ; ita etiam absolutum pee 
abstractionem concipiunt ut adhuc indeterminatum. Atquc ita [ahsoMum 
in se et quasi apnori consideratum est idem, ac apud Indos (in Vedanta)' 
Brahma somno sopitus et ens indeterminatum, yel apud Schelling absoluta 
indififerentia omnium differentium , ycI apud Hegel idca pura vel esse pu- 
mm, i. e. esse nuU^ modiUcatione determinatum, etc. Ast Ucct sic per 
id)stracUonem quidem et solum logico conce^u considerari absolutum 
possit, in se tamen et objecttve necessario concipi dcbet ut sempet esscn- 



Digitized 



byGoogle 



m 

i^ mm ^w liie(e$3arIo <;oacipialur contiaere isr so et 
me vitaif hinc secuntfo absolutam, ut pleua eji|s notio 
habeatur , eeq[ue necessario concipi debet in sua ab^olvili 
^dmtsAid ^t yit^sen in evoltUiQnesuii. Jam vqro^ 

7* MancevoliUionem pantbeista ex ipsa id^ panttipisn 
mi ooncipere deb^nt, ut evolutioffmk ahsol^ti in 9(9cum 
id&^ic€^ et qtdijkm necessariam. r-^ Ut m>9hUionem m ^m^m 
identica; scilicet in attributa aut modos ejusdf^ Sficum 
substantiaB et essentiaB : quia juxta doctrinam pantheismi 
omniat qusecunque sunt aut esse possunt , necessario 
unum idcmque esse sunt ; ergo et ea, in quae se evolvit 
2ft)solutum, identificantur cum essentiiip8ius(l). Vtevo' 
lutionem necessarium : absolutum enim necessario cogi- 
tatur ut ens necessarium adeoque necessario hoc ens , 
utpote quod omia ^ quacuuque ^t » f^ essentid su& esi^ 
quod autem ex essentift (ex ipsa pos^ibilitate , ide^) ^st^ 
^ecessario est [%), Verum, y 

8. Absurdum est. 

A*^ Absolutum evolvi insecum identic0'f modoqiKh 

tialiter juxta naturam 8ui esse dcterminatum ; cum aliunde, quam ox es- 
Mti4 •uft| utpote soltim esse, determinari non possit : quod autcm e^ es- 
8eDti& est, semper est. i.vtj>' 

(1) Vide expositionem systematis pantheistici. Co$n\ol. Sect. X. Ga|u 9« 
, Pa^.Sletseqq , /-^^\^,:^ 

(2) Gaeterum hoc ipslpanthffiistffi claris Terhia pro^teatar, Ita Fiobte iii 
Anweisungzum seligm L^en^ Pag. 163, necessitatem evolutionis in secum 
identica sic proponit : Es giebt durchaus kein Sein tmd Leben ausser dem 
mmittelbaren goettlichen Leben, In Gqtt und aus Goit wian nieJits, ent- 
STEBT nichtSf in ihm ist emig nur da^ isi ; und was da sein solli muss utr 
apruenglieti bei ihm aein^ wid xuss ee sblbst sbin. -^ Apertius etiam ideni 

enuntiat Hegel tum multis in locis , lum in Religionsphihsc^ef I. Bd» 
pag. 21. 2» Edit. dicens : Die Philosopfde ist,„. "Erltgmtnm dessen^ toof 
ewig isif tm Gott ist und was aus seiner Natur fUessi : denn diese JNo* 
lur uuss tichoffenbaren und entwickeln. Gpiifert •tiaw 9< Qqia^ Qo^hmA, 
§ectf Ulf Q^f* i* Pag. 86 et 87 Notm. , t .. ^i ni^. 



Digitized 



byGoogle 



cuiiqil6 sivd^mattatioiie transeunfesiv^ emanationeimma- 
nenti reali vel idcali : quia secusr— a) eidi^nii substantiae 
inessent modi quara maxime pppositii , cidemque} actiones 
omnino contradictoriae eodem prorsus tempore essent at- 
tribuendae ; et — b ) eidem absoluto , a se existenti et hinc 
necessario immutabili , successiva mutatio interne obve-« 
niret(l). 

Quod si evolvi dicatur absolutum per emamtionem 
transeuntem ; — a) Esse absolutum csset simul simplicissi- 
mum , utpote infinitum , et simul compositum : simul 
immiitabile et illimitatum ,' et simul mutabile et fini- 
tum (2). Emanatio vero immanens neque realis admitlipo- 
test, cum secuspraeter alia absurda eidem absoluto attribu- 
ta contradictoria -£ssent adscribenda ; neque idealis , cum 
secus, praeterquam quod absoiutum varias successive po- 
sitiones haberet, insuper — b) toUeretur omnis realis 
distinctio inter virtutem et vitium , justum et injustum 
eic. omnisque eertitudinis fons occluderetur ita , ut eon- 
sequenti phiiosopho nihil superesset , nisi absolutus scep- 
ticismus; imo — c) ahsolutum necessario concipi debcret 
ut Deus in fieri : Gott im Werden , qualenus per evo-« 
lutiones^uccessivas seipsum continuo perficeret (3). Ab- 
surdum etiam est* 

B. Ahsolutum necessario evolvi in sensu pantheistico. 
— Dico in sensu pantheistico. Nempe absohitum, iitpote 
inflnite perfectum , est quidem necessario in actu , seu 
nacessario agit. Perfectius enim est agere , quam uoa 
agere vel solum ia potentia esse ad agendum. Ergo hoc 

(1) '^de CosmoL Sect. I. Cap. 3. Proposit, I. Pj^g. 35 et seq^, 

(2) Ibid. Prop. II. Pag. 38. 

(8) Ibid. Prop. III. Pftg. 38 ct seqq. 



Digitized 



byGoogle 



396 
sensu absolutum necessario se evolvit , si (amen tro^ 
lutionem vocare liceat , quod est ipsa intima essentia ot 
hinc seterna constitutio entis. Ast absolutum, dum nc- 
cessario agit, actioiii suos necessarice necessarium qnoque 
terminum prcefigere , id vero pantheisticum et absurdum 
est. NuUum enim ens ad id necessitatur , quo non indi* 
get : sed absolutum hoc ipso , quod est infinite perfec- 
tum, nuUo determinato termino indiget; ergo nec uUum 
actioni suae praefigere necessitatur (1). Et vero 

. 9. Ens ahsolutum est liherum libertate indiffereniim et 
contradictionis {2). Nam — a) Libertas indifferentiae » i. 
e. libertas, actioni suse necessariae termintun ex contra- 
dictoriis alterutrum pro libitu prcefigendi , est vera per- 
fectio : ergo haec libertas absoluto inesse debct (3). — b) 
Libertatis indilTerentiae habemus idcam : atqui haec idea, 
nisi absolutum sit liberum libertate indifferentise , etiam 
in systemate pantheistico , utpote objecto carens , est 



1) Brcviter et venuste id ipsum ostendit S. August. ILib. 83 qticesU qu. 
22. dicens : Ubi nulla indigentia, nulla necessitas^ ubi nullits defecluSf 
tmlla indigerUia. Nullus autem defectus in Deo^ nulla ergo necessitas» 

(8) Dico absolutum esse liberum libertate indiferentise seulibertate im- 
mum ab omni non solum coactione, sed etiam necessitate ; ct dcin liber- ' 
tate contradictionis, non contrarietatis, qua scilicet possit velie hoc vel Ulud 
bonum ad extra yel idem etiam noUe , non vero, qu^ possit velle malum. 
Hsc enim omnia satis stolide confundit D. Gousin siTe in Hist. de la phi^ • 
losophie; eours de 1828, 6« leg. sive in Fragmenls philosophiq» 1838. Vide 
textus ipsos citatos in Cosmol, Sect. III. Cap.J. Pag. 86 in Nota. Con- 
siile de Ubertate ejusque Tariis distiACtiombttS. Psych. Bat. Sect. |« Cap. 1, 
Pag. 102 et seqq. 

(3) Jnxta theoriam creationis haec libertas in absoluto e?incitur praetere& 
sive ex ipsll crcationc , qus non potest essc, nisi actio Ubera Dei, sive es 
libertate humanil concludendo ad causam ct idcam libertatis, juxta quam 
causa absoluta creavit horoinem. etquam l)9^]7?veQOn potoU| Qisicausa 



Digitized 



byGoogle 



.397 
iihpbssibilis ; ergo absolutum necessano coticipi defaet U4 
berum libertate indifferenti» (1). Jam autem 

10. Liberlas indifferentice in ahsoluto involvit possihi-* 
litatem creationis proprie dictce^ i. e. creationis rei ex 
nihilo sui et subjecti. Namque qhsolutum mn est liherum 
libertate indifferentiae in actihus ad intra , i. e. nec in 
cognitione sui omniumque cognoscibilium , nec in agendo 
"vel non agendo et consequenter neque in exercendd li- 
bertate vel non exercenda , neque in omnibus illis, sine 
quibus infinite perfectmn non esset. Evgo ahsolutum est 
liherum solummodo in actihus ad extra, i. e, in mundo 
reali producendo \el non prodvicendo , in volitione mundi 
-vel non-mundi , talis \el alterius .mundi ponend^ , cum 
scilicet alteruter terminus aBque ipsius libertatem atque 
adeo infinitam perfectionem compleat.' Ergo absolntum 
vel nuUatenus est liberum , quod repugnat enti infinite 
perfecto: vel libermn est eo solum sensu, utactusuo 
necessario v6litionis possit tendere in mundum vel non- 
mundum; i. e. ut jpomV creare. Ergo /iSer^a^ , absoluto 
necessaria , involvit possihilitatem creationis. ' 

Idem eruitur ex infinita potentia absoluti. Nam po- 
tentia infinita ex ipsd notione sua debet id omne posse , 
quod nullam involvit contradictionem : atqui creatio pro- 
prie dicta nullam involvit contradictionem (2); ergo etiam 
potentia absoluti , qua infinita , ex ipsa idea sua involvit 
possibilitatem creationis. 

11, Quod si jam logice evolvamus ideam absoluti in 



(i) ReUquas probationes pro liberlate Dei ''^erenda vide in Th^dic» 
Sect. ni. Cap. 2. Art. 1. Pag. 353 etseqfli 
(2) Yidc ComQl. ^qU I. Cap. 4. Ob<«ct. 2am. Pag. 5C. 

n 34 



Digitized 



byGoogle 



398 
hspoiheai cmtionis, seu in hypothesi/ ateolateffi jtfrf 
termino exerdtii libertatis degisse mundum . absolutu-n , 
utpote infinite sapiens , necessario finem tam sibi o e- 
ranti, quan^ operi volito praestituere debet. Porro. 

ii. Mm> operc^is debet esse talis , ijui attingi possit, 
qiialipcunqvie |erminus actionis eligatur , i. e. qui crea- 
tione sBque ac non-creatione obtineatur : ast talis flnis 
alius Qsse uequit , quam ipsum exercitium libertatis , ab- 
solutp qu^ coiinplementum infinitudinis seu gloriai intrin^ 
sec^omnino necessarium. Et yero» 
^ Finis semper est bonum aliquod appetibile : atqui ab- 
solutum neque extra se bonum aliquod appetere potest , 
vipoie absoiute bonum in se et omnimode indepeudens ;' 
neque intra sft aliud , quod quidem creatione obtineri 
possit» nisi ipsum exercitium libertatis ; ergo hoo exer- 
citium est solus finis operantis H). 

13. Fifits oferis autem est necessario gloria extrin- 
seca (2) seu manifestatio divinarum perfectionum in de- 
terminato gradu. Nam absolutum, qua absoluta bonitas, 
non potest creare , quin manifestet certo gradu suam bo- 
nitatem, i. e. omnipoteutiam, intelligentiam , sapien- 
tiam , providentiam atque reliqua attributa : et qua abso- 
Juta sanctitas ut essentialiter amans ordinem , non po- 
tes^ non Telle , ut res creataj pro sua singulae natura , 
irrationales scilicet solum manifestent, rationales et ma- 
nifestent et sive in se sive in aliis manifestatas divinas per- 
fQCtiones agnoscant, admirentur , ament , atque hac ipsa 



(1) Cmnol Sect. m. Gap. 1. Prop. lam. pag, 84; 

(2) Quid per gloriam sive extrinsecam ^ive iBtrigS^W iatelUgWUSi 
%Q}\svL\e CQsmol, $ect. UI. ioUio P«igf 83, 



Digitized 



byGoogle 



309 



Digitized 



byGoogle 



400 
m , prototypa per imagines intelligantur » non suffidt 
percipere solum^oces "vel litteras aut imagines , sed re- 
quiritur , ut nexus inter \oces et ideas , ^inter imagines et 
prototypa percipiatur : et cum nexus percipi non possit , 
quin terminorum , quinectuntur, saltem aliqualis habea- 
tur notitia , requiritur , saltem directa , notio etiam ejus , 
quod per i^oces yel litteras aut per imagines significatur. 
Hinc applicatione facta 

a) Ut ratio in rebus creatis et per eas cognoscat divinas 
perfectiones , necesse est , ut percipiat ex una parte res 
ipsas creatas tanquam yoces vel litteras aut imagines , et 
ex aitera parte , ut absoluti directam saltem et implicitam 
ideam inunediate habcat. Atque ita fiet , ut tes creatas 
intellec(ui sint occasio acquirendae ideae absoluti reflexw , 
et ejusdem dein evohendae et perficiendaB et submulti^ 
plici respeclu contemplandsB , et ut vicissim idea absoluti 
implicita sit norma , per quam solam intellectus proprie 
dictam cognitionem rerum formare possit. Sine e& enim 
sensationem quidem rerum , non autem cognitionem un- 
quam haberet; sicut omnmo ignarus Matheseos, si figu- 
ram circuli ante oculos habeat, sensationem quidem , 
qualem et bruta habere possunt , ast nunquam cognitio- 
nem circuli habebit. Undo. 

Radix rationis est idea alsoluti seu to\> esse simpliciter 
suhjectiva et objectiva [l) : seu ralio constituitur in esse 
rationis per hoc , ut mens praeter facultatem sentiendi su- 
blimetur ad potentiam intuendi immediate absolutum. 



(1) Exinde sequitur , empirismum seu illam doctrinam, omnes nostraP 
cognitiones per sensus acquiri, contradicerc ipsi fini creationis , et inse 
impossibilcm esse. Coufer. Psych, Rat. Sect. U. Cap. 2. Prop. I. Art. «. 
Pag. m. 



Digitized 



byGoogle 



401 
et utabsolutun) ipsum continuo menti inunediate praesens 
66 sistat ceu nonnamj juxta quam sensationes per sensus 
datas judicet atque sic diTinarum perfectionum cognitio- 
nemformet (1). Ast ex eadem creationis theoria 

'■ b) Absolutum necessario est ultima conditio et absoluta 
causa omnis existentiaB, et consequenter omnes creatur» 
necessario sunt conditionat» et effectus relativi. EsserUia 
porro rationis est (juxta omnes philosophos ) veritatem 
cognoscere , ergo essentia rationis cst creaturas cognoscere 
conditionatas et ut effectus relativos. Ast sic cognoscere 
creaturas nequit , nisi pcr conceptus retativos , i. e. per 
conceptus , qui simul inYoIvant ideam ultimse conditionis 
' et absolutas caussB , i. e. ideam absoluti seu ideam toO 
esse simpliciter (2). 

c) CreatursB sunt necessario entia talia seu entia finita 
adeoque negativa infiniti (3) ; ergo conceptus earum , sub 
quocunque respectu sive veri sivc pulchri , sive justi vel 
bonietci speclentur, necessario etiamerunt conceptusne- 
gativi. Sed omnes conceptus negativi necessario simul 
iuvolvunt notionem ejus , cujus sunt negatio. Itaque con- 
ceptus creaturarum necessario involvunt , si consideren- 
tur sub respectu entitatis suae, ideam entis seu r©; esse 
simpliciter, subrespectuveritatis, pulchritudinis etcideam 

(i) Et universim omnes cognitioncs universaTes , quanim'origo nun- 
quam sensibus soUs attribui potest , cum eo ipso, quod uniYersales sint , 
omnem experienUam transcendunt. 

(2) Ex hoc tamen non sequitur , nos, quotiescumque aliquid cognosci- 
mus, simul etiam reflexam ideam absoluti habere debere, sed tantum hanc 
ideam in conceptu rei creatae cujuscumque ita implicite inhcrere , ut con- 
ccptus creaturre evolvi et distinctus haberi non possit, quinmox ideajabso- 
luti in illo implicita dctcgatur. 

(3) Vide Ontoiog. Parl. U. Sect, 2, Cap. 2. Schol. Dost Prop. 8«ffl- 
Pag. 249. 



Digitized 



byGoogle 



m 

veri. pulcbri fite* slmplimter • seu , quod^iidem esti ideam 
fftO em » veri , pulchri ete. absoluti (1), 

£rgQ ex ide& creatioob ev(dutfi cou^equitur t io Wimi 
cognitione fteqgswio ipdBlicarl Hm^ absoluti. 

i8. Ex modo dictis illucescit, tbeoriam creatiouis eum 
theona cognitionijj intima qu&dam propincpiitate connectr. 
Et vero Empirici , si consequentes sibi fuerintj, necessa* 
rio flent materialistffi (2) ; Idealist» vero primum quidem 
ad pantbeismum alteraHus coloris deducentur , demum 
vero in scepticlsmum prolabcntur (3) ; ut adeo per solam 
ideam creationis problema cognitionis humana& solvi pos^ 
Bit , et vice vers& cognitio buraana recte evoluta in&Ui^ 
biliter ad creationem proqprie dictam mentem reducat. 

19. Ast hucusque nos ipsi formali tantum et mere lo- 
gidt analysi ei^olvimus ex idea ipsa absoluti primum hi^us 
libertatem et dein ex hac possibiUtatem creatiome» £x 
creatione autem , si locum babeat> deduximus nocessi^ 
tatem existenti» ereatura rationalis , rationisque natuiram 
intimam et essentiam • et exinde theoriam cogniUouis, 

Jfara vero necessarlum est ostendere , haec , quae sub- 
jective quidem vidimus sibi connexa esse et ex se mutuo 
evolvi, etiam objective et independenter a mente nosfa^ 
esse realia. Quft in re ita procedimus : 

20, In omni cognitione proprie dicta implicita est idea 
absoluti seu toO esse sitpfligtter : hsecque eadem idea est 



(1) Vide Psychol Rat, Sect. 11. Cap. i. Art. S.Prop. lam, Pag. 18« et 
seqq. et Prop, Sam. Pag. i96f et seqq. 

(S) Yide Hist, Phih Period. III, Epocham 2am totam, excepto R^Uoaa* 
UsTOO, et EpochgB 3ae prffisertim scholam sensualisticam in Gallia, 

{%) Vida ibidem Period« III. Epocb. B«« a Kantio usque (MJi Heg^l et io 
Oalli^ Eclectismum. 



Digitized 



byGoogle 



403 
ttomft ad cmhd judiclum et coiHl^qiienfer ad omae etiam 
ratiocinium prserequisita (1) ; et a principiis rationis rea<* 
liter adeonondistinguitur, uthseo potiussint ipsaideaToO 
es$e simpliciter formulis guibusdam expressa (2). Jamtero 

a) To psse simpUciter seu al»olutum debet coQcipi ut 
me a $e. Nam rh esse simviidter est norma ultima omnis 
csse, omnisque veri, pulchri etc. dljudicandi : atcjui hsec 
norma non pofest esse db alio : cum omne esse, omne 
'verum et pulchrum ab alie ad hoc aliud referri et juxta 
illud judicari debeat (3) ; ergo to esse simpliciter seu akso^ 
lutum est esse seu ens a se. Ast . 

b) Esse seu ens a se e$t ens reali^simum. Inprimis, qiiia 
ens a se hoc ipso, (juod sit a se seu ex essejitia sua, neces- 
sario semper est id omne, quod esse potest, seu essentia id 
omne continet, quod non necessario excludit (4) : nihil 
autem necessario excludit; ergo omnia continet. Dein 
quia ens a se neque a se neque ab alio limitari potest (5). 
Ergo To esse simpliciter seu absolutum est ens realissimum 
fieu infinitum. Vermn. 

c) Ens realissimum neguit concipi ut idea mere subjeC" 
Itm, sed n>otio ipsim involvit necessario objecti existerUiam. 
Nam ens realissimum nequit concipi possibile nisi ut actu 
esistenSi seu ipsa ejus possib^itas includit actualem exi$o* 

(1) Consule Psych» Fmpir, SecL H. Cap. 1. Pag.2ict scqq.etP*^, 
Bat. Sect. H. Gap. i. Art. 2. N» 8&. Pa^. i98 et seqq. 

(2) Vide Logic. puram, no 63. 

<3) Psych. Rai, Sect. I. Cap. 2. Art, 3. Prop, i. Pafir.203 etseqq. 

(4) Dico : quod noa necessano excludit : quod enim essentia excltidit, 
essentialiter seu tI essentiae suaa seu vi et ido^ ipsiiis possibilitatii excludit, 
ut adeo id oin90| qUQd excludit, ens illud ne ponpif>i quidQm pml Aa6o« 
posse* 

(5) Ontoh Part. II. Sect. II. Cap. i, Prop. II, Pag. 233 et seqq. 



Digitized 



byGoogle 



404 * 

tentiam (1). Dem sl ens realissimmn a partj i^LMn existai, 
idea ipsa ejus subjectiYa^ u^ote qusB actualem ejus exis^ 
tentiam ediibet ut essentialem, erit subjective lialsa : sed 
3i id ut Msum agnoscere debeamus, quod essentialiter it^ 
esse et aliter esse non posse percipimus, necessario in 
scepticismum absolutum prolaberemur, et omnis scientia 
impossibilis foret (2). ^ 

Ergo idea absoltUt seu tou esse simpUctter est objective reeh 
liSf seu ob]ectumipsius,i.e.absdutum, exips& ejusnotione 
subjectiT& evincitur actu existere i sed objectum hoc, ut- 
pote ens a se et realissimum seu infinitum est Deus ipse 
implicite sub idea toO esse simpliciter perceptus (3) ; ergo 
solummodo per ideam Dei^ si^ve sub ided toO essesimpliciter 
veri aut pulchri etc. ceu norma omnis cognitionis et ju^ 
dicii, sive sub formulis prindpiorum rationis exhibeatur, 
possibilis est homini proprie dicta cognitio, judicium et 
ratiocinium, Deique implicita perceptioest constitutiva ra^ 
tionis creatce, adeo ut sine iU^ qua radice sui esse ratio noa 
essetraUo(4).^ ; .^- ^ 

(1) Ibid. Prop. III. pag. 236 et seqq. in qua ad hoc ipsum probandam 
quatuor aflTeruntur probationes. Vide etiam ObJQit 3» responsumf totimi i 
eiTheodic. Sect. I. Cap. 1. Argum. 1. Pag. 257. 

(2) Quibus aliis modis objectiva realitas ideaj vev esse simpliciier evui* 
catur , vidc Psych. Bat. Sect. U. Cap. 1. Art. 3. Prop. 2. Pag. 204. 

(3) Ibid. Prop. 3. Pag. 205. 

(4) Hinc est, ut tam SS. Patres, qnam ipsi pagani pbilosophi, qui qui- 
dem penitius mentem humanam scrutati fuerant, unanimes sint in asse* 
rendo , menti humanes Deum, divinitatem, aliquid divini inhaerere. Ita 
jam TertuL Contra Marcion, Lib. I. Gap. 10, ait : Ammas a primorjiio 
cONSCiENTf A DEi dos est : eadem nec alia in Mgyptiis et in Syris et in 
l^»/»ct>.— Minutius Felix in Octav, Cap. 32. Deus ubique non tantum no- 
bisproximuSf sed infasus est, — Lactant. De ira. Cap. 7. Quis enim tam 
indoctusestf utnesdai ^ quis tamen imprudens, ut non sentiat ^ AHQvm 
inessQ inhmine piywi? — Joan. Damasc. Deorthodox, fid. Lib. I. Cap. 1. 



Digitized 



byGoogle 



'405 

Si . Itaqiift ndrtwa otnms esse, t6ri, jusii, pulehri cfc. 
dijudicandi et principia rationis non sunt mersB forms in- 
tellectus (1), quae regulativum solum, nullum vero realem 
valorem habeaiit, sed objectival realitate gaudent indepen- 
denter a mente nostrfi. Unde etiam . 

l Id omne, quod sive lumine istius normaB immediate 

innotescit, (notiones immediate eyidentes) sive quod me- 

diate vi principiorum rationis per legitimaifi conclusionem 

{ cognoscitur (cognitiones mediate evidentes) eadem objec- 

' tiva realitate gaudere cognoscetur (2). Jam verO- 

22, Ex principiis rationis innotescit nobis inprimis exis- 



«Sff« yap ri yvZft9 rou tTjett &e\'J vk ewrcv f Uffixwfl' tyxKUvxeiflTKt, Ideftt 
et simili ratione profitentur Just. Mart. Apolog, 1. Basil. Mag. Homil, 
in Ps. 14. Gregor. Naz. Orat. 28,-17. aliique passim. 

Ncc fere minus clare, quod magis mirandum, loquunturlipsi pagani. Ita 
Socrates mentcm humanamait participem esse divinitatis : finixn ro^ S-mO. 
Xenoph.Mem, I. 4. ct IV. 8. Aristoteles vero homines dicit anteceptam 
jnente Dei ideam habere : icivrsv ^vBfiwcec leept d-futf fxovvtv vK6Xvi{nvm 
De ccslo.Lib. I. Cap. 8. Gicero autem pluribus locis; uti De nat. Deor, h 
46. QucB est gens , aut quod genus hominum, quod non habeat , sine doc* 
trindy anticipaiionem quandam Deorum, quam appellat «fXlx^rj Epicurus 
i, e, anteceptam animo [rei quandam informationem , sine qua noit intbl- 
iiGi QUiDQUAM, NECQUiCRi, NEC DispuTARi POTEST. — Dc Legib, I. 7. Prima 
hominis cum Deo rationis societas. Et Qucest, TuscuL I. 26. ^rgo ani- 
inuSf ut ego dico, divintis est^ ut Euripides aiidet dicere, Deus est, 

Consule de tota hac re Psycli, Rat, Sect. II. Gap. 1. Art. 3. Prop. Sam 
€um suis corollariis. 

(1) Qnemadmodum Kantins Yoluit ) ncquementiproprie loquendo in* 
nats^ uti asseruerc Cartesiani, neque ab ek propriaL activitate productas , 
«ti Arnoldus etFichte somniavit. Gonfer. Psych. Rat, Sect, U, Gap. 1, Art> 
2. Prop. II. III, IV. Pag. 192 et seqq. 

(1) Fere quemadmodum somnians, se cum lumine examinare cubicn- 
lum, cognoscere nequit, quid realiter in cubiculo sit , sed sicut lumen , 
quocum examinat, sic ea, quas examinantur , sunt mere subjectira mentis 
somniantis phantasmata , ita contra vig^ilans et redexe videns in manu su4 
luinenaccensum; sicut non potest dubitare de realitate luminis, sic nequa 
(l9 r^f^Ut(^t$ 99rum , qn(c cum lioc \mm examinat. 



Digitized 



byGoogle 



40A 

tentia aiiimsB nostr^ ip&iusque aetttalium alfectioiitttn iSStl^ 
sibilium per sensum irUimum : deiu existentia €or|)ori# 
proprii aliorumqne corporum tum geaeratim tum indir*^ 
yiduatim sumptorum per sensus ex^no$ : demum om^ 
tentia Yariorum factorum sensibilium loco Tol tempore ^ 
nobis distantium per auctoritatem humanam (1). . ^ ^ , 

De horum omnium objectivd realitate consequentei^ 
eandem certitudinem philosophicam habemus , ac de ipsa 
objectivd realitate principiorum ratiohis ao norm^ omnis^ 
cognitionis. Imo. , - f ^J 

Ex istis criteriis sic objective realibus ea etiam omnia , 
quaB per illa criteria certo cognoscentur , eadem objectiva 
realitategaudereadraittendum necessarioerit. Unde argu- 
nientatio uostra in posterum non idealem tantum, subjeci-, 
tivam et mere logicam , sed reakm , objeclivam et'0^^ 
tologicam veritatem pro objecto habebit. : ^ 

His positis jam ita ratiocinamur : ><?v^ 

23. ExisTiT MUNDus. Nam tcste sensu tntimo ^iij^ itf^ 
mente nostri idea sensualis hujus mundi , quaB rationom 
sufBcientem susb existentiaB aliam habere nequit > quam: 
ipsum mundum actu existentem ; siquidem nec mens ip-^ 
sa illam ideam producat , neque Deus sive immediafQ 
per se , sive mediate per genios subalternos lllam impri-r^ 
mat, Ergo idea sensualis de mundo, qusque corporibus, 
ordine et nexu , supponit qua effectus necessario aettia*^ 
lem ^xistentiam mundi , ejusque corporum , ordinis ei^ 
nexus qua causam (2). :r r.^nri^^ 

li)yme\Logtc. Apptic. Sect. lll. Cap. 2, 8. 4. el Psych. R^, «etH, f&^ 

Gljp. 1. ArU 8. Prop. 3am cum suis appeudicibus. Pajj. 205 jt JKiqim m^ 

(«) Ingic. Applk. Scct. 3. Ga|), h Ppg. m etscqq, ' -- -vy^^yij^p 



Digitized 



byGoogle 



407 
24. McKDts m cnBAtts. Nainiiitmdtts, ntpole' ex tes^ 
timonio sensuum externorum finitus , mutabilis .el com- 
positus , non est ensase, cum ensa $e sit necessario in- 
finitum , immutabile et[simpllcissinum (1). [Ergo mundus 
iste^est ens ab alio , contingens, productum : quod autem 
productum est , aliquando nihil fuit , adeoque ex nihilo 
productum ,t seu quod idem est , creatum fuit. i Ergo 
mmdvs iste de facto est creatus. Unde. 

A. Deus est^ infimte fotens et intelligensl Creatio^^oim 
supponit vim producendi et intelligentiam eorum , qusB 
producantur ; et cum, quidquid Deo , utpote enti a se 
adeoque infinito j inest, sit necessario infinitum, creatio 
supponit Deum infinite potentem et intelligentrfm (2). 

B. Deus est liher: Nam quod creatum est , potuit noii 
esse : quod potult non esse , non estnecessario : quod non 
est necessario, estlibere exparteproducentisseu creantis, 
Ergo qui produxithuncmundum, Kbere iUum produxit; 
Ergo Deus est l&er. 

C. Deus C5f|)«mna/w. Personalitas euim consistit in Mi 
xA substantia suarum operationum sit rationale seu ixAAn 
hgens adeoque liberum principium. Ergo Deits , utpotef 
exppsd ide& creationis operator necessario intelligens ae 
liber est ceque necessario personahs (3). 

<1) Onfot, Part. H. Sect. H. Cap. 1. Prop. 9.— Cap. 2. Prop. 3. et Cap. iV 
^Cosmol. Sect. I. Cap. 4. 

(2) ConsuTe etiam Psycfu Raf. Sect. H. v.ap. 1. Art. 8. Corol. Snm.*-^ 
Pftg .216 et seq. 

(S) Quod in Deo tres sint personae, id qnod ex fide cognoscifAus , hdil 
impedit,quominus ipsam substantiam ditinam persohalem dicamus. Nam, 
uti ait Pelavius t Ve Theohg. dogmatihns. Tom. II. Part. 1. Lib. 4. Cap. 
'11. no 5, SipersoJifP vocahnjim ad $e ct secimdum suhstanfiam , lioc esty 
^mtim di^itw, non pvtest evitari . mnn Pate^\ FiHufi et Spiritus mc- 



Digitized 



byGoogle 



408 
23. HimDts atSAtus iest ad gnnLfruBiNEH Dei. Nam 

!• Res nuUa existere potest sine determinata form& : at- 
qui forma deterimnata supponit in producente ideam 
exemplarem et prototypam , juxta quam rem efformet. 
Ergo creaturce mpponuni in Deo creatore suo singulce nn- 
gulas ideas exemplares , juxta q[uas ipsa formatae sunt (1). 

tu» perindt unapersona nominentur ae personce ires, Siquidem non aliitd 
esiDeo esse, et aliud personam esse, Et. S. Thom. Summ. TheoL Part. f. 
(^iiapst, 89. Art. i. In Deo non est aliud esseniia, quam persona secundum 



(1) Vidc hanc quffistionem fasc tractatam Ontol, Part. n. Sect. I. tota. 
Pag. 213 ct seqq.— Como/. Sect. III. Cap. 2. Obj. 3a. Pag. 96 et Ps7jcli. 
Rat. Sect. II. Cap. i. Art. 8.— UI. Quoad conceptos stricte dictos. Pag 
Sie.et seqq. 

Ad eandem rem ^on possttm non hie apponere , qnod habet D. Thom. 
Summ, Theoh Part. I. Qoaest. 44. Art. 3. Bespondeo dicendum^ quod Deus 
estprima causa exemplaris omnium rerunu Ad cujus evidentiamconside' 
randum^estf quod ad productionem alicujus rei ideo necessofium est 
exemplar^ ut effectus determinatam formam consequantur, Artifex enim 
producit deteminatam formam in materia propter exemplar^ ad quod 
mspicitf siue illud sitexemplar, ad quod extra intuetur, sivesit exemplor 
interius mente conceptum, Manifestum est autem, quod «r, qwe naturali' 
ier fiunt, determinatas formas consequuntur, Hcec autem formarum detcr- 
minatio oportet, quod ireducatur^ sicut in primum principium^ in divinam 
sapientiam^ quce ordinem universi excogitavit , qui in rerum dvstinctione 
eonsisHt, Et ideo oportet dieere , quod in divind sapientid sint rationet 
omnium rerum^ quas supra diximus qucest, i5, art. i, ideas, id esty for- 
mas exemplares in mente divind existentes, Quoe quidem, licet muitipli' 
centur secundum respectum ad res, tamen non suntrealiter aliud a divimX 
essentid , prout ejus similitudo a diversis parttcipari potest diversimode, 
Sic igitur ipse Deus est primum exemplar omnium. 

Dein ad objectionero, quod res creatae, utpote finifae , non possint Deo, 
ntpote infinito, uUo modo esse similea» ita respondet z Ucet creaiurcenon 
perttngant ad hoCf quod sint simiies Deo secundum suam naturani simiiir 
tudine speciei (i. e. in essc , quod creaturs omnino diversum habent a 
Deo) ; attinqunt tamen dd ijus similitudinem secundum reprcesentaiioneni 
rationis intellectcB a Deo, ut domus, quos est in materidy domui , quce 
estin mente artificis, Quia, etsi domus matcrialis habeat esse omnino 
diTersnm et nullatenus simile cum esse idese ai'tiilcisy imitatur tamen eam 
iimilitudine repnesentationis. 

Clerlua etiam loquituv ibid. Qucfst, 47. Art, i, 4d 2qb} ^\cm : Seewh 



Digitized 



byGoogle 



409 
2* Res nuUa existere potest sine fine sibi praestituto. 
Nam eatis intelligentisest non agere , nisi propter finem: 
ergo entis intelligentis , dmn agit , est TeUe media ad fi- 
nem : ergo entis intelligentis est conslUueremeiiB, ad finis 
consecutionem. Jam veroDeusest creator intelligens; 
ergoDeus amtUuit seu /brmaw^ creaturas omnes et sip.- 
gulas ad , finem primo unicuique proprium seu proxi- 
mum et specialem (1) et per hunc ad fines ulteriores et 
demum ad finem ultimum totius creationis consequen- 
dum. Ergo creaturaj non solum singulae singulas ideas 
exemplares , sed per suam intimamconstitutionem seu c«- 
sentiam etiam finem Dei et legem ipsis ab eo prascrip^ 
tam (2), et dein per nexum mutuum et mutuam unius 



dum quod ideoB dicuntur exempkaria^ plttralitaH rerum eorrespendet iit 
mente divind pluralitas idearum, 

(1) Vide Theodic. Sect. UI. Cao. 2. Art. b. De providenda Vei , pag. 
88S. 

(2) ScUicet , cnm juxta ideam exemplarem diTin» sapicntiffi res qvmrlB 
creata est, cuiTis rei quasi impressa est idea Juxta quam res illa esse de- 
bet ; et hsec idea est essentia ejus rei et lex, juxta quam agere debet , vt 
juxta ideam (intentionem, Toluntatem) Dei agat. Sic, ut ex rebus humania 
exemplum sumamus, idea horologiarii de certo quodam horologio adextra 
actuata est ipsa essentia hujus horologii.Es8entia enim horologii qu& horolo- 
gii complectitur, sicut idea ejus , proprietates omnes neoessarias carunu 
que mntuum nexum et coordinationem ad tale horologium constituendum» 
i. c. ad constituendum horologium, quod taliTeltali modotemporisdiTisio- 
nes indicet. Essentia autem horologii est ipsa €JU8 destinatio naturalis ipsi 
horologio impressa. Destinatio enim rei naturalif est id, ad quod res ten- 
dere debet juxta intentionem destinantis, sed intentio horologiarii in tali 
horologio sic constituendo est, ut tali modo temporis diTisiones indicet : 
qn» intentio actnata estipsa horologii istius essentia, Ergo essentia horolo^ 
gii est ipsa ejus destinatio naturalis. Sed destinatio naturaiis et lex horo- 
logio observanda, utpatet, identificatur. Ergo idea rei actuaia ^ essentui 
^usdem rei, ^usdemque destinatio naturalis et lex idem sunt. 

Quod ergo S.T>aulu8 ad Rom. Cap. II. t. 14,16 dicit : Ipsi sibt sunt (ex: 
qui ostendunt opus legis scnptum in cordibus suis : i. c. tolam hommis 
essentiam ita intrinsece «t in suo intimo esse constitulam esse, ut ipsa haoc 
conslitutio ipsi lit lex, quam sequi debct ; id ipsum recte dici potest et de« 

fi 33 



Digitized 



byGoogle 



m 

ad alteram gnbordinatiotiem ad finig ultitni consecutic- 
uem formatffi , etiam (otnlm in Jko ertaiQro mi]^<mant 
ideam ewemplarm t juxta quam forxaat» mxi (1)^ 

bet de iln^lis entibus creafis» tma htt (amen di0lerenti&9 q«od pro Ur 
tik BatQr& entium yaria, nt patet; sit le^ et quod creatura irrationale* 
legem suam necessario sequautur, aeu necessario Joxtt toam intemaoii 
el relatiyam constitutionem agant ; crcaturs Tero rationales , hoc ipeo, 
qnod earum Intimam essentiam constituatlibertas, libcre eandem sequan- 
tor, itatamen, ut, ad quamcunqoe partem le determinaTerint, ultimam 
crcatoris intentionem seu ultimum finem creationis, i. e. gloriam Dei es* 
trinseoam, semper et necessario assequantur, quamvis, si contra destina- 
tionem sibi propriam et specialem egerint, boc speciall b\A destinatione^ 
aeu fine suo speciali, i. e. beatitudine excidant. 

Egregie ad rcm noslram Cl. Staudenmaier in sno opere: Die CMsfliche 
Dogimtick, Tom. U. Pag. 365.... An sich \ist es nicht ein anderswoher 
gegebenes Gesetz , melches der Natur , und ein anderswoher gegebenest 
ioelches detn freien Geiste von Gott aufertegt ist, sondem beide haben ein 
goettliches, d, K von Gott gegebenes Gesetz zu vollziehen : vielmehr bezieht 
sich der Unfersckied aufdie Beschaffenheit des Wesens selber ^ weichem 
ffrr ffoeUiiehs WiUe tUs emxu t^ilziehender gegeben ist» Denn das eigenf-^ 
lichste Gesetz einesjeden Wesens ist die Natur dieses Wesens^ oder viei- 
mehr die Jdee dieses Wesens : es ist die wesentliche Jdee, was als zu 
erfUeilendeBesiimmung jedem Wesen aufgetragen ist, Was aber einerseOe 
Bestimmung istf das ist anderseits wieder Geseis, So ist aJso die Jdee 
eines jeden Dinges das Wesen einesjeden Dinges, das Wesen eines jedem 
Dinges ist aber die Bestimmung eines jeden Dinges : was uber Wesem 
tmd Bestimmung einesjeden Dinges i>/, das ist auch das Gesetz einesjedem. 
Vinges : denn es wird nach diesem Gcsetze jedem Dinge vorgesehrieben 
zu sein , was es seiner Jdee, seinem Wesen und ssiner Bestimmung na^ 
sein solL In die Jdee des Wesens, welche zugleich Bestimmtmg und Ge» 
seis des Wesens in sich entimlty ist aber audi die Beziehung , die voUe 
Melation ^edes Dinges eingeschhssen , denn die Bslation gehoert zum 
Wesen eines jeden Dinges selbst , und is( ein mitconstituirendee Mo* 
ment im Begriffe des Umfanges desselben. Denn erst das ist das Wtsen^ 
was es in seinem vollen Umfange ist. In ihrem vollen Umfmge fsm Jm 
ariit, was sie sein sollf hat auch die unfrtie ffatur die Besttmmungm 

(i) Nempe, quemadmodum singulsa partes domtui singulas ideas proto-i' 
typas in m^ente ariificiSt partium vero domiis connexio mutua et enbordi-. 
natio unius ad alteram ad totam domom constitoendam totalem artifleif 
ideam seu totius dom^ prototypon manifestat : ita singula creature» bu^' 
jns nniYorsi singulai ideas prototypas seu exemplares in mente di?2nt , 
creatvurarum wo mutua connexio et subordinaiio uoius ad alteram ad to* 
tom bOG nniversum In perfectissim& barmoni& ad nnum finem eonsti" 
tuendum totalem ideam divinam de universo, proot hmc oomes creatura^ 



Digitized 



byGoogle 



4H 

Ergo muMtis tste per formaU suum esse simUitudinem 
quandqm Dei refert, sive per modum uniuSy sive in suis 
partibus singularibus consideretur. 

Ex dictis jam facile ad caeteras philosophiaB quaestiones 
ti ansire earumque phibsophicam seu scientificam solu- 
tionem acquirere licet. Namque 

26, MdNDVS AB SIUlLITtDINEM DeI CBEATtTS SOLTrr PRO- 
BLEUA OUKIS PHILOSOPmiS (1). 

Problema enim omnis philosophi© in hoc consistit , ut 
certo cognoscamus , quid natura , quid liomo , quid Deus 
sit sive in se sive relative. Jam yero ex eo , quod na- 
fura et homo creatus sit a Deo, cognoscimus, quid na« 
tura, quid homo et quid Deus sit in $e; ex e&dem autem 
creatione etpraecipue ex eo/quod, qua creata suni, 
necessario ad simflitudinem aliquam Dei formata sunt , 
cognoscimus , quidilla eadem sint relative seu quam mu- 
luam relationem habeant, Itaque ex creatione mundi ad 
similitidinem Dei jam qusestiones illas or^nis philo- 
sophi» fnndamentales solyere aggrediemur, pra^ter- 
missis tamen us, qus^ circa easdem jam supra expcsita 
sunt^ 

nim mutuas relationes et propriam singnlis ad unum finem tendentiam 
complectitar, sen totius uniTersi harmonicum prototypon reprssentat. 

<1) GU Staudenmaier plnries in operibns snis et cimi ipso mnlii alii 
modemi Germanis philosophi et theologi tanqnam principittm omnis 
ferm, i» e« objectiTfle et retdis , scientise statuunt ipsam personalitatem 
Bet , ant, qnod idem sonat, liberam creationem mnndi. Unde re ip^^ 
«tsi Terbis differamus, omnino concordes sumus* £x eo enim^ quod mun- 
dus creatus sit ad similitudinem Dei , nos quidem caeteras qusestioncs ie 
natur^, homine et Deo solvimus : ast mundus ipse ad similitudinem Dei 
creatus dici nequit, nisi ailiberam Dei €reationem et ultimato ad absoiu- 
tum libertate prsditum reducatur. Itaque proprie primum solutionis 
principium objectiTum est ab$olutum et hoG Uberum adeo^ue personato 
leu persoQalita^ Peif 



Digitized 



byGoogle 



412 
27. QUID EST NATURA 7 

Per naturam hic intelligimus omnia enlia mundi , 
praesertim rationis expertia» earumque Yires, fines et va* 
rias relationes. De qui haec breYiter,:. 

, L NaTURA NON EST iSTERNA j 

Nam id ffiternum esi, quod nuHum hahet initium. 
Scd quod nuUum habet initium , non existit ah alio seu 
non est creatum, cum creatio involvat necessario initium 
existenti® a parte creaturoB tum ex ipsl idea creationis , 
lum ex infinito numero successionum, quae secus ne- 
cessario locum haberent (1). Quod vero non existit ah 
cliot exislit a se adeoque vi essentisB et immutabiUter. 
Jam rero nec natura tota, nec elementa existunt a se ^' 
Tr essentige et^ immutabiliter (2). Ergo natura non est 
setema» 

Hinc etiam atomismus seu casualismus Democriti et 
Epicuri in se repugnat (3)» 

II. NATtnA NON Aorr juxta lcges absolute, sbd tantum 

BYPOTHETIGE NECESSARIAS. 

Nam leges naturae dependent a liberi voluntate crea- 
toris. Legesenim creaturis adimplendae (ex n* 25) nihfl 
aliud sunt, quam idea prototypa seu essentia actuat& in 
creaturis , prout hae finem sibi propositum in ipsa su& 
constitutione involvunt. Scilicet cum Deus creat, ne- 
cessario creat ad aliquem finem , adeoque quamvis crea- 
turam creat qua medium ad finem : cum vero mediui^i 

(1) Vidd Cofmo/. Seet. i. Gap. 4« Pag*. 58 etieqq. 
(5) Ibidm, Sect. I. Cap. 1. Prop. 1 et 3. Pag. 7 etli. 
(1) tbidf Cap. 9. Pag, 19 et8e<{q. 



Digitized 



byGoogle 



413 
non habeat ratioiiem mediit nisi aptitudinem in se in-^ 
cludat ad sui fims consecutionem» Deus rem quamyis 
necessario creat aptam , i. e. intrinsedl su& constitu^ 
lk)ne tendentem , ad suum finem, ut adeo finis, ad quem 
tendere, seu, quod idem est» lex» quam sequi debet, 
&it rei cuivis connaturalis et ipsius essentia intima relatio 
adfinem. 

Ej^o hoc ipso, quod Deo liberum est> non solum 
creare vel non creare , sed , duni creat , etiam talem 
yel talem mundum creare , pariter ip^ liberum est » 
naturse hos vel alios fines proponere adeoque juxta Ta- 
rietatem finis Tariare leges creaturae propositas. Ergo ha 
leges a liber& yoluntate Dei dependent # adeoque hypo- 
thetice tantum necessariae sunt (i)« Undd 

A. Miraculum , sm effeetui eupemcUufaUs insoUtus , 
est possibile. Vel entm talls effectus ft Deo immediate et 
extra omnem cum creaturis relationem producitur » et 
tum patet , illi a creaturis nuUum obstaculum opponi 
posse. Vel efiectus Ule est talls i ut Spectatis circumstantiis 
naturaliter seu vi naturse contrarius effectus sequatur ; 
y. g. conservatio trium puerorum in fornace Babylonic& f 
qui, si ignis naturalem effectum habuisset, comburi de« 
buissent ; et tum patet , Deum hunc effectum naturalem , 
uti m casu dato effectum ignis , posse suspendere vel 
cohibere pro arbitrio suo eodem , quo ijni talem finem 
praestituit (2). 

B. Miracidum , etiam quoadnos» est eognoscibile. 

(l) Vlde Co^mol. Sect. IT. Cftp. 1. Prop, 2. Paj. 69. 
(i) Ibid. Cap. %. Paar, 7« et wqq. 



Digitized 



byGoogle 



Kam ex modo dictki (&"" 27 -^n. ) vires tfatiu^ fum 
dantur ia intima relatioDe essentia vema ad finem , xA 
adeo e&ctos isfarum virimn isint rebus connatorales. Si 
^que e&ectus aliquis non sit rebus creatis connaturalis , 
uti Y. g. luto connaturale non est , coeco Tisum resti- 
tuere , neo voci humana^ febrim depellere vel adeo mor- 
tuum suscifare , necesse erit , ut effectus iste causam ba- 
beat praefer- super - vel etiam contra - naturalem, adeo- 
^e ut sit miraculum.. 

. Jam Tero effisctus istiusmodi vel est talis, ut certo 
eognoscatur , nulli omnino rei creatse esse Connaturalis , 
«e/ est talis, ut quidem rei cognitaB , y. g. in dato exem- 
plo « luto vel Toci humansd « connaturalis non sit , non 
autem cognoscatair directe , an alteri rei creatse conna- 
turalis esse non possit. 

In prim casa directe et immediate hoc ^so talis effec- 
tus cognoscitur extra-naturalis adeocjue miraculum. 

In posterwri casu autem id ipsum indirecle cognos- 
citur. Etenim effectus , rei cognitsB non connaturalis , 
alteri rei creatae incognitaB connaturalis esse neqnit , nisi 
in essentt& iUius rei adeoque in dispositione divina^ sa* 
pientise , rem illam ad talem finem constituentis , fun- 
detur. 

Jam vero divma sapientia nequit constituere rem 
quamcunque ad efi^ectum, ex quo homo nullam per-| 
fectionem divinam cognoscere possit, Deus enim ex ipsS' 
ide& creationis cuivis suo operi adeoque et operis effec- 
tibus prrestituere debet manifestationem suarum perfec- 
tionum, et consequcnter- ens rationale ita constituere , ut 
eas perrectiones in suis operibus cognoscere possit (m 14). 



Digitized 



byGoogle 



• 415 

Ast homo ita constitutus est, ut talem cfiectum ne suspi* 
cari ({uidem possit esae connaturalem rei creatae sibi in- 
cognlta (causae ignotsD seu legi ignota); sed ut eundem 
invincibiliter supernaturalem credat esse. Si ergo effectus 
ilie niliilominus esset connaturalis alicui rei creats t ex 
eo homo non modo nullam cognoscere posset divinam 
perfectionem, sed imo Deum mendacii arguere deberet. 
Ergo ex sapientia divina , necessario tum homufiem tum 
res alias ad finem , cujuslibet essentise proprium , cons* 
tituente , eruitur, effbctum rei cognitae non connatura- 
lem, etiam rei incognitai non connaturalem, sed vere 
miraculum esse , quotiescunqtte homo ex instinclu quo« 
dam rationali (1) invincibiliter eum nulli rei creatfB attri-» 
buit (2). Unde miraculum etiam quoad nos est vero cog-* 
uoscibile* 

28. QUIDESTHOMO?] 

Ex dictis, cujuslibet rei creatiB intima constitutio a 
Deo ita necessario attemperata est finiprsstituto, utres 
quaelibet legem sibi prasscriptam in essentia su& necessa- 
rio impressam ferat. Via itaque , rem quamvis pemtius 
indagandi, haec erit, nt primum in se ipsa seu in su4 
intiml constitutione, et dein ex hac relative ad alia seu 
in suis finibus examinetur. Quare et hominem e&dem 
ratione considerabimus. Unde 



(l) Instinctus iste rationalis , ^ idem eitfto sdmtii natttm ednimtmltft 
fidnsus yeri seu ratio immediate t eritatem quasi sentiens, ex dictis arguiiur 
ltl|ttd nihil esse , quam intima etsentia hominis a Deo consequenter ad 
crcationem necessario ita constituta, ut Teritatem apprehendat, et divinas 
perfectiones In creaturis cognoscat seu ex creatione Yisibili quasi ex maguo 
libro a Deo ipsi exhibito invisibilia Dei intelligat (inter-legat). 

(S) Contule etiam QosmoU Sect. Tl. Cap. 3, simul cum objectionibos 
pag. 75 et seqq. 



Digitized 



byGoogle 



416 

29, I. Db HOHIHB IN SB SPBCTATO. 

a) Hmo est necessario ens intelligens.' 

Nam Deus creare neqpiit , quin creet ens7 cui ttiatti . 
festet suas divinas perfectiones , adeogue ens cap&x cog- 
noscendi in creaturis perfecliones divinas seu ens intel- 
ligens. Hoc ens est homo^ utpote qui de facto hanc fa- 
cultatem cognoscendi babet. Itaque homo est necessario 
rationalis seu ens intelligens. 

b) Ens intelUgens est immateriale^ 

Nam ens intelligens cogitat, i. e. conceptus» judicia et 
ratiodnia format : materiae vero^ utpote substantiaa com* 
positse, essentialiter repugnat tam conceptus objec& sive 
simplicis sive compodti, quam judicium et Tatiocinium* 
— Insuper materia nihil habet, nia nalopam,. configura- 
tionlem et motum, ex quorum niillo cogitatio nnquam 
oriri poterit. Ergo id, quod cogitat, seu ensinteHigensest 
necessario immateriale (l). 

e) En$ intelligens est spiritualei 

Nam ens intelligens non solum est ens simplex^ Qti 
et elementa materise juxta multos simplicia sunt » sed 
eliam£ntrinsec& activitate ita praeditum» ut» secusacele- 
menta materise inertia , statum suum propria vi mutare 
queat, inque multis operationibus suis ab omni actione 
Axtrinsecl materiali essentialiter distinguatur (2). 

d) Ens intelligens est necessario liberum. 

£ns intelligens finitum, hoc ipso, quod finitum sit, 
non potest neque omnia simul cognoscere, neque ad hoc , 

(1) Vide Psych. nat Scct. I. Cap. J. Prop. % Pag. W4 ct seqq. 

(2) Ibidem, Cap. 8. Pjrop. i* Pag. 139 etscqq. 



Digitized 



byGoogle 



417 
potittSt qu&m ad iQud cognoscendam necassario deter^ 
' minatum esse (1). Ergo ut hoc potius, quam illud cognos* 
cat, debet lUi inesse vis^ ad hoc potius, quam ad illud pro 
libitu suo seu pro libero arbitrio se convertendi (2). Ergo 
ens intelligens est liberum ex ipsa ided et essenti& intelii- 
gentise, 

Et vero animam humanam de facto liberam esse erui* 
tur si\e ex sensu intimo * sive ex iine legum humanarum 
et ex sensu naturae communi (3). 

Ergo ex ipsd ided creationis hotno intrinsecd sud et 



(1) n)idcm, Sect. U. Cap. 1. Art. 2. Prop. 2.— a) Paff. 102. 

(2) E4ilem ratione argumentatur D. Thomas : Cont. GerUiL Lib. H. 
Cap. 48.— 4« et 5« dicens • A conceptione universaii non sequitur moius et 
aclio , nisi mediante particulari appre/iensione , eo quod motus et actio 
erga particularia est, Intellectus mtem naturaliter est universaHum ap» 
prehensivus : ad hoc igitur, quod ex apprehetisione intellectiis sequalur 
motus aut qucecunque aclio , oportet, quod universalis intellectus concep* 
tio aj)plicetur ad particularia, Sed uniuersale conlinet in potentia multa 
particuiaria ; potest igilw- applicatio concepHonis inteileciualis fieri ad 
plura et diversa, Judicium igilur inlellectits de agibilibus non est determi" 
natum dd unum tantum : habeni igitur omnia intellectuaiia liberum arbi'» 
triutn, 

Judicii libertate carent aliqua velpropter hoc , quod nullum habent fu* 
dicium, sicut quce cognitiotie carent , ut Irpides et platUcB ; vel quia ha* 
bent judicium a naturd determinatum ud unum, sictU irrationalia cnimO' 
iia. Naturali enim asstimatione judicat ovis iupum sibi nocivum , et ex 
hoc judicio fugit ipsum ; simiiiterque in aliis, Qucecumque igitur Iiabent 
judicium de agendis non determinatum ad unum a naturd^ necesse est ii" 
beri arbiini esse* Hujusmodi autem sunt omnia inteilectualia, Inteliectus 
enim apprehendit non solum hoc aut iliud bonum, sed ipsum bonum com* 
mune : unde, cum inteilectus per formam apprehensam moveat voiunta^ 
tem, in omnibus autem movens et motum oporteat esse proportionata^ »o- 
Imtas substantice inteliectualis non erit delerminata a naturd nisi ad bo^ 
num commitne. Quidquid igitur offeriur sibi sub ratione boni , pjtcrii 
toluntas inclinari in iilud , nuHd determinaiione naturaii in contra^ 
rium proliibente : omnia igitur inteilectuatia iiberam voiuntatem ha* 
bent, Consule etiam Summ. Theol. Part. I. Qusst. 88. Art 1.— Ad cujut 
eyidenliam. 

(8) Psych, Aa(. S^cf. I, Csp. 1. Po^. 105 et Wi. 



Digitized 



byGoogle 



418 
(iMfUta^' emtitutii^ estfiu inteUict^ et liberd volunUte 
frceditum. 
Ex Imc jiutem consUtatione fadle jam solyi potest 

fU8BStiO 

30. U. Db HOHINB RBUTIVE SPBGTITO. 

Sicut ex intrinseca constitutione cujusvis operis Dei ex 
supra dictis cognosci potest finis, ad quem illa res a Deo 
destinata est : sic ex intrinseci constitutione honiinis cog* 
nosci poterit finis, ad guem homo.destinatus, et lex, 
qua ipsi prsBScripta est, Finis autem considerari hic debet 
tum absolute , tum relative ultimus. Unde 

a) Fmfs HOHiias absoliitb uLTmus est globu Dei bxtboi- 

Finis a Deo operi suo, i. e; toti creationi praefixus 
alius esse nequX» quam gloria Dei extrinseca : cum 
creare nequeat, quin manifestet divinas perfectiones (1), 
et manifestatas Ti sanclitatis non possit non -velle cog- 
nosci et amari (2). Ergo necesse erat Deo creareens» 
capax divinas perfectiones in et ex rebus creatis cog- 
hoscendi et amandi. Ens hoc est homo. Homo enim ex 
un& parte instructus est sensibus, quorum ope per in- 
fluxum physicum (3) creaturarum materialium et sensi- 

(1) In partibus universi, inquit S. Thom, Summ, TheoL Part. L Quaest. 
B5. Art. 2, unaqucBque creatura est propter suumproprium adum etper» 
fectionem : secundo autem creaturas ignobiliores sunt propter nobiliores, 
^icut creaturcB quce sunt infra hominem , sunt propter hominemm Singuim 
autem creaturce suntpropter perfectionem totius universi^ ulterius autem 
iotum universum cum singulis suis partibus ordinatur in Deum, sicut in 
pnem, in quantum in eisper quandam imitationem divina bonitas repraf* 
sentatur ad gloriam Dei, 
.(«) CosmoL Sect. IIU Cap. 1. Prop. 11. Pag. 89 et seq [ 

(3) Psych. Raf. Sccl. II. Cap 1. Art. 1. Prop. 3. Paj^. 169€t seqq. 



Digitized 



byGoogle 



419 

bilUim acquirat fiendafioncm : ex aUerft parte prffidilui 
est intellecta et volantate , cujua prlmarium objectum » 
qua radix possibilitatis omnis cognitionis et volitionls , 
est necessario Deus » per ideam roo esse simpliciter sive 
sib "^respectu Teri» sive sub reqiectu boni simpliciter, 
implicite perceptus (1) : ut adeo idea Dei implicite per- 
oepta ttt homini norma et principium» tam verum, quam 
bonum et justumt omnesque perfectiones simplices(2) 
i, e. divinas cognoscendi et volendi seu amandL, 

Ergo homo intellectu et voluntate praiditus ez iia« 
tur& su& cognoscitur creatus esse a Deo ad hunc finem , 
ut non tantum in se exhibeat divinas perfectiones » prffi^ 
cipue per actiones ideo) veri, boni et justi, i, e. prin- 
cipio moralitatis conformes, sed etiam , ut eas sive in se 
sive in aiiis exhibitas et manifestatas intellectu cognoscat 
et voluntate amet, atque sic gloriam Oei eitrinsecam 
compleat. 

31. Ex dictis gloria Dei est finis hominis absolute ulti^ 
mus : cognitio vero et amor Dei est finis relative ultimus,. 
utpote per quem solum ex idea creationis bomo finem 
absolute ultimum adimplere potest. 

AstifT Aoot^ahomo ; utpote liberet ex infellectu finito 
fallibilis et ex sensualitate ad sensibilia proclivis potest in 
cognitione vm boni errare et creaturas pr» creatore 
amando ordinem divin® sanctitatis subvertere atque ita 
finem suum relative ultimum non adimjdere. Deas autem 
fine absolute ultimoj i« e. glorift suft extrinsecft firu$- 



(1) Ibid. Art. 8. !»rop. 8. Pag. S05 et Mqq. et Cap. 2. Art. I» Prop. i el 
S« Pft^. 22S ct seqq. 

(2) Ibidem. Sect. 11 Gap, 1. Art, S. Pfop. 5. Pa^. 196 etseqg. 



Digitized 



byGoogle 



trari nequit. Ergo necesse est , ut detur t^ltera t)i7«» utque 
homo ita intrinsece constituatur, ut ad finem suum in hac 
yita libere adimplendum suQicienter quidem alliciatur » 
qaod si yero noluerit « saltem in alterft \it& finem suum 
necessario adimpleat, adeoque necessario Deum cognoscat 
et amet. Sicut enim res qucBvis , hoc ipso , quod creata 
sit a Deo infinite sapienti, necessario creata est ut medium 
ad finem adeoque cum intrinseca habitudine et inclina* 
tione aliqua ad finem sibi prsstitutum (1) : ita etiam homo 
ciun intrinsec& inclinatione ad suum finem , i. e. cogni- 
tionem et amorcm Dei creatus sit oportet. Ast , utpote 
rationalem et hinc liberum , haec inclinatio hominem non 
necessitet , ne toUatur ilibcrtas , sed solum efiicaciter ad 
fincm suum libere adimplendum impellat, Jam yero 
homo^ spectatd debilitate natune et illecebra -vitiorum , 
efficaciter ad libere in hac terrd adimplendum suum finem 
non inclinatur , nisi praemiis et poenis aeternis : ergo ne- 
cesse est, ut inclinatio ista seu intima essenfia hommis in 
se contineat , ex quo tam beatitudo quam poena a^tema 
exurgere possit, 

Quod si jam intimam hominis essentiam perscnitemur, 
reperiemus t cum ex natur& sua immortalem essentialiter 
ad cognitionem et amorem Dei ferri , adeoque solutum 



(!) HuJasmod! habitadinis et inclinationis natnralis ad finem non tan« 
tnin instinctus animalium tam yarius , quam varia smi animalia eomm- 
que fincs, exempia plurima nobis suppeditat, sed in ipsis plantis eadem iA* 
clinatio ad finem suum miro modo sc prodit. Radit certe plantarum ad 
boc est, ut deorsum in terram missa plantam et nutriat et sustentet. Qnod 
si jam plantt aliqua in tcrrd dcfodiatur ita, ut radix sursum tendat, si in« 
super etiam lapides circa radicem ponantur, radix tamen non sursiim cret- 
cet, sed inclinatione naturali ad finem suum potius circa lapidem fleetet 
leyei ut deorsum in tcrram tendens et succos attrahere et sic plantam alera 
•t firmare possit. 



Digitized 



byGoogle 



421 
semel coipore et a sensaum inipressiombiid flemofam et 
binc ab illusionibus boni apparentis eiemptum , necessa-- 
rio Deum cognoscere et amare , ast amore Tel fruitivo 
vel irrito. Amor autem fruilivus seu qui potitur objecta 
amato, beat et felicem reddit amantem ; amor ^ero irritus 
seu qui non potitur objecto amato» cruciat etinfelicem 
reddif amantem. Ergo ex ips& essentiaU bominis inclina'- 
tione ad amorem Dei eruitur beatitudo et poena , et q[ui- 
dem cum homo seternitatis non soliim capax » sed ex 
natur& su& avidus sit , utraque seterna. 

Itaque homo ita intrinsece constitutus est , ut non solum 
destinatlonem suam seu finem sibi prsestitutum adeoqua 
legem sibi servandam, sed simul etiam sanctionem istius 
legis in secontineat (i}|Utqae adeo» quomodocunque inhac 

(1) tJt hoc recte intelligatur, assumamus exemplum in prdsccdentl not& 
allatum. Radix plantse naturaliter inclinatur, ut tcndat deorsum, terr» ss 
infigatet sic succos attrahat et plantam nutriat. IncUnatio hsec est radicia 
istius letf essenti® ejus impressa» Idem enim est, ac si ipsi in esscnti& m- 
tcnberetur : Tu deorsum tendesy terrm te infiges, etc. Si yero jam suppo- 
namushaneradicemesseUberam, et adlegem suam servandam potius, 
quam non servandam impcUi prsemio vel pccnfi t. g istiusmodi : Si deor' 
sum isndaSf succos attrahas etplantam nutrias , in pulcherrimum florem 
excresceSf etsemen in te ipso evolvens permuitos annos tuum genus sena" 
his; guod si aliter egeris, tabesces paulatim et in putredinem abibis : pa- 
tet| etiam sanctionem legis j^ants hi\ius essentise sque inscriptam adeo- 
que comiaturalem esse, ac ipsam legem. A pari etiam homini tam lex ob- 
iervanda«quam legis sanctiointim^ inscripta sit oportet.Fert enim homo in 
ijlili es^ntii hanc legem:|Di7t^ DominumDeum tuum : fert etsanctionem iu 
€ftdem essentii : Si Deum dilexeris in hac vitd, repagulisremotisp eo fruc 
rts et summe beaberis, si non dikxeriSf illecebris sensuum exutus, inciina» 
iidfiim naturcB tucs rationali essentialem cognoscendi et amandi Deum hoe, 
ipiOi quod essentialis sit , non perdesy sed objecto , in quod libere non te- 
iendisti, non frueris et hinc siti nunquam satiandd tabesees, Ut vere Psal* 
mista dicat PsaUn. 111 : Peccator videbit (evigilans ex somno hujus vits,) 
et irascetur (sed ira pccnaU, quaU uritur, qui objecto ardenUssim^ passione 
amato in hac terrd sublto privatur : tanto magis, quod aUos videat eodem 
objectobeari, se autem iUo ex culp& snk non potiri , atque hinc ) dentibus 
suis flremet et tabescetj quia desiderium veccatorum \\n res transitorias et 
iUnsorias) peribit, 

II 36 



Digitized 



byGoogle 



m 

terra libertate flu& utatur f in alteri vltd iiecd^io flnem 
sibi specalem et relative ultimam, cognoscendo et amando 
Deum, adimpWt » et pcr hunc consequenter et finem 
^solute ultimum , gloriam Dei extrinsecam . compleat, 

BetUitudo tamen est finis hominis primario et antee^^ 
denter : pcma vero tantum secmdario et eomeqaenter ad 
abusuml&ertatis a Deo intentus. Unde sit : 

b) Fll^ HOMINIS RELATIVE ULTIMUS [ANTECBpEWER fNTEN- 
TUS EST BEATITUDO JETERNA. 

Nam inprimis homo ex naturd suS. invinclbiliter aspirat 
ad felicitatem et quidem ad felicitatem^perfectam (1) : ast 
omnia bona creata , hoc ipso quod finita et transitoria 
sunt, nunquam perfectam telicitatem constituere possunt. 
Ergo felicitas , ad quam homo ex natura su& aspirat / est 
necessario bonum increatum seu Deus ; cujus fruitio sola 
animam hominis satiare potest. Insuper anima hominis 
ita constituta est, ut etiam soluta corpore semper existere 
et vivere possit (2) ; ast ex naturd operis colligitur flnis 
ab operante prsefixus (n'' 27 et 28} : Deus itaque animam 
bumanam ad seternam vitam ordinavit. Idque tanto magis 
constat , quod amma ; teste conscientisl uniusciyusque, 
naturaliter avida est beatitudinis vere fietema^ (3). 

c) FlNIS HOMmiS RBLATIVB CLTUfUS C0198BQUEICTBR mTBRTUft 

EST POENA JETERNA. Id inprtmis fluit ex ipsd essentid ho^ 
minis. Nam exunaparte » ut ait D. Thomas (4). De ra^ 
tlonepcsnce est , quod voluntati repugnat, et (5) Pati 



(11 Psycfu Rat. Sect. 11. Gap, «• Art. 2. Prop. 1 el 2. Pag. 23!« 
{%) IbidenL Sect: I. Cap. 3. Prop. 2« Pag. 149. 
(3) Hjidem. SccU H. Cap. J. ArU 2. Prop. 5 Prob. !• Pas;. 244. 
" Sumtru TheoU I*art. I. Quoest. 54 Art. 3, 
Ibidem, Quacat. 79. Ait. 2, 



w 
w 



Digitized 



byGoogle 



m 

dicikf.... ^nio nliptxi remmiur al Mi ^i emmii 
sibi seeundum naturam avt secunium propriam incUnatio^ 
nem. Unde , cum in essenti& hominis situm sit , toto pon- 
dere ferri ad cogx^nem et anKNrem Dei et hinc fluen-- 
tem 8aam beatitudinem ; seque in eftdem essentift situm 
erit, totumpendus poenad sustinere et quam maximepati, si 
ab objecto illius cognifionis et amoris et hinc consequente 
felicitate proprift su& culpft removeatur {!). — Ex altera 
j)arfe natnrsB hominis essentiale est, ratione sicut yerum 
etbonum; ita sanctum, justum et sapiens omnesque 
perfectiones simplices (2) immediate apprehendere. Ergo 
natureB humanse essentialis est notitia et quasi divinatio , 
Deum » ut sapiens et sanctus et justus sit (3) , non posse 
non efficaciter impdlere hominem ad finis sui liberam 
consecutionem, hominemvero ad hanc el&caciter non 
impelli seu legem sibi praescriptam non sufiicienter san« 
ciri » nisi poena seque SBtern^ ad illam implendam indi^- 
netur ac deside^^-o beatitudinis SBternae (41. Ergo fietemitas 

(1) Id jam in bac terra se prodit ali^iuateniis per retnorsns conscientlae, 
qui plurimum hominem crnciant, etsi generatim spes Teni» et rursus 
adipiscendi finis snl admixta sit, et distractio mentis causata a millenis im-' 
pressionibus sensuum eorum acrimoniam multum diminuat. Ast ut justior 
hujus poense habeatur idea, toUe spem venise , toUe distractionem et omne 
objectum, quo mens destineri possit; et inTcnies pcenam Tantali. quamTit 
sub formSL mythologicd profnndam cogitationem philosophicam inTolTat* 
Tix umbram esse lllius pccnse, cujus possibilitatcm et notioncm essentir 
hominis in se continet, Atque ha3c quidem ex soU ratione : adde.p(£nas 
positiTaSy de quibus fides nos docet, et pcena illa etianmum maxiifi^ ag- 
graTatur, 
^(2) Yidd Psifchn Bat. Sect. H* Gap. i. Art. 2. Prop. 1. Pag. 18B et seqq. 

(S) ftidem, Cap. 2, Art. 2. Prop. 8.,Prob Jo-^ io.jo-ao et Prop. 5, 
Prob. 2aPars.— 2» 

(4) Hioc ettam omnes popnli Instincta ratlonali et diTlnatione quftdam 
prsmia et poenas sternas ^prehendnnt et unanimi consensa iitentnr. 
Vide PsycK RaU Scct. II. Gap. 2. Art. 2. Prop. 5. Probatur quoad ^tram* 
que («rtemii 



Digitized 



byGoogle 



424, 
pmnarum dedudtur ex ips& esseuti& hojninis , utpote qu» 
^ssentialiter iu se et capacitatem poensB setemas et notio- 
nem sanctionis legis sibi prsescriptsB inyolvit. 

Idem eruilur ex ided creaiionis. Nam ex ideft creationis 
finis absolute ultimus operis adeoque etiam hominis est, 
divinas perfectiones in determinato gradu manifestare. 
Ergo homo eas necessario in eodem gradu manifestabit , 
qiiomodocunc[U6 libertate usus f uerit. Ast si poenaB non 
essent setemeB , justitia Dei plus manifestata fuisset per 
pnemia , si homo bene usus fuisset libertate , quam » si 
male ^utatur libertate / per poenas« liaque poenae seque 
aeternae sint oportet ac beatitudo. 

32* Atque hsec de homine sive in se, sire relative spec- 
tato sufQciant. Quae enim per reTclationem solam de ho«^ 
mine ejusque cum Deo supernaturali relatione nobis in- 
notescunt^ buc non spectant ; quamvis certe yerbum Dei 
supematuraliter revelatum , concors cum yerbo Dei re- 
velato per naturam , philosophicis quaestionibus eam 
vim atque intimam quandam persuasionem addit , quam 
probationibus pure scientificis scmper deesse nemo non 
dolet. Ast bsec ipsa animse humanae dispositio , fidei, ut 
secure quiescat , non minus indiga) , quam scientiee cu- 
pidse , probat » hominem ad credendum aeque , imo ma* 
gis etiam natum esse quam ad sciendum» 

33. QUIDESTDEUS? 

Quemadmodum existentia et variae propriefates Iu-> 
minis cognosci et examini subjici non possunt , nisi in » 
per, et cum eodem lumine , nobis noto yel immediate per 
actionem ejus directam in sensus nostros , Tel mediatc por 
radios luminis a corporibus reflexos : ita et esustqntia I>ei« 



Digitized 



byGoogle 



425 
et varia ejus attributa cognosci et intimias considerari non 
possunt , nisi in , per , et cum eodem Deo"; qai yel imme- 
diate nobis innotescat (implicite sub ide& toO esse simpli*- 
citer) qua radix et ratio possibilitatis omnis cognitioniset 
volitionis (1); vel mediate per creaturas, quae, utpote 
necessario formatse ad similitudinem Dei » quasi radu lu^ 
minis divini referunt ideas Dei et varias ejus perfec- 
tiones. ' 

Sicut autem hominem examinavimus in se et relative 
spectatum , sic etiam Deum eadem ratione considerabi* 
mus; hac tamen prs6nuss& animadversione , in Deo non 
relationem ad extra actualem , sed tantum possibilem esse 
essentialem , propterea quod Deo essentiale quidem sit 
posse creare i non autem actu creare. Unde sit breviter : 

^ 34. L De Deo in se spegtato. 

Cum Deum in se spectamus , ea in ipso consideramus, 
quffi ipsi in omni hypothesi essentialiter actu inesse con- 
<:ipere necesse est ; id quod brevissime perstringemus. 

a] Dem necessario existit. 

Id evincitur inprimis ex tjpsd ided Dei^ sive ut entis , qtuy 
majus concipi nequit ; si enim non existeret actu , a se et 
necessario, ens aliud , quod actu , a se et necessario exis- 
leret , utique majus esset : sive tU entis necessarii , quod 
* si non existeret, nihilunquamexistereposset (2). Idem 
eruitur ex mundi tam existentid, quee necessario supponit 

(i) Ut enim polchre ait S. Angustin, Super^ Genes. ad litL VIII. Cap. 
18. Sicut aer praisente lutnine fit lucidus, sic homo Deo sibi prcesente illu» 
minafur, absente autem continuo tenehraturm Vide ctiam Psycfu Rat, 
Sect. 11. Cap. 1. Art. 3 totum et Gap. 2. Art. 1. 

{%) Vide sive haeciiye siibsequentia argrmenta f^idius exposita in Theo* 
du^ Ipcis re^pectivis. 



Digitized 



byGoogle 



426 
causam sulexidtentem a se et necessario i ^am ordtne ; 
qui exigit prUnum a]iquem ordinantem extra ordinem 
ordinatorum. Tandem Dei existentiam postulant tam cofi" 
sensuspopulorum^ qui niri in Teritate fundari nequit ; quam 
lex omnibus hominibus imposita , cujus auctor necessario 
^t anterior et superior omnibus humanis legislatoribus. 
" Ei^o existit Deus , seu ens , quo majus concipi nequit, 
ast tale ens hoc ipso est. 

b ) Ens mtcum. Nam non esset ens ^ quo majus con- 
cipi nequit, nisi abhoc solo omnia necessario dependeant, 
et huic soli omnia debeant (1). Ens immutabile. Quia qua 
necessario inflnite perfectum nec in melius nec in minus 
bonum adeoque nullatenus mutari potest. Ens immen^ 
sum. Quia secus perfectius concipi posset , quod nempo 
non indigeat moTeri loco , ut omnibus prsesens esse pos-^ 
sit ; et demum Ens mternum. Siquidem qua ens neces-^ 
sarium nec initium nec iinem, et qua ens immutabile nul- 
las successiones habere potest. ErgfO necessario habet 
intellectum et Toluntatem omnia unico actu intuentem »' 
et qusB Tult , Tolentem, seu Titam totam simul et inter- 
minabilem i. e. eBternitatem. 

3S. II. De DeO RELATrVi: dt»ECTAT0* 

Cum Deum relatiTe spectamus, ea in ipso considera- 
mus, quae relationem aliquam siTc possibilem siTe actua-- 
lem in suo conceptu inTolTunt, uti intelligere et Tello 
diTinum. Unde 

a) Dms estintelUgens. Id CTuitur siTe ex homine intel- 
ligente, siTe ex ordine et conformatione mundi, quae , a 

(1) Tidc pro hoc attribaio et ppo ftubsequentibus locoi rcspectivos ia 
Tlicoilicea, ubi multa olia arg^umcnta pro illis probandis afTeruntur* 



Digitized 



byGoogle 



427 

Dco creatdj^^ supponunt infinitam in Deo intelligenbaiii* 
Ast infinita intelligentia non potest esse in potenti^, unde 
intelligentia divina est actus purus, i. e. actus omnia t 
(juaecunque cognoscibUia sunt, sub omni respectu cogno* 
scibUitatis suse immediate intuens. Jam vero non solum 
possibilia, sed etiam futura, sive absolute sive sub hypothesi 
futura sint , imo et f utura libera , sub ipso etiam respectu 
libertatis, sunt cognoscibilia, cum secus etiam a nobis non 
possent distingui. Ergo Deus eodem actu inteUigenti» illa 
etiam cognoscit. Eadem ratione probatiu* : 

' b) Deus est voUns. Nam et Toluntas in homi;tie et opus 
creationis , utpote liberum, supponit in Deo voluntatem 
et quidem, u^ote infinito, voluntatem qph actum puris- 
simum et perfectissimum adeoque voluntalem liberam , 
utp(4e singulapro natur& eorum , i. e. necessaria neces- 
rario , non necessaria non necessario seu libere volen- 
tem ; voluntatem sanctam seu omnes actiones suas i^us 
bonitati entitativa; conformantem, et pronam ad aliorum 
felidtatem adeoque et justam et misericordem in creatu- 
rsus a se volitas seu productas et conservatas et omnes 
et singulas ad fines speciales et proximos et per hos ad ul* 
teriores et respective ultimos , et demum per respectivc 
ultimos ad finem omnibus communem seu finem abso- 
lote ultimum • i. e. gloriam Dei in determinato grada 
raanifestandam directas et ordinatas, 

' 36. Hsec omnia attributa ita sibi mutuo connexa sunt, 
utfoiinaliter (distinctione rationis ratiocinatae ) tantum 
c\ rekte ad effectus producendos distingui possint , in se 
vero et realiter identificentur et sint unica absoluta rea- 
litas seu ens [sirapliciter, Etcnim ad providentiam , uli. 



Digitized 



byGoogle 



428 
er ipso conceptu et definitione ejus eruitiir l refertur ae^ 
cessario omnipotentia , bonitas » sanctitas « justitia et 
libertas ; pro\identia autem ipsa necessario eYOlvitur ex 
intcUigentisi, quo) , utpote inlinita , sit hoc ipso a se adeo- 
tpie unica, immutabilis, immensaet aelerna. Ergo in pro- 
TidentisL inyohitur omne id , quod pertinet ad volunta- 
tem divinam , ipsa providentia vero in inteilcctu infini- 
to , intellectus yero in erUe a se. Atque ita pariter , a 
iipiocunque attributo incipias , simul ac illud ut infini- 
tum mente evolvas ; penrenies ad ema se adeoque ad 
ens absolutum seu to esse stmpUciter , quod unico suo et 
simplicissimo esse onmia complectatur. 

Atque hinc fit » ut ratio humana , ad veritatis cognl- 
tionem ex essenti& su& comparata , xiesse simpliciter pri- 
mum immediate apprehendat occasionesensationis , dein 
vero varias sensationes acquirendo et hinc varios illius 
ToO esse simpliciter effectus cognoscendo, ipsum hoc t6 esse 
simpliciter sub alio et alio respectu concipiat et sic inti- 
mam ejusdem essentiam magis magisque sibi evolvat, 
donec omnia in absoluto hoc esse aliqud ratione conti- 
neri deprehendens, per claros et reflexos conceptus scien- 
tifice seu philosophice cognoscat id ipsum , quod primi- 
tus jam confuse et directe per sensum yeri et quasi per 
modum instinctus rationalis seu per sensum natura com* 
munem],immediata quadam apprehensione sensit. 

Unde etiam inteUigitur , quare profundissimae phUoso* 
phorum conceptiones cum judiciis sensus naturae commu« 
nis consentiant,hac soIumdifferentia,quodiUarum veritatis 
ratio ultima rcddi possit , h(£c autem vera esse sentiantur 
quintamen,cur verasint, enuntiari queat. Atquepropterea 
etiani sensus naturee commums jrecte et vere nominari 



Digitized 



byGoogle 



429 
potest criterium Terltatis cujusyis systematis philosophicu 
Cerlo enun judicare poteris omne illud systema philoso- 
phicum, quod est contra sensum natturEs communemt 
esse falsum , sicut omne , quod cum sensu communi con- 
sentit » saltem in conclusionibus suis., etsi forte non sem- 
per in modo ad eas conclusionesperyeniendi, esse Yerum. 
Nec tamen propterea sensus naturse communis est princi- 
pium certitudinis philosophicaj , velomninophilosophicam 
cognitionem per se et inuliediate dare potest , utpote qui 
verum quidem apprehendit , sed non explicat , non re- 
flexe cognoscit , non demum rationem de veritate sus9 
apprehensionis sibi* reddit. Itaque sensus naturse com^ 
munis seu sensus veri est solum principium certitudinis 
naturalis; per evidentiam autem immedialam et mediatam 
hujus certitudinis naturalis quaeritur et redditur ratio; 
atque hinc evidentia fit principium certitudinis reflexso 
seu philosophicffi. 



Digitized 



byGoogle 



Digitized 



byGoogle 



431 

INDEX MATERURUM 

On£ Qt BOG SECUNDO VOLUMINB GONTINENTUII, 



METAPHYSICA SPEGTALIS. ........ . Pag. 1 

PARS PRIMA. CosvoLOGiA ihid. 

Segtio I. De origine mundi 5 

Gaput I. De fatalismo ihid. 

Caput il Decasuaiismo • 17 

CAPtiT ni. De pantheismo 23 

Caput IV. De vera mundi origine . • 63 

Segtio II. De natura mundi • • • ^ 

Capdt I. De existentia et essemia legom naturae . • 68 

Caput II. De possibilitate miraculi .^ . • • • . • 71 

CAPirrni. Decognoscibilitatemiracali. • • • . • 75 

Segtio iii. De perfectione mundl •••••••• 81 

CiPUT I. De line nmndi .••••••... 83 

CiPUT u. De perfectione relativa mimdi • • . • • 92 
PARS SECUNDA. Psyghologia . ••..•••• 101 

Sectio i. De anima in se et absolute spectata .... 102 

Caput i. De libertate animse humanae ihid. 

Caput II. De immaterialitate animae humanx. • • • 118 
Caputiii. De spintualitate anims humanae .... 139 

Caput IV. De essentia animae humanae 15/( 

Sf.ctio II. Deanimarelativespectata. 157 

Caput I. De origine cognitionum 15S 

AnT. I. De origine sensationum 161 

Abt. II. De origine idearum .179 

Al^T, in, De objectiva realitate cognitionum nosti ara» 202 



Digitized 



byGoogle 



432 

Caput II. De origine appetiiioniiDU • • • • fag.22k 

Abt. l De principio Tolitionum litttnanarQni • • . 225 

AiiT. II. De futura destinatione animae liumanae . • S30 

PABS TERTIA* Theodicea seu Theologia natuaalis. • 253 

Sectio i. De eiistentia Dei ..• «^ ;•••••• 254 

Gaput I. Argumentaexordinemetapliysico. • • • 256 
Gaput II. Argumenta ex ordine physico • • • • • 267 

Gaput lu. Argumenta ex ordine morali • • • • • 277 

Sectio II* De attributis Dei absolntis •••..•• 284 

Gaput I. De unitate Dei 286 

Gaput II. DeimmutabllitateetindependentiaDei • • S06 
Gaputiii. De simplidtate et immensitate Del • • • M2 

Gaput iy. De stemitate Dei • ^ • • . 323 

Sectio iii. De attributis Dei relativis • • • v • ^ • • . 331 

Gaput .^ I. De intellectu di?ino 332 

Art. I. Dc eiistentia ct natura intellectils diYini . • ibid. 
Art. II. De omniscientia Dei . • • . «^^ • • 333 

Art. III* De sapientia Dei - '• " • • • . 348 

Caput II. De voluntate divina • • • • * • ? • , • ': 349 
Art. I. De liiiertate voluntatis divinae •>• • • • 351 
Art. II. De bonitate Dei •••••*•••• 362 
Art. III. De Justitia et misericordia Dei • • • • • 365 

Art. iv^ De omuipotentia Dei • • "^ • ■ 370 

Art. v. De providentia Dei • ; 382 

STNOPSIS PHILOSOPHLE* ;•.;..••• •,889 
ExposUio systeroatis pbilosophici ••••••••;! 392 



Digitized 



byGoogle 



Digitized by CjOOQIC 



Digitized 



byGoogle 



Digitized 



byGoogle 



Digitized 



byGoogle 



Digitized 



byGoogle 



Digitized 



byGoogle